Γράφει ὁ κ. Ἀνδρέας Κεφαλληνιάδης
Τὸ δίλημμα ἐπιλογῆς ἀνάμεσα σὲ ἀλλόθρησκους Τούρκους καὶ σὲ δυτικοὺς χριστιανοὺς δὲν ἦταν πραγματικό. Σὲ κάθε περίπτωση, ὁ ὑστεροβυζαντινὸς ἑλληνισμὸς ἦταν καταδικασμένος νὰ ὑποστεῖ τὴν τουρκικὴ ὑποδούλωση, ἀφοῦ τὸ ὀθωμανικὸ κράτος βρισκόταν τότε σὲ φάση ἀνόδου, ἐνῷ τὸ βυζαντινὸ κράτος βρισκόταν πλέον στὴ φάση τῆς παρακμῆς του. Ὅπως ἀποδείχτηκε ἀπὸ τοὺς αἰῶνες ποὺ ἀκολούθησαν, ἀκόμα καὶ οἱ λατινοκρατούμενες ἑλληνικὲς περιοχὲς σταδιακὰ ὑπέκυψαν στὴν τουρκικὴ ἐπεκτατικότητα. Ἀλλὰ καὶ μετὰ τὴν ἅλωση, ἡ Δύση ποτὲ δὲν ἐπιχείρησε μία ἐκστρατεία γιὰ ἀπελευθέρωση τῆς Κωνσταντινούπολης ἀπὸ τοὺς Τούρκους. Ἔτσι ἀποδείχτηκε ὅτι ἡ σωτηρία τῆς Πόλης ἀπὸ τοὺς Δυτικοὺς δὲν ἀποτελοῦσε πραγματικὴ ἐλπίδα. Ἡ Δύση, στὴν ὁποία οἱ Παλαιολόγοι αὐτοκράτορες εἶχαν ἐναποθέσει τὶς τελευταῖες ἐλπίδες τους, ἦταν ἀπρόθυμη νὰ βοηθήσει. Ἡ φιλενωτικὴ-φιλοδυτικὴ στάση τῶν Παλαιολόγων αὐτοκρατόρων ἦταν μάταιη καὶ καταστρεπτική. Ὁ αὐτοκράτορας Ἰωάννης Η΄ Παλαιολόγος ἀντὶ νὰ συνεργασθεῖ μὲ τοὺς ἄλλους ὀρθόδοξους χριστιανικοὺς λαοὺς τῶν Βαλκανίων, κατὰ τῶν Ὀθωμανῶν, στὴν καθοριστικὴ μάχη τῆς Βάρνας (1444), προτίμησε νὰ ἐκλιπαρεῖ τὴ βοήθεια τῶν Φράγκων καὶ τοῦ πάπα, μὲ ἀντάλλαγμα τὴν ὑποταγὴ τῆς Ὀρθοδοξίας στὴ Δύση. Ἐπιπλέον ἡ πολιτικὴ αὐτὴ ἔγινε αἰτία νὰ διχαστοῦν οἱ Βυζαντινοὶ σὲ ἑνωτικοὺς καὶ ἀνθενωτικοὺς τὴ στιγμὴ ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ ἦταν ὅλοι ἑνωμένοι.
Ἔτσι ἐνῷ ἄλλοτε ὁ πάπας ὀργάνωνε ὁλόκληρες σταυροφορίες, τώρα τὸ μόνο ποὺ ἔκανε, ἦταν νὰ στείλει 200 τοξότες, ποὺ ἔφτασαν μαζὶ μὲ τὸν καρδινάλιο Ἰσίδωρο, γιὰ νά…ἑορτάσουν τὴν ἕνωση τῶν δύο Ἐκκλησιῶν ποὺ εἶχε ὑπογραφτεῖ τὸ 1439!1 Λίγες μέρες ἀργότερα ναύλωσε τρία γενοβέζικα πλοῖα μὲ ὅπλα καὶ τρόφιμα γιὰ τοὺς ὑπερασπιστές. Τὰ πλοῖα αὐτὰ μαζὶ μὲ ἕνα βυζαντινὸ κατόρθωσαν ὑπὸ τὴν ἡγεσία τοῦ πλοίαρχου Φλαντανελᾶ νὰ διασπάσουν τὸν τουρκικὸ κλοιὸ καὶ νὰ μποῦν στὸν Κεράτιο κόλπο. Ἡ Βενετία ἔστειλε κι αὐτὴ λίγα καράβια, τὰ ὁποῖα ὅμως ἔφτασαν δύο μέρες μετὰ τὴν Ἅλωση! Ὁ μόνος Δυτικὸς ποὺ προσέτρεξε ὡς ἐθελοντικὰ σὲ βοήθεια, μαζὶ μὲ τοὺς 700 στρατιῶτες ποὺ διοικοῦσε, ἦταν ὁ στρατηγὸς Ἰωάννης Ἰουστινιάνης, στὸν ὁποῖο ἀνατέθηκε ἡ ὀργάνωση τῆς ἄμυνας. Ἀλλὰ κι αὐτὸς ἀκόμα, ὅταν τραυματίστηκε, λιποψύχησε κι ἐγκατέλειψε τὴ μάχη, γιὰ νὰ σωθεῖ, παρασύροντας μαζί του καὶ τοὺς στρατιῶτες του. Ἔτσι στὴν πιὸ κρίσιμη στιγμή, ἡ ἄμυνα τῆς Πόλης ἀδυνάτισε κι ἄλλο. Οἱ Βενετοὶ καὶ Γενουάτες ποὺ ἔμεναν στὴν Κωνσταντινούπολη συστρατεύθηκαν μὲ τοὺς Ἕλληνες καὶ πολέμησαν γιὰ τὴ σωτηρία τῆς Πόλης. Ἀλλὰ ἂς μὴ ξεχνᾶμε, ὅτι κι αὐτοὶ ἀκόμα, εἶχαν ἀπὸ χρόνια ἐξασφαλίσει ἰδιαίτερα οἰκονομικὰ προνόμια, ποὺ ἤθελαν νὰ τὰ διασώσουν. Οἱ Γενοβέζοι κάτοικοι τῆς συνοικίας τοῦ Γαλατᾶ, δὲν δίστασαν νὰ συμμαχήσουν ἄτυπα μὲ τοὺς Τούρκους, ἀφοῦ διέβλεπαν ὅτι ἡ Πόλη θὰ πέσει στὰ χέρια τους. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ πίστευαν ὅτι θὰ μποροῦσαν νὰ ὑπερασπίσουν τὰ συμφέροντά τους καὶ μετὰ τὴν Ἅλωση. Γιὰ τὸ λόγο αὐτό, πρόδωσαν στὸν ἐχθρὸ τὴν ἀπόπειρα καταστροφῆς τοῦ τουρκικοῦ στόλου ποὺ εἶχε εἰσχωρήσει στὸν Κεράτιο κόλπο.2
Ἡ Κωνσταντινούπολη, ἡ ὁποία στάθηκε ὁ προμαχώνας τῆς Εὐρώπης γιὰ 1.000 χρόνια, τώρα ποὺ εἶχε ἀνάγκη βοήθειας ἀπὸ τὴν Εὐρώπη ἔμενε μόνη της! Ἂς μὴ ξεχνᾶμε ἐπίσης ὅτι ἡ προηγούμενη παρουσία τῶν Φράγκων στὴν Πόλη τὸ 1204, συνοδεύτηκε ἀπὸ τρομακτικὲς λεηλασίες, σκοτωμοὺς καὶ ταπεινώσεις τῶν Ὀρθοδόξων. Οὐσιαστικὰ ὅπως πολὺ σωστὰ ἔχει εἰπωθεῖ, ἡ πρώτη ἅλωση τῆς Πόλης ἀπὸ τοὺς Φράγκους τὸ 1204, προετοίμασε τὴ δεύτερη ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανούς. Ἡ κατάληψη τοῦ Βυζαντίου ἀπὸ τοὺς ἀλλόθρησκους μουσουλμάνους ἦταν γιὰ τοὺς λαοὺς τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης ἡ τιμωρία τῶν Ὀρθοδόξων γιὰ τὴν… ἀνυπακοὴ ποὺ εἶχαν δείξει στὴν προσπάθεια ὑποταγῆς τους στὸν πάπα τῆς Ρώμης3.
Γι’ αὐτὸ καὶ οἱ ἀνθενωτικοί, ποὺ ἔλεγαν ὅτι προτιμοῦσαν τὸ τούρκικο σαρίκι ἀπὸ τὴν παπικὴ τιάρα, δὲν ἦταν προδότες, ὅπως θέλουν νὰ τοὺς χαρακτηρίσουν οἱ…εὐρωπαϊστές, ἀλλὰ ἐξέφραζαν τὸ λαϊκὸ αἴσθημα τῆς ἐποχῆς, καθὼς οἱ δυτικοί, ἂν καὶ χριστιανοί, συμπεριφέρθηκαν πρὸς τοὺς Ὀρθόδοξους ἀδελφούς τους, μὲ περισσότερη κακία καὶ μῖσος ἀπ’ ὅ,τι οἱ ἀλλόθρησκοι Τοῦρκοι.
Σημειώσεις:
1. «Στὴν πραγματικότητα, ἡ Ἕνωση δὲν προσέφερε ἀπολύτως τίποτα κατὰ τὴν ὑπεράσπιση τῆς Κωνσταντινούπολης ἀπὸ τοὺς στρατιῶτες τοῦ Μεχμὲτ (Μωάμεθ), οἱ ὁποῖοι ἄρχισαν νὰ πολιορκοῦν τὴν πόλη στὶς 6 Ἀπριλίου τοῦ 1453 καὶ κατάφεραν νὰ εἰσβάλουν σὲ αὐτὴ στὶς 29 Μαΐου» Βλ. Πανεπιστήμιο τῆς Ὀξφόρδης, Ἱστορία τοῦ Βυζαντίου, ἔκδ. Νεφέλη, Ἀθήνα 2006, σελ. 379. 2. Βλ. Μαριάννα Κορομηλᾶ, 1453, Ἡ ὕστατη ἀγωνία τῆς βυζαντινῆς πρωτεύουσας, ἔκδ. Πολιτιστικὴ Ἑταιρεία Πανόραμα, σελ. 28 – 33. 3. Βλ. Ἑλένη Γλύκατζη – Ἀρβελέρ, Ἡ πολιτικὴ ἰδεολογία τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας, ἔκδ. Ψυχογιός, σελ. 128.
