«Βλέπετε μή τις ὑμᾶς πλανήσῃ»! Η περιφρονημένη εντολή της προσοχής.

Ιωάννης Λίτινας

Πολλές φορές, στην εκκλησιαστική μας ζωή, γίναμε ακροατές θερμότατων κηρυγμάτων για την αρετή της αγάπης, της ταπείνωσης, της προσευχής, της ελεημοσύνης, της πραότητος και άλλων πνευματικών δωρεών με τα οποία ο πιστός αγωνίζεται «ἄχρις οὗ μορφωθῇ  Χριστὸς»[i] εντός του.

Αναλογιζόμαστε όμως και προσπαθούμε να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας κάποιο  κήρυγμα από τους σύγχρονους ποιμένες, κάποια διδασκαλία για την αρετή της προσοχής, και μάλιστα της προσοχής εκείνης έναντι ανθρώπων, λόγων και πράξεων που μπορούν να μας πλανήσουν, να μας νοθεύσουν την πίστη, να μας καταστήσουν συνενόχους στη ασέβεια ιερών και οσίων, να μας μετατρέψουν σε χλιαρούς, αδιάφορους και ακάρπους οπαδούς, υπεύθυνους αφορισμών και αναθεμάτων. Δυσκολευόμαστε. Τα κηρύγματα αυτά βρίσκονται στα βάθη δεκαετιών, διεσωσμένα σε αρχεία ήχου και εικόνας, από τότε που ακόμα ο άμβωνας κρατείτο ζωντανός από διαπρύσιους κήρυκες του Λόγου.

Κι όμως, το κέλευσμα αυτό του Χριστού μας μαρτυρείται στην Καινή Διαθήκη σε άμεση προστακτική «βλέπετε» και «προσέχετε» περισσότερες φορές από το «ἀγαπᾶτε»! Αν υπολογιστούν δε μαζί οι μαρτυρίες της, ως «γρηγορεῖτε» και «ὁρᾶτε», τότε μιλούμε για εντολή που η άγνοιά της είναι αδικαιολόγητη τόσο από τους ποιμένες, όσο και από τους ποιμαινομένους. 

Οι Άγιοι Πατέρες έδωσαν στην προσοχή την πρέπουσα τιμή, διδάσκοντας περί αυτής και η Εκκλησίας πρεπόντως διεφύλαξε τις διδαχές τους ως πολύτιμο θησαυρό. Ίσως επειδή η προσοχή είναι μυστική έκφραση της εν Χριστώ αγάπης, θέλησε το Άγιον Πνεύμα να φανερώσει εμφατικότερα την αξία της με την συχνή επανάληψη στο ευαγγέλιο και τους λόγους των Αγίων.

Άραγε, εάν υποθέσουμε ότι το ευαγγέλιο χανόταν σήμερα, θα διασώζετο αυτή η τόσο σημαντική εντολή στα χείλη των κηρύκων;

Νομίζουμε ότι η μακροχρόνια έλλειψη κατηχήσεων πάνω στην προσοχή που διασώζει την πίστη, αποτελεί σπουδαίο παράγοντα του τραγικού φαινομένου των ημερών μας όπου πολλοί πιστοί να αρνούνται να διακρίνουν, να «φιλτράρουν», να ελέγξουν, να κρίνουν,  να τοποθετηθούν ή έστω να αναρωτηθούν και να ενδιαφερθούν να μάθουν, αν αυτό που τους προσφέρεται από οποιονδήποτε ως κήρυγμα, ως διδασκαλία, ως νουθεσία, ως μήνυμα, ως συμβουλή, ως προτροπή, ως απόφαση, ως πρόσταγμα είναι κατά Θεόν ή όχι, εάν είναι ορθόδοξο ή αιρετικό, εάν είναι αγιοπατερικό ή αντιπατερικό, εάν είναι σύμφωνο με την Παράδοση ή νεωτερίζει, εάν ανήκει στη διαχρονική φωνή της Εκκλησίας ή είναι ξένο, εάν είναι σωτήριο ή κολάσιμο, εάν τέλος πάντων οδηγεί στον Χριστό ή στον αντίχριστο.

