Τὸ Πατριαρχεῖον Κων/πόλεως εἰς τὴν γραμμὴν τῶν ΗΠΑ!

Το Α΄μέρος ΕΔΩ

Ἄρθρον τοῦ ἱερέως Παύλου Γερμίλοφ*

2ον.-Τελευταῖον

Τὸν Ἰούνιο τοῦ 1949 στὴν Κωνσταντινούπολη τελικὰ καταφθάνει αὐτοπροσώπως ὁ Μ. Τέιλορ. Ἀφηγούμενος τὰ περιστατικὰ τῆς συν­αντήσεώς του μὲ τὸν Ἀθηναγόρα σὲ ἐπιστολὴ πρὸς τὸν Τρούμαν ὁ Τέιλορ γράφει: «Ἐντυπωσιάσθηκα στὸν ὕψιστο βαθμὸ ἀπὸ τὴν πίστη του σὲ Σᾶς καὶ στὶς προσπάθειες ποὺ καταβάλλετε γιὰ τὴν οἰκοδόμηση καὶ τὴν ἑδραίωση στὸν κόσμο μίας ἀμοιβαίας κοινότητας μεταξὺ ὅλων τῶν ἐπιμέρους θρησκευτικῶν ὁμάδων μὲ σκοπὸ τὴ δημιουργία ἑνὸς προμαχώνα πνευματικῆς πίστεως κατὰ τῆς αὔξησης καὶ προώθησης τοῦ κομμουνισμοῦ καὶ τοῦ ὑποχειρίου του, τοῦ ἀθεϊσμοῦ»41. Ἀπαντώντας ὁ Χ. Τρούμαν ἐξαίρει τὸν Τεΐλορ γιὰ τὴν ἑδραίωση ἐπαφῶν μὲ τὸν Πατριάρχη Ἀθηναγόρα καὶ τὸν ἐπικεφαλῆς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἀρχιεπίσκοπο Σπυρίδωνα Βλάχο: «Βλέπω ὅτι χάρη στὶς σχέσεις σας μὲ αὐτοὺς τοὺς ἱεράρχες στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ τὴν Ἀθήνα συνάψατε ἐπαφές, οἱ ὁποῖες στὸ μέλλον θὰ ἀποδειχθοῦν πολύτιμες. Εἶναι ἀκόμη δύο ὁδοί, μέσῳ τῶν ὁποίων θὰ μπορεῖτε νὰ ἐργάζεσθε γιὰ τὴν ἐπίτευξη τῆς εἰρήνης παραλλήλως μὲ τὶς προσπάθειες τῆς Αὐτοῦ Ἁγιότητας στὴ Ρώμη καὶ ἄλλων θρησκευτικῶν ἡγετῶν, μὲ τοὺς ὁποίους ἔτυχε νὰ συναντηθεῖτε ἀπὸ καιρὸ εἰς καιρόν»42.

Ἐπιμέρους ἐνέργειες τοῦ Πατριάρχη καὶ ὁ ἐμφατικὸς «ἀμερικανισμός» του προκαλοῦσαν ὁρισμένη σύγχυση στοὺς Ἀμερικανοὺς διπλωμάτες, οἱ ὁποῖοι δὲν ἤθελαν νὰ προβάλλουν τὴν ἐμπλοκή τους στὶς ἐσωτερικὲς ὑποθέσεις τοῦ Πατριαρχείου. Συχνὰ αὐτὸς ὁ ἐσκεμμένος «ἀμερικανισμός» του κούραζε τοὺς συνομιλητές του καὶ οἱ «διαβεβαιώσεις ἀγάπης πρὸς τὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες» χαρακτηρίζονταν ἀπὸ αὐτοὺς ὄχι κάπως ἀλλιῶς, παρὰ «ἐθιμικὲς» (customary)43. Φθάναμε ἀκόμη καὶ μέχρι τὴν ἔκφραση προβληματισμοῦ ἀπὸ τὴν ὑπερβολικὴ «ἀγάπη» τοῦ Πατριάρχη γιὰ τὴν Ἀμερική. Ὁ Ρ. Μακάτι, γενικὸς πρόξενος στὴν Κωνσταντινούπολη, ἀνέφερε στὸ Στέιτ Ντιπάρτμεντ:

Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς πρώτης ἐπίσημης ἐπισκέψεώς μου στὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα τὴν 1η Ἀπριλίου [1953] ὁ Πατριάρχης ἀφιέρωσε τὸ μεγαλύτερο μέρος τοῦ χρόνου του στὶς ἐκφράσεις ἀγάπης καὶ θαυμασμοῦ στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες καὶ ὅλα ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα ἡ χώρα μας συμβολίζει. Ἔφθασε μέχρι τοῦ σημείου νὰ δηλώσει ὅτι ὡς ἀκρογωνιαῖο λίθο τῆς δράσεώς του ὡς Πατριάρχης βλέπει τὴν προώθηση τῶν ἀμερικανικῶν ἰδεωδῶν. Ἡ ἔκφραση τοῦ θαυμασμοῦ του γιὰ τὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες ἦταν ἐνίοτε τόσο ὑπερφίαλη, ὥστε μοῦ προκαλοῦσε σχεδὸν σύγχυση. Δὲν μποροῦσα νὰ ἀποχωρισθῶ τὴν αἴσθηση ὅτι ἐὰν οἱ ἀπόψεις του ὡς Τούρκου πολίτη διατυπώνονταν τὸ ἴδιο ἀνοικτὰ ἐνώπιον μὴ Ἀμερικανῶν, ἀστραπιαῖα θὰ τὸν βάπτιζαν ὡς ἕνα εἶδος ἐπαγγελματία λομπίστα τῶν ἀμερικανικῶν συμφερόντων (professional pro-American), ἡ ἐπιρροή του στὴν Τουρκία καὶ μεταξὺ τῶν ὀρθοδόξων θὰ μειωνόταν ἀντιστοίχως καὶ κάποιος θὰ ἀποτιμοῦσε τὶς τοποθετήσεις του ὡς ἁπλὴ ἀναπαραγωγὴ τῆς ἀμερικανικῆς προπαγάνδας. Ἐξ ὅσων ἀντιλαμβάνομαι νωρίτερα ἀκριβῶς γιὰ αὐτὸν τὸν λόγο οἱ πρωτοβουλίες του ἔτυχαν σκεπτικιστικῆς ἀντιμετώπισης ἀπὸ ὁρισμένους κύκλους, πρᾶγμα γιὰ τὸ ὁποῖο τὸ ὑπουργεῖο, ὑποθέτω, πρέπει νὰ εἶναι ἐνήμερο. Σὲ σχέση μὲ τὰ παραπάνω θὰ ἔτεινα στὸ νὰ συστήσω νὰ πράξουμε ὅ,τι περνᾶ ἀπὸ τὸ χέρι μας, γιὰ νὰ προσδώσουμε τὴ μέγιστη λεπτότητα στὶς ἐκφράσεις ἀπὸ τὸν Πατριάρχη τῶν ἀπολύτως κατανοητῶν φιλοαμερικανικῶν διαθέσεων καὶ οἱ μελλοντικές μας σχέσεις μὲ αὐτὸν νὰ διαμορφωθοῦν μὲ τόση διακριτικότητα, προκειμένου νὰ ἀποφύγουμε τὴν ὑπερβολικὰ στενὴ ταύτισή του μὲ ἐμᾶς44.

Ὡστόσο οἱ Ἀμερικανοὶ διπλωμάτες ἀντιλαμβάνονταν κάλλιστα τὶς δυνατότητες, ποὺ τοὺς παρεῖχε ὁ ἔλεγχος ἐπὶ τοῦ Πατριαρχείου. Ἕνας ἀπὸ τοὺς συνομιλητὲς τοῦ Πατριάρχη, ὑψηλόβαθμος Ἀμερικανὸς στρατιωτικός, μοιράστηκε τὴν ἐνθουσιώδη γνώμη του γιὰ τὸν Πατριάρχη σὲ ἐμπιστευτικὸ μήνυμα πρὸς τὸν ὑπουργὸ Ἐξωτερικῶν:

