από Aaron Abramson
Αναμνήσεις
Μόνο μετά το θάνατο της μητέρας του το 2006 σε ηλικία 97 ετών, ο πατέρας μου άρχισε να λέει τις δικές του αναμνήσεις από τη νύχτα που αυτός και η γιαγιά μου εγκατέλειψαν την Ευρώπη δεχόμενοι πυρά από το εμπόλεμο λιμάνι του Ρότερνταμ.
Εβραίοι και Εβραίοι Χριστιανοί στη σύγχρονη γερμανική ιστορία
Μέχρι που άρχισα να διδάσκω για το Ολοκαύτωμα σε χριστιανικά κολέγια και πανεπιστήμια, δεν είχα ιδέα ότι πολλοί από τους Εβραίους που σκοτώθηκαν στο Ολοκαύτωμα ήταν καθ’ ομολογία Χριστιανοί. Γνώριζα ότι πολλοί Γερμανοί Εβραίοι είχαν ασπαστεί τον Χριστιανισμό, ειδικά από τον δέκατο όγδοο αιώνα. Το ήξερα αυτό λόγω του ονόματος της οικογένειάς μου – Mendelsohn – και της δικής μου οικογενειακής ιστορίας. Ο φημισμένος Εβραίος φιλόσοφος Moses Mendelssohn ξεκίνησε και συνόψισε τον εβραϊκό Διαφωτισμό, τη Haskalah, η οποία σηματοδότησε την αρχή της εβραϊκής χειραφέτησης και αφομοίωσης στη γερμανική κοινωνία. Ωστόσο, τρία από τα παιδιά του έγιναν χριστιανοί, όπως και ο πιο επιφανής εγγονός του, ο συνθέτης Felix Mendelssohn-Bartholdy.
Έχω σκεφτεί συχνά Εβραίους πιστούς στον Ιησού να κάθονται στα στασίδια με τους φίλους τους στην εκκλησία στη ναζιστική Γερμανία, ξαφνικά να εκδιώκονται από τις θέσεις τους επειδή χαρακτηρίστηκαν «Εβραίοι». Αναρωτήθηκα, πώς αισθάνθηκαν;
Γενικά, το θέμα των Εβραίων Χριστιανών και του Ολοκαυτώματος έχει παραμεληθεί στις Μελέτες του Ολοκαυτώματος. Η μελέτη αυτού του πεδίου είναι απαραίτητη για τους Χριστιανούς και τους Εβραίους να κατανοήσουν αυτή τη διάσταση του Ολοκαυτώματος.
Οι εκκλησίες και ο γερμανικός εθνικισμός
Στις 27 Σεπτεμβρίου 1817, ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος Γ ́ (1797-1840) ενοποίησε τις Μεταρρυθμισμένες και Λουθηρανικές εκκλησίες. Αυτή η οικουμενική, φιλελεύθερη εκκλησία ήταν οικουμενική, ρομαντική και εθνικιστική – η υψηλότερη έκφραση του γερμανικού λαού και του δυτικού πολιτισμού. Πολλοί σύγχρονοι στοχαστές, τόσο Εβραίοι όσο και Χριστιανοί, βρήκαν αυτό το οικουμενικό μήνυμα πολύ ελκυστικό. Κατά τη διάρκεια του δέκατου όγδοου αιώνα, με επικεφαλής τον φιλόσοφο Moses Mendelssohn, ένα νέο κίνημα Εβραίων αγκάλιασε την άποψη του Διαφωτισμού ότι η πίστη είναι ιδιωτική υπόθεση και ότι η θρησκευτική ταυτότητα δεν πρέπει να παίζει κανένα ρόλο στην κοινωνία των πολιτών. Αυτή η μεταρρυθμιστική άποψη επέτρεψε στους «φωτισμένους» Εβραίους να γίνουν σύγχρονοι «Γερμανοί».
Η αφομοίωση στην Εκκλησία ήταν η προσδοκία του Εβραίου προσήλυτου, βασισμένη στον οικουμενισμό που κήρυξε η φιλελεύθερη προτεσταντική θεολογία τον δέκατο ένατο αιώνα. Ωστόσο, οι Εβραίοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την εθνική τους ταυτότητα και την πολιτιστική τους ιδιαιτερότητα προκειμένου να γίνουν δεκτοί στην Εκκλησία.
This propaganda poster from 1933 reads, “Hitler’s fight and Luther’s teaching are the best defense for the German people.”