Αρκεί σε πολλούς, η «ασφάλεια» ότι η διδαχή προέρχεται από το ράσο, αγνοώντας δυστυχώς την εκκλησιαστική ιστορία που θέλει τις κυριότερες αιρέσεις και πλάνες να ξεπηδούν μέσα απ' αυτό…

 Εδώ ταιριάζει η επιτίμιση του Αποστόλου Παύλου στους Κορινθίους : «Τὰ κατὰ πρόσωπον βλέπετε!» (Β' Κορ.10,7). «Δίδετε προσοχὴν εἰς τὴν ἐξωτερικὴν ὄψιν τῶν πραγμάτων καὶ δι ʼαὐτὸ σᾶς ἐξαπατοῦν εὔκολα»[ii].

 Τη διαπίστωση αυτή έκανε κι ο Μέγας Βασίλειος επισημαίνοντας τον κίνδυνο από τη συνήθεια της ακρόασης πλανεμένων, αιρετικών διδασκαλιών:

 «Παρασύρονται τα αυτιά των απλοϊκοτέρων. Τώρα πλέον συνήθισαν την αιρετική δυσσέβειαν. Τα νήπια της Εκκλησίας ανατρέφονται με τους λόγους της ασεβείας»[iii]

  Ας διαπλεύσουμε όμως στο ευαγγέλιο και τους θεοφόρους Πατέρες για να δούμε λίγους από τους γραφικούς λιμένες της ευλογημένης προσοχής:

  «Βλέπετε μή τις ὑμᾶς πλανήσῃ» , «Προσέχετε να μη σας πλανήσει κανείς», εντέλλεται και συγχρόνως προειδοποιεί ο Κυριός μας, «πολλοὶ γὰρ ἐλεύσονται ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου λέγοντες, ἐγώ εἰμι ὁ Χριστός, καὶ πολλοὺς πλανήσουσι» (Μτ.24,4-5).

 Και πάλι o Σωτήρας μας: «βλέπετε μὴ πλανηθῆτε· πολλοὶ γὰρ ἐλεύσονται ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου λέγοντες ὅτι ἐγώ εἰμι καὶ ὁ καιρὸς ἤγγικε. μὴ οὖν πορευθῆτε ὀπίσω αὐτῶν» (Λκ.21,8).

Θέλει να έχουμε τα αυτιά και τα μάτια μας ανοιχτά ο Χριστός. Πολλοί ψευδόχριστοι και ψευδοπροφήτες θα φανούν που θα αποπλανήσουν και τους εκλεκτούς : «ἐγερθήσονται γὰρ ψευδόχριστοι καὶ ψευδοπροφῆται καὶ δώσουσι σημεῖα μεγάλα καὶ τέρατα, ὥστε πλανῆσαι, εἰ δυνατόν, καὶ τοὺς ἐκλεκτούς» (Μτ. 24,24) .

Γνωρίζοντας τη διδαχή αυτή ο Απόστολος Παύλος επισημαίνει: «Τό δὲ Πνεῦμα ρητῶς λέγει ὅτι ἐν ὑστέροις καιροῖς ἀποστήσονταί τινες τῆς πίστεως, προσέχοντες πνεύμασι πλάνοις καὶ διδασκαλίαις δαιμονίων, ἐν ὑποκρίσει ψευδολόγων, κεκαυτηριασμένων τὴν ἰδίαν συνείδησιν» (Τιμ. 4,1-2).

 Γι΄αυτό τονίζει: «Προσέχετε μήπως σας εξαπατήσει κανείς με την ψευδοφιλοσοφία και την απάτη που είναι άδεια από ωφέλιμο περιεχόμενο και στηρίζεται όχι σε θεία αποκάλυψη αλλά στην παράδοση των ανθρώπων. Αυτή είναι φτιαγμένη σύμφωνα με τη στοιχειώδη και παιδαριώδη θρησκευτική διδασκαλία του πλανεμένου κόσμου και όχι σύμφωνα με τη διδασκαλία του Χριστού»[iv].