Ὁ Ἀθηναγόρας εἶναι μία ἀφοσιωμένη πνευματικὴ δύναμη γιὰ τὴν προώθηση τοῦ ἀμερικανισμοῦ καὶ τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς τῶν ΗΠΑ στὸ κομβικὸ σημεῖο στὸ μεταίχμιο τῆς Μέσης Ἀνατολῆς, τῆς Εὐρώπης καὶ τῆς ΕΣΣΔ. Εἶναι μία πνευματικὴ γέφυρα ὄχι μόνον μεταξύ τῆς χριστιανικῆς καὶ τῆς μουσουλμανικῆς θρησκείας, ἀλλὰ καὶ μεταξὺ τοῦ δυτικοῦ καὶ τοῦ ἀνατολικοῦ πολιτισμοῦ. Μεγάλη ἐπιτυχία τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν εἶναι ὅτι ὁ Πατριάρχης εἶναι ἀφοσιωμένος φίλος τῆς Ἀμερικῆς. Ἡ φιλία καὶ ἡ ἐπιρροή του εἶναι μεγάλη εὐκαιρία γιὰ τὶς ΗΠΑ καὶ πρέπει νὰ ἐνθαρρύνονται καὶ νὰ ἀξιοποιοῦνται. Οἱ Ἡνωμένες Πολιτεῖες θὰ ἔπρεπε νὰ παρέχουν οἰκονομικὴ καὶ ἰδίως ἠθικὴ ὑποστήριξη στὸν Πατριάρχη στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό. Ἔχοντας τὸν Πατριάρχη στὸ πλευρό μας θὰ λάβουμε ἄλλη μία ἐκπροσώπηση τῶν ΗΠΑ σὲ κάθε χώρα, ὅπου διαβιοῖ ὀρθόδοξη μειονότητα45.

Οὔτε ὁ ἴδιος ὁ Πατριάρχης δὲν ἔκρυβε τὴν προθυμία του νὰ συνεργάζεται μὲ τὶς ἀμερικανικὲς Ἀρχές. Ἀκόμη πρὶν τὴν ἐκλογή του, σύμφωνα μὲ ἀναφορὰ τοῦ Μ. Τέιλορ, ὁ Ἀθηναγόρας «ἐγγυήθηκε πλήρως τὴ διεξαγωγὴ συμβατῆς μὲ τὰ ἀμερικανικὰ συμφέροντα πολιτικῆς… καὶ ἰδίως τὴν ἀντίσταση στὶς ἐνέργειες τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας»46. Ἀργότερα, ἤδη μετὰ τὴν ἐκλογή του ὁ Ἀθηναγόρας σὲ μία κατ’ ἰδίαν συνομιλία μὲ Ἀμερικανὸ στρατιωτικὸ ἄφησε νὰ ἐννοηθεῖ ὅτι «ἀναμένει ἀπὸ τὶς ΗΠΑ καθοδήγηση καὶ προστασία» (looks to US for guidance and protection)»47. Συνομιλώντας μὲ τὸν γενικὸ πρόξενο Μίνερ ὁ Ἀθηναγόρας ἔλεγε ὅτι «ὁ ἴδιος καὶ τὸ ἐπιτελεῖο του εἶναι πάντοτε στὴ διάθεση τοῦ Στέιτ Ντιπάρτμεντ στὴν ὑπόθεση τῆς συνδρομῆς σὲ ὁποιαδήποτε προώθηση σκοπῶν τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς τῆς κυβερνήσεως τῶν ΗΠΑ». Ὅπως διευκρίνισε ὁ Μίνερ, «ὁ Πατριάρχης ἀνέπτυξε τὴν τοποθέτησή του, λέγοντας ὅτι ὁ ἴδιος αὐτοπροσώπως θὰ ἀναλάβει ὁποιαδήποτε ἀποστολή, εἴτε θὰ στείλει ὁποιονδήποτε ἀπὸ τοὺς κληρικούς του, ὅπου καὶ ἂν εἶναι δυνατό, γιὰ νὰ ὑλοποιήσει ὁποιονδήποτε σκοπό, ὁ ὁποῖος θὰ συμβάλει στοὺς στόχους τῶν ΗΠΑ»48. Ὅσον δὲ ἀφορᾶ «στὴν οἰκονομικὴ καὶ τὴν ἠθικὴ» ὑποστήριξη τοῦ Πατριαρχείου ἀπὸ πλευρᾶς ΗΠΑ, παρόμοια ὑποστήριξη ἀναμφιβόλως παρέχετο.