Κατά τη διάρκεια του δέκατου ένατου και των αρχών του εικοστού αιώνα, πολλοί Ιουδαίοι στράφηκαν στον Ιησού ως λυτρωτή και παγκόσμιο σωτήρα, παντρεύτηκαν με μη Εβραίους και αφομοιώθηκαν στο γερμανικό έθνος. Ταυτόχρονα, πολλοί Γερμανοί, αντιδρώντας στις μισητές «εβραϊκές» επιρροές στην Εκκλησία και το γερμανικό έθνος, είχαν αρχίσει να μεταφέρουν τις ρίζες του γερμανικού χριστιανισμού στον ειδωλολατρικό και όχι στον εβραϊκό πολιτισμό.1 Κατά τη διάρκεια της εποχής μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η κρατική εκκλησία της Γερμανίας – η Ευαγγελική Εκκλησία – επηρεάστηκε όλο και περισσότερο από τις γερμανικές εθνικιστικές ιδεολογίες.
Η ιστορικός Victoria Barnett εξηγεί ότι στο λαϊκό μυαλό, «οι Εβραίοι κατηγορήθηκαν για μια σειρά κρίσεων, ακόμη και όταν ο υποτιθέμενος ρόλος τους σε μία θα εξάλειφε λογικά τον ρόλο τους σε μια άλλη».2 Τελικά, οι «Γερμανοί Χριστιανοί» απέκοψαν την Παλαιά Διαθήκη από τις Βίβλους τους και απέκοψαν τους «εβραϊσμούς» από την Καινή Διαθήκη. Ωστόσο, όλο αυτό το διάστημα, ακόμη και σε αυτή τη δηλητηριασμένη θεολογική ατμόσφαιρα, οι Ιουδαίοι συνέχισαν να ομολογούν πίστη στον Ιησού.
Αρχίζοντας το 1933, οι περισσότεροι προτεστάντες κληρικοί δέχτηκαν πρόθυμα τις ρατσιστικές απόψεις του Χίτλερ. Το ναζιστικό καθεστώς εξέδωσε το διάταγμα του Απριλίου 1933 που ονομάζεται «Νόμος για την αποκατάσταση της επαγγελματικής δημόσιας υπηρεσίας». Κατά συνέπεια, πολλοί προτεστάντες κληρικοί συμφώνησαν με τη ναζιστική πολιτική και επέλεξαν να εκδιώξουν όλους τους πάστορες που είχαν Εβραίους γονείς, παππούδες ή προπαππούδες. Η Εκκλησία οικειοθελώς «Αριοποιήθηκε», απολύοντας αμέσως όλους τους πάστορες εβραϊκής καταγωγής το 1933. Μέχρι το 1935, όλοι οι πιστοί εβραϊκής καταγωγής εκδιώχθηκαν.
Ο Barnett επισημαίνει ότι ο Χίτλερ και άλλοι κορυφαίοι Ναζί, παρά τους οπορτουνιστικούς ισχυρισμούς τους για το αντίθετο, «δεν ήταν καθόλου θρησκευόμενοι», αλλά χρησιμοποίησαν τα αντισημιτικά γραπτά του Λούθηρου «με μόλις μια λέξη διαμαρτυρίας ή αντίφασης από τους ηγέτες της Προτεσταντικής Εκκλησίας».3
Θεολογικά και πολιτικά, οι τύχες των Χριστιανών και των Εβραίων ήταν δεμένες μεταξύ τους. Αλλά η τάση των περισσότερων Γερμανών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων μέσα στην εκκλησία, ήταν να βάλουν μια ακόμη μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ αυτών και των Εβραίων. Αφημένοι στον εαυτό τους, οι Εβραίοι Χριστιανοί σχημάτισαν τις δικές τους ομάδες.
Theresienstadt
Ο καθηγητής Kai Kjaer-Hansen έχει γράψει για μερικές από αυτές τις ομάδες στο Theresienstadt, μια μικρή πόλη στο κατεχόμενο από τους Γερμανούς τμήμα της Τσεχικής Δημοκρατίας. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, το Theresienstadt ήταν εβραϊκό γκέτο και στρατόπεδο συγκέντρωσης. Οι προπαππούδες μου, Jenny Mendel Moses και Alexander Moses, πέθαναν σε αυτό το γκέτο της δυσεντερίας και της πείνας το 1942.
Εδώ είναι ένα μέρος της αφήγησης του Kjaer-Hansen:
Από τα τέλη του 1941 έως τις αρχές του 1945, περισσότεροι από 140.000 Εβραίοι στάλθηκαν σε αυτό το γκέτο, το οποίο για πολλούς, περίπου 88.000, μετατράπηκε σε στρατόπεδο διέλευσης στο στρατόπεδο θανάτου Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Περίπου 33.000 πέθαναν σε αυτό το γκέτο. Όταν όλα τελείωσαν και το γκέτο απελευθερώθηκε στις 8 Μαΐου 1945, υπήρχαν περίπου 19.000 επιζώντες.
Μεταξύ εκείνων που πέθαναν στο Theresienstadt ή εκτοπίστηκαν από το Theresienstadt στο στρατόπεδο θανάτου του Άουσβιτς ή επέζησαν από τη φρίκη στο Theresienstadt, ήταν άτομα που ήταν χριστιανοί εβραϊκής καταγωγής.
