Γράφει ὁ κ. Μιχαὴλ Μπερκουτάκης, θεολόγος – ἐκπαιδευτικὸς
Σεβασμιώτατε ἅγιε Περιστερίου, εὐλογεῖτε.
Παρακολουθώντας στὸ διαδίκτυο τὶς ἀναρτήσεις ποὺ σχολιάζουν τὸ ἐπίκαιρο θέμα τῆς ἀφαίρεσης τοῦ Ἐσταυρωμένου ἀπὸ τὸ ἱερὸ βῆμα τῶν ναῶν τῆς ἐπαρχίας σας καὶ αἰσθανόμενος ὡς ἁπλὸς χριστιανὸς τὴν ἀνάγκη τῆς ἐπίλυσης τοῦ συγκεκριμένου ζητήματος σύμφωνα μὲ τὰ ὁριζόμενα στὴν ὑπερδισχιλιετῆ Παράδοση τῆς ἁγίας ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, παίρνω τὸ θάρρος νὰ σᾶς ἀποστείλω τὴν ἀνοικτὴ αὐτὴ ἐπιστολή. Συγχωρῆστε τὴν αὐθαίρετη ἴσως τόλμη τῆς πράξης μου καὶ μπεῖτε, σᾶς παρακαλῶ, στὸν κόπο τῆς ἀνάγνωσής της.
Δὲν ὑπάρχει, Σεβασμιώτατε, ἐκ μέρους μου πρόθεση ἀντιπαράθεσης ἢ κριτικῆς. Δὲν ἀνήκω στὸν κύκλο τῶν ἐπικριτῶν σας καὶ σὲ καμία περίπτωση δὲν ἐπιθυμῶ νὰ ὑπερασπιστῶ τὴν ἐπιχειρηματολογία τους. Θὰ ἤθελα ἁπλῶς νὰ σᾶς ἐκφράσω ὁρισμένες προσωπικὲς σκέψεις, τὴν θετικὴ ἢ ἀρνητικὴ ἀποτίμηση τῶν ὁποίων ἀφήνω ἀποκλειστικὰ στὴν κρίση σας.
Στὰ ἀναρτημένα στὸ διαδίκτυο κείμενά σας καταγγέλλετε ὡς ἔθος λανθασμένο καὶ ἀπόλυτα ἀσύμβατο μὲ τὴν ἀρχαία λατρευτικὴ πράξη τῆς Ἐκκλησίας τὴν τοποθέτηση τοῦ Ἐσταυρωμένου πίσω ἀπὸ τὴν ἁγία τράπεζα τοῦ ἱεροῦ ναοῦ. Γιὰ τὴν ἀποκατάσταση μάλιστα τῆς ὀρθῆς τάξης προτρέπετε εὐγενικὰ τοὺς ἱερεῖς τῆς ἐπαρχίας σας νὰ τὸν ἀφαιρέσουν ἀπὸ ἐκεῖ.
Ἡ ἐπιχειρηματολογία σας ἀναπτύσσεται στὰ κείμενά σας διεξοδικὰ καί, ἐξ ὅσων μπορῶ νὰ ἐννοήσω, ἐπικεντρώνεται σὲ τέσσερις ἄξονες, οἱ ὁποῖοι ἐν συντομίᾳ ὑποστηρίζουν πὼς τὸ ἔθος τῆς τοποθέτησης τοῦ Ἐσταυρωμένου πίσω ἀπὸ τὴν ἁγία τράπεζα τοῦ ἱεροῦ ναοῦ εἶναι:
α) μεταγενέστερο καὶ ἐπείσακτο, ἀποτελεῖ δὲ ἕνα κακῶς νοούμενο «…νεωτερισμό…». β) λατινικῆς προέλευσης, καὶ συνεπῶς ἀσύμβατο μὲ τὴν ὀρθόδοξη πίστη καὶ λατρεία. γ) συνέπεια τῆς ἱεραποστολικῆς δράσης τῶν δυτικότροπων χριστιανικῶν ἀδελφοτήτων. δ) λανθασμένο, ὡς ἀποδεχόμενο τὴν ὕπαρξη δύο Ἐσταυρωμένων μέσα στὸν ἱερὸ ναό.