Τὸ ὅτι μὲ τὴν πατριαρχία Ἀθηναγόρα σημειώθηκαν αἰσθητὲς ἀλλαγὲς στὸν προσανατολισμὸ τοῦ Φαναρίου καὶ στὴν πολιτική του, ἐπισημάνθηκε ἀπὸ ἕνα συνομιλητὴ τοῦ Πατριάρχη. Ἀφηγούμενος τὸ περιεχόμενο τῆς συνομιλίας του μὲ τὸν Ἀθηναγόρα, τόνισε: «Κάποια στιγμὴ ὁ Πατριάρχης διέκοψε τὶς ἐξηγήσεις του καὶ εἶπε ὅτι ἀντιμετωπίζει ὁρισμένες δυσκολίες ὡς πρὸς τὸ νὰ ἐνθαρρύνει ὁρισμένους ἀνθρώπους τοῦ περιβάλλοντός του (ἔδειξε μάλιστα χειρονομώντας τοὺς τοίχους τοῦ γραφείου του) νὰ βλέπουν τὰ πράγματα μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, ὅπως αὐτός. Ὁ Πατριάρχης διευκρίνισε ὅτι «δὲν ἀντιλαμβάνονται ὅτι ἔχει ἀλλάξει ἡ κατάσταση καὶ δὲν γνωρίζουν πῶς διευθετοῦνται τώρα οἱ ὑποθέσεις»49.

Προκειμένου νὰ καταλάβουμε «πῶς διευθετοῦνταν οἱ ὑποθέσεις» ἐπὶ Ἀθηναγόρα καὶ συνεπῶς νὰ ἀξιολογήσουμε τὸν χαρακτῆρα τῆς συνεργασίας τοῦ Πατριαρχείου μὲ τὴν ἀμερικανικὴ κυβέρνηση, ἀρκεῖ νὰ ἐξετάσουμε δύο παραδείγματα. Τὸ πρῶτο ἀφορᾶ στὶς σχέσεις τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως μὲ τὸ Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας, ὁ ἐπικεφαλῆς τοῦ ὁποίου Πατριάρχης Χριστοφόρος ὁ Β΄ (Δανιηλίδης) ἐπιχειροῦσε νὰ ἀκολουθεῖ ἀνεξάρτητη πολιτική, χωρὶς νὰ προσεταιρίζεται οὔτε τὴ Μόσχα, ἀλλὰ οὔτε καὶ τὴν Κωνσταντινούπολη. Στὶς σοβιετικὲς πηγὲς ἐκείνης τῆς ἐποχῆς ὁ Χριστοφόρος χαρακτηριζόταν ὡς «ἐχθρικὰ διακείμενος ἔναντι τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας»50. Τὴν ἴδια στιγμὴ ὁ ἴδιος ὁ Χριστοφόρος ἀσκοῦσε κριτικὴ στὸ Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως καὶ προσωπικὰ στὸν Πατριάρχη Ἀθηναγόρα καὶ μὲ ἐπιμέρους πρωτοβουλίες του «ὑπονομεύει τὸ κῦρος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη»51.

Στὴν ἀπὸ 8ης Φεβρουαρίου 1950 ἀναφορά του γιὰ τὴν κατ’ ἰδίαν συνομιλία μὲ τὸν Ἀθηναγόρα ὁ ὑποπρόξενος τῶν ΗΠΑ στὴν Κωνσταντινούπολη Ντ. Γκάστιν σημείωνε:

Ὁ Πατριάρχης ἐξέφρασε σοβαρὴ ἀνησυχία γιὰ τὸν Πατριάρχη Ἀλεξανδρείας, δηλώνοντας ὅτι ὁ Χριστοφόρος τρέφει ἀνοικτὰ συμπάθεια γιὰ τὸν ρωσικὸ κομμουνισμὸ καὶ εὑρίσκεται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὴ Ρωσικὴ Ἐκκλησία καὶ τὴ ρωσικὴ κυβέρνηση. Ὁ Ἀθηναγόρας ἀνέφερε τὴν προσ­πάθεια τοῦ Χριστοφόρου νὰ ἐπισκεφθεῖ τὶς ΗΠΑ, τὴν ὁποία ἀκύρωσε ὁ ἴδιος καὶ δήλωσε ὅτι τώρα ὁ Χριστοφόρος θέλει νὰ μεταβεῖ στὶς ΗΠΑ μέσῳ τοῦ Καναδᾶ τὴν ἐρχόμενη ἄνοιξη ἢ τὸ καλοκαίρι. Ὁ Ἀθηναγόρας εἶπε ὅτι ἐκτιμᾶ πὼς ἡ κυβέρνηση τοῦ Καναδᾶ πρέπει νὰ ἀρνηθεῖ τὴ θεώρηση εἰσόδου στὸν Χριστοφόρο ἐξαιτίας τῶν πολλῶν δυνατοτήτων νὰ συνάψει ἐπαφὲς μὲ Ρώσους πράκτορες στὸν Καναδά, ποὺ θὰ παρασχεθοῦν στὸν Χριστοφόρο, ἐὰν τοῦ ἐπιτρέψουν τὴν εἴσοδο ἐκεῖ. Στὴ συνέχεια ὁ Ἀθηναγόρας δήλωσε ὅτι σκέπτεται τὴν ἐκθρόνιση τοῦ Χριστοφόρου ἀπὸ τὴ θῶκο του σὲ περίπτωση ποὺ ἡ ἀπομάκρυνσή του εἶναι ἀρεστὴ στὴν ἑλληνικὴ κυβέρνηση. (Στὴ συνέχεια μοῦ ἐξήγησε ὅτι ἡ ἑλληνικὴ κυβέρνηση ἔχει ἐξαιρετικὰ μεγάλη ἐπιρροὴ στὶς ὑποθέσεις τῆς Ἐκκλησίας του…) Καὶ παρόλο ποὺ δὲν μοῦ τὸ εἶπε, κατάλαβα ὅτι ὁ Ἁγιώτατος θὰ προτιμοῦσε τὸ ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν [τῶν ΗΠΑ] νὰ ἀπευθυνθεῖ στὴν ἑλληνικὴ κυβέρνηση μὲ τὴν πρόταση, ἐὰν ἐπιθυμεῖ τὴν ἀπομάκρυνση τοῦ Χριστοφόρου…52.

