Τὰ καρναβάλια, ὡς γνωστὸν καλοί μου
φίλοι, εἶναι συνυφασμένα μὲ τὶς ἀπόκριες κι αὐτὲς μὲ τὶς τρεῖς πρῶτες ἑβδομάδες
τοῦ Τριωδίου 1.
Τί ἔχει ὁρίσει ἡ Ἐκκλησία μας νὰ γίνεται
αὐτὲς τὶς τρεῖς πρῶτες ἑβδομάδες τοῦ Τριωδίου; Νὰ προετοιμαστοῦμε ὅσο γίνεται
καλύτερα γιὰ τὴν εἴσοδό μας στὴν Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Γιὰ τὴν τόσο σημαντικὴ αὐτὴ
περίοδο τῶν πνευματικῶν ἀγώνων, τῆς κατάνυξης, τῆς περισυλλογῆς, τῆς ἐγκράτειας, τῆς
προσευχῆς καὶ τῆς μετάνοιας. Γιὰ τὴν περίοδο ἐκείνη ποὺ θὰ μᾶς ὁδηγήσει στὸν
πνευματικὸ ἑορτασμὸ καὶ τὴ βίωση τοῦ Θείου Πάθους καὶ τῆς Ἀνάστασης τοῦ Χριστοῦ.
Γιʼ αὐτὸ καὶ στὶς τρεῖς πρῶτες αὐτὲς ἑβδομάδες τῆς
προετοιμασίας, τὰ μὲν εὐαγγελικὰ ἀναγνώσματα ἀναφέρονται στὶς παραβολὲς τοῦ
Τελώνη καὶ τοῦ Φαρισαίου, τοῦ Ἀσώτου Υἱοῦ καὶ τῆς Δευτέρας Παρουσίας καὶ
Κρίσεως τοῦ Χριστοῦ, οἱ δὲ ὕμνοι μὲ ὅλη τους ἐκείνη τὴν κατάνυξη καὶ τὴν μεγαλοπρέπεια
μᾶς προτρέπουν στὴν μετάνοια καὶ τὴν ἐπιστροφή μας στὸν Θεὸ Πατέρα.
Ὅλα μᾶς
καλοῦν νὰ ἀφήσουμε πλέον τὰ ὑλικὰ καὶ νὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ τὰ πνευματικά, νὰ ἀφήσουμε
τὶς διασκεδάσεις κι ὅλα τὰ τιποτένια καὶ ἁμαρτωλὰ καὶ νὰ ὑψωθοῦμε στὰ ἀνώτερα,
νὰ ὁδηγηθοῦμε στὴν αὐτογνωσία κι ἐν τέλει στὴν θεογνωσία.
Ἀκριβῶς
σʼ αὐτὸ τὸ τόσο λεπτὸ καὶ σημαντικὸ σημεῖο τῆς πνευματικῆς μας πορείας, ἔρχεται
ἡ ἀποκριὰ τοῦ κόσμου, νὰ δώσει ἐντελῶς τὸ ἀντίθετο μήνυμα. Δηλαδὴ νὰ
ξεφαντώσουμε, νὰ γλεντήσουμε, νὰ ζήσουμε ὅσο ὑλιστικὰ μποροῦμε, ἀδιαφορώντας γιὰ
ὁ,τιδήποτε ἄλλο, πέραν αὐτῶν!
Μὲ τὸν
τρόπο αὐτὸ ὅλα μετατρέπονται σʼ ἕνα ἀτελείωτο γλέντι, ὅλες οἱ ἑορτές, ὅπως αὐτὲς
τῶν Χριστουγέννων καὶ τοῦ δωδεκαόρτου, ποὺ μόλις προηγήθηκαν, ἔτσι νὰ γίνει καὶ
μὲ τὸ Πάσχα. Τί φοβερό! Τί διαβολικό!
Δὲν εἶναι
τυχαῖο ποὺ οἱ Ἅγιοι ἀποκαλοῦν τὸ καρναβάλι «σατανικὴ πομπή»! Ὁ Ἅγιος Νικόδημος Ἁγιορείτης
ἀναφέρει 2 πὼς στὶς ἀπόκριες «οἱ Χριστιανοὶ δαιμονίζονται ὅλοι, γιατί χορεύουν,
παίζουν, τραγουδοῦν ἀσυνείδητα, ἕως κι αὐτοὶ οἱ πλέον γέροντες…
Τότε
πανηγυρίζει ἡ ἀσέλγεια, ἑορτάζει ἡ ἀκολασία, εὐφραίνεται ἡ μέθη, ἀγάλλεται ἡ
τρυφὴ καὶ ἡ ἀστεία, χορεύει ὁ διάβολος μὲ δέκα μαντήλια καὶ συγχορεύει μὲ αὐτὸν
καὶ ὅλο τὸ πλῆθος τῶν δαιμόνων, γιατί ὅσο κερδίζουν μόνο στὶς ἀπόκριες, δὲν
μποροῦν νὰ τὸ κάνουν ὅλο τὸ χρόνο»!
