Ιωάννου Ν. Παπαιωάννου
Ίσως άκουσες ή διάβασες πως έχουμε «εσωτερικό αγώνα» με την έννοια του ταξικού στη διάρκεια του Αγώνα του 21, καθώς υποστηρίζουν μερικοί συγγραφείς: «Το πρώτο θύμα των εσωτερικών διενέξεων, των εμφυλίων πολέμων ανάμεσα στο λαό και τους κρατούντες υπήρξεν ο Αντώνης Οικονόμου. Ο Οικονόμου έδωσε το διπλό νόημα στην επανάσταση, εθνική και κοινωνική, κι είναι ο ίδιος πάλι το πρώτο, το πιο τραγικό θύμα μιας εσωτερικής πάλης, που στοίχισε πανάκριβα στην επανάσταση και στη μετέπειτα εξέλιξη του νεοελληνικού έθνους. Κι αν μπήκε στο περιθώριο της ιστορίας δεν οφείλεται τούτο στην υποτίμηση του ρόλου του.
Είναι γιατί ακόμα η ιστορία του 21 δεν έχει γραφτεί ακόμη χωρίς σκοπιμότητες. Γ. Καρανικόλα, στις φλόγες του 21, σελ. 78. Σημείωσε βέβαια πως όλοι οι ιστορικοί κάνουν λόγο για τον Αντ. Οικονόμου που ξεσήκωσε την Ύδρα και κανένας δεν υποτιμά το ρόλο του. Σημείωσε κι ότι είναι άδικη κι αστήρικτη υπερβολή ο λόγος ότι όλοι, όσοι έγραψαν ιστορικά έργα για το 21 μέχρι σήμερα, έγραψαν με σκοπιμότητες, χωρίς να διευκρινίζεται πόσες και ποιες σκοπιμότητες τάχα υπηρέτησαν και φτάνεις πάλι στο αρχικό ερώτημα: Είχαν οι εμφύλιες συγκρούσεις κοινωνικό- ταξικό χαρακτήρα;
Μια απάντηση σου δίνεται από κοινωνιολόγο, ιστορικό και πολιτικό, τον Π. Κανελλόπουλο: «Ήταν μοιραίες οι έριδες του 1821; Η απάντηση κατηγορηματικά καταφατική. Είναι πολύ άνετη, αλλά επιπολαιότατα πρόχειρη η κοινωνιολογική ερμηνεία του φαινομένου. Είναι πολύ εύκολο να λέμε ότι οι καπεταναίοι ήταν με το λαό και οι πρόκριτοι, οι κοτσαμπάσηδες, καθώς και οι Φαναριώτες ολιγαρχικοί. Πολλοί που ήταν, ως καπεταναίοι, δήθεν με το λαό, ήταν αντιδημοκρατικότεροι και αυταρχικότεροι από τους δήθεν ολιγαρχικούς. Υπάρχουν βέβαια και σημεία στις εμφύλιες έριδες που επιτρέπουν την κοινωνιολογική ερμηνεία. Όμως το βάθος των διαιρέσεων ήταν ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο, κι ερμηνεύεται μόνον ψυχολογικά και ηθικά. Τί κοινωνικό συμφέρον είχε ο ξερριζωμένος γιατρός Ιωάν. Κωλέττης να τα βάλει με καπεταναίους του Μοριά; Προσωπικό συμφέρον είχε – συμφέρον συνυφασμένο με τη φιλοδοξία του – κοινωνικό συμφέρον όμως όχι.