Τὸ θέμα τῆς ἐκθρόνισης τοῦ Πατριάρχη Ἀλεξανδρείας συνεχίσθηκε ἀπὸ τὸν Ἀθηναγόρα κατὰ τὴ συνάντηση μὲ τὸν Ἀμερικανὸ πρόξενο στὴν Κωνσταντινούπολη Φ. Μέριλ στὶς 21 Σεπτεμβρίου τοῦ ἰδίου ἔτους: «Ὁ Ἀθηναγόρας ἐπίσης ἀρκετὰ ἀναλυτικὰ μίλησε γιὰ τὴν κατάσταση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας στὴ Μέση Ἀνατολή. Τὸ πιὸ ἀδύνατο σημεῖο κατὰ τὰ λεγόμενά του εἶναι ἡ Ἀλεξάνδρεια καὶ ἡ μόνη λύση ποὺ παρέμεινε εἶναι ἡ ἐκθρόνιση τοῦ Πατριάρχη… Πάλι ὑπαινίχθηκε ὅτι ἡ ἑλληνικὴ καὶ ἡ ἀμερικανικὴ κυβέρνηση πρέπει νὰ ἀναμιχθοῦν ἄμεσα μαζὶ μὲ τὸν Ἀθηναγόρα, προκειμένου νὰ ἀποκτήσει ἐπαρκεῖς λόγους, γιὰ νὰ διορθώσει τὴν κατάσταση πραγμάτων στὴν Ἀλεξάνδρεια»53. Τότε ὁ Ἀθηναγόρας δὲν πέτυχε τὴν ἐκθρόνιση τοῦ προβληματικοῦ Πατριάρχη Χριστοφόρου μὲ τὴν ὑποστήριξη τῶν Ἀμερικανῶν διπλωματῶν, ἀλλὰ ἡ πολιτικὴ πίεση στὸν ἐπικεφαλῆς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀλεξανδρείας, ποὺ ἐντάθηκε, τὸν ἐξανάγκασε νὰ εἶναι πιὸ προσεκτικός.