Ἐπαινῶ, Σεβασμιώτατε, δημόσια καὶ προσυπογράφω ὁ ἐλάχιστος πρῶτον τὴν ἀγαθὴ πρόθεση τῆς ἀποκατάστασης τῶν κακῶς ἐχόντων στὴ χριστιανικὴ λατρεία καὶ δεύτερον τὴν ἐκ μέρους σας ἀπερίφραστη καταδίκη τῆς ψυχοκτόνου πλάνης τῶν κακόδοξων λατινικῶν νεωτερισμῶν, τὴν σαφῶς διαφαινόμενη στὰ κείμενά σας. Εὔχομαι ὅλοι οἱ ἀρχιερεῖς τῆς Ἐκκλησίας νὰ μιμηθοῦν στὸ σημεῖο αὐτὸ τὸ ὑπόδειγμα τῆς δικῆς σας συμπεριφορᾶς καὶ διακονίας.
Ἐπιτρέψτε μου ὅμως νὰ ἐπικεντρώσω τὸ λόγο μου ὄχι στὴ θεολογική σας ἐπιχειρηματολογία ἢ στὴν ἀντίστοιχη τῶν ἐπικριτῶν σας, ἀλλὰ σὲ τρεῖς σημαντικὲς κατὰ τὴν κρίση μου πτυχὲς τοῦ ζητήματος, ποὺ ἴσως μέχρι σήμερα δὲν ἔχουν κατατεθεῖ στὸ δημόσιο διάλογο.
1. Ἐάν, Σεβασμιώτατε, ἡ προτεινόμενη ἀπὸ ἐσᾶς μεταρρύθμιση εἶναι ὀρθή, ἐὰν πράγματι τὸ ἔθος τῆς τοποθέτησης τοῦ Ἐσταυρωμένου πίσω ἀπὸ τὴν ἁγία τράπεζα τοῦ ἱεροῦ ναοῦ εἶναι ἐπείσακτος «…νεωτερισμός…», λατινικῆς μάλιστα ἔμπνευσης καὶ προέλευσης, τότε πρῶτος ἐγὼ θὰ ἐπικροτήσω τὴν πρότασή σας καὶ ὡς πιστὸ τέκνο τῆς Ἐκκλησίας πρῶτος ἐγὼ θὰ ἀπαιτήσω τὴν ὁριστικὴ καὶ ἀμετάκλητη ἀφαίρεσή του ἀπὸ τὸ ἱερὸ βῆμα ὅλων τῶν ναῶν μας.
Ἐπιτρέψτε μου ὅμως νὰ ἀναρωτηθῶ: ἔχει ἆραγε ὁ κανονικὸς μητροπολίτης τῆς ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τὸ δικαίωμα νὰ ἐπιβάλλει μονομερῶς στὰ ὅρια τῆς ἐπαρχίας του ὀρθὲς ἐκκλησιαστικὲς μεταρρυθμίσεις, χωρὶς τὴ σύμφωνη γνώμη καὶ συγκατάθεση τῶν ἀρχιερέων ἀδελφῶν του, τῶν συγκροτούντων τὴν ἁγία καὶ ἱερὰ σύνοδο τῆς τοπικῆς του Ἐκκλησίας; Θεωρῶ τὸ ἐρώτημα αὐτὸ καίριο καὶ ἄκρως σημαντικό, πολλὰ δὲ ἐξαρτῶνται ἀπὸ τὴν ἀπάντησή του.