Και πάλι, «Να παρατηρείτε προσεκτικά και να αποφεύγετε τους ψευδοδιδασκάλους, οι οποίοι είναι σκύλοι ακάθαρτοι, βέβηλοι και ξένοι προς τον Θεό. Να σημαδεύετε τους κακούς εργάτες, που αντί να οικοδομούν γκρεμίζουν»[v]

Ο Μέγας Βασίλειος λέει πως δεν πρέπει να ανεχόμαστε τους ετεροδιδασκάλους

«Ὅτι οὐ δεῖ ἑτεροδιδασκαλούντων ἀνέχεσθαι, κἂν  σχηματίζωνται πρὸς ἀπάτην ἢ ἔλεγχον τῶν ἀβεβαίων»[vi].

O Μέγας Αθανάσιος αποκαλεί «χάρισμα» το να μην εξαπατώμεθα από εκείνα που φαίνονται, αλλά να μπορούμε να τα διακρίνουμε με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος  κι αν ακόμα είναι καλυμμένα.[vii] Και αφού αναλύει θαυμάσια την πανουργία του διαβόλου προς εξαπάτηση του πιστού, διαπιστώνει τον κίνδυνο, ο απλός άνθρωπος που δεν έχει κατηχηθεί αρκετά , επειδή παρακολουθεί μόνον αυτά που λέγονται, και δεν εξετάζει το νόημά τους, να παρασυρθεί από τα τεχνάσματα των αιρέσεων. Έτσι, συμπεραίνει την αναγκαιότητα να προσευχόμαστε να μας δοθεί το χάρισμα της διακρίσεως των πνευμάτων, για να γνωρίζει ο καθένας, σύμφωνα με την παραγγελία του Αγ. Ιωάννου ποιους οφείλει να αποστρέφεται και ποιους να προσεταιρίζεται ως φίλους και ομοδόξους[viii]

Σημαντικότατες είναι οι συστάσεις του Αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου:

«Με προσευχές και δάκρυα ικέτευσε τον Θεόν να σου στείλει οδηγό απαθή και άγιο. Ερεύνα δε και ο ίδιος τις θείες Γραφές και κυρίως τις πρακτικές συγγραφές των Αγίων Πατέρων· ώστε σε αυτές αντιπαραθέτοντας τα διδάγματα και έργα του διδασκάλου και Προεστώτος σου να μπορείς να τα βλέπεις και να τα κατανοείς. Και όσα μεν συμφωνούν προς τις Γραφές, να τα εγκολπώνεσαι και να τα κατακρατείς στη διάνοια, τα δε νόθα και αλλότρια να τα διακρίνεις και αποδιώκεις, για να μη πλανηθείς. Διότι, γνώριζε, ότι πολλοί πλάνοι και ψευδοδιδάσκαλοι έχουν γίνει αυτές τις ημέρες»[ix]

Ερχόμενοι λοιπόν στην σημερινή πραγματικότητα διαπιστώνουμε πόσο αναγκαία είναι η τήρηση όλων των διδαχών αυτών.

     Γι΄αυτό αδελφέ μου, πρόσεχε, όταν ακούσεις ότι «Εκκλησία είναι η Σύνοδος».  Μη πιστέψεις σ΄ αυτήν την ύπουλη πλάνη, διότι ξέρεις καλά ότι η Εκκλησία δεν είναι μόνο οι επίσκοποι και το ιερατείο - οι οποίοι είναι βεβαίως η ηγεσία της Εκκλησίας -  αλλά απαρτίζεται από τον ιερό κλήρο και τον πιστό λαό του Τριαδικού Θεού. Από τους ποιμένες και το ποίμνιο[x]. Μάλιστα, πρέπει να ξέρεις ότι η Σύνοδος είναι αληθής[xi] και Ιερά μόνον και εφόσον είναι σύμφωνη με την Αγία Γραφή, τους Όρους της Πίστεως, τους Ιερούς Κανόνες, την Ιερά Παράδοση και τη συμφωνία των Αγίων Πατέρων και ότι κάθε μία κρίνεται από την ορθόδοξη δογματική συνείδηση του πληρώματος της Εκκλησίας. Αν δεν είναι σύμφωνη με τα ανωτέρω δεν έχει καμία απολύτως ισχύ και καταδικάζεται ως ψευδής και ενίοτε ως ληστρική.  

     Πρόσεχε, όταν ακούσεις ότι πρέπει να κάνεις  απροϋπόθετα «υπακοή στην Εκκλησία», εννοώντας την Σύνοδο, διότι δεν απαλάσσεσαι από την ευθύνη έναντι της αθάνατης ψυχής σου, εάν πειθαρχήσεις σε πρόσταγμα αντίθετο με το θέλημα του Θεού, την Πίστη και Παράδοση της Εκκλησίας. Διότι πολλές τέτοιες διακηρύξεις και αποφάσεις στην ιστορία βγήκαν μέσα από συνόδους και άρχοντες. Να γνωρίζεις πώς η αποδοχή κάθε καινοτομίας, και της παραμικρής ακόμα που θίγει μία άγραφη εκκλησιαστική παράδοση είναι καταδικαστέα[xii].  Να θυμάσαι δε, πως κανένας Άγιος δεν έκανε υπακοή σε τέτοιες  αποφάσεις και προστάγματα, είτε προέρχονταν από το Κράτος, είτε από σύνοδο. Οι  Απόστολοι πρώτοι μας το δίδαξαν αυτό με το παράδειγμά τους και παρέδωσαν στην Εκκλησία : «Πειθαρχεῖν δεῖ Θεῷ μᾶλλον ἤ ἀνθρώποις» (Πράξ. 5, 29). Επόμενοι αυτών, οι θεοφόροι Πατέρες εφάρμοσαν τον λόγο αυτό και έτσι η Εκκλησία εστολίσθη με τους χορούς των Ομολογητών και Μαρτύρων. Επόμενοι αυτών οφείλουμε να είμαστε κι εμείς.

Πρόσεχε, όταν ακούσεις ότι «Κεφαλή της Εκκλησίας» είναι ο Οικουμενικός Πατριάρχης ή το Οικ.Πατριαρχείο. Δεν είναι αυτά η Κεφαλή, αλλά ο ίδιος ο Χριστός, όπως πιστεύει, διδάσκει και κηρύττει Εκκλησία και διαβάζουμε στην Αγία Γραφή.[xiii]  Στον Χριστό, «ὁ τῆς οἰκουμένης ὃλης ἀληθῶς Πατριάρχης»[xiv] , οφείλουμε οι πάντες υπακοή και στους ποιμένες που υπακούν σ΄Αυτόν.

Πρόσεχε, όταν ακούσεις ότι υπάρχουν και άλλες «Εκκλησίες», εκτός της Ορθόδοξης και ότι η Εκκλησία μας είναι μέλος του Παγκοσμίου Συμβουλίου «Εκκλησιών». Μην αποδεχθείς ποτέ αυτή την κακοδοξία, που υποβαθμίζει την Ορθοδοξία μας, αφού ομολογείς στο Σύμβολο της Πίστεως πως πιστεύεις εις «Μίαν, Αγίαν, Καθολικήν και Αποστολικήν Εκκλησίαν». Ας υπογράφουν οι υπεύθυνοι ό,τι  αντορθόδοξο νομίζουν. Δεν δεσμεύουν τον Χριστό και την Εκκλησία Του.

Πρόσεχε, όταν ακούσεις ότι «η Εκκλησία είναι διαιρεμένη σε Ορθόδοξη και Καθολική» , ή ότι έχει «δύο πνεύμονες», ή ότι «η Εκκλησία έχει πολλούς κλάδους, ένας εκ των οποίων είναι η Ορθόδοξη».  Μη πιστέψεις και μην αποδεχθείς τέτοια βλασφημία που αναιρεί τη μοναδικότητα και αγιότητα της Εκκλησίας. Σου φθάνει να θυμάσαι πως το Σώμα του Χριστού είναι Ένα και Αδιαίρετο.

 Πρόσεχε, όταν ακούσεις ότι «και άλλοι δρόμοι οδηγούν στην σωτηρία». Μη πιστέψεις ποτέ ότι σώζεσαι έξω από την Ορθόδοξη Εκκλησία[xv].

Πρόσεχε, όταν ακούσεις ότι τίποτα δεν μας χωρίζει από τους ετερόδοξους , δηλ. τους αιρετικούς. Πρόσεχε,  όταν ακούσεις ότι μπορείς να συμπροσεύχεσαι και να συνεορτάζεις μαζί τους,  ότι μπορούν να εισέρχονται μέσα στους ιερούς ναούς και να συμμετέχουν στις ακολουθίες μας. Πρόσεχε, όταν ακούσεις ότι επιτρέπεται ο γάμος με ετερόδοξο. Μην αποδεχθείς τίποτα από αυτά, αφού για όλα έχουν προβλέψει και τιμωρούν οι Ιεροί Κανόνες των Οικουμενικών Συνόδων που έχουν αιωνία ισχύ.