Ἕνα ἄλλο παράδειγμα σχετίζεται μὲ τὸ ἐπώδυνο γιὰ τὸ Πατριαρχεῖο Μόσχας θέμα τῆς ρωσικῆς παρουσίας στὸ Ἅγιον Ὄρος. Στὶς 12 Μαΐου καὶ στὶς 24 Ἰουλίου 1957 ὁ Πατριάρχης Ἀλέξιος Α΄ ἀπέστειλε δύο ἐπιστολὲς στὸν Πατριάρχη Ἀθηναγόρα. Μὲ τὴν πρώτη ζήτησε τὴν ἄδεια νὰ ἐνταχθοῦν στὴν ἀδελφότητα τῆς ἱερᾶς μονῆς Ἁγίου Παντελεήμονος δέκα μοναχοὶ ἀπὸ τὴν ΕΣΣΔ, ἐνῷ μὲ τὴ δεύτερη τὸν προσκαλοῦσε νὰ ἔλθει προσωπικὰ στὴ Μόσχα, γιὰ νὰ συμμετάσχει στοὺς ἑορτασμοὺς τῆς 40ῆς ἐπετείου ἀνασυστάσεως τοῦ πατριαρχικοῦ θεσμοῦ. Ὁ Ἀθηναγόρας ἀμέσως εἰδοποίησε γιὰ τὴ λήψη τῶν ἐπιστολῶν στελέχη τοῦ ἀμερικανικοῦ γενικοῦ προξενείου καὶ τοὺς διαβίβασε ἀντίγραφα τῶν ἐπιστολῶν. Ὁ γενικὸς πρόξενος τῶν ΗΠΑ στὴν Κωνσταντινούπολη Ρ. Μίνερ ἀπέστειλε τηλεγράφημα στὸ ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν, ὅπου πληροφόρησε ὅτι ὁ Πατριάρχης καὶ ἡ Σύνοδος «δὲν ἔχουν ἀκόμη λάβει ὁριστικὴ ἀπόφαση σχετικὰ μὲ τὸ περιεχόμενο τῶν ἀπαντήσεων, ἀλλὰ ὁ Ἀθηναγόρας ἐπεσήμανε ὅτι οἱ ἀπαντήσεις καὶ στὶς δύο ἐπιστολὲς θὰ δοθοῦν μὲ ἀρνητικὴ χροιά, ἐκτὸς ἐὰν κατὰ τὴ γνώμη τῶν ΗΠΑ καὶ τοῦ ἐλεύθερου κόσμου βρεθοῦν κάποιοι λόγοι προκειμένου νὰ στηριχθοῦν αὐτὲς οἱ πρωτοβουλίες»54. Τὴν ἑπομένη ἀκολούθησε ἡ ἀπάντηση τοῦ ἴδιου τοῦ ὑπουργοῦ Ἐξωτερικῶν Τζὸν Φ. Ντάλες: «Τὸ Στέιτ Ντιπάρτμεντ εὐγνωμονεῖ τὸν Πατριάρχη γιὰ τὴν ἐμπιστοσύνη του κατὰ τὴν ἐνημέρωσή μας σχετικὰ μὲ μηνύματα, ποὺ ἔχει λάβει ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο Μόσχας. Ἡ γραμμὴ ποὺ προτάθηκε καὶ χαρά­χθηκε ἀπὸ τὸν Πατριάρχη, τὴν ὁποία προτίθεται νὰ ἀκολουθήσει στὶς ἀπαντήσεις στὸν Ἀλέξιο, κρίνεται φρόνιμη. Ἡ κυβέρνηση τῶν ΗΠΑ δὲν βλέπει λόγους νὰ θεωρήσει ὅτι ἡ ὑποστήριξη τῶν ρωσικῶν πρωτοβουλιῶν θὰ ὑπηρετήσει τὴν προώθηση τῶν συμφερόντων τῆς Δύσεως. Ἡ θετικὴ ἀπάντηση στὸ αἴτημα περὶ ἄδειας μετάβασης ὁμάδας μοναχῶν στὴ ρωσικὴ μονὴ τοῦ Ἁγίου Ὄρους, μόνον θὰ περιπλέξει τὴ θέση τῆς ἑλληνικῆς κυβερνήσεως, ἡ ὁποία ἔχει τὴν εὐθύνη γιὰ τὴ διαφύλαξη καὶ τὴν ἔκδοση ἄδειας εἰσόδου στὸ ἔδαφος τοῦ Ὄρους Ἄθως».55 Ὅπως μποροῦμε νὰ διαπιστώσουμε τὸ ζήτημα τῆς ἐπανδρώσεως τῆς ἀδελφότητας τῆς ρωσικῆς ἱερᾶς μονῆς Ἁγίου Παντελεήμονος τοῦ Ἁγίου Ὄρους διευθετεῖτο ἐκεῖνα τὰ χρόνια στὴν Οὐάσιγκτον.