Ἐὰν, γιὰ παράδειγμα, ἕνας ἐκ τῶν ἱερέων τῆς ἐπαρχίας σας ἐνεργοῦσε μὲ αὐτό τὸν τρόπο, ἐὰν ἕνας ἐκ τῶν ἱερέων τῆς ἐπαρχίας σας προέβαινε αὐθαίρετα, χωρὶς νὰ σᾶς ἐνημερώσει καί χωρὶς νὰ λάβει τὴν κανονικὴ σας εὐλογία, στὴν ὑλοποίηση μίας ὀρθῆς ἐκκλησιαστικῆς μεταρρύθμισης στὰ ὅρια τῆς ἐνορίας του, θὰ ἔπραττε ἆραγε σωστά; Θὰ ἐπιδοκιμάζατε, Σεβασμιώτατε, ὡς προϊσταμένη ἐκκλησιαστικὴ ἀρχὴ τὴν ἐνέργειά του; Ἐκτιμῶ ὅτι καὶ ἀποδεχόμενος ἐκ τῶν ὑστέρων τὴν ὀρθότητα τῆς μεταρρύθμισής του, θὰ θεωρούσατε κατακριτέα τὴν αὐθαίρετη ὑλοποίησή της, ἐφόσον συντελέστηκε ἐν ἀγνοίᾳ σας καὶ χωρὶς τὴν κανονική σας εὐλογία.
Καὶ ἐὰν αὐτὸ ἰσχύει στὴν περίπτωση τοῦ καλοπροαίρετου καὶ θεολογικὰ καταρτισμένου ἱερέα, δὲν πρέπει ἀναλογικὰ νὰ ἰσχύει καὶ στὴν περίπτωση τοῦ καλοπροαίρετου καὶ θεολογικὰ καταρτισμένου ἀρχιερέα, τοῦ κανονικῶς ὑποκείμενου στὶς ἀποφάσεις τῆς Ἱερᾶς Συνόδου;
2. Ἐπίσης, Σεβασμιώτατε, ὅπως καὶ ὁ ἴδιος γνωρίζετε πολὺ καλύτερα ἀπὸ ἐμένα, ἡ ποιμαντικὴ πράξη τῆς Ἐκκλησίας προτάσσει πάντα καὶ ἔναντι πάντων τὴν πνευματικὴ οἰκοδομὴ καὶ τὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Στὸ πλαίσιο αὐτῆς τῆς θεώρησης ἐντάσσεται ὁ παράδοξος καὶ ἀκατανόητος γιὰ τὰ δεδομένα τοῦ κοσμικοῦ δικαίου θεσμὸς τῆς λεγόμενης «…οἰκονομίας…».
Σύμφωνα μὲ τὸ κανονικὸ δίκαιο, ὁ ἑκάστοτε ἀσκῶν τὴν ἐκκλησιαστικὴ διακονία, ὅταν ἐκτιμᾶ πὼς ἡ ἐφαρμογή τῆς «…ἀκρίβειας…», τοῦ κανονικὰ δηλαδή ὁριζόμενου, δὲν θὰ ἀποβεῖ πρὸς ὄφελος τοῦ ἀνθρώπου, ἔχει τὸ δικαίωμα, ἢ καλύτερα τὴν ὑποχρέωση, νὰ κινηθεῖ εἴτε πρὸς τὸ ἐπιεικέστερο, εἴτε πρὸς τὸ αὐστηρότερο, ἀποβλέποντας ἀποκλειστικὰ στὴν πνευματικὴ οἰκοδομὴ καὶ τὴ σωτηρία του. Στὸ σημεῖο αὐτὸ εἶναι ἀναγκαία γιὰ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἄνδρα «…ἡ μεγάλη…», ὅπως συνήθιζε νὰ λέει στοὺς φοιτητές του ὁ μακαριστὸς πλέον καθηγητὴς τῆς πατρολογίας, Στυλιανὸς Παπαδόπουλος, «…ἀρετὴ τῆς ὀρθοδοξίας, ἡ διάκριση…».
