ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΧΙΝΤΖΟΓΛΟΥ-ΑΜΑΣΛΙΔΟΥ
Ἰατρός-συγγραφέας
Ἡ εὐλογιὰ πρωτοεμφανίσθηκε τὸ 1350 π.Χ. στὴν Αἴγυπτο καὶ τὴν Ἀσία, ἔφθασε στὴν Εὐρώπη τὸν 5ο μὲ 7ο μ.Χ. αἰῶνα καὶ στὴν Ἀμερικὴ τὸν 16ο αἰῶνα, ὅπου ἀφάνισε 2 ἑκατομμύρια Ἀζτέκων. Τὸν 18ο αἰῶνα στὴν Εὐρώπη θανάτωσε 60 ἑκατομμύρια, ἐνῷ τὸ 1/3 ἀπὸ τοὺς ἐπιζήσαντες ἔμειναν τυφλοί. Τὸν 11ο αἰῶνα μιὰ Βουδίστρια καλόγρια ἐπιχείρησε πρώτη στὴν Κίνα νὰ κάνει ἕνα εἶδος ἐμβολιασμοῦ, ἐμφυσώντας στὴ μύτη σκόνη ποὺ κατασκεύαζε ἀπὸ δερματικὲς βλάβες εὐλογιᾶς. Ἡ πρακτικὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε μέχρι τὸ 1800 σὲ πολλὲς χῶρες τῆς Ἀσίας, ἀλλὰ καὶ στὴν Εὐρώπη, καί, παρ’ ὅλον ὅτι μὲ τὴ μέθοδο αὐτὴ τὰ 2-3% τῶν ἐμβολιαζομένων πέθαιναν, ἡ συχνότητα νόσησης καὶ τὰ θύματα τῆς εὐλογιᾶς μειώθηκαν πολύ.
Ἡ Σμύρνη, κέντρο ἐμπορίου καὶ πολυπολιτισμικῆς συμβίωσης τοὺς τελευταίους αἰῶνες, καὶ ἐπίσης σημαντικώτατο λιμάνι τοῦ Αἰγαίου, δέχθηκε διάφορες ἐπιδημικὲς νόσους: τὸ 1700, τὸ 1716, τὸ 1812, τὸ 1871 καὶ τὸ 1893. Μόνον ἡ πανούκλα ἀποδεκάτισε 25.000 ἀπὸ τοὺς 1.000.000 κατοίκους της.
Ἔγιναν τότε πολλὲς ὀργανωμένες προσπάθειες ἵδρυσης διαφόρων νοσοκομείων ἀπὸ δυτικὲς κοινότητες. Ἱδρύθηκαν λοιπόν: τὸ 1675 τὸ Ὁλλανδικὸ νοσοκομεῖο, τὸ 1710 τὸ Γαλλικό, τὸ 1723 τὸ Ἑλληνικό (Γραικικό) καὶ τὸ 1842 τὸ Ἀγγλικό.
Τὸν 18ο αἰῶνα τὰ θύματα τῆς πανδημίας τῆς εὐλογιᾶς ἦταν πάρα πολλὰ σ’ ὅλο τὸν κόσμο.
Πρωτοπόροι τότε στὸ θέμα τῆς πρόληψης ἦταν οἱ Ἕλληνες γιατροὶ τῆς Σμύρνης: Ἰάκωβος Πυλαρινὸς ἀπὸ τὴν Κεφαλονιὰ καὶ Ἐμμανουὴλ Τιμόνης ἀπὸ τὴ Χίο. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ὁ Πυλαρινὸς πληροφορήθηκε γιὰ τὴ μέθοδο ποὺ ἐφαρμοζόταν ἀπὸ πρακτικὲς γυναῖκες στὴν Ἑλλάδα (κυρίως στὴ Θεσσαλία), ἐνημερώθηκε λεπτομερῶς, τὴν υἱοθέτησε ἄμεσα καὶ τὴν ἐφάρμοσε μὲ ἐπιτυχία. Τὸ 1715 μάλιστα δημοσίευσε στὴ Βενετία μιὰ ὁλοκληρωμένη μελέτη στὰ λατινικά. Ἡ μέθοδος συνίστατο στὴ λήψη ὑγροῦ ἀπὸ τὶς φλύκταινες καὶ τὴν ἐμφύτευση στὸ δέρμα ὑγιῶν παιδιῶν, μετὰ ἀπὸ τοπικοὺς σκαριφισμούς. Τὴ μέθοδο εἰσήγαγε στὴν Ἀγγλία (τὸ 1717) ἡ σύζυγος τοῦ Ἄγγλου πρέσβη στὴν Κωνσταντινούπολη, ἡ ὁποία ἐμβολίασε πρῶτα τὸν γιό της καὶ μετὰ βοήθησε στὴ δημοσιοποίηση τοῦ «εὐλογιασμοῦ» (ἐμβολιασμοῦ) στὴν πατρίδα της. Ἡ μέθοδος τῶν Τιμόνη καὶ Πυλαρινοῦ ἐφαρμόσθηκε ἀπὸ πολλοὺς γιατροὺς στὴν Εὐρώπη (Ὁλλανδία, Γαλλία, Ἑλβετία), τὴν ἀνέφερε ὁ Βολταῖρος σὲ ἐπιστολές του, ὅπως καὶ ὁ Κοραῆς, ἀλλὰ ἐπίσης δημοσιεύθηκε σὲ πολλὰ ἐπιστημονικὰ βιβλία καὶ περιοδικὰ στὸ Παρίσι ὡς μέθοδος «Πυλαρινοῦ» (1756), ἀπὸ δὲ τὸ 1721 ἄρχισε νὰ ἐφαρμόζεται καὶ στὴ Βοστώνη.
Τελικά, τὸ 1796 ὁ Βρετανὸς παθολόγος Edward Jenner παρατήρησε ὅτι γυναῖκες ποὺ ἄρμεγαν ἀγελάδες καὶ ἐμφάνιζαν φυσαλίδες στὰ χέρια τους (δαμαλίτιδα) δὲν κολλοῦσαν εὐλογιά.
Χρησιμοποίησε λοιπὸν ὑγρὸ ἀπὸ αὐτὲς τὶς φλύκταινες, περιέγραψε τὴ μέθοδο σὲ βιβλίο του τὸ 17981, καὶ ἔτσι τὸ πρῶτο ἐμβόλιο ἔγινε πραγματικότητα. Ἦταν ἡ βατσίνα-vaccine (vacca = ἀγελάδα) τοῦ Jenner. Ἔτσι, οἱ δύο Ἕλληνες Σμυρνιοὶ γιατροί, ὁ Πυλαρινὸς καὶ ὁ Τιμόνης, καταγράφηκαν στὴν ἱστορία τοῦ ἐμβολίου ἁπλῶς ὡς πρωτοπόροι τοῦ ἐμβολιασμοῦ.
Χαρακτηριστικὴ εἶναι ἡ περιγραφὴ τοῦ Ἀδαμάντιου Κοραῆ γιὰ τὴν ἐπιδημία τοῦ 1790, ποὺ ἔπληξε τότε τὴν ἰδιαίτερη πατρίδα του. Γράφει: «Μόλις ἔλαβον ἐπιστολὰς ἀπὸ τὴν πατρίδα μου μὲ τὴν τραγικὴν διήγησιν περὶ ἑνὸς ἄλλου εἴδους καταιγίδος, ἥτις ἐθέρισεν σχεδὸν ὅλα τὰ παιδιὰ τῆς Σμύρνης. Μία ἐπιδημία κακοήθους εὐλογίας, ἐκδηλωθεῖσα μετὰ τὸ Πάσχα τοῦ τελευταίου ἔτους, καὶ ἡ ὁποία ἐξηκολούθει ἀκόμη μέχρι τῆς 31ης Ὀκτωβρίου μὲ μίαν μανίαν, παρομοίαν τῆς ὁποίας δὲν ἐνθυμοῦνται οἱ ζῶντες ἄνθρωποι, ἀφήρπασε κατὰ τὸ διάστημα τοῦτο μόνον ἀπὸ τὸ Ἑλληνικὸν Ἔθνος τρεῖς χιλιάδας παιδιά. Οἰκογένειαι ἔχουσαι ὀκτὼ παιδιά, ἐντὸς ὀλίγων ἡμερῶν δὲν εἶχον οὔτε ἕνα. Μητέρες ποὺ ἐπέζησαν τῆς οἰκογενείας παρεφρόνησαν, καὶ πατέρες καὶ ἄλλου μὲ τὴν αὐτὴν τύχην ηὐτοκτόνησαν».
Τὸ 1871, μὲ ἀφορμὴ μιὰ νέα ἐπιδημία εὐλογιᾶς στὴ Σμύρνη, δημιουργήθηκε εἰδικὸ τμῆμα στὸ Νοσοκομεῖο «Ἅγιος Χαράλαμπος», ποὺ λειτούργησε ἀποκλειστικὰ γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῆς νόσου.