Ἐκεῖ ἐπίσης, στὴν Οὐάσιγκτον, τὸν Ἰούλιο τοῦ 1953 ἀπὸ τὸ Συμβούλιο Ψυχολογικῆς Στρατηγικῆς ἐκπονήθηκε τὸ «Πρόγραμμα Ὑποστήριξης τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» (U.S. Program for Support of the Orthodox Church), ἡ ὁποία ἐνεκρίθη ἀπὸ τὸν Ὀργανισμὸ Ἀμοιβαίας Ἀσφαλείας (Mutual Security Agency). Τὸ περιεχόμενο αὐτοῦ τοῦ προγράμματος ἕως σήμερα παραμένει ἀπόρρητο, ἀλλὰ βάσει προσφάτως ἀποχαρακτηρισθέντων ἐγγράφων οἱ ἐρευνητὲς συμπεραίνουν ὅτι ἀποτελοῦσε «μία ἐπιχείρηση ποὺ κάλυπτε ἀρκετὲς χῶρες (multi-country operation) καὶ συντονιζόταν ἀπὸ κοινοῦ ἀπὸ τὴν CIΑ, τὸ ὑπουργεῖο Ἄμυνας καὶ τὸ ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν, ποὺ ἀπέβλεπε στὴν ἐνίσχυση τῶν θέσεων τῶν ἐχθρικὰ διακειμένων ἔναντι τοῦ κομμουνισμοῦ ἡγετῶν στὴν Ἐκκλησία, προβλέποντας μᾶλλον καὶ οὐσιαστικὴ οἰκονομικὴ ἐνίσχυση»56. Μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου καὶ αὐτὰ τὰ ἔγγραφα θὰ καταστοῦν προσβάσιμα. Ταυτοχρόνως θὰ ἀποκαλύπτονται ὅλο καὶ περισσότερα νέα δεδομένα τῆς σύνδεσης τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως μὲ τὶς ἀμερικανικὲς κρατικὲς ὑπηρεσίες, γεγονός, ποὺ σὲ τελικὴ ἀνάλυση θὰ συμβάλει στὴν καλύτερη κατανόηση τῆς ἰδιομορφίας τῶν διορθοδόξων σχέσεων στὴ σύγχρονη ἐποχή57.

Τὸ 1950 σὲ κατ’ ἰδίαν συνομιλία μὲ τὸν γενικὸ πρόξενο τῶν ΗΠΑ στὴν Κωνσταντινούπολη ὑψηλόβαθμο στέλεχος τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ὁμολόγησε ὅτι «γιὰ νὰ βρεθεῖ ὁ Ἀθηναγόρας στὴν Κωνσταντινούπολη ἔγιναν μεγάλες θυσίες καὶ προκειμένου νὰ κρατηθεῖ ἐδῶ ὅλες οἱ ἐνδιαφερόμενες πλευρὲς ὀφείλουν καὶ τώρα νὰ εἶναι ἕτοιμες γιὰ μεγάλες θυσίες»58. Μποροῦμε μόνον νὰ μαντέψουμε περὶ ποίων «θυσιῶν» πρόκειται, ὅμως τώρα ἔχει καταστεῖ πλέον σαφὲς ὅτι ὅπως καὶ κατὰ τὴν προηγούμενη περίοδο τῆς ἱστορίας του τὸ Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως ἦταν ἀναγκασμένο ἐν πολλοῖς νὰ θυσιάσει τὴν ἐλευθερία του γιὰ χάρη τῆς ἐπιβίωσής του. Ἐννοεῖται ὅτι ἡ ἐξάρτηση τοῦ Φαναρίου ἀπὸ τὶς κοσμικὲς Ἀρχὲς δὲν ἦταν τόσο σημαντική, ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας στὴν ΕΣΣΔ, ὅμως εἶναι ἀπαραίτητο νὰ ληφθεῖ ὑπόψη ὅτι ἡ δράση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως στὴν ὑπὸ ἐξέταση περίοδο ἐν πολλοῖς καθοριζόταν ἀπὸ τὸ ὅτι ἀκολουθοῦσε μία ξένη πολιτική. Μὲ τὸ τέλος τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου καὶ τὴν κατάρρευση τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης ἡ Ρωσικὴ Ἐκκλησία κατάφερε νὰ ἀπελευθερωθεῖ ἀπὸ τὸν ὁλοκληρωτικὸ κρατικὸ ἔλεγχο ἐφ’ ὅλων τῶν τομέων δράσεώς της. Τὸ ἐρώτημα, ἐὰν κατάφερε ἡ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως νὰ ἀποκτήσει γνήσια ἀνεξαρτησία ἀπὸ τὶς πολιτικὲς ἐπιρροὲς πέραν τοῦ ὠκεανοῦ, παραμένει μᾶλλον ρητορικό.