Όπως και οι περισσότεροι άλλοι Εβραίοι στη Γερμανία, έβλεπαν τους εαυτούς τους ως Γερμανούς. Σε αντίθεση με τους περισσότερους άλλους Γερμανούς Εβραίους, ήταν Εβραίοι που είχαν ασπαστεί τη χριστιανική πίστη, μερικοί εκ πεποιθήσεως, άλλοι για πραγματιστικούς λόγους. Αλλά στο Theresienstadt μοιράστηκαν τη μοίρα των «Μωσαϊκών» Εβραίων. Στα μάτια των Ναζί, η χριστιανική τους πίστη δεν εξάλειψε την εβραϊκότητά τους.
Ο Hans Werner Hirschberg έφτασε στο Theresiendstadt στις 10 Φεβρουαρίου 1944. Επέζησε και αργότερα έγραψε:
Το ένα δέκατο των Εβραίων που είχαν φυλακιστεί εκεί ανήκαν σε χριστιανική ομολογία. Κάποιοι ήταν Προτεστάντες, κάποιοι Καθολικοί. Μεταξύ αυτών των Εβραίων, υπήρχε μια ομάδα Ευαγγελικών Εβραίων Χριστιανών από την Ολλανδία, τετρακόσιοι στον αριθμό που διακρίθηκαν. Είχαν ακόμη και έναν Εβραίο χριστιανό πάστορα μαζί τους. Πολλά από τα «μέλη της εκκλησίας» μας, αν και είχαν βαφτιστεί, ποτέ δεν σκέφτηκαν πραγματικά να γίνουν ακόλουθοι του Ιησού μέχρι που ήρθαν στο Theresienstadt. Αλλά εδώ, υπό την επιρροή του λόγου του Θεού, πολλοί από αυτούς μεταστράφηκαν αληθινά. Οι Ιουδαίοι που ήταν Χριστιανοί κατ’ όνομα έγιναν μόνο αληθινοί Χριστιανοί. Πολλοί Μωσαϊκοί Ιουδαίοι και Ιουδαίοι που δεν είχαν καμία απολύτως πίστη βρήκαν τον Ιησού και σώθηκαν στο Theresienstadt. Είμαι ένας από τους λίγους επιζώντες από το στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Theresienstadt. Οι περισσότεροι αδελφοί μου πήγαν σπίτι για να είναι με τον Κύριο. Αλλά ο Σωτήρας μου με έσωσε από αυτό το στρατόπεδο, ώστε να μπορέσω να διακηρύξω τα υπέροχα πράγματα που έκανε ανάμεσα σε εκείνους που ήταν στην «κοιλάδα της σκιάς του θανάτου»
Οι γονείς του Arthur Goldschmidt είχαν ασπαστεί τον Χριστιανισμό το 1858. Αφού ο Goldschmidt, γεννημένος το 1873, αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τη θέση του δικαστή στο Αμβούργο το 1933, αφοσιώθηκε στο χόμπι του ως ζωγράφος. Η σύζυγός του Kitty, η οποία ήταν βαπτισμένη Εβραία, πέθανε τον Ιούνιο του 1942.
Ένα μήνα αργότερα ο Goldschmidt απελάθηκε στο Theresienstadt. Εδώ ίδρυσε μια ευαγγελική εκκλησία όπου κήρυττε και διηύθυνε ποιμαντική φροντίδα. Επέζησε στο γκέτο. Πριν από το θάνατό του στις 9 Φεβρουαρίου 1947, έγραψε μια αφήγηση για την ευαγγελική εκκλησία στο Theresienstadt. Εδώ είναι μερικές αναλαμπές από την αφήγηση που δημοσιεύθηκε το 1948.
Την πρώτη Κυριακή στο γκέτο, ο Goldschmidt και ένας άλλος άνδρας συγκεντρώνονται σε μια σοφίτα και διαβάζουν την Καινή Διαθήκη που έχει φέρει. Δεν μπορούν να συγκεντρωθούν περισσότερα από είκοσι άτομα χωρίς άδεια. «Τι έπρεπε να κάνω;» Συνειδητοποιεί ότι η διοίκηση δεν ήταν πιθανό να εκτιμήσει το σχηματισμό μιας Χριστιανικής εκκλησίας σε μια Ιουδαϊκή πόλη, και χωρίς τη συγκατάθεση του Ιουδαϊκού συμβουλίου των πρεσβυτέρων δεν μπορούσε να προχωρήσει.