Ἔτσι ἔχουμε
γιὰ τὰ καλὰ τὴν«ἀνασύσταση τῆς ἀρχαίας πλάνης» ὅπου ὅλα ἦταν παραδομένα στὸν
διάβολο κι αὐτὸς λατρευόταν ὡς θεός! Τί ἀντιστροφὴ τῶν πραγμάτων!
* * *
Πραγματικά,
ἂν ἀνατρέξουμε τὴν ἱστορία, τότε θὰ διαπιστώσουμε πὼς ὅλα αὐτὰ τὰ κοσμικὰ, ποὺ γίνονται
σήμερα, δὲν εἶναι τίποτʼ ἄλλο παρὰ ἀναβίωση εἰδωλολατρικῶν ἐθίμων καὶ τελετῶν ἀκόμη
κι αὐτῶν ποὺ χάθηκαν στὴν ἱστορική μας μνήμη. Ναί!
Οἱ
ρίζες τους βρίσκονται στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα καὶ τὴ Ρωμαϊκὴ ἐποχή.
Στὴν ἀρχαία
Ἑλλάδα οἱ ρίζες αὐτὲς βρίσκονται στὴ λατρεία τοῦ Διονύσου, θεοῦ τοῦ κρασιοῦ καὶ
τοῦ γλεντιοῦ, τὰ λεγόμενα καὶ «Ἀνθεστήρια»! Ὁ Διόνυσος εἶχε μαζί του τοὺς
Σάτυρους καὶ τοὺς Σελινούς, οἱ ὁποῖοι ἔβαζαν στὰ κεφάλια τους στεφάνι ἀπὸ
κισσό, φόραγαν μάσκες καὶ ντύνονταν μὲ δέρματα ζώων. Οἱ λάτρεις τοῦ Διονύσου (τοῦ
λεγόμενου καὶ Βάκχου) ζαλισμένοι ἀπʼ τὸ κρασί, χυδαιολογοῦσαν, θορυβοῦσαν καὶ
χόρευαν.
Οἱ
Διονυσιακὲς καὶ Βακχικὲς αὐτὲς ἑορτές εἶχαν σχέση μὲ τὸ τέλος τοῦ χειμώνα καὶ τὸν
ἐρχομὸ τῆς ἄνοιξης. Συμβόλιζαν δὲ τὴν ἐποχὴ ποὺ ἡ γῆ «ξυπνᾶ» ἀπʼ τὴ χειμερία
νάρκη καὶ ἀναγεννιέται. Γιὰ τοὺς ἀρχαίους λαοὺς ὁ κύκλος αὐτὸς τῆς ἀναγέννησης
τῆς φύσης, εἶχε σχέση καὶ μὲ τὶς ἀνθρώπινες ψυχὲς καὶ συμβολίζονταν μὲ τὸ
φόρεμα τῆς μάσκας – προσωπείου!
Κατὰ τὴν
διάρκεια τῶν διονυσιακῶν ἑορτῶν οἱ εἰδωλολάτρες φοροῦσαν δέρματα ζώων, ἄλειφαν τὸ
πρόσωπό τους μὲ τὴν τρυγία (κατακάθι τοῦ κρασιοῦ) καὶ στεφανώνονταν μὲ κισσό, τὸ
ἀειθαλὲς φυτὸ τοῦ Διονύσου! Γενικὰ εἶχα τὴν μορφὴ Σατύρων, ποὺ ἔμοιαζαν μὲ
τράγους!
Οἱ
τελετὲς αὐτὲς κατὰ τὸν 7ο μὲ 6ο π.Χ. αἰώνα, ἀναμειγνύονται καὶ μὲ τὴν Ἀθηναϊκὴ ἑορτὴ
τῶν Ἀνθεστηρίων, ἡ ὁποία γινόταν τὴν 11η, 12η καὶ 13η ἡμέρα τοῦ μηνὸς Ἀνθεστηρίωνα,
δηλαδὴ τοῦ δικοῦ μας Φεβρουαρίου.
Τὴν
πρώτη ἡμέρα (τὴν ἀποκαλούμενη «Πιθοιγία», δηλ. ἄνοιγματῶν πιθαριῶν) ἔκαναν
σπονδὲς στὸν Διόνυσο, εὐχαριστώντας τον γιὰ τὴν νέα σοδειά! Ἀκολουθοῦσε γλέντι
μὲ χοροὺς καὶ τραγούδια. Τὴν δεύτερη ἡμέρα (τὴν ἀποκαλούμενη «Χόες»), πίστευαν ὅτι
ἄνοιγαν οἱ πύλες τοῦ Ἅδη καὶ οἱ νεκροὶ ἀνέβαιναν στὸν πάνω κόσμο3, ἐπιπλέον δὲ
ξεκινοῦσε καὶ ἡ πομπὴτοῦ Διονύσου, ὅπου ὁ Διόνυσος πάνω σὲ ὁμοίωμα πλοίου
συρόμενο μὲ τροχούς, ἔμπαινε στὴν πόλη, ἀκολουθούμενος ἀπὸ τρελλὴ παρέα μεταμφιεσμένων!
Στὴν πομπὴ μετεῖχαν καὶ οἱ ἀρχὲς τῆς πόλης μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν Ἄρχοντα Βασιλέα!
Τὴν
τρίτη ἡμέρα (τὴν ἀποκαλούμενη «Χύτροι») τὴν εἶχαν ἀφιερωμένη στοὺς νεκρούς.
Τότε γινόταν θυσίες καὶ πρόσφεραν τὴν «πανσπερμία» στὸν ψυχοπομπὸ καὶ χθόνιο Ἑρμῆ.
Ἡ ἀναπαράσταση τῶν νεκρῶν γινόταν φορώντας μάσκες καὶ συνοδευόταν μὲ ἔξαλλους
χορούς. Ἡ ἑορτὴ τελείωνε μὲ τὴ φράση: «Φευγάτε ψυχὲς τῶν νεκρῶν, τὰ ἀνθεστήρια
τελείω σαν»!
Ἀργότερα
οἱ Βακχικὲς αὐτὲς ἑορτὲς εἰσήχθησαν στὴ Ρώμη καὶ ὀνομάστηκαν «Σατουρνάλια» πρὸς
τιμὴ τοῦ Σατούρνου, δηλαδὴ τοῦ θεοῦ Κρόνου!
Ὑποστηρίζεται
ὅτι οἱ μεταμφιέσεις πρωτοεμφανίστηκαν περὶ τὸ 2000 π.Χ. στὴν Μεσοποταμία καὶ τὴ
Βαβυλωνία. Καρναβάλια ὅμως μὲ μεταμφιέσεις ὑπῆρχαν καὶ στὴν ἀρχαία Αἴγυπτο κατὰ
τὸν ἑορτασμὸ τῆς Ἴσιδας! Ὅπως ἀναφέρει ὁ γνωστὸς λαογράφος Δημ. Λουκᾶτος4 οἱ ἀνοιξιάτικες γιορτὲς ἀρχίζουν μὲ τὸ εἰδωλολατρικὸ ἔθιμο
τοῦ καρναβαλιοῦ.
Οἱ
διασκεδάσεις καὶ οἱ μεταμφιέσεις του εἶναι προέκταση τῶν ἑορτῶν τῆς Πρωτοχρονιᾶς,
ὅπως τὶς γιόρταζαν οἱ Ρωμαῖοι καὶ οἱ Βυζαντινοί, ἐνῶ οἱ ἀπαρχὲς τοῦ καρναβαλιοῦ
μᾶς ὁδηγοῦν στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα.
Σκοπὸς
τῆς κοσμικῆς ἀποκριᾶς –πάντα κατὰ τὸν Δημ. Λουκᾶτο–ἦταν ἡ μαγικὴ ὑποβοήθηση τῆς
γῆς νὰ βλαστήσει μὲ τὴν βοήθεια τῶν χορῶν – πηδημάτων, τῶν ποικίλων λαϊκῶν
δρωμένων καὶ τῶν μεταμφιέσεων, μὲ σκοπὸ νὰ ἐξευμενίσουν τὰ βλαπτικὰ πνεύματα!