Τὸ νὰ προκύπτει, ὡς προσδοκώμενο ἀγαθό, ὠφέλεια ἀπὸ τὴν ἐφαρμογὴ τῆς οἰκονομίας εἶναι κατὰ τὴν ἀλάνθαστη Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας ἀσύγκριτα ἀνώτερο ἀπὸ τὴν ἀδιάκριτη καὶ συχνὰ ἐπιζήμια ἐφαρμογὴ τοῦ κανονικῶς ὀρθοῦ. Στὸ πλαίσιο αὐτὸ ὁ Ἀπόστολος ἀρνεῖται ρητὰ τὴν ἐφαρμογὴ τοῦ ὀρθοῦ, ὅταν αὐτὴ ἀντιβαίνει στὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου: «…Οὕτω δὲ ἁμαρτάνοντες εἰς τοὺς ἀδελφοὺς καὶ τύπτοντες αὐτῶν τὴν συνείδησιν ἀσθενοῦσαν, εἰς Χριστὸν ἁμαρτάνετε. Διόπερ εἰ βρῶμα σκανδαλίζει τὸν ἀδελφόν μου, οὐ μὴ φάγω κρέα εἰς τὸν αἰῶνα, ἵνα μὴ τὸν ἀδελφόν μου σκανδαλίσω…» (Α΄ Κορ. 8, 12-13), ἐνῶ καὶ ὁ νεοφανὴς ὅσιος Παΐσιος ὁ ἁγιορείτης ἀναφέρει χαρακτηριστικά: «…Ὅποιος πετάει λόγια ἀδιάκριτα, καὶ σωστά νὰ εἶναι, κάνει κακό. Γνώρισα ἕνα συγγραφέα ποὺ εἶχε εὐλάβεια πολλή, ἀλλὰ μιλοῦσε στοὺς κοσμικοὺς μὲ μία γλώσσα ὠμή, ποὺ προχωροῦσε ὅμως σὲ βάθος καὶ τοὺς τράνταζε. Μία φορὰ μοῦ λέει: – Σὲ μία συγκέντρωση εἶπα αὐτὸ καὶ αὐτὸ σὲ μία κυρία. Ἀλλὰ μὲ τὸν τρόπο ποὺ τῆς τὸ εἶπε τὴν εἶχε σακατέψει. Τὴν πρόσβαλε μπροστὰ σὲ ὅλους. – Κοίταξε, τοῦ λέω, ἐσὺ πετᾶς στοὺς ἄλλους χρυσὰ στεφάνια μὲ διαμαντόπετρες, ἔτσι ὅμως ποὺ τὰ πετᾶς, σακατεύεις κεφάλια, ὄχι μόνο τὰ εὐαίσθητα ἀλλὰ καί τὰ γερά…». (ὁσίου Παϊσίου τοῦ ἁγιορείτου, «Πνευματικὴ Ἀφύπνιση», Λόγοι Β’).
Καὶ ἀναρωτιέμαι, Σεβασμιώτατε, ὁ ἐλάχιστος ἐγώ: προέκυψε ἆραγε ἀπὸ τὴν μέχρι σήμερα ὑλοποίηση τῆς, ὀρθῆς ἔστω, μεταρρύθμισής σας πνευματικὴ ὠφέλεια καὶ οἰκοδομὴ γιὰ τοὺς χριστιανοὺς τῆς ἐπαρχίας σας (καὶ ὄχι μόνον γιὰ αὐτούς); Αὐτὸ ποὺ προσωπικὰ μπορῶ νὰ διακρίνω δὲν εἶναι δυστυχῶς ὠφέλεια καὶ οἰκοδομή, ἀλλὰ ἀντίθετα διαίρεση τῶν χριστιανῶν, κλονισμὸς τῆς ἑνότητας τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος καὶ σκανδαλισμὸς τῶν «..ἀσθενῶν…» ἀδελφῶν μας, «…ὑπέρ ὧν Χριστὸς ἀπέθανε…» (Ρωμ. 14, 15), ἀφοῦ, κακῶς ἔστω, ἀδυνατοῦν, ὡς ἴσως θὰ ὄφειλαν, νὰ ἐννοήσουν καὶ νὰ ἀποδεχθοῦν τὴν ὀρθότητα τῆς μεταρρύθμισής σας.