Μπορεί ο Άρειος Πάγος νάβλεπε στον Οδυσσέα Ανδρούτσο τον ήρωα, που τραβούσε το λαό με το μέρος του… Αλλά (ο Οδυσσέας) αφήνοντας τους άνδρες του να σκοτώσουν τους απεσταλμένους του εκτελεστικού Αλεξ. Νούτσο και Χρ. Παλάσκα, που ήταν παλαιοί του φίλοι – είχαν υπηρετήσει και οι τρεις τον Αλή πασά – αντέδρασε απλούστατα ως άνθρωπος που, μπροστά στο ενδεχόμενο να παύσει νάναι ο απόλυτος αφέντης της ανατολικής Στερεάς, προτίμησε να ιδεί νεκρούς τους φίλους του. Και του άξιζε βέβαια (του Οδυσσέα) να μείνει ο αφέντης. Αν όμως κάθε ηρωϊκός καπετάνιος έμενε απόλυτος κύριος της περιοχής του, πώς μπορούσε να περάσει η Ελλάς από τα αρματολίκια στην ενιαία πολιτεία; Δίκιο είχε λοιπόν ως ένα σημείο κι εκείνος, δίκιο είχαν και όσοι πήγαιναν να εδραιώσουν την κεντρική διοίκηση. Στις περιπτώσεις αυτές δεν υπάρχει άλλη λύση από τη σύγκρουση» (Λόγος Π. Κανελλόπουλου της 23/3/1964 στην Ακαδημία Αθηνών).
Από τα κείμενα των αγωνιστών του 21 έχεις σελίδες που αναφέρονται στις συγκρούσεις των εμφυλίων πολέμων καθώς και κρίσεις – απόψεις για τις αντιμαχόμενες μερίδες. Αντιπροσωπευτικές είναι οι γνώμες του Μακρυγιάννη: «Παρουσιάστηκα (στο Βουλευτικό) και τους είπα. Δεν ματαθέλομεν όλοι όσοι ήρθαμε να ξέρωμε από καπεταναίους˙ ό,τι διαταγές είναι από την κυβέρνησιν, εκείνο είμαστε πρόθυμοι να κάμωμε… Αφού έμαθε ο Δυσσέας (Ανδρούτσος) ότι πήγα με τον Κολοκοτρώνη, του παράγγειλε ότι εγώ δεν είμαι με το πνεύμα των καπεταναίων και νάχει το νου του, να με κυβερνήσει.
Είναι η αλήθεια ότι ο Κολοκοτρώνης δεν είναι αιμοβόρος και μου το είπε αυτό… Σε ολίγες ημέρες μαθαίνω ότι εις την Πελοπόννησον άνοιξε φατρία ο Κολιόπουλος κι άλλοι με της κυβερνήσεως το μέρος και οι Ντεληγιανναίγοι, Ζαΐμης, Λονταίγοι με τ’ άλλο. Ρωτάμε εμείς τι πράμα είναι αυτή η φατρία. Μας λένε: «Μεράστηκαν οι καλοί πατριώτες να προκόψουν την πατρίδα» – κι όλος ο τόπος γιομάτος τούρκους. Με διατάζουν τότε κι εμένα να πάγω με το μέρος της κυβέρνησης, να ‘περασπίζωμαι το εκτελεστικόν (από το άλλο μέρος ήταν το βουλευτικόν). Με το βουλευτικόν ήταν το δίκαιον και η πατρίδα. Οι άλλοι ήθελαν να ρουφούνε τα εθνικά και μάλλωναν. Δεν ήξερε κανείς τι να κάμη. Ήμουν άμαθος από τέτοια …. Σε ολίγες ημέρες το «κλειδί» του Κολοκοτρώνη, ο πατριώτης Μεταξάς ‘θερίζει αυτόν και τ’ άλλα μέλη του εκτελεστικού και τους παίρνουν όλους κι έρχονται εις το Άργος, έτοιμοι ν’ ανοίξει ο εμφύλιος πόλεμος… Μέθαγε ο αρχηγός Κολοκοτρώνης τους ανθρώπους, οι αναντίοι ήταν κλεισμένοι εις τα σπίτια τους κι εμείς απόξω και σκοτωνόμαστε» Ι. Μακρυγιάννη, απομνημονεύματα, σελ. 180, 181, 182.
