Α΄ ΜΕΡΟΣ
Ναί, καλοί μου φίλοι, ὑπάρχει κι αὐτὴ ἡ περίπτωση. Ἡ μοναξιὰ νὰ εἶναι ὄντως καλή. Δόξα σοι ὁ Θεός! Πρόκειται γιὰ τὴ μοναξιὰ ἐκείνη ποὺ μᾶς ὁδηγεῖ στὴν ἠρεμία, στὴ γαλήνη, στὴν ἀνάπαυση, στὴν αὐτογνωσία, στὸν αὐτοέλεγχο. Εἶναι ἐκείνη ποὺ μᾶς φέρνει ἐμπνεύσεις μεγάλες, ἀνώτερες, δημιουργικές, οὐράνιες. Ποὺ μᾶς ἑνώνει μὲ τὸν Θεό! Τὴ μοναξιὰ αὐτὴ ἔρχονται στιγμὲς ποὺ τὴν ἀποζητᾶμε καὶ πρέπει νὰ τὸ κάνουμε! Ὁπότε τὸ νὰ ζεῖ κανεὶς μόνος, γιὰ λίγο ἢ πολύ, δὲν σημαίνει ὅτι εἶναι καὶ «μόνος» στὴ ζωή του καὶ πάσχει ὁπωσδήποτε. Χαρεῖτε! Ἀλλ’ ἂς πάρουμε τὰ πράγματα μὲ τὴ σειρά τους …
Τὰ δύο εἴδη τῆς μοναξιᾶς
Τὴ μοναξιὰ ἄλλοτε τὴν ἐπιλέγει κανεὶς καὶ ἄλλοτε ὄχι. Ἄλλοτε μᾶς ἐπιβάλλεται καὶ μᾶς καταδυναστεύει κι ἄλλοτε τὴν ἐπιδιώκουμε, γιατί μᾶς λυτρώνει!
Ἡ ἐπιβεβλημένη μοναξιὰ εἶναι καταναγκαστική, δὲν τὴν θέλει κανεὶς μὲ τίποτα, δὲν τὴν διαλέγει, εἶναι ἡ μοναξιὰ τῆς θλίψης! Ὁ ἄνθρωπος στὴν περίπτωση αὐτὴ λυπᾶται ποὺ εἶναι μόνος, συχνὰ πάσχει ἀπὸ κατάθλιψη, ὑποφέρει, ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ κάνει διαφορετικά.
Στὴν ἄλλη μοναξιά, στὴν ἑκούσια, τὰ πράγματα εἶναι ἐντελῶς διαφορετικά. Ἔχει ἀνάγκη κανεὶς ἀπὸ ὁρισμένες μοναχικὲς στιγμές, τὶς ὁποῖες καὶ ἐπιδιώκει, τὶς ἐπιθυμεῖ κι αἰσθάνεται πολὺ ὄμορφα, ὅταν εἶναι μόνος του. Τούτη τὴν ἀνάγκη μπορεῖ νὰ τὴν αἰσθάνεται εἴτε ζεῖ μόνος του, εἴτε συμβιώνει μὲ κάποιον ἄλλον ἢ καὶ μὲ πολλούς. Ὑπάρχει, δηλαδή, ἡ ἀνάγκη γιὰ κάποιες στιγμές, ὧρες ἢ καὶ ἡμέρες, ἀκόμη, δικές του. Ὧρες ποὺ θὰ μείνει μόνος μὲ τὸν ἑαυτό του.
Πρόκειται ἀσφαλῶς ἐδῶ γιὰ τὴν «καλὴ» μοναξιά.
Εἶναι ἐκείνη ἡ μοναξιὰ ποὺ μᾶς συνιστᾶ ὁ Χριστὸς ὅταν λέγει: «Ὅταν πρόκειται νὰ προσευχηθεῖς, μπὲς στὸ ἰδιαίτερο δωμάτιό σου καὶ ἀφοῦ κλείσεις τὴν πόρτα σου προσευχήσου στὸν Πατέρα σου, ὁ ὁποῖος εἶναι παρὼν ἐκεῖ στὸ κρυφὸ μέρος…» (Ματθ. στ΄ 6).
Πάνω σ’ αὐτὴ τὴν καλὴ μοναξιὰ ἔχει οἰκοδομηθεῖ ὁ μοναχισμὸς καὶ ὁ ἀσκητισμός.
Ἡ μοναξιὰ αὐτὴ πραγματικὰ ἀναπτερώνει τὸν ἄνθρωπο. Τὸν βοηθᾶ νὰ προσευχηθεῖ, νὰ συναντηθεῖ μὲ τὸν Θεό, ἀλλὰ καὶ νὰ σκεφθεῖ, νὰ δημιουργήσει καὶ νὰ φτάσει στὸν αὐτοέλεγχο καὶ στὴν αὐτογνωσία. «Ἄλλωστε ὁ ἄνθρωπος, πέραν ἀπὸ τὶς ἐπαφές του μὲ τοὺς ἄλλους, ὀφείλει ν’ ἀπομονώνεται σὲ ὁρισμένες χρονικὲς στιγμὲς γιὰ νὰ ἀνανεώσει τὴν ἐσωτερική του ζωή», γράφει σύγχρονος μελετητής.