3. Ἐπιτρέψτε μου ἐν κατακλεῖδι, Σεβασμιώτατε, νὰ παρατηρήσω ὅτι στὴ λατρευτικὴ πράξη τῆς Ἐκκλησίας συναντᾶμε σήμερα πάρα πολλὰ μεταγενέστερα καὶ λανθασμένα ἔθη, τὰ ὁποῖα εἶναι κατὰ τὴν ταπεινή μου γνώμη πολὺ σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν παρουσία τοῦ Ἐσταυρωμένου στὸ ἱερὸ βῆμα τῶν ναῶν μας. Τὰ μεταγενέστερα αὐτὰ καὶ λανθασμένα ἔθη εἶναι συνήθως δημοφιλῆ καὶ ἀγαπητὰ στὸ χριστιανικὸ κόσμο, ἐνῶ, ἐπειδὴ δὲν ἔχουν σωτηριολογικὴ διάσταση, κανένας μέχρι σήμερα δὲν ζήτησε τὴν κατάργηση ἢ τὴ διόρθωσή τους.
Τὰ λεγόμενα «…ἐγκώμια…», γιὰ παράδειγμα, «…τοῦ Ἐπιταφίου…» ἀποτελοῦν μεταγενέστερη καὶ αὐθαίρετη προσθήκη στὸ ἀρχαῖο σαββαΐτικο τυπικό. Ἡ ὀρθὴ τυπικὰ τάξη τοῦ ὄρθρου τοῦ μεγάλου Σαββάτου προβλέπει ἀποκλειστικὰ τὴν ψαλμωδία τοῦ Ἀμώμου καὶ ἀγνοεῖ πλήρως τὴν ὕπαρξη καὶ τὴν ψαλμωδία τῶν ἐγκωμίων. Τὰ ἐγκώμια, ὡς μεταγενέστερη καὶ αὐθαίρετη προσθήκη στὸ ἀρχαῖο τυπικό, δημιουργήθηκαν ἀρχικὰ ὡς στιχηρὰ τροπάρια τοῦ Ἀμώμου, ἐνῶ μὲ τὸ πέρασμα τοῦ χρόνου ἐπικράτησαν πλήρως, ἀλλοιώνοντας τὸ ὀρθὸ τυπικὸ τῆς ἀρχαίας ἀκολουθίας καὶ ἐξαφανίζοντας ὁριστικὰ τὴν ψαλμωδία τοῦ Ἀμώμου. Παρότι ὅμως ἡ ψαλμωδία τους εἶναι ἀποδεδειγμένα ἐμβόλιμη καὶ λανθασμένη, κανεὶς στὶς ἡμέρες μας δὲν προτείνει τὴν κατάργησή τους καὶ τὴν ἐπιστροφὴ στὴν ὀρθὴ τυπικὴ τάξη. Ἡ καθολικὴ καὶ σιωπηρὴ ἀποδοχὴ τοῦ συγκεκριμένου «…νεωτερισμοῦ…» ὀφείλεται πρῶτον στὸ ὅτι ἡ ἐπικράτησή του δὲν ἔχει σωτηριολογικὴ διάσταση, δὲν θέτει δηλαδὴ σὲ κίνδυνο τὴ σωτηρία τῶν ἀνθρώπων, καὶ δεύτερον στὸ ὅτι ἡ ἐνδεχόμενη ἀποκατάσταση τῆς ὀρθῆς τυπικῆς τάξης θὰ προκαλοῦσε σήμερα τὸν σκανδαλισμό τῆς συντριπτικῆς πλειοψηφίας τῶν πιστῶν.
Κατὰ παρόμοιο τρόπο, μεταγενέστερη καὶ αὐθαίρετη προσθήκη στὸ ἀρχαῖο σαββαΐτικο τυπικὸ ἀποτελεῖ τὸ ἔθος τοῦ λεγόμενου «…ἐπιτάφιου τῆς Θεοτόκου…». Τὸ ἔθος αὐτὸ ξεκίνησε πολὺ πρόσφατα ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα καὶ τὸν ἑορτασμὸ τῆς Κοίμησης τῆς Θεοτόκου στὴ Γεθσημανὴ. Σύντομα διαδόθηκε σὲ ὅλο τὸν ὀρθόδοξο κόσμο. Σήμερα σχεδὸν σὲ ὅλα τὰ μοναστήρια, ἀλλὰ καὶ σὲ πολλοὺς ἐνοριακοὺς ναοὺς γίνεται κατὰ τὸν δεκαπενταύγουστο ἡ περιφορὰ τοῦ ἐπιτάφιου τῆς Θεοτόκου καὶ ψάλλονται, κατ᾽ ἀναλογίαν τοῦ ἐπιτάφιου τοῦ μεγάλου Σαββάτου, τὰ «…ἐγκώμια τῆς Θεοτόκου…». Καὶ σὲ αὐτὴ τὴν περίπτωση τὸ μεταγενέστερο καὶ αὐθαίρετο ἔθος γίνεται καθολικὰ ἀποδεκτὸ καὶ κανεὶς δὲν εἰσηγεῖται τὴν κατάργησή του.
Γιατί ἆραγε νὰ μὴ γίνει ἀνεκτὸ μὲ τὴν ἴδια λογικὴ καὶ τὸ μεταγενέστερο ἔθος τῆς παρουσίας τοῦ Ἐσταυρωμένου στὸ ἱερὸ βῆμα τῶν ναῶν μας; Γιατί πρέπει αὐτὸ εἰδικὰ καὶ πρῶτα ἀπὸ ὅλα τὰ ἄλλα νὰ διορθωθεῖ, καὶ μάλιστα χωρὶς συνοδικὴ ἀπόφαση, ἐνῶ τὰ ἀνάλογα μεταγενέστερα καὶ λανθασμένα λατρευτικὰ ἔθη μποροῦν νὰ γίνουν, ἔστω καὶ κατ᾽ οἰκονομίαν, ἀνεκτά;
Σᾶς παρακαλῶ, Σεβασμιώτατε, νὰ ἀνακαλέσετε ἄχρι καιροῦ τὴν ἀπόφασή σας. Νὰ τὴν ἀνακαλέσετε, ὄχι γιατὶ ἡ μεταρρύθμιση ποὺ προτείνετε δὲν εἶναι ὀρθή, ἀλλὰ γιατὶ ἔγινε χωρὶς τὴ σύμφωνη γνώμη καὶ τὴν ἔγκριση τῆς προϊσταμένης σας ἐκκλησιαστικῆς ἀρχῆς. Νά τὴν ἀνακαλέσετε, ὄχι γιατὶ ἡ μεταρρύθμιση ποὺ προτείνετε δὲν εἶναι ὀρθή, ἀλλά γιατὶ ἀπὸ τὴν ὑλοποίησή της δὲν προκύπτει πνευματικὴ ὠφέλεια καὶ οἰκοδομή, ἀλλὰ διαίρεση καί, ἄδικος ἔστω, σκανδαλισμός. Νὰ τὴν ἀνακαλέσετε, ὄχι γιατὶ ἡ μεταρρύθμιση ποὺ προτείνετε δὲν εἶναι ὀρθή, ἀλλὰ γιατὶ ἀφορᾶ ζήτημα ποὺ δὲν ἔχει στὴν πραγματικότητα σωτηριολογικὴ διάσταση.
Διατυπῶστε τὴν πρόταση καὶ τὴν ἐπιχειρηματολογία σας καὶ ἀφῆστε τὰ ὑπόλοιπα στὴν πρόνοια τοῦ Θεοῦ. Ἐὰν ἡ μεταρρύθμισή σας ὑπηρετεῖ τὸ συμφέρον τῆς Ἐκκλησίας, ὁ Θεὸς θὰ τὴν ἐπικυρώσει στὸν κατάλληλο κατὰ τήν κρίση Του χρόνο καὶ μὲ τὸν κατάλληλο τρόπο.