Εξίσου σε εντυπωσιάζουν και οι γνώμες του Θ. Κολοκοτρώνη: «Τέλος πάντων απεφασίσθη εις το Άστρος να γίνη η συνέλευσις… Εκεί έγραψαν εις τον Μαυρομιχάλη, τάζοντές του να τον κάμουν πρόεδρον φθάνει να υπάγη εκεί. Ο Μαυρομιχάλης αλησμόνησε τους όρκους μας και επήγε, τόσον και ο Παπαφλέσσας και λοιποί. Εσηκώθηκα και εγώ και επήγα εις το Άργος. Εκεί ήμεθα χωρισμένοι φανερά δύο κόμματα, το ένα ελέγετο των «Προεστών» και το άλλο «Του Κολοκοτρώνη». Των προεστών ήτον οι περισσότεροι, ήταν εκατόν πενήντα πληρεξούσιοι και έξι χιλιάδες στρατιώτες (Απρίλιος 1823). Εγώ είχα τον Οδυσσέα, τον Μούρτζινο και άλλους σαράντα πληρεξούσιους με οκτακόσιους… Πηγαινάμενοι εις την Τριπολιτσάν αρχίνησαν τες ραδιουργίες ότι ήθελαν να βάλουν από το μέρος τους εις όλα τα υπουργήματα, πολιτικά και στρατιωτικά, από τους συγγενείς τους. εκάμαμεν την συνέλευσιν δια όλην την Ελλάδα και εκείνοι τα καταμέρισαν εις την συγγένειαν και εις τα κόμματα… Έστειλα να ελθή ο Μαυροκορδάτος εις το κονάκι μου, ήτον το βράδυ – βράδυ˙ μπαίνοντας ο Μαυροκορδάτος ήλθε και ο αναγνώστης (Δεληγιάννης)˙ εκάτσαμε οι τρεις, και εκλείσαμε την πόρταν και αρχίνησα να ειπώ του Μαυροκορδάτου: Διατί να κάμης αυτό; Αυτός αρχίνησε να μου απολογηθή με τα γέλια τα συνηθισμένα και μου λέγει: Είναι συμφερώτερον δια το έθνος το βουλευτικό, παρά το εκτελεστικό… Σου λέγω τούτο, κύριε Μαυροκορδάτε, ότι ημπορώ… σου λέγω, μη καθίσης πρόεδρος, διότι έρχομαι και σε διώχνω με τα λεμόνια, με την βελάδα που ήρθες… και εβγήκα εις σουλάτσο. Θ. Κολοκοτρώνη, διήγησις συμβάντων Ελλην. Φυλής, σελ. 111, 112, 114, 120.
Ταξικό χαρακτήρα δεν ξεχωρίζεις στα κείμενα των αγωνιστών του 21. Οι συμπάθειες και οι αντιπάθειες εναλλάσσονται μεταξύ τους από άλλες αιτίες και αφορμές. Ο Μακρυγιάννης λ.χ. εκφράζεται με δυσμένεια για τον Κολοκοτρώνη, ενώ με κοινωνικά κριτήρια θα ήταν σύμφωνοι μεταξύ τους. Ο Π. Μαυρομιχάλης από φιλοδοξία βρέθηκε αντίπαλος των καπεταναίων. Ο Παπαφλέσσας που ξεσήκωσε όχι τους προεστούς τόσο, όσο τον πολύ λαό βρέθηκε σύμμαχος του προεστού Κουντουριώτη κι αντίπαλος του Κολοκοτρώνη. Και ο Μαυροκορδάτος και ο Κωλέττης ελέγχονται για την αρχομανία τους και όχι γι’ άλλες αιτίες από τους Θ. Κολοκοτρώνη και Ι. Μακρυγιάννη. Αναφέρονται ως αιτίες εμφυλίων συγκρούσεων: παραχώρηση αξιωματικών σε συγγενείς, φατριασμός – κομματισμός πολιτικών και στρατιωτικών, ακόμα και ερωτικές αντιζηλίες, κοινωνικοί και ταξικοί λόγοι όμως δεν αναβρίσκονται.