Πρόσεχε, όταν ακούσεις ότι «άλλαξαν οι εποχές και πρέπει να αναθεωρήσουμε τα λειτουργικά κείμενα, τη λειτουργική γλώσσα, τους Ιερούς Κανόνες και να αναπτύξουμε μία μεταπατερική θεολογία». Μην αποδεχθείς ποτέ τέτοια πανούργα θέση. Αυτός είναι ο θησαυρός, που μας κληροδότησαν οι θεοδίδακτοι Πατέρες, με αυτόν αγίασαν οι πιστοί τόσων αιώνων και θέλουν τώρα να τον αφανίσουν. Αλλά σου αρκεί να θυμάσαι πως κάθε τέτοια καινοτομία καταδικάζεται από την Εκκλησία.

Πρόσεχε, όταν ακούσεις ότι θα συλλειτουργήσει στο ναό κάποιος κληρικός από την «Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας». Μη σταθείς κι εσύ μαζί του μέσα στο ναό. Ανήκει στους σχισματικούς, που συνεπώς έχει απεκομμένους και δεν αναγνωρίζει η Εκκλησία, παρά μόνο οι ηγεσίες τριών Τοπικών Εκκλησιών, μία εκ των οποίων και η εν Ελλάδι.

Πρόσεχε, όταν ακούσεις να σου συνιστούν να φοράς μάσκα μέσα στον ιερό ναό ή να μην ασπάζεσαι τις αγίες εικόνες, ή να μην κοινωνήσεις από την κοινή ιερά λαβίδα, ή να μη φιλήσεις το χέρι του ιερέως για προστασία δήθεν της υγείας. Μη δεχθείς καμία από αυτές τις συστάσεις, οι οποίες είναι ξένες στην Παράδοση της Εκκλησίας και τη διδασκαλία των Πατέρων, βλάσφημες και αντορθόδοξες. Κάνε μόνο τον απλό συλλογισμό : «Εάν έβλεπα ζωντανά τον Χριστό μου, να στέκεται ακριβώς δίπλα μου και να με παρατηρεί, θα φοβόμουν μήπως για οτιδήποτε; Θα φορούσα μάσκα; Θα απέφευγα να φιλήσω εικόνες και χέρι ιερέως; Θα αποστρεφόμουν τον αδελφό που με πλησίασε στο μισό μέτρο; Θα φοβόμουν να κοινωνήσω από την ίδια λαβίδα;» Ναι, μεταξύ δύο ή τριών πιστών και μάλιστα στο ναό, είναι Εκείνος ανάμεσά τους.

Πρόσεχε, σε ό,τι άκους. Είναι πολλά τα μηνύματα που μπορούν να σε ρίξουν στην πλάνη. Μην αδιαφορήσεις.

  Αφήνουμε να ολοκληρώσει ο ιερός Χρυσόστομος το λόγο για την προσοχή:

 «Καὶ μὴ θαυμάσῃς, ἐὰν οἱ ποιμένες λύκοι γίνωνται. Πρὸς γὰρ ἐπισκόπους καὶ πρεσβυτέρους διαλεγόμενος Παῦλος ὁ ἀπόστολος ἔλεγεν, ὅτι Ἐξ ὑμῶν αὐτῶν ἀνα-
στήσονται ἄνδρες λαλοῦντες διεστραμμένα. Ὥστε μηδεὶς πλανάτω ὑμᾶς, ἔχων ἔξωθεν σχῆμα ἀγγελικὸν, καὶ ἔσωθεν διαβολικόν. Διὰ τοῦτο ὁ Ἰησοῦς ἔλεγεν·
Βλέπετε, μή τις ὑμᾶς πλανήσῃ. Κἀγὼ δὲ πάλιν τὰ ὅμοια ἐρῶ· βλέπετε μή τις ὑμᾶς πλανήσῃ, μήτε ἀπὸ τῶν ἔσωθεν, μήτε ἀπὸ τῶν ἔξωθεν, μὴ ἐπίσκοπος, μὴ πρε-
σβύτερος, μὴ διάκονος, μὴ ἀναγνώστης, ἤ τις ἐὰν ᾖ λαλῶν διεστραμμένα· Οἵτινες ἔρχονται πρὸς ὑμᾶς ἐν ἐνδύμασι προβάτων, ἔσωθεν δέ εἰσι λύκοι ἅρπαγες· οἵτινες ἔχουσιν μόρφωσιν εὐσεβείας, τὴν δὲ δύναμιν αὐτῆς ἠρνημένοι. Ὑμεῖς δὲ, ἀγαπητοὶ, μὴ πλανηθῆτε, ἀλλ’ ὡς παρελάβετε τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, ἐν αὐτῷ περιπατεῖτε· καὶ ὁ Θεὸς τῆς εἰρήνης ἔσται μεθ’ὑμῶν»[xvi]  

