Τοῦ κ. Γεωργίου Θ. Μηλίτση, διδασκάλου, Εἰδικοῦ Παιδαγωγοῦ.
῾Η ἀπομάκρυνση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τό θέλημα τοῦ Θεοῦ ἔχει σάν ἀποτέλεσμα νά ἐμφανισθοῦν διάφορες ἀσθένειες, ὄχι μόνο σωματικές ἀλλά καί ψυχικές. Μία ἀπό αὐτές τίς ἀσθένειες, πού μποροῦμε νά ποῦμε ὄτι στίς μέρες μας ἔγινε πανδημία, εἶναι τό ἄγχος.
Γιά τό τί λέμε ἄγχος ὑπάρχουν πολλοί ὁρισμοί. Κατά τήν unicef «ἄγχος εἶναι ἕνα σύνηθες συναίσθημα πού ἔχουμε ὅταν βρισκόμαστε κάτω ἀπό ὑψηλή πίεση νιώθοντας καταβεβλημένοι καί ἀνίκανοι νά ἀνταπεξέλθουμε.»
῎Αλλοι ἐπιστήμονες λέγουν ὅτι: «ἄγχος ὀνομάζουμε τήν φυσική ἀντίδραση τοῦ ὀργανισμοῦ μας σέ μιά δύσκολη κατάσταση πού προκαλεῖται ἀπό μία ἀνισόρροπη σχέση πού ὑπάρχει μεταξύ τῶν μέσων πού ἔχει ἕνα ἄτομο στή διάθεσή του γιά νά ἀντιμετωπίσει τίς δυσκολίες του».
Κατά τούς Πατέρας τῆς ̉Εκκλησίας ἄγχος εἶναι: «ἕνα ἐσωτερικό πνίξιμο πού ἄν δέν τό πολεμήσεις σέ “πνίγει” ἀργά καί σέ ἐξαθλιώνει ψυχοσωματικά».
῾Ο ὅσιος Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης λέγει: «Τό ἄγχος εἶναι ἀσθένεια τῆς ψυχῆς καί δέν ἐξαρτᾶται ἀπό ὑλικές ἐλλείψεις. Μπορεῖ ἕνας ὑγιής ἄνθρωπος νά ἔχει πολλά ἑκατομμύρια στήν Τράπεζα καί νά ζεῖ μέσα στό ἄγχος. ῾Η ἔλλειψη ἐμπιστοσύνης στό Θεό, δημιουργεῖ τό ἄγχος.» ῾Ο ἴδιος ἐπίσης εἶπε: «ἄγχος εἷναι ἡ ὀρφάνια ἀπό τόν Οὐράνιο Πατέρα».
Τό ἄγχος εἶναι συνοδοιπόρος στή ζωή πολλῶν συνανθρώπων μας. Γιά τά αἴτιά του ὑπάρχουν διάφορες θεωρίες. ῎Αν ἐξαιτάσουμε προσεκτικά τίς αἰτίες πού τό προκαλοῦν θά καταλήξουμε στό συμπέρασμα ὅτι τό ἄγχος δημιουργεῖται, ἐπειδή δέν γίνεται τό δικό μας. «Τό άγχος προέρχεται ἀπό τό ὅτι τελικά δέν γίνεται αὐτό πού θέλω ἐγώ· δηλαδή δέν γίνεται αὐτό πού θέλει τό ἐγώ μου, δέν ἰκανοποιεῖται ἡ φιλαυτία μου. ῾Ο ταπεινός ἄνθρωπος ἀποκλείεται νά ἔχει ἄγχος.»
῾Ο ὅσιος Παΐσιος ὁ ῾Αγιορείτης ἔλεγε: «῞Οσο ἀπομακρύνονται οἱ ἄνθρωποι ἀπό τήν φυσική ζωή, τήν ἀπλή, καί προχωροῦν στήν πολυτέλεια, τόσο αὐξάνει καί τό ἀνθρώπινο ἄγχος. Καί ὅσο ἀπομακρύνονται ἀπό τόν Θεό, ἐπόμενο εἶναι νά μή βρίσκουν πουθενά ἀνάπαυση».