Εἰσήχθησαν ἐκεῖ 314 ἀσθενεῖς (ὅπως ἀναφέρει ὁ Σμυρνιὸς γιατρὸς Δ. Εὐστρατιάδης), ἀπὸ τοὺς ὁποίους πέθαναν οἱ 71. Τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1882 ἡ εὐλογιὰ ἐπανῆλθε πάλι δριμύτατη. Τότε τὸ Νοσοκομεῖο ἵδρυσε εἰδικὸ παράρτημα, μία ὥρα ἔξω ἀπὸ τὴν πόλη, στὴν περιοχὴ τοῦ Προφήτη Ἠλία, μὲ διευθυντὴ τὸν Δημ. Εὐστρατιάδη. Στὸ νέο αὐτὸ νοσοκομεῖο εἰσήχθησαν 236 ἀσθενεῖς, ἀπὸ τοὺς ὁποίους πέθαναν οἱ 22, καὶ καταγράφηκαν τότε πολλὲς πληροφορίες γιὰ τὶς μορφὲς τῆς νόσου, τὶς ἐπιπλοκὲς καὶ ἄλλα στατιστικὰ στοιχεῖα ἀπὸ τὸν διακεκριμένο διευθυντὴ Δημ. Εὐστρατιάδη, ποὺ γράφει χαρακτηριστικά: «Ἐξ ὅλων τῶν ρηθεισῶν ἐξάγεται ὅτι τὸ μόνον μέσον ὅπερ ἔχομεν σήμερον κατὰ τῆς εὐλογίας εἶναι ὁ ἐμβολιασμός. Διὰ τοῦτο φρονοῦμεν ἵνα ὁ ἐμβολιασμὸς γίνεται μόνον τακτικῶς καὶ ἐκ τῶν ὧν οὐκ ἄνευ εἰς τὰ βρέφη, ἀλλὰ καὶ νὰ ἐπαναλαμβάνεται εἰς κάθε ἡλικίαν».
Ἀλλὰ καὶ ὁ διάσημος Παθολόγος ἰατρὸς Γεώργιος Διαμαντόπουλος εἶναι ὁ πρῶτος ποὺ μελέτησε, ἐρεύνησε, διέγνωσε καὶ δημοσίευσε μελέτη στὸ ἰατρικὸ περιοδικὸ Γαληνός, γιὰ μιὰ νέα ἐνδημικὴ νόσο στὴ Σμύρνη, τόν «ἱκτερώδη τύφο» (κίτρινο πυρετὸ ἢ κίτρινη πανώλη τῆς Σμύρνης), ἄγνωστη μέχρι τότε (1883). Ὁ ἴδιος περιέγραψε στὴν Παγκόσμια Ἰατρικὴ Βιβλιογραφία μὲ ὅλες τὶς λεπτομέρειες τὴ νόσο, ποὺ ἀργότερα ὀνομάσθηκε ἱκτεροαιμορραγικὴ λεπτοσπείρωση2.
Ἀτυχῶς καὶ αὐτὸς ὁ γιατρὸς ἀδικήθηκε, ἀφοῦ τὸ 1886 ὁ Γερμανὸς γιατρὸς Weil κατάφερε νὰ δώσει τὸ ὄνομά του στὴ νόσο (νόσος τοῦ Weil), ὅπως εἶχαν ἀδικηθεῖ καὶ ὁ Πυλαρινὸς καὶ ὁ Τιμόνης, ποὺ ἀγνοήθηκαν ἐμφανῶς ἀπὸ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἰατρικὴ Κοινότητα.
Στὴ συνέχεια καταγράφηκε ἐπιδημία χολέρας, καὶ μάλιστα βρέθηκε καὶ σχετικὴ μαρτυρία: «Κατὰ τὸ θέρος τοῦ 1865 ἐνέσκηψεν ἐν Σμύρνῃ δεινὴ ἐπιδημία χολέρας ὑπερβᾶσα εἰς θνησιμότητα ἁπάσας τὰς προγενεστέρας καὶ μεταγενεστέρας. Διεδίδετο τότε ὅτι οἱ θάνατοι ἔφθανον τοὺς 400 καθ’ ἑκάστην, καὶ τοῦ δὲν πρέπει νὰ θεωρηθῇ ἀπίστευτον, διότι οὔτε ἀρχαὶ δημοτικαὶ ὠργανωμέναι τότε ὑπῆρχον, οὔτε ὑγειονομικοί. Τὰς φοβερὰς ἐκείνας ἡμέρας τὸ θέαμα ἦτο φρικτόν.