«ὑμεῖς δὲ βλέπετε· ἰδοὺ προείρηκα ὑμῖν ἅπαντα». (Μκ. 13,23)

Ιωάννης Λίτινας

---

[i] Γαλ. 4,19

[ii] Τρεμπέλας, Π. (1986). Η Καινή Διαθήκη Μετά Συντόμου Ερμηνείας. (σελ.736).  Αθήνα: Έκδοση Ἀδελφότης  Θεολόγων «Ο ΣΩΤΗΡ».

[iii] Βασίλειος Καισαρ. Πρός Ιταλούς και Γάλλους Επισκόπους. ΕΠΕ 2,40: «Παρασύρονται τῶν ἀκεραιοτέρων αἱ ἀκοαί˙ εἱς συνήθειαν λοιπόν ἦλθον τῆς αἱρετικῆς δυσσεβείας. Συνεκτρέφεται τά νήπια τῆς Ἐκκλησίας τοῖς λόγοις τῆς ἀσεβείας».

[iv] Τρεμπέλας, Π. (2014). Η Καινή Διαθήκη Με Σύντομη Ερμηνεία. (σελ.864).  Αθήνα: Έκδοση Ἀδελφότης  Θεολόγων «Ο ΣΩΤΗΡ». «Βλέπετε μή τις ὑμᾶς ἔσται ὁ συλαγωγῶν διὰ τῆς φιλοσοφίας καὶ κενῆς ἀπάτης, κατὰ τὴν παράδοσιν τῶν ἀνθρώπων, κατὰ τὰ στοιχεῖα τοῦ κόσμου καὶ οὐ κατὰ Χριστόν» (Κολ. 2,8)

[v] Τρεμπέλας, Π. (2014). Η Καινή Διαθήκη Με Σύντομη Ερμηνεία. (σελ.852).  Αθήνα: Έκδοση Ἀδελφότης  Θεολόγων «Ο ΣΩΤΗΡ». «Βλέπετε τοὺς κύνας, βλέπετε τοὺς κακοὺς ἐργάτας» (Φιλ. 3,2).

[vi] Βασίλειος Καισαρείας. Όρος Μ. PG 31,760.

[vii] Μέγας Αθανάσιος. Επιστολή προς Επισκόπους Αιγύπτου και Λιβύης. PG 25,540: «Μέγα τι χάρισμα δέδωκεν ἡμῖν ὁ Λόγος, ὥστε μὴ ἐκ τῶν φαινομένων ἀπατᾶσθαι, ἀλλὰ καὶ μᾶλλον, κἂν ταῦτα κεκαλυμμένα τυγχάνῃ, διακρίνειν τῇ τοῦ Πνεύματος χάριτι».

[viii] Μέγας  Αθανάσιος. Επιστολή προς Επισκόπους Αιγύπτου και Λιβύης. PG 25,548: «ὁ δὲ ἁπλοῦς, ὡς προεῖπον, καὶ μὴ κατηχηθεὶς ἰσχυρῶς, ὁ τοιοῦτος τὰ λεγόμενα μόνον σκοπῶν, καὶ μὴ τὴν διάνοιαν θεωρῶν, εὐθὺς ὑποσύρεται ταῖς ἐκείνων μεθοδείαις. Διὰ τοῦτο καλόν ἐστι  καὶ ἀναγκαῖον εὔχεσθαι λαμβάνειν χάρισμα διακρίσεως πνευμάτων, ἵνα ἕκαστος γινώσκῃ κατὰ τοῦ  Ἰωάννου παραγγελίαν, τίνας μὲν ἀποβάλλειν ὀφείλει, τίνας δὲ προσλαμβάνεσθαι, ὡς φίλους καὶ τῆς αὐτῆς ὄντας πίστεως».