Διαβάζοντας προσεκτικά τα έργα των διαφόρων ιστορικών και ερευνητών για το 21 σχετικά με τις συγκρούσεις των εμφυλίων πολέμων θα διαπίστωνες: αντιθέσεις τοπικές μεταξύ Ρουμελιωτών – Μοραϊτών και Νησιωτών˙ άλλοτε αντιθέσεις προσωπικές, όπως λ.χ. Κουντουριώτη – Ζαΐμη. Άλλοτε αντίθεση μεταξύ του Θ. Κολοκοτρώνη και της κυβερνήσεως. Ακόμα και αντιθέσεις – συγκρούσεις μεταξύ των ατάκτων στρατιωτών σωμάτων και του τακτικού στρατού, ή μεταξύ εθελοντών – φιλελλήνων ή και ανάμεσα στους Σουλιώτες. Στα τελευταία χρόνια του αγώνα θα εντόπιζες αντιθέσεις μεταξύ Γαλλόφιλων – Ρωσσόφιλων – Αγγλόφιλων και στον καιρό του Καποδίστρια μεταξύ Κυβερνητικών και αντικυβερνητικών. Ταξικές συγκρούσεις για κοινωνικούς λόγους δεν μπορείς να βρεις στο 21. Τέλος θυμήσου και τον εθνικό μας ποιητή Διον. Σολωμό που σχολίασε τον εμφύλιο πόλεμο του 21 στον Ύμνον εις την ελευθερίαν:
Η διχόνοια που κρατάει
ένα σκήπτρο η δολερή
καθενός χαμογελάει
πάρ’ το λέγοντας και συ
και
αναγνώρισε αιτία και αφορμή των εμφυλίων συγκρούσεων τη φιλοδοξία, την
αρχομανία και φιλοπρωτία των Ελλήνων, χωρίς να κάνει λόγο για κανέναν
άλλου είδους εσωτερικό αγώνα.
Και αξίζει τον κόπο να διαβάσεις τις παρακάτω σκέψεις του Παν. Κανελλόπουλου (Λόγος της 23/3/1963 στην Ακαδημία Αθηνών): «Όλα αυτά τα σκοτεινά σημεία ήταν συνάρτηση του μεγάλου ελληνικού φωτός. Αν δεν ήταν πολλές και πολύ ισχυρές οι προσωπικότητες που αναδείχτηκαν στον αγώνα, δεν θα είχαμε και τις συγκρούσεις, δε θα είχαμε εμφύλιο˙ και δεν αρκούν τα κοινωνικά ελατήρια για να οδηγήσουν στις τραγικές ώρες… Και πρέπει απέναντι των μοιραίων συγκρούσεων αυτού του είδους νάμαστε στην κρίση μας ανώτεροι, όχι παίζοντας τον ανώτερο και αφήνοντας να υπονοηθεί ότι εμείς δεν θα εκάναμε τα λάθη που έκαμαν εκείνοι. Όταν κρίνουμε τους άνδρες του παρελθόντος πρέπει να ξεκινούμε από την υπόθεση, όχι ότι εμείς είμαστε ανώτεροι από εκείνους, αλλά ότι εκείνοι ήταν ανώτεροι από εμάς».
Από το βιβλίο: Ιστορικές γραμμές, του Φιλολόγου – Ιστορικού, Εκπαιδευτικού Μ.Ε., Ιωάννου Ν. Παπαϊωάννου. Τόμος Α’. Λάρισα 1979-Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.νΟι εμφύλιες συγκρούσεις κατά τη διάρκεια των αγώνων του 21 έχουν ταξικό χαρακτήρα; – Ιωάννου Ν. Παπαιωάννου. | ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΟΡΕΙΑ – orp.gr