Ἐὰν πάλι ἐπιθυμεῖτε τὴν ἄμεση ἀφαίρεση τοῦ Ἐσταυρωμένου ἀπὸ τὸ ἱερὸ βῆμα τοῦ ναοῦ, θέστε διὰ τῆς κανονικῆς ὁδοῦ τὴν προτεινόμενη ἀπὸ τὴ σεβασμιότητά σας μεταρρύθμιση καὶ ἐπιχειρηματολογία ὑπὸ τὴν κρίση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Ἐὰν ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τὴν ἀποδεχθεῖ, τότε καὶ μόνον τότε θὰ ἀποκτήσετε τὸ κανονικὸ καὶ ἠθικὸ δικαίωμα τῆς ἀφαίρεσης τοῦ Ἐσταυρωμένου. Ἐξάλλου, καὶ ἀπὸ καθαρὰ ἀνθρώπινη ἄποψη, τὸ νὰ θέτετε τὴ μεταρρύθμιση καὶ τὴν ἐπιχειρηματολογία σας ἀποκλειστικὰ ὑπὸ τὴν κρίση τῶν ὑφισταμένων σας δὲν εἶναι ἔνδειξη δύναμης καὶ δὲν περιποιεῖ τιμὴ πρὸς τὸ πρόσωπό σας.
Συγχωρῆστε, σᾶς παρακαλῶ, Σεβασμιώτατε, τοὺς ἐπικριτές σας, οἱ ὁποῖοι, «…ζῆλον Θεοῦ ἔχοντες οὐ κατ᾽ ἐπίγνωσιν…» (Ρωμ. 10, 2), σᾶς πίκραναν ἄδικα «…ἐν πεποιθήσει δικαίου…» μὲ τὰ λόγια καὶ τὴ συμπεριφορά τους. Ἀνακαλώντας ἄχρι καιροῦ μὲ γενναιότητα καὶ ταπεινοφροσύνη τὴν ὑλοποίηση τῆς μεταρρύθμισής σας καὶ ἀγκαλιάζοντάς τους μὲ ἀγάπη, θὰ τοὺς δεῖτε σύντομα νὰ σέβονται ὄχι μόνο τὸ λόγο σας, ἀλλὰ ἀκόμη καὶ τὸ βλέμμα τῶν ὀφθαλμῶν σας.
Μὴ ξεχνᾶτε ὅτι οἱ ποικίλες σχισματικὲς ὁμάδες τῶν παλαιοημερολογιτῶν καὶ τῶν ἀποτειχισμένων ἀναζητοῦν ἐναγώνια ἀφορμὲς ποὺ θὰ τοὺς δώσουν τὴ δυνατότητα νὰ κατηγορήσουν ψευδῶς καὶ ἀνυποστάτως τὸ σύνολο τῆς κανονικῆς μας ἱεραρχίας γιὰ αἱρέσεις καὶ προδοσίες. Εἶναι δυστυχῶς πολλοὶ οἱ ἀσθενεῖς ἀδελφοί μας ποὺ συγκινοῦνται ἀπὸ τὶς διαβολές τους καὶ ἀδυνατοῦν νὰ ἀντιληφθοῦν τὸ δόλο καὶ τὴν πλάνη τῶν λόγων τους. Κάθε φορὰ ποὺ τοὺς δίνουμε, ἔστω καὶ ἄθελά μας, εὔλογες ἀφορμές, μὲ μεγάλη εὐκολία χρησιμοποιοῦν τὰ λόγια καὶ τὰ ἔργα μας, γιὰ νὰ συμπαρασύρουν τοὺς ἀσθενεῖς ἀδελφούς μας στὸ σχίσμα τους.
Ἐπιτρέψτε μου τέλος, Σεβασμιώτατε, νὰ κλείσω τὴν ἐπιστολή μου μὲ μία σύντομη ἀναφορὰ στὸ ρόλο τῶν χριστιανικῶν ἀδελφοτήτων καὶ τὸ πρόσωπο τοῦ μακαριστοῦ πλέον Μητροπολίτη Φλωρίνης κυροῦ Αὐγουστίνου, στὴν ἐπαρχία τοῦ ὁποίου γεννηθήκατε καὶ μεγαλώσατε.