[ix] Συμεών του Νέου θεολόγου. Κεφ.Πρακτικά & Θεολογικά 32. Φιλοκαλία. ΕΠΕ 3,242.

[x] Γρηγόριος  Ναζιανζηνός. Λόγος ΛΒ΄.PG 36,188: «τάξις κἂν ταῖς Ἐκκλησίαις, τὸ μὲν εἶναί τι ποίμνιον, τὸ δὲ ποιμένας διώρισε· καὶ τὸ μὲν ἄρχειν, τὸ δὲ ἄρχεσθαι»

[xi] Θεόδωρος Στουδίτης. Επιστολή ΚΔ΄(24)- Θεοκτίστω Μαγίστρω. ΕΠΕ 18Β,116: «Σύνοδος τοίνυν, δέσποτα, οὐ το ἁπλῶς συνάγεσθαι ἱεράρχας τε και ἱερεῖς, κἄν πολλοί ὦσιν (κρείσσων γάρ, φησίν, εἷς ποιῶν τό θέλημα τοῦ Κυρίου ἤ μύριοι παραβαίνοντες), ἀλλά το ἐν ὀνόματι Κυρίου ἐν τῇ ἐρεύνῃ και φυλακῇ τῶν Κανόνων».

[xii] Καρμίρης Ι. (1960). Τα Δογματικὰ καὶ Συμβολικὰ Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας. τόμος Ι. Aπόσπασμα Όρου Πίστεως της εν Νικαία Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου(σελ.241). Αθήνα: «Τοὺς οὖν τολμῶντας ἑτέρως φρονεῖν ἢ διδάσκειν ἢ κατὰ τοὺς ἐνάγεις αἱρετικοὺς τὰς ἐκκλησιαστικὰς παραδόσεις ἀθετεῖν καὶ καινοτο­μίαν τινὰ ἐπινοεῖν ἢ ἀποβάλλεσθαί τι ἐκ τῶν ἀνατεθειμένων τῇ ἐκκλησίᾳ, εὐαγγέλιον ἢ τύπον τοῦ σταυροῦ ἢ εἰκονικὴν ἀναζωγράφησιν ἢ ἅγιον λεί­ψανον μάρτυρος, ἢ ἐπινοεῖν σκολιῶς καὶ πανούργως πρὸς τὸ ἀνατρέψαι μίαν τινὰ τῶν ἐνθέσμων παραδόσεων τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας, ἔτι γε μὴν ὡς κοινοῖς χρῆσθαι τοῖς ἱεροῖς κειμηλίοις ἢ τοῖς εὐαγέσι μοναστηρίοις, ἐπι­σκόπους μὲν ὄντας ἢ κληρικοὺς καθαιρεῖσθαι προστάσσομεν, μονάζοντας δὲ ἢ λαϊκοὺς τῆς κοινωνίας ἀφορίζεσθαι».

[xiii] Κολ. 1,18

[xiv] Πηδάλιον (1886). Ερμηνεία Αγίου Νικοδήμου ΚΗ΄ Κανόνα Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου. (σελ.173-174)

[xv] Κύριλλος Ιεροσολύμων. Κατήχησις Φωτιζομένων Γ’. ΕΠΕ 1,113 : «Ούτε εκείνος που βαπτίστηκε στο νερό, αλλά δεν αξιώθηκε να δεχθεί και το Άγιο Πνεύμα, έχει τέλεια χάρη, ούτε θα εισέλθει κανείς στη Βασιλεία των Ουρανών, έστω κι αν είναι ενάρετος στα έργα εάν δεν λάβει τη σφραγίδα του Βαπτίσματος. Είναι τολμηρός ο λόγος αλλά δεν είναι δικός μου. Διότι το έχει πει ο Ιησούς…»

[xvi] Ιωάννης  Χρυσόστομος. Λόγος περί ψευδοπροφητών. PG. 59,562