Καθ’ ἑκάστη ἔβλεπον στὸν περίβολον τοῦ νοσοκομείου νὰ ἀνοίγωνται τάφροι βαθεῖς καὶ νὰ ρίπτωνται ἐντός, ὁ εἷς ἐπὶ τοῦ ἄλλου, οἱ νεκροί. Οὔτε σάββανον, οὔτε νεκροκρέββατον, οὔτε τις τῶν οἰκείων…
Μέ τόσην θνησιμότητα ἑπόμενον ἦτο νὰ μείνουν εἰς τοὺς δρόμους πάμπολλα ὀρφανά, τὰ ὁποῖα ἐδόνησαν τὴν χορδὴν τῆς εὐσπλαχνίας τῶν Σμυρναίων…».
Ἔτσι, ἐπιφανεῖς Σμυρνιοὶ τὸ 1867, φαρμακοποιοί, ἐπιστήμονες, ἔμποροι καὶ ἄλλοι πλούσιοι τῆς περιοχῆς, ἀλλὰ καὶ τῆς διασπορᾶς (Κωνσταντινούπολη, Ὀδησσὸ καὶ Ἑλλάδα), ἀποφάσισαν τὴ σύσταση Ὀρφανοτροφείου μὲ κανονισμὸ λειτουργίας καὶ καταστατικὸ τῆς ἱδρύτριας Ἀδελφότητας, ποὺ εἶχε 600 μέλη. Τὸ ἵδρυμα λειτούργησε τὸ 1870, δέχθηκε τὰ ὀρφανὰ τῆς χολέρας τοῦ 1865 καὶ συνέχισε τὴ φιλανθρωπική του δράση μέχρι τὸ 1922 μὲ ἐπιτυχία.
Πηγές
1) Σύντομη Ἱστορία τῶν Ἐμβολίων, Δρ Νῖκος Περσιάνης, Παιδίατρος (Παιδιατρικὴ Ἑταιρεία Κύ- πρου).
2) Περιοδικὸ Μικρασία, ἐμμένουσα μνήμη, τοῦ Συλλόγου «Μικρασιατικὴ Στέγη Κορίνθου».
- Ὁ συστηματικὸς ἐμβολιασμὸς ἄρχισε στὴν Ἀγγλία τὸ 1804, ἐνῷ στὴν Ἑλλάδα ἐφαρμόσθηκε ἐπίσημα στὸν στρατὸ τὸ 1834 καὶ σ’ ὅλο τὸν πληθυσμὸ τὸ 1835, μὲ βασιλικὸ διάταγμα, σὲ παγκόσμια βάση δὲ τὸ 1956. Ἡ τελευταία ἐπιδημία εὐλογιᾶς συνέβη τὸ 1967, οἱ μαζικοὶ ἐμβολιασμοὶ ἀποδείχθηκαν σωτήριοι καὶ τὸ τελευταῖο κροῦσμα καταγράφηκε στὴ Σομαλία. Οἱ ἐμβολιασμοὶ συνεχίσθηκαν λίγα χρόνια ἀκόμη, καὶ τελικὰ τὸ 1890 ὁ Παγκόσμιος Ὀργανισμὸς Ὑγείας ἀνακοίνωσε τὴν ἐξάλειψη τῆς εὐλογιᾶς παγκοσμίως. Ἰοὶ εὐλογιᾶς διατηροῦνται ἔκτοτε στὸ ἐργαστήριο CDC στὴν Ἀτλάντα τῶν Η.Π.Α. καὶ στὸ Research Institute for Viral Preparations στὸ Novosilbirsk τῆς Ρωσίας.
- Ἡ λεπτοσπεῖρα βρίσκεται στὰ νεφρὰ καὶ τὰ ἔντερα τῶν ποντικῶν, καὶ ἡ νόσος μεταδίδεται ἀπὸ τοὺς ὑπονόμους, τὰ ἀκάθαρτα καὶ λιμνάζοντα νερά.
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ “ΑΚΤΙΝΕΣ” ΕΤΟΣ 84ο | IΟΥΛΙΟΣ – ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2021 | 788
ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΩΤΟ: Ο θρίαμβος του θανάτου, περ. 1562, έργο του Φλαμανδού ζωγράφου Πίτερ Μπρίγκελ του πρεσβύτερου (Pieter Bruegel περ. 1525-1530 – 1569). Μουσείο ντελ Πράδο, Μαδρίτη. ΠΗΓΗ