Τό ἄγχος ἔχει ἀρνητικές σωματικές καί ψυχολογικές συνέπειες γιά τόν ἄνθρωπο πού ὑποφέρει ἀπ̉ αὐτό. Εἶναι ἡ γενεσιουργός αἰτία πολλῶν ἀσθενειῶν, καταστρέφει τήν ψυχική μας ἰσορροπία καί τή δυνατότητα νά ζήσουμε μία ἰσορροπημένη καί εὐτυχισμένη ζωή.
Τό ἄγχος τῶν περισσοτέρων συνανθρώπων μας ἔχει τίς ρίζες του στά βιοτικά προβλήματα πού ἀντιμετωπίζουν, στίς δύσκολίες πού ἔχουν στίς σχέσεις τους μέ τά ἄτομα τῆς οἰκογενείας τους ἤ τοῦ χώρου ἐργασίας τους καί γενικά μέ τούς συνανθρώπους πού συναναστρέφονται.
῎Αγχος δημιουργοῦν πλῆθος ἀπό ἄλλα προβλήματα πού ἀντιμετωπίζει τό ἄτομο καί τό ὁποῖο προσπαθεῖ νά τά ξεπεράσει μόνο του, χωρίς νά καταφύγει, ὅπως πρέπει, στόν στοργικό οὐράνιο Πατέρα.
Τό ἄγχος ἐπηρεάζει τό σῶμα μας καί τήν ψυχή μας.
Τό ἄτομο πού εἶναι ἀγχωμένο αἰσθάνεται βασικά: Αἴσθημα ἔντασης, νευρικότητας καί ἀνησυχίας. Αἴσθημα τρόμου, πανικοῦ ἤ αἴσθηση κινδύνου. Συνεχές αἴσθημα ἐγρήγορσης. Αἴσθημα ἀπώλειας ἐλέγχου. Δυσκολία συγκέντρωσης ἤ λογικῆς σκέψης. Αἴσθημα ἀπώλειας ἐπαφῆς μέ τήν πραγματικότητα ἤ σχετική ἀνησυχία. ̉Ανεξέλεγκτες, ἰδεοληπτικές σκέψεις. ̉Εφιάλτες.
Οἱ γονεῖς μεταδίδουν τό ἄγχος τους στά παιδιά τους;
Γιά τό ἄν τό ἄγχος τῶν γονέων μεταδίδεται στά παιδιά τους ἔγιναν τά τελευταία χρόνια διάφορες ἔρευνες σέ πολλές χῶρες.
Οἱ Σουηδοί ἐπιστήμονες γιά νά βγάλουν τά συμπεράσματά τους μελέτησαν τά πρότυπα ἄγχους πού βασίζονται σέ μονοζυγωτικά δίδυμα καθώς καί σέ διζυγωτικά. Στήν ἔρευνα σάν δεῖγμα ἦταν 385 οἰκογένειες μέ μονοζυγωτικά δίδυμα, μέ πανομοιότυπους γενετικούς συνδυασμούς, καί 486 ἄλλες μέ διζυγωτικά δίδυμα. Τά εὐρήματα τῆς ἔρευνας δημοσιεύθηκαν στό περιοδικό «The American Journal of Psychiatry» καί ἔδειξαν ὅτι ὑπάρχει πράγματι μία σύνδεση μεταξύ τοῦ ἄγχους τῶν γονέων καί τοῦ ἄγχους πού εἶχαν τά παιδιά τους. ̉Επίσης κατέλειξαν στό συμπέρασμα ὅτι οἱ γενετικοί παράγοντες δέν εὐθύνονται γιά τό ἄγχος τῶν παιδιῶν.
῎Αλλη ἔρευνα πού ἔγινε ἀπό τό Πανεπιστήμιο Dalhousie καί δημοσιεύτηκε στό περιοδικό «JAMA Network Open», ἔδειξε ὅτι τό ἄγχος μπορεῖ νά μεταδοθεῖ ἀπό τήν μητέρα στήν κόρη κι ἀπό τόν πατέρα στό γιό.
Πορτογάλοι ἐπιστήμονες πού ἀσχολήθηκα μέ τό θέμα καί δημοσίευσαν τά ἀποτελέσματα τῆς ἔρευνάς τους τό 2020 στό ἐπιστημονικό περιοδικό «BMC Psychiatry» βρῆκαν ὅτι τά ἀγόρια εἶναι πιό πιθανό νά ἐμφανίσουν σημάδια ἄγχους περισσότερο ἀπό τά κορίτσια. ῾Η ἴδια ἔρευνα κατέληξε στό συμπέρασμα ὅτι τό ἄγχος τῆς μητέρας ἔχει μεγαλύτερο ἀντίκτυπο στήν ψυχική ὑγεία τῶν παιδιῶν ἀπ̉ ὅτι τοῦ πατέρα.