Ο Goldschmidt συνεχίζει: «Έτσι στράφηκα, παρ’ όλα αυτά, στον κ. Edelstein, ο οποίος ήταν τότε ο ηγέτης του εβραϊκού συμβουλίου, και του περιέγραψα την κατάσταση των πραγμάτων. Όταν πληροφορήθηκε ότι είχε ήδη ιδρυθεί μια ευαγγελική εκκλησία, έμεινε έκπληκτος αλλά και γεμάτος κατανόηση. Ο καλός Θεός είναι τελικά ο ίδιος, και γι’ αυτόν, τον Έντελσταϊν, είναι το ίδιο με τον τρόπο που τιμάται. Και οι δύο πλευρές συνειδητοποιούν ότι το δωμάτιο όπου λατρεύουν οι Μωσαϊκοί Ιουδαίοι δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί.
Στις 18 Οκτωβρίου 1942, λαμβάνουν την πρώτη και ημιεπίσημη αναγνώριση της εκκλησίας, καθώς ένα δωμάτιο με ηλεκτρικό φως, που χρησιμοποιείται ως θέατρο βαριετέ και αίθουσα διαλέξεων, διατίθεται γι’ αυτούς από το συμβούλιο των πρεσβυτέρων. Και η εκκλησία μεγαλώνει. Μεταξύ 150 και 200 παρακολουθούν τις λειτουργίες, στα φεστιβάλ υπάρχουν ακόμη περισσότεροι.
Ο Goldschmidt δεν κρύβει ότι, από καιρό σε καιρό, υπήρχαν κάποιες δυσκολίες με το συμβούλιο των πρεσβυτέρων. Ωστόσο, τα ακόλουθα λόγια είναι αξιοσημείωτα: «Εκ των υστέρων πρέπει να παραδεχτούμε ότι αυτή η διαχείριση αυτού που προοριζόταν ως καθαρή Ιουδαϊκή κοινωνία, η οποία φυσικά θα έβλεπε μια Χριστιανική εκκλησία ως ξένο σώμα, γενικά ήταν πολύ υποχρεωτική». Εδώ είναι ένα παράδειγμα: Οι χριστιανοί Γερμανοί Εβραίοι δεν μπορούν να γιορτάσουν τα Χριστούγεννα χωρίς χριστουγεννιάτικο δέντρο, το οποίο είναι δύσκολο να βρεθεί. Και πάλι με τα λόγια του Goldschmidt: «Τελικά τα SS μας επέτρεψαν να έχουμε ένα μικρό δέντρο, το οποίο θα διακοσμούσαν οι γυναίκες. Ούτε καν τα κεριά, μια πολυπόθητη σπανιότητα δωρεά από όλες τις πλευρές, δεν έλειπαν». Αλλά στη συνέχεια ακούστε πώς ο Goldschmidt συνεχίζει: «Τον τελευταίο χρόνο το χριστουγεννιάτικο δέντρο απαγορεύτηκε κυνικά από τον άνθρωπο των SS που έπρεπε να πάρει την απόφαση. Αλλά τότε, ευτυχώς, η εβραϊκή διοίκηση φρόντισε να κατασκευαστεί ένα τεχνητό δέντρο με τοποθετημένα κλαδιά και με πολύχρωμες ηλεκτρικές λάμπες για την υπηρεσία!»4
Το Theresienstadt είναι απόδειξη στο τι συνέβη στους χριστιανούς εβραϊκής καταγωγής κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Εκτιμάται ότι το δέκα τοις εκατό των Εβραίων στη ναζιστική Γερμανία πίστευαν στον Ιησού. Και υπέφεραν και πέθαναν μαζί με τους συμπατριώτες τους Ιουδαίους.
Η Judith Mendelsohn Rood είναι Καθηγήτρια Ιστορίας και Μεσανατολικών Σπουδών, Τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου Biola.
Σημειώσεις:
- Susannah Heschel, The Aryan Jesus: Christian Theologians and the Bible in Nazi Germany (Princeton: Princeton University Press, 2008), and Abraham Geiger and the Jewish Jesus (Chicago: University of Chicago, 1998).
- Victoria Barnett, For the Soul of the People: Protestant Protest against Hitler (New York: Oxford University Press, 1992), p. 126.
- Ibid., p. 124.
- Kai Kjær-Hansen, “With Hans Walter Hirschberg and Arthur Goldschmidt in Theresienstadt,” Lausanne Consultation on Jewish Evangelism Eighth International Conference Proceedings (Lake Balaton, Hungary 19-24 August 2007, 23 August 2007), http://lcje.net/papers/2007.html
Excerpted from: Judith Mendelsohn Rood, 2014, pp. 411-448. Between Promise and Fulfillment, Shoah/Nakbah: Offerings of Memory and History. In History (1933-1948): What We Choose to Remember. University of Portland: Garaventa Center for Catholic Intellectual Life and American Culture.
ΠΗΓΗ: What Happened to Jewish Believers in Jesus in Nazi Germany? – Jews for Jesus
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ – ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ
