Γράφει ὁ κ. Παναγιώτης Κατραμάδος, θεολόγος
Προσφάτως εἶχα ἐπικοινωνίαν μέ ἕνα ἀμερικανόν κληρικόν. Ἀπό τήν συζήτησιν δέν ἦτο δυνατόν νά παραλειφθῆ καί ἡ ἀναφορά μας εἰς τό «Οὐκρανικόν» καί τάς ὀλεθρίας ἐπιπτώσεις του. Ἐν τῇ ρύμῃ τοῦ λόγου ἀνέφερα καί τό ἑξῆς «ἐάν ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως εἶχε πραγματικόν ἐνδιαφέρον καί ἐπεθύμει τήν εἰρήνευσιν τῆς Ἐκκλησίας θά συνεκάλει ἔστω καί τώρα, τήν παρελθοῦσαν πλέον τῆς δωδεκάτης ὥρας, Πανορθόδοξον». Πρίν προλάβω νά ὁλοκληρώσω τήν φράσιν μου ὁ κληρικός μέ διέκοψεν. Εὐθύς ὁ νοῦς μου ὑπέθεσεν ὅτι προφανῶς εἶχε σκοπόν νά «διορθώση» τήν φράσιν, λέγων «Οἰκουμενικός Πατριάρχης» ἀντί τοῦ «Κωνσταντινουπόλεως». Τοὐναντίον, πρός μεγάλην μου ἔκπληξιν ὄχι μόνον δέν προέβη εἰς τοιοῦτον πρᾶγμα, ἀλλά προχώρησε μέ λιτόν καί κατηγορηματικόν ὕφος, διευκρινίζων τά ἑξῆς: «Τί σημαίνει, ἐάν θέλη ἤ δέν θέλη; Οὔτε τό ζήτημα τῆς Πανορθοδόξου ἐξαρτᾶται ἀπό τάς προσωπικάς του ἀποφάσεις οὔτε εἶναι κἄν δικαίωμά του νά θέλη ἤ νά μή θέλη Πανορθόδοξον. Ἐάν ὁ ἴδιος ἐπίστευε, μάλιστα ὡς ἰσχυρίζεται, ὅτι φέρει τήν «πρώτην» εὐθύνην εἰς τήν Ἐκκλησίαν καί ὅτι καθῆκον του εἶναι νά εὑρίσκεται εἰς τήν ὑπηρεσίαν ὅλων, τότε τώρα πού δέν θέλει(!), θά ἔπρεπε νά συγκαλέση Πανορθόδοξον, εἰδάλλως δέν εἶναι ἄξιος διά τήν θέσιν»!
Δέν συνηθίζω νά ἀναφέρω προσωπικά περιστατικά, διότι μεταξύ ἄλλων δέν πρέπει νά προδίδη κανείς τάς «πηγάς» του, ἀλλά τό παρόν εἶναι ἐνδεικτικόν τῆς συγχρόνου καταστάσεως. Ἀκόμη καί οἱ «αὐτονόητοι» ἄνευ ὅρων ὑποστηρικταί τοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου, δέν συμμερίζονται οὐδόλως τάς ἐνεργείας του. Τό παλαιόν δόγμα «ὑποστηρίξατε τό Φανάρι ἀκόμα καί ἄν αὐτό σφάλλει», κατέρρευσε μέ ὅσα ἐγκληματικά ἐπηκολούθησαν τῆς ψευδοαυτοκεφαλίας, τῆς θρυαλλίδος καί αὐτοῦ τοῦ νῦν βροτοκτόνου πολέμου. Εἶναι ἀπορίας ἄξιον πῶς ὑπάρχουν «αὐλικοί», οἱ ὁποῖοι ἀκόμη καί ἄν ἰδίοις ὀφθαλμοῖς ἔβλεπον κάποιον Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως νά κρατᾶ μίαν ὡρολογιακήν βόμβαν καί νά τήν ἐναποθέτη εἰς τά θεμέλια τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, δέν θά ἔκαναν τίποτε προκειμένου νά τόν παρεμποδίσουν, παρά μόνον θά ἐχειροκρότουν αὐτόν καί θά ἀνεκραύγαζον μέ ὑπερηφάνειαν «ἡ Αὐτοῦ Θειοτάτη Παναγιότης ποιεῖ ἅπαντα μετά περισσῆς συνέσεως»!
Ἕτερος κληρικός, τοῦ εὐρυτέρου κλίματος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ἀνέφερε «Ποιός θά ὑποστηρίξη τόν Πατριάρχη Μόσχα Κύριλλον, ὅταν αὐτός μάλιστα συνηντήθη μετά ἀνωτάτου στρατηγοῦ καί κατ’ οὐσίαν ηὐλόγησε τά ὅπλα;!». Συγκαταβαίνων μετ’ ὀλίγον συνεπλήρωσεν «Ἀλλά τί ἄλλο νά ἔκανε ἀφοῦ γνωρίζει ὅτι, ἄν δέν τό πράξη, θά τόν «ἀποκεφαλίση» ἡ πολιτική ἡγεσία;». Ἡ ἀπάντησις κάποιου ἐξωτερικοῦ παρατηρητοῦ τῶν διεθνῶν ἐξελίξεων, θά ἦτο ὅτι καί ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως εἶχεν ἀποστείλει ἐπιστολήν διά τό κατευόδιον τῶν τουρκικῶν στρατευμάτων τῆς ἐπιχειρήσεως «Κλάδος Ἐλαίας», το ὁποῖον εἶχεν ἐμπνευσθῆ ὁ κ. Τ. Ἐρντογκάν. Ὡστόσον, ἄν ἀρχίση κανείς ἁπλῶς νά ἀντιπαραθέτη τά ἀρνητικά τῆς μιᾶς καί τῆς ἑτέρας πλευρᾶς ὄχι μόνον δέν ὠφελεῖ, ἀλλά εἰς τό τέλος φθάνει νά δικαιολογήση ἀμφοτέρας ὡς ἀφοσιωμένας εἰς τάς «ὑπερεχούσας ἐξουσίας»! Ἡ μία καί μόνη Πατερική ἀπάντησις πρός κάθε Προκαθήμενον δέν δύναται παρά νά εἶναι ἡ στάσις τοῦ Ἱ. Χρυσοστόμου, ὁ ὁποῖος προετίμησε τήν ἐξορίαν ἀπό τήν ἀδικίαν.
Τό ψευδές δίλημμα πού συνεχῶς ἀνακύπτει εἶναι, ἐάν πρέπει νά εἶναι κανείς ἀρεστός ἤ δίκαιος. Κόλαξ ἤ σήμαντρον τῆς ἀληθείας. Σήμερα, ἐάν ἀκόμη καί ἕνας ἀμερικανός (ἤ μήπως ἡ πλειονότης;) βλέπει εὐκρινῶς τό ὀρθόν, σημαίνει ὅτι πολλά ἔχουν ἀλλάξει, ὅτι οἱ Ὀρθόδοξοι δέν δέχονται πλέον νά εἶναι ὁ Ἄτλας, πού ὁ Ἡρακλῆς ἐξαπατᾶ, διά νά ἔλθουν εἰς τήν κατοχήν του τά χρυσά μῆλα τῶν Ἑσπερίδων…
Ὅλοι εἴμεθα σφοδρῶς κατά τοῦ πολέμου καί ὀφείλομεν νά καταγγέλλωμεν ρητῶς τούς ἠθικούς καί φυσικούς αὐτουργούς αὐτοῦ. Αὐτό ὅμως δέν σημαίνει ὅτι τοιουτοτρόπως λαμβάνομεν θέσιν εἰς τήν στρατιάν τῆς μιᾶς ἤ τῆς ἄλλης πλευρᾶς, ἀλλά πίπτομεν εἰς τήν μάχην διά τό δίκαιον καί τήν εἰρήνην. Διά τοῦτο εἶναι καλόν νά ὑπενθυμίσωμεν εἰς τό Πατριαρχεῖον Κωνσταντινουπόλεως ἐπιστολήν εὐσεβοῦς Ρώσου ἀντιμαχομένου τόν Πανσλαυισμόν, πού ἐστάλη πρός τόν Οἰκουμενικόν Πατριάρχην Κωνσταντῖνον τόν Β΄ τό 1899. Δέν ἐνδιαφέρει τό παρόν ἄρθρον νά ἐπιλύση συγκεκριμένα ἱστορικά ζητήματα πού ἀναπτύσσει ὁ πολιός ἐπιστολογράφος, ἀλλά νά ἀντληθοῦν διαχρονικά μηνύματα πού ἐκπέμπονται μέ παρόμοιον τρόπον καί σήμερα ἀπό πιστούς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι διάκεινται μάλιστα λίαν εὐμενῶς πρός τό Πατριαρχεῖον Κων/λεως, ὥστε νά ἐπικρατήση ὁ λόγος τοῦ Ἱ. Εὐαγγελίου. Ἀκολούθως παραθέτομεν συγκλονιστικά ἀποσπάσματα:
«…Ἐάν ἐν τῷ Βουλγαρικῷ σχίσματι, τῷ Ρωσσο-Τουρκικῷ πολέμῳ, τῇ Συνθήκῃ τοῦ Ἁγίου Στεφάνου καί τῇ Βερολινίῳ, εὐθύνηται ἡ Ρωσσική Διπλωματία, οὐχί ἐπίσης ὀλιγωτέραν εὐθύνην ἐπέχουσιν καί οἱ κατά καιρούς Οἰκουμενικοί Πατριάρχαι καί ἡ Ἑλληνική Κυβέρνησις, ὡς μή προϊδόντες τά πράγματα καί δείξαντες ἀσύγγνωστον ὀλιγωρίαν…
Καί ἐάν μέν οἱ Βούλγαροι ἀντήμειψαν τῇ Μεγάλῃ Ἐκκλησίᾳ διά τῆς μᾶλλον ἐσχάτης καί μαύρης ἀχαριστίας, ἡ Ρωσσία ὅμως δέν δύναται νά πράξῃ τοῦτο, διότι τιμᾶ τήν ἑαυτῆς μητέρα τήν Μεγάλην τῆς Κωνσταντινουπόλεως Ἐκκλησίαν καί οὐδόλως ἐπιτρέπεται αὐτῇ νά λησμονήσῃ τούς Ἕλληνας ἐκείνους ἱεράρχας, οἵτινες εὐκλεῶς καί ἐπωφελῶς διηύθυναν τήν Ρωσσικήν Ἐκκλησίαν καί διεφύλαξαν τήν Ὀρθοδοξίαν κατά τούς χρόνους τοῦ Ταταρικοῦ ζυγοῦ, ἔνιοι δέ τούτων, ὡς ὁ Ἅγιος Μιχαήλ, ὁ Θεόγνωστος, ὁ Φώτιος, Λεόντιος ὁ Ροστόβσκης καί ἄλλοι γεραίρονται καί τιμῶνται ἐπί τῇ ἁγιότητι τοῦ βίου αὐτῶν…
Καίτοι ἡ Διοικοῦσα Ρωσσική Σύνοδος, ὡς τυγχάνει γνωστόν τῇ Ὑμετέρᾳ Παναγιότητι, ἠρνήθη τήν ἀποστολήν ἀντιπροσώπου εἰς τήν κατά τό ἔτος 1872 συγκληθεῖσαν ἐν Κωνσταντινοπόλει Μεγάλην τοπικήν Σύνοδον, ἐν τούτοις αὕτη, ἐν τῇ πρός τόν ἀείμνηστον Πατριάρχην Γρηγόριον τόν Στ΄ ἀπαντήσει αὐτῆς τῷ 1869, ἐξέφρασε πλήρη ἀποδοκιμασίαν καί κατέκρινε τάς πράξεις καί τάς ἐνεργείας τῶν Βουλγάρων ἡγετῶν… Αὕτη ὑπῆρξεν ἡ σαφής ἔννοια τῆς ἀπαντήσεως καί ἡ κανονική γνώμη τῆς Διοικούσης Ρωσσικῆς Συνόδου, ἥτις ἐχρησίμευσεν ὡς βάσις τῆς ἀποφάσεως τῆς Μεγάλης ἐν Κωνσταντινουπόλει τοπικῆς Συνόδου τοῦ 1872… Ὁ Ρωσσικός λαός ὁρμεμφύτως θεωρεῖ τούς Μονάρχας αὐτοῦ ὡς φυσικούς προστάτας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἐκπροσωποῦντας τήν ἀλήθειαν, τό ἔλεος καί τήν ἀγάπην οὐ μόνον ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι καί ταῖς φυλαῖς, τοῖς ἐν Ρωσσίᾳ οἰκοῦσιν, ἀλλά καί τοῖς ὁμοδόξοις αὐτῷ ἐν τῇ Ἀνατολῇ…
Κατά τάς χαλεπάς στιγμάς, ἅς ὁ Ἑλληνισμός διήρχετο, τά βλέμματα, οὐ μόνον τῶν Ἑλλήνων, ἀλλά καί πάντων τῶν φίλων αὐτῶν, ἦσαν ἐστραμμένα πρός τήν Ὑμετέρα Παναγιότητα, ἥτις ἠδύνατο, καί δικαίως, νά διαμαρτυρηθῇ καί ρήξῃ φωνήν κατά τῆς ἐπιχειρηθείσης σφαγῆς ὑπό τῶν θηριωδῶν Ἀλβανῶν ἐν Ἠπείρῳ, ὡς καί κατά τῆς κατερειπώσεως καί ἐκβακχεύσεως τῶν Ὀρθοδόξων ἐκκλησιῶν, τόσον ἐν τῷ τμήματι τῆς Ἠπείρου, ὅσον καί ἐν τῇ νοτίῳ Μακεδονίᾳ καί τῇ Θεσσαλίᾳ ὑπό τῶν Τούρκων ὑπαλλήλων. Ὅπως πότ’ ἄν ᾖ, ἀδύνατόν ἐστιν ὅπως πᾶσαι αἱ καταχρήσεις τῶν Τούρκων ὑπαλλήλων φθάνωσι μέχρι τῆς ἀνωτάτης ἀρχῆς, τηρουμένης σιγῆς παρά τε τῆς Ὑμετέρας Παναγιότητος καί τῶν λοιπῶν ἀρχιερέων τοῦ Κωνσταντινουπολιτικοῦ κλίματος…
Ἡ αἰτία, δι’ ἥν κατατρώγουσι τήν Ρωσσικήν Ἐκκλησίαν σχίσματα καί αἱρέσεις, ἐπιβαρύνει αὐτούς τούς πολιτικούς αὐτῆς κυβερνήτας, ὡς διασπείροντας τήν ψυχρότητα μεταξύ τῆς Ρωσσικῆς Ἐκκλησίας καί τῶν Ὀρθοδόξων Πατριαρχείων τῆς Ἀνατολῆς, καί οἵτινες ἀπεστέρησαν τόν Ρωσσικόν λαόν πάντων τῶν δικαιωμάτων, τῶν παρεχομένων ὑπό τῆς Ἐκκλησίας, (παύσαντες νά θεωρῶσιν αὐτόν ὅτι συναπαρτίζει τό ἕν ὅλον σῶμα τῆς Ἐκκλησίας) ἀσπασθέντες οὕτω τήν Λατινοπαπικήν περί Ἐκκλησίας διδασκαλίαν, λέγουσαν ὅτι «οὐχί ὁ λαός, ἀλλά μόνον ὁ κλῆρος, ὁ μή ὑπό τοῦ ποιμνίου ἐκλεγόμενος καί, (ἐναντίον τοῦ πνεύματος τῶν Ἱερῶν Κανόνων), διαπλασσόμενος ἐξ ἰδιαιτέρας τάξεως, ἀποτελεῖ τήν Ἐκκλησίαν;»…
Οὐδέποτε, καί κατά τάς μᾶλλον κρισίμους καί δυσκόλους περιστάσεις, οἱ Ἕλληνες θά ἐγκατέλιπον τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, ἄνευ ὑλικῆς ὑποστηρίξεως, ἐάν ἦσαν βέβαιοι ὅτι τά συμφέροντα τῆς Ἁγίας Ἐκκλησίας εὑρίσκονται εἰς στιβαράς καί δεξιάς χεῖρας…
Τό Ἑλληνικόν Ἔθνος, ὅσον ὀλιγάριθμον καί ἄν εἶνε, ἐν τούτοις ἡ τύχη αὐτοῦ, ὡς καί ἡ τύχη τῆς πάλαι πρωτευούσης αὐτοῦ, ἐξαρτᾶται οὐχί ἐκ τῶν Πανσλαυϊστῶν, ἀλλά ἐκ τοῦ Ὑψίστου Δημιουργοῦ τοῦ Παντός…
…ἐάν ἐσέβοντο καί ἐφοβοῦντο τήν ἀλήθειαν, δέν θά διώριζον ἐπί κεφαλῆς τοῦ τύπου τόν ἀμείλικτον ἐχθρόν τῶν μή Σλαυϊκῶν ἐθνικοτήτων, δέν θά ἐξεμεταλλεύοντο τόν πορνογραφικόν καί διεφθαρμένον τύπον, πρός διαφθοράν τοῦ λαοῦ ἀνά τήν Ρωσσίαν πᾶσαν, πρός σκοτισμόν τῆς ὀρθῆς κρίσεως καί πρός περιορισμόν τῆς λαϊκῆς ἀναπτύξεως, δέν θά ἀπήτουν παρά τοῦ τύπου, ἵνα οὗτος σιγᾶ ἐπί πολλῶν σπουδαίων κυβερνητικῶν ὑποθέσεων καί δέν θά ὑπέσκαπτον τήν ὕπαρξιν τῶν ἐφημερίδων, αἵτινες ὑπερασπίζονται τήν ἀλήθειαν…».
Ἡ ἀνωτέρω ἐπιστολή ὑπενθυμίζει πρός ὅλους ὅτι ἡ ἀπόδοσις εὐθυνῶν μονομερῶς εἰς κάποιον ἀποκλειστικά διά πολιτικά ζητήματα ἀδικεῖ πρωτίστως τήν πραγματικότητα. Οἱ «κακοί καί ὕπουλοι Ρῶσοι», ὅπως ἐσχάτως εἴτε εὐθέως εἴτε πλαγίως ἐκφράζονται Ἱεράρχαι, ὄχι μόνον δέν βοηθεῖ τήν εἰρήνευσιν, ἀλλά δέν συνενώνει τήν Ὀρθοδοξίαν ἐναντίον ἐκείνης τῆς πολιτικῆς πού ὑποδαυλίζει τήν «διαίρεσίν» της. Ἡ Ἑλληνική Κυβέρνησις ἔχει μεγίστην εὐθύνην…
Παραλλήλως, δέν πρέπει νά λησμονῆται τό τεράστιον πνευματικόν κεφάλαιον, το ὁποῖον ἔχει ἀποθέσει ὁ ἑλληνισμός εἰς τήν Ρωσίαν καί αὐτήν τήν στιγμήν δαπανᾶται «ἀσώτως» ἀπό τούς ἰθύνοντας εἰς τά ἐκκλησιαστικά, ὅταν ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖος εὐλογεῖ Τατάρους, ἀντιθέτως πρός τούς προκατόχους του, οἱ ὁποῖοι διεφύλαξαν τούς Ρώσους ἀπό τόν ζυγόν αὐτῶν.
Ὀφείλουν, ταύτην τήν ὥραν, νά ἐκλείψουν ἐπίσης αἱ κατηγορίαι ὅτι οἱ Ρῶσοι εἶναι ἐθνοφυλετισταί, ὄχι μόνον διότι τήν αὐτήν κατηγορίαν δύναται νά προσάψη κανείς καί εἰς οἱανδήποτε ἑτέραν Ἐκκλησίαν, ἀλλά διότι ἁπλῶς πυροδοτεῖ τήν κατάστασιν. Ἐπιχειρήματα ἄλλωστε περί τῆς μή συμμετοχῆς τῶν Ρώσων εἰς τήν Σύνοδον τοῦ 1872, πού κατεδίκασε τόν ἐθνοφυλετισμόν, μᾶλλον ἀπαντῶνται εἰς τήν ἐπιστολήν. Εὐεργετικόν θά ἦτο νά ἐγκαλέση κανείς καί τούς μέν καί τούς δέ διά μή τήρησιν ἀποφάσεων Οἰκουμενικῶν Συνόδων.
Εἶναι ἀναγκαῖον νά ὑπάρξη ἀλληλοκατανόησις. Ἡ Ρωσία καί ὁ λαός της ἀνέκαθεν, ὡς καταδεικνύει ἡ ἐπιστολή, εἶχον τήν συνείδησιν μιᾶς παγκοσμίου αὐτοκρατορίας πού ὑπερασπίζεται τήν Ὀρθοδοξίαν. Ἀντί αὐτό νά ἀποτελῆ αἰτίαν καχυποψίας (παρεπιμπτόντως ἡ ἐπιστολή καίτοι καυστική πρός τήν ρωσικήν πολιτικήν δέν ἀναφέρει τίποτε περί «Τρίτης Ρώμης», θεωρία ἡ ὁποία οὐδέποτε ἔγινε ἀποδεκτή ἀπό τήν Ἐκκλησίαν τῆς Ρωσίας), ἄς καταστῆ μοχλός συνεργασίας.
Εἰς τόν ἄτυπον πόλεμον πού παραλλήλως διεξάγεται ἐναντίον τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀλβανίας, ἀποκλειστικῶς καί μόνον ἐπειδή δέν συνετάχθη ὡς Ἕλλην(!) μέ τόν Πατριάρχη Κων/λεως, ἴσως θά ἦτο καλόν κανείς νά ὑπομνήση ὅσα ἀναφέρονται περί τῶν «θηριωδῶν Ἀλβανῶν» καί τῆς σιγῆς ἰχθύος τῶν Φαναριωτῶν… Ὀφειλόμενα χρέη μᾶλλον ὁ Πατριάρχης ἔχει πρός τήν Ἐκκλησίαν τῆς Ἀλβανίας…
Ὁ συγγραφεύς ἀγγίζει εἰς τήν συνέχειαν μέ τήν πένναν του τό πρόβλημα, ἀπό τό ὁποῖον πηγάζουν ὅλα τά δεινά: ἡ θεώρησις τῶν πιστῶν ὡς ποίμνιον ἄλογον, πρόφασις ἡ ὁποία διευκολύνει τήν παπικήν κληρικοκρατίαν, ἀνατρέπουσα τήν ἐκλογήν τῶν Ἐπισκόπων ἀπό τόν λαόν. Μήπως κατ’ αὐτόν τόν τρόπον δέν ἐφθάσαμεν καί σήμερα εἰς σχίσμα, ἐφόσον οἱ Ἐπίσκοποι καί εἰς τό Φανάρι καί εἰς τήν Μόσχαν δέν αἰσθάνονται ὅτι ἡ συνείδησις τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας τούς κρίνει, ἀφοῦ δέν τούς ἀνέδειξε αὐτή, ἀλλά αἰσθάνονται μόνον τήν ἀνάγκην νά λογοδοτοῦν εἰς τά πολιτικά «ἀφεντικά» ἔνθεν κακεῖθεν…
Τήν πρωτοβουλίαν αὐτήν τήν στιγμήν διά τήν Πανορθόδοξον εἰρήνην ἔδει νά ἀναλάβουν οἱ Μακαριώτατοι Προκαθήμενοι Ἀθηνῶν καί Τιράνων, ἐφόσον οἱ δύο ἐμπλεκόμενοι (Κων/λεως καί Μόσχας) ἀδυνατοῦν. Ὁ πρῶτος, ἐξ ἀφορμῆς ὅτι ὑπάρχει ἑλληνισμός εἰς τήν Οὐκρανίαν καί ἑπομένως τό θέμα τῆς αὐτοκεφαλίας ἐπηρεάζει ὅλους (μεταξύ αὐτῶν καί ἡ προσχώρησις παλαιοημερολογητῶν εἰς τό ψευδοπατριαρχεῖον Κιέβου) καί ὁ δεύτερος, ἐπειδή καίτοι Ἕλλην ἐτάχθη ἐξ ἀρχῆς μέ τούς Ἱ. Κανόνας, ὁπότε χαίρει ἐμπιστοσύνης ἀμφοτέρων τῶν πλευρῶν.
Αὐτή εἶναι «σκληρή ἀλήθεια», ἀλλά τά συστημικά μέσα ἐνημερώσεως ἁπλῶς ἀναλώνονται εἰς φιλοαμερικανικάς ἤ φιλορωσικάς προπαγάνδας. Ὅσον διά τάς Ἐφημερίδας, «αἵτινες ὑπερασπίζονται τήν ἀλήθειαν», ἰσχύει τό ρητόν «οὐδείς προφήτης δεκτός ἐν τῇ πατρίδι αὐτοῦ»…