Γιʼ αὐτό, ἂν παρατηρήσει κανείς, τὰ κύρια γνωρίσματα τοῦ καρναβαλιοῦ εἶναι:
– Οἱ
μεταμφιέσεις καὶ οἱ ἄσεμνες παραστάσεις οἱ ὁποῖες, ὅπως καὶ οἱἀρχαῖες διονυσιακὲς
ἑορτές, ἔχουν σὰν στόχο τὴν βλάστηση καὶ τὴν καρποφορία τῆς γῆς, ποὺ ὅλο τὸν χειμώνα
βρισκόταν σὲ χειμερία νάρκη!
–Ὁ χορὸς
μὲ τὰ χτυπήματα τῆς γῆς ἀπὸ τὰ πόδια, μὲ σκοπὸ τὴν καρποφορία της! Κατὰ τοὺς
λαογράφους οἱ παράδοξοι χοροὶ τῶν μεταμφιεσμένων καὶ τὰ πηδήματά τους
παριστάνουν τὴν διέλευση τῶν πνευμάτων τῆς βλάστησης!
– Τὸ ἄκρατο
φαγοπότι καὶ γλέντι, ποὺ ἀποβλέπουν κι αὐτὰ στὴν εὐφορία τῆς γῆς.
– Ἡ ἀναφορὰ
στοὺς νεκρούς, ἡ ὁποία ἀποσκοπεῖ κι αὐτὴ στὰ ἴδια, δηλαδὴ στὸ νὰ ἐξευμενιστοῦν
καὶ νὰ δώσουν καρποὺς στὴ γῆ καὶ ἐπιπλέον νὰ ἐπιτρέψουν τὸ ξεφάντωμα στοὺς
ζωντανούς! Ἔτσι συμβιβάζεται τὸ πένθος γιʼ αὐτοὺς μὲ τὸ εὔθυμο καὶ φαιδρὸ κλίμα
τῶν ἀποκριῶν. Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τ ἀνθεστήρια τῶν ἀρχαίων Ἀθηναίων, τὰ ὁποῖα
εἶχαν διπλῆ ὄψη. Ἀπʼ τὴν μία τὰ λουλούδια, τὸ κρασὶ καὶ τὸ γλέντι καὶ ἀπʼ τὴν ἄλλη
τὶς ψυχὲς τῶν νεκρῶν! Λέγεται πὼς παρόμοια ἑορτὴ συναντᾶται καὶ στοὺς Πέρσες,
τοὺς Πρώσους κ.λπ.
– Οἱ
φωτιὲς (ὅπως τὸ βράδυ τῆς τελευταίας ἡμέρας τῆς ἀποκριᾶς μὲ τὸ κάψιμο τοῦ
καρνάβαλου κ.λπ.), οἱ ὁποῖες ἔχουν – κατὰ τοὺς λαογράφους– καθαρτήριο
χαρακτήρα, ἀλλὰ καὶ μεταβατικὸ συμβολισμὸ ἀπὸ τὸν χειμώνα στὴν ἄνοιξη!
Νὰ
σημειωθεῖ ἀκόμη καὶ τοῦτο. Κατὰ τὴ δεύτερη ἡμέρα τῶν Ἀνθεστηρίων, τὶς «Χόες» ὅπως
εἴπαμε, τὸν ρόλο τοῦ Διονύσου ἔπαιζε ὁ ἄρχων βασιλέας. Σήμερα ὑποκατάστατο τοῦ
Διονύσου θεωρεῖται ὁ λεγόμενος «βασιλιὰς καρνάβαλος». Ἄρα ὁ βασιλιὰς καρνάβαλος
(ποὺ συνήθως εἶναι μία ἀπαίσια δαιμονικὴ φιγούρα), εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Διόνυσος!
Καὶ
κάτι ἀκόμη. Ἐνῶ οἱ ἡμέρες τῶν ἀρχαίων ἐκείνων ἑορτῶν ἦταν μόλις τριῶν ἡμερῶν,
τώρα ἔγιναν τρεῖς ἑβδομάδες διαστρέφοντας τελείως τὴν ἔννοια τοῦ Τριωδίου!