Ἔγιναν, κανεὶς δὲν τὸ ἀρνεῖται, ἀπὸ τὶς χριστιανικὲς ἀδελφότητες σὲ προσωπικὸ καὶ συλλογικὸ ἐπίπεδο πολλὰ λάθη, εἶναι ὄντως εὐδιάκριτη στὴ δομὴ καὶ τὴ λειτουργία τους ἡ ἐπίδραση τοῦ δυτικοῦ χριστιανισμοῦ. Εἶναι ὅμως πολὺ ἄδικο τὸ νὰ καταδικάζετε συνολικὰ τὸ ἔργο καὶ ἡ προσφορὰ τους. Εἶναι πολὺ ἄδικο τὸ νὰ προβάλλονται μονομερῶς οἱ ἀδυναμίες καὶ οἱ ἀστοχίες τους καὶ νὰ ἀποσιωπᾶται ἡ τεράστια προσφορά τους στὸ δύσκολο ἀγώνα τῆς κατήχησης τοῦ λαοῦ μας. Ἀπὸ προσωπικὴ πεῖρα καὶ ἐνῶ βρίσκομαι πλέον στὸν προθάλαμο τοῦ γήρατος, ἀναλογιζόμενος τὴν νεότητα καὶ τὴν πορεία τῆς ζωῆς μου, συνειδητοποιῶ ὅτι μέσα στὶς χριστιανικὲς ἀδελφότητες ἡ ψυχή μου γνώρισε μόνον ὠφέλεια καὶ στηρίχθηκε σὲ δύσκολες στιγμὲς στὴ χριστιανικὴ πίστη. Ἡ καρδιά μου ἔχει διαγράψει ἀμετάκλητα ὅλα τὰ ἀρνητικὰ ποὺ εἶδα καὶ ἔζησα σὲ αὐτές, ἐνῶ διατηρεῖ στὴ μνήμη της μόνο τὶς ἀγαθὲς ἀναμνήσεις τῶν ἀνθρώπων ποὺ θυσίασαν ἀνιδιοτελῶς τὴ ζωή τους στὸ ὄνομα τῆς ἐκκλησιαστικῆς διακονίας. Εὔχομαι ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ νὰ σᾶς φωτίσει, ὥστε νὰ ἐννοήσετε τὴν ἀλήθεια τοῦ λόγου μου.
Δὲν γνώρισα προσωπικὰ τὸν μακαριστὸ π. Αὐγουστῖνο. Μὲ ἐντυπωσιάζει ὅμως ἰδιαίτερα ἡ δύναμη τοῦ λόγου του, ὁ ὁποῖος ἔχει τὴ δύναμη νὰ ἕλκει ἀβίαστα τὶς ψυχὲς στὴ χριστιανικὴ ζωή. Συνάντησα κατὰ καιροὺς ἄγνωστους ἀνθρώπους ποὺ μοῦ εἶπαν ὅτι ἀπέκτησαν χριστιανικὴ συνείδηση ἀκούγοντας ἕνα κήρυγμά του ἢ διαβάζοντας ἕνα βιβλίο του. Αὐτό, Σεβασμιώτατε, δὲν εἶναι ἔργο ἀνθρώπινο. Μὴ βιαστεῖτε, σᾶς ὁμιλῶ ἐκ πείρας, νὰ ἐκφέρετε γνώμη γιὰ τὸ πρόσωπο καὶ τὸ ἔργο τοῦ π. Αὐγουστίνου. Ἴσως αὔριο νὰ μετανιώσετε γιὰ ὅ,τι πεῖτε σήμερα.
Ἀσπαζόμενος τὴν δεξιά σας αἰτοῦμαι ταπεινὰ τὴν ἀρχιερατική σας εὐλογία.