Μὲ τὴν καλὴ μοναξιὰ συναντᾶμε τὸν ἑαυτό μας!
Εἶπε κάποιος ἀσκητής: «Φεύγω γιὰ τὴν ἔρημο. Πηγαίνω νὰ συναντήσω τὸν ἑαυτό μου». Πόσο σοφὸ εἶναι!
Συνάντηση μὲ τὸν ἑαυτό μας!
Αὐτὸ εἶναι τὸ νόημα κι αὐτῶν τῶν λόγων ποὺ Πασκάλ: «Ὅλες οἱ δυστυχίες τοῦ ἀνθρώπου ἀπορρέουν ἀπὸ τὴν ἀνικανότητά του νὰ καθίσει σπίτι του μόνος καὶ σιωπηλός»!
Ἔλεγε ὁ Ἑρρῖκος Ἴψεν: «Πρέπει νὰ εἶμαι σὲ μοναξιά, γιὰ νὰ μελετήσω καλὰ τὸν ἑαυτό μου καὶ τὸν κόσμο ὅπου ζῶ»!
Σωστὰ εἶπαν, λοιπόν, πὼς «μοναξιὰ σημαίνει καὶ ἐνδοσκόπηση».
Ναί, ἡ ἀνάγκη γιὰ ἀπομόνωση, δηλώνει μία οὐσιαστικὴ σχέση μὲ τὸν ἑαυτό μας ἢ τουλάχιστον μία προσπάθεια γιὰ οὐσιαστικὴ σχέση. Ὅταν μένουμε μόνοι, εἴμαστε ἐμεῖς καὶ ὁ ἑαυτός μας. Ἔτσι, ἐπικοινωνώντας μαζί του προσπαθοῦμε νὰ τὸν γνωρίσουμε καλύτερα, νὰ δοῦμε τὶς ἀνάγκες μας καὶ τὰ προβλήματά του. Μέσα ἀπ’ τὴν (καλὴ αὐτὴ) μοναξιὰ προσπαθοῦμε νὰ ἀποκτήσουμε ὅ,τι δυσκολότερο μπορεῖ νὰ πετύχει ἕνας ἄνθρωπος, τὴν αὐτογνωσία του. Ἄλλωστε, γι’ αὐτὸν ἀκριβῶς τὸν λόγο, χρειάζεται κουράγιο, γιὰ νὰ μείνει κανεὶς μόνος του, μίας καὶ οἱ φόβοι, οἱ ἀνασφάλειες καὶ οἱ ἐξαρτήσεις ἀπὸ τοὺς ἄλλους «μπλοκάρουν» τὴν ἐπιθυμία μας γιὰ μοναξιά.
Καὶ γιὰ ἕναν ἄλλο λόγο ἀκόμη, χρειάζεται δύναμη, γιὰ νὰ μείνουμε μόνοι μας. Ἡ γνωριμία μὲ τὶς ἄσχημες πλευρὲς τοῦ ἑαυτοῦ μας δὲν εἶναι εὐχάριστη ὑπόθεση. Ἡ ἀνακάλυψη τῶν ἀτελειῶν καὶ τῶν λαθῶν μας, τῶν ἴδιων τῶν ἁμαρτιῶν μας, τραυματίζει τὴν ἰδανικὴ εἰκόνα ποὺ φτιάξαμε γιὰ τὸν ἑαυτό μας ἢ καὶ τὸν ἐγωισμό μας κι αὐτὸ μᾶς πληγώνει. Νὰ γιατί ἀποφεύγουμε νὰ μένουμε μόνοι…
Ρώτησαν ἕνα ὅσιο γέροντα ἀσκητή, οἱ περίεργοι ἐπισκέπτες του:
― Πάτερ Ἀρσένιε, πῶς ζεῖς μόνος σου, τόσα χρόνια στὴν ἔρημο, κλεισμένος στὴ σκήτη σου; Δὲν πλήττεις;
― Εὐλογημένοι, ἀπάντησε ἐκεῖνος, δὲν εἶμαι μόνος. Δὲ βλέπετε γύρω μου, τί συντροφιὰ ἔχω; Καὶ τοὺς ἔδειξε τὶς εἰκόνες, ποὺ ἦταν κρεμασμένες στὸ πτωχικὸ κελλί του, μὲ τὸν Χριστό, τὴν Παναγία καὶ τοὺς Ἁγίους.
Ἀκατανόητο αὐτό, πράγματι, γιὰ τοὺς «ἄσχετους» κοσμικούς!