῾Η Ψυχολόγος Iara Videira ἐπισημαίνει, ὅτι: «ἄν καί οἱ ἀγχώδεις γονεῖς μποροῦν νά μεταδώσουν ἕνα μεγάλο μέρος τοῦ ἄγχους τους στά παιδιά τους, δέν θά γίνουν ὅλα τά παιδιά ἀγχώδη», καθώς «ὑπάρχουν καί ἄλλοι παράγοντες πού ἐπηρεάζουν τά παιδιά, ὅπως ἡ ἰδιοσυγκρασία τους καί οἱ προσωπικές του ἐμπειρίες ἀπό τήν καθημερινή του ζωή».
Σύμφωνα, λοιπόν, μέ τίς ἔρευνες τό ἄγχος τῶν γονέων μεταδίδεται καί στά παιδιά τους. Οἰ ἔρευνες ἔδειξαν ἐπίσης ὅτι ὑπάρχουν ἐνδείξεις, μέτριες, ἀλλά στατιστικά πραγματικές, γιά τή μή κληρονομική μετάδοση τοῦ ἄγχους.
῞Ολοι μας, ἄλλως περισσότερο κι ἄλλως λιγότερο, σέ κάποια φάση τῆς ζωῆς μας εἴχαμε ἄγχος. ῎Αν θελήσουμε νά βροῦμε τά αἴτιά του θά δοῦμε ὅτι πίσω ἀπό τό ἄγχος μας εἶναι ἡ ὁλιγοπιστία μας στήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ. Δυστυχῶς ξεχνοῦμε τά λόγια τοῦ Κυρίου μας (κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιον 6, 21- 34): «Μήν ἔχετε ἄγχος καί μήν ἀρχίσετε νά λέτε: “τί θά φάμε;” ἤ: “τί θά πιοῦμε;” ἤ: “τί θά ντυθοῦμε;” γιατί γιά ὅλα αὐτά ἀγωνιοῦν ὅσοι δέν ἐμπιστεύονται τόν Θεό˙ ὁ οὐράνιος ὅμως Πατέρας σας ξέρει καλά ὅτι ἔχετε ἀνάγκη ἀπ̉ ὅλα αὐτά. Γι̉ αὐτό πρῶτα ἀπ̉ ὅλα νά ἐπιζητεῖτε τή βασιλεία τοῦ Θεοῦ καί τήν ἐπικράτηση τοῦ θελήματός του, κι ὅλα τά ὑπόλοιπα θά ἀκολουθήσουν.
Μήν ἀγωνιᾶτε, λοιπόν, γιά τό αὐριο, γιατί ἡ αὐριανή ἡμέρα θά ἔχει τίς δικές της φροντίδες. Φτάνουν οἱ ἔγνοιες τῆς κάθε ἡμέρας».
Οἱ ἅγιοι τῶν ἡμερῶν μας: ὅσιος Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης καί ὅσιος Παΐσιος ὁ ῾Αγιορείτης ἔλεγαν ὅτι: «Τό ἄγχος καταπολεμεῖται μέ τήν ἐμπιστοσύνη στήν Πρόνοια τοῦ Θεοῦ καί τόν καλόν ἀγῶνα».
῞Ενας ἐκ τῶν συγχρόνων πνευματικῶν πατέρων ἔλεγε σέ μία ὁμιλία του: «῾Ο ἄνθρωπος, μόνο ὅταν συμφιλιωθεῖ μέ τόν ἑαυτό του, ὅταν τά πάει καλά με τόν ἑαυτό του καί μπορεῖ νά ζήσει μέ τόν ἑαυτό του –νά κάνει συντροφιά ἀτέλειωτη μέ τόν ἑαυτό του, χωρίς νά ἔχει προβλήματα– τότε μόνο δέν ἔχει ἄγχος. ῞Οταν συνέχεια τόν κυνηγᾶ ὁ ἑαυτός του, ὅταν φοβᾶται νά μείνει μέ τόν ἑαυτό του, πῶς μπορεῖ νά ἔχει εἰρήνη καί νά μήν ἔχει ἄγχος; Αὐτό εἶναι τό μεγάλο θέμα, τό μεγάλο πρόβλημα τοῦ σημερινοῦ ἀνθρώπου: δέν μπορεῖ νά μείνει λίγο μέ τόν ἑαυτό του. Γι̉ αὐτό καί ἀποφεύγει τή σιωπή, τήν ἡσυχία, τήν περισυλλογή, τήν ἀπομόνωση μέ τήν καλή έννοια».
Οἱ γονεῖς δέν πρέπει νά ξεχνοῦν
Τά ἀποτελέσματα τῶν ἐρευνῶν πού ἔγιναν γιά νά διαπιστωθεῖ ἄν τό ἄγχος τῶν γονέων ἐπηρεάζει ἤ μεταδίδεται στά παιδιά τους ἔδειξαν ὅτι τά παιδιά εἶναι τά πρῶτα που δέχονται τό μεγαλύτερο βάρος τοῦ ἄγχους πού βιώνουν οἱ γονεῖς κατά τή διάρκεια τῆς ἡμέρας˙ γι̉ αὐτό οἱ ἐπιστήμονες συμβουλεύουν νά ἀποφεύγουμε, ὅσον εἶναι δυνατόν, νά κάνουμε κοινωνούς τῶν προβλημάτων, πού μᾶς ἀγχώνουν, τά παιδιά μας.
῾Η ὁμιλία τῶν γονέων πρέπει ἐπίσης νά προσαρμοστεῖ, «ὥστε νά μήν μεταδίδουμε τήν ἰδέα ὅτι ὁ κόσμος εῖναι πολύ ἐπικίνδυνος καί καταστροφικός». «̉Αντί νά ποῦμε «Πρόσεχε, θά πέσεις, μή βαδίζεις γρήγορα ἤ ἀπρόσεκτα γιατί μπορεῖ νά σπάσης τό πόδι σου», μποροῦμε νά ποῦμε «Καταλαβαίνω ὅτι φοβᾶσαι, μπορεῖς νά προσπαθήσης, ἡ μαμά/ὁ μπαμπάς σου εἶναι ἐδώ γιά νά σοῦ προσφέρει βοήθεια, ἄν χρειαστεῖς».
Οἱ δέ Πατέρες τῆς ̉Εκκλησίας μᾶς συμβουλεύουν: «̉Ενισχύστε τήν πίστι σας στό Θεό. ῾Η πίστις διώκει τό ἄγχος, τό ὁποῖο βέβαια εἶναι ἀνθρώπινο νά ἐμφανίζεται, ἀλλά πάντως δείχνει καί μία ὁλιγοπιστία στόν Θεό. ῞Οσο περισσότερο ἀγαπᾶμε τόν Κύριο καί ὅσο πιό πιστά τηροῦμε τίς ἐντολές Του, τόσο θά αὐξάνει ἡ πίστις μας σ̉ ̉Εκεῖνον καί ἡ εἰρήνη μας καί τόσο λιγότερο θά ἀγχωνόμαστε. Αὐτήν τήν πίστιν πρέπει νά βοηθήσουμε τά παιδιά μας νά τήν ἐνστερνιστοῦν καί νά μήν τήν ξεχνοῦν ποτέ στή ζωή τους, ὄχι μόνον ὅταν ἀντιμετωπίζουν προβλήματα ἤ συναντοῦν δυσκολίες στή ζωή τους ἀλλά σέ κάθε περίσταση».
1. Κραγιόπουλος Συμεών, “Άγχος. Πῶς δημιουργεῖται καί πῶς θεραπεύεται”, ἔκδοσις Ι. Γυν. ̉Ησυχαστηρίου “Τό Γενέσιον τῆς Θεοτόκου”, Θεσσαλονίκη 2015
2. Barron Emma, Comment éviter de transmettre votre anxiété à vos enfants, https://www.clepsy.fr,
3 LoBue Vanessa, How Parental Stress Can Affect a Child's Health, https://www.psychologytoday.com, 2022.
4 Katz Brigit, Πῶς νά μή μεταδίδετε τό ἄγχος σας στά παιδιά σας, https://ergastirio.eu, 2022
5. Gemma Sicouri, Jennifer L. Hudson,