* * *
Ἆραγε
μπορεῖ ἕνας συνειδητὸς Χριστιανὸς νὰ ἑορτάζει ἔτσι τὴν ἀρχὴ τοῦ Τριωδίου; Μπορεῖ
νὰ ἐπιτρέπει στὸν ἑαυτό του νὰ συμμετέχει σʼ ὅλη αὐτὴ τὴν ἀναβιούμενη βλακεία,
πού δὲν εἶναι ἄλλη ἀπὸ τὴν εἰδωλολατρία; Μὲ τέτοιες καρναβαλικὲς διαδικασίες θὰ
«ξεφύγει» καὶ θὰ νοιώσει τὴν πολυπόθητη χαρά; Καὶ θὰ πορευθεῖ νὰ ἑορτάσει τὸ Θεῖο
Πάθος καὶ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ
ξεκινώντας ἀπʼ αὐτὲς τὶς ἀφετηρίες;
Ὡστόσο
τί παρατηρεῖ σήμερα κανείς; Ὅτι γίνονται ἐκτεταμένες προσπάθειες νὰ παρουσιασθεῖ
ὁ καρναβαλισμὸς μὲ τὴν πλέον ἐκσυγχρονισμένη μορφή. Οἱ διάφοροι τοπικοὶ φορεῖς
τὸν βαφτίζουν μὲ ὡραῖα ὀνόματα ὅπως «πολιτιστικὲς ἐκδηλώσεις», «τοπικὴ παράδοση»
κ.λπ., οἱ δὲ ἀνίδεοι ἰδιῶτες ὄχι μόνο συμμετέχουν ἀπροβλημάτιστοι καὶ μὲ πολὺ ἀφέλεια
σʼ αὐτές, ἀλλὰ διοργανώνουν καὶ τὰ λεγόμενα «μασκὲ πάρτυ» εἰσάγοντας γιὰ τὰ καλὰ
ὅλη αὐτὴ τὴν κατάντια στὴ ζωή τους! Ἔφθασαν στὸ σημεῖο οἱ διάφοροι δήμαρχοι νὰ
μᾶς εἰσάγουν καὶ ἀπʼ τὸ ἐξωτερικὸ «καρναβαλιστὲς», γιὰ νὰ εἶναι ἀπέραντο τὸ
πάρτυ. Τί ἀγάπη καὶ φροντίδα γιὰ τοὺς δημότες τους!
Δὲν εἶναι
τυχαῖο ποὺ οἱ νεοπαγανιστὲς πανηγυρίζουν καὶ ἀπολαμβάνουν τέτοιες ἐκδηλώσεις,
διοργανώνοντάς τις μὲ διάφορες δικαιολογίες καὶ προσχήματα. Στὰ ἔντυπά τους ἀναφέρουν
ὅτι «οἱ Ἀπόκριες παραμένουν ἡ μόνη μὴ θρησκευτικὴ γιορτὴ στὴ σύγχρονη Ἑλλάδα»!
* * *
Εἶναι
πράγματι ἔξυπνο αὐτὸ ποὺ ἔγραψε κάποιος σὲ τοῖχο: «Μασκαρὰς εἶμαι κάθε μέρα, δὲν χρειάζεται νὰ
τὸ ἑορτάζω κιόλας»!
Ἐξάλλου
γιʼ αὐτὸ ἔρχεται αὐτὴ ἡ εὐλογημένη περίοδος τοῦ Τριωδίου, γιὰ νὰ μᾶς ὁδηγήσει
στὴν μετάνοια, στὸ νὰ ἀποβάλουμε δηλαδὴ αὐτὴ τὴν ἁμαρτωλή μας (καὶ συνάμα
γελοία) κατάντια καὶ νὰ ὁδηγηθοῦμε στὰ ἀνώτερα καὶ τὰ μεγάλα.
Ὑποσημειώσεις:
1. Ἡ
λέξη «καρναβάλι» προέρχεται ἀπό τὶς Λατινικὲς - Ἰταλικὲς carne (κρέας) καὶ vale
(γειά σου), ποὺ σημαίνει «κρέας ἔχε γειά». Ἡ δὲ λέξη «ἀποκριὰ» προέρχεται ἀπὸ τὴ
λέξη «ἀπόκρεως» ποὺ σημαίνει «ἀποχὴ ἀπὸ τὸ κρέας» [α + κρέως (δήλ. κρέας στὴν ἀρχ.
ἀττικὴ διάλεκτο)]. Συνεπῶς πρόκειται γιὰ ταυτόσημες ἔννοιες.
2.
Βλέπ. τὸ ἔργο του «ΧΡΙΣΤΟΗΘΕΙΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ».
3. Ἡ ἡμέρα
αὐτὴ χωριζόταν σὲ δύο μέρη. Στὸν «ἱερὸ γάμο τοῦ Διονύσου» καὶ στὶς «Χόες», ποὺ
δὲν ἦταν τίποτ’ ἄλλο παρὰ ἀγῶνες οἰνοποσίας!
4.
Βλέπ. «ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ».
Κ. Γ. Παπαδημητρακόπουλος - Ορθόδοξος Τύπος, 03/02/2012