Μὲ τὴν καλὴ μοναξιὰ ἀνεβαίνουμε πνευματικὰ
Κατὰ τὸν Μέγα Βασίλειο «ἡ ἐρημία μᾶς παρέχει μέγιστο ὄφελος, κατευνάζουσα τὰ πάθη μας καὶ δίνοντας στὸ λογικὸ τὴν ἄνεση νὰ τὰ ξεριζώσει τελείως ἀπὸ τὴν ψυχή».
Ἐν συνεχείᾳ τὸ ἀναλύει αὐτὸ ὡς ἑξῆς: «Ἀρχὴ καθάρσεως τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ ἡσυχία, κατὰ τὴν ὁποία οὔτε ἡ γλῶσσα συζητεῖ τὶς ἀνθρώπινες ὑποθέσεις, οὔτε τὰ μάτια κοιτάζουν τὰ ροδαλὰ καὶ ἁρμονικὰ σώματα, οὔτε ἡ ἀκοὴ προσελκύει τὴν προσοχὴ τῆς ψυχῆς σὲ ἀκρόαση μελῳδιῶν ποὺ εἶναι συντεθειμένες χάριν ἡδονῆς ἢ σὲ λόγους εὐτράπελων καὶ ἀστείων ἀνθρώπων, κάτι ποὺ ἔχει κατ’ ἐξοχὴν τὴ δύναμη νὰ παραλύει τὴν προσήλωση τῆς ψυχῆς. Γιατί ὁ νοῦς, ὅταν δὲν διασκορπίζεται πρὸς τὰ ἔξω καὶ δὲν διαχέεται διὰ τῶν αἰσθητηρίων πρὸς τὸν κόσμο, ἐπιστρέφει πρὸς τὸν ἑαυτό του καὶ ἀπὸ τὸν ἑαυτό του ἀναβαίνει πρὸς τὴν ἔννοια τοῦ Θεοῦ…».
Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ ἴδιος ἐξομολογεῖται τὸ ἑξῆς: «Ἐγκατέλειψα τὴ ζωὴ τῆς πόλης, ὡς πρόξενο χιλιάδων κακῶν»!
Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος τονίζει: «Δὲν εἶναι καλὸ νὰ βγαίνεις ἔξω χωρὶς νὰ ὑπάρχει ἀνάγκη. Τὴν ἡσυχία ἀγάπα ὅσο μπορεῖς»!
Ὁ ἱ. Χρυσόστομος ἀναρωτιέται ὡς ἑξῆς: «Πολλὲς φορὲς ὁ Χριστὸς ἀνεβαίνει στὸ ὄρος μόνος Του καὶ διανυκτερεύει καὶ προσεύχεται, γιὰ νὰ μᾶς διδάξει, ὅτι γιὰ νὰ πλησιάσουμε τὸν Θεό, πρέπει νὰ εἴμαστε ἀπαλλαγμένοι ἀπὸ κάθε θόρυβο καὶ νὰ ζητᾶμε καιρὸ καὶ τόπο ἥσυχο ἀπὸ θόρυβο».
Νὰ καὶ μία ὡραία παρατήρηση: Τὸ ἀηδόνι τὰ καλύτερα τραγούδια του τὰ τραγουδάει στὸ σκοτάδι. Τότε ποὺ εἶναι ἡ ἀπόλυτη ἡσυχία καὶ αὐτὸ ἐντελῶς μόνο!
Ἔτσι μποροῦμε νὰ καταλάβουμε τὸ «ἀκραῖο» παράδειγμα τοῦ Ἁγίου Παύλου τοῦ Θηβαίου ποὺ ἔζησε κάπου ἐνενῆντα χρόνια χωρὶς νὰ δεῖ ἄνθρωπο!
Ἔλεγε ὁ π. Ἀνανίας Κουστένης: «Ἡ μοναξιά, πολλὲς φορές, εἶναι καὶ προνόμιο. Δὲν εἶναι ἀπελπισία καὶ καταδίκη καὶ κατάντημα. Εἶναι καὶ προνόμιο. Διότι, ὅταν εἴμεθα μόνοι, τελείως μόνοι, ἔχομε τὴν καλύτερη παρέα. Τὸν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό. Ὁ Ὁποῖος, μὲ τὸ Θεϊκό Του βλέμμα καὶ τὴν ἀνείπωτη ἀγάπη Του, μᾶς ἀγκαλιάζει. Μᾶς συντροφεύει. Μᾶς ἐμψυχώνει. Μᾶς παρηγορεῖ. Καὶ μᾶς στηρίζει»
(Θὰ συνεχίσουμε καὶ στὸ ἑπόμενο, ὅπου θὰ ὁλοκληρώσουμε τὸ θέμα μας)
Κ. Γ. Παπαδημητρακόπουλος