Σημειώσεις:

41. Papers of Myron Taylor. Box 2: Letter Taylor to Truman, 24.06.1949. P. 3. 42. Papers of Myron Taylor. Box 2: Letter Truman to Taylor, 8.07.1949. P. 1. 43. 882.413/9–1852: Conversation with Athenagoras, Oecumenical Patriarch. 44. 882.413/4–1053: Official call on the Oecumenical Patriarch. 45. 882.413/5–1457: Telegram USARMA Athens to Secretary of State. 46. Τὸ παράθεμα ἀπό: Riccardi Α. Il Vaticano e Mosca, 1940–1990. Roma; Bari, 1993. P. 77. 47. 882.413/5–1457: Telegram USARMA Athens to Secretary of State. 48. 882.413/10–1157: Transmittal of Memorandum of Conversation with Oecumenical Patriarch Athenagoras. 49. 882.413/2–1850: Oecumenical Patriarch Athenagoras. Enclosure 3: My Call on the Patriarch. 50. Ἐξουσία καὶ Ἐκκλησία στὴν Ἀνατολικὴ Εὐρώπη. 1944 – 1953 /// Власть и церковь в Восточной Европе. 1944–1953 гг. Т. 2. М., 2009. С. 324, 512. 51. Τὸ παράθεμα ἀπό: Τσουματσένκο Τ.Α. Στὴ γραμμὴ τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς τῆς σταλινικῆς ἡγεσίας: Ἡ Ρωσικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ τὰ Πατριαρχεῖα τῆς Μέσης Ἀνατολῆς. 1943-1953. Ἐπιθεώρηση τοῦ Κρατικοῦ Πανεπιστημίου Τσελιάμπινσκ // Чумаченко Т.А. В русле внешней политики сталинского руководства: Русская православная церковь и патриархаты Ближнего Востока. 1943–1953 годы // Вестник Челябинского государственного университета. 2014. № 22 (351). С. 146. Βλ. ἐπίσης: Martano V. Athenagoras, il patriarca… P. 329–332. 52. 882.413/2–1850: Oecumenical Patriarch Athenagoras. Enclosure 3: My Call on the Patriarch. 53. 882.413/9–2250: Interview with the Patriarch. 54. 882.413/8–757: Telegram Miner to Secretary of State. 55. 882.413/8–757: Telegram Dulles to Miner. 56. Βλ. : Inboden W. Religion and American foreign policy… P. 300–301. 57. Βλ., λόγου χάριν: Merilainen J. Die finnischen Orthodoxen “zu Diensten der Regierung der Vereinigten Staaten” – Patriarch Athenagoras als Botschafter des Westens 1949 // Kirchliche Zeitgeschichte. 2010. Bd. 23. P. 290–303; Seker N. The Greek Orthodox Patriarchate in the Midst of Politics: The Cold War, the Cyprus Question and the Patriarchate, 1949–1959 // Journal of Church and State. 2013. Vol. 55(2). P. 264–285. 58. 882.413/2–1850: Oecumenical Patriarch Athenagoras. Enclosure 1: Mr. Ghiokas and his Observations.

Βιβλιογραφία:

1. Ἐξουσία καὶ Ἐκκλησία στὴν Ἀνατολικὴ Εὐρώπη. 1944 – 1953.// Власть и церковь в Восточной Европе. 1944–1953 гг. Т. 2. М., 2009. 2. Κρασνὸφ Π.Π. Ἡ διατλαντικὴ διπλωματία τοῦ Πάπα Πίου τοῦ 12ου καὶ τοῦ Φ.Ροῦζβελτ τὴν περίοδο τοῦ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, Ἐπιθεώρηση τοῦ Κρατικοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Ὀρενμπούργκ // Краснов П.П. Трансатлантическая дипломатия Папы Пия XII и Ф. Рузвельта в период Второй мировой войны // Вестник Оренбургского государственного университета. 2010. № 5 (111). С. 4–11. 3. Τσουματσένκο Τ.Α. Στὴ γραμμὴ τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς τῆς σταλινικῆς ἡγεσίας: Ἡ Ρωσικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ τὰ Πατριαρχεῖα τῆς Μέσης Ἀνατολῆς. 1943-1953. Ἐπιθεώρηση τοῦ Κρατικοῦ Πανεπιστημίου Τσελιάμπινσκ // Чумаченко Т.А. В русле внешней политики сталинского руководства: Русская православная церковь и патриархаты Ближнего Востока. 1943–1953 годы // Вестник Челябинского государственного университета. 2014. № 22 (351). С. 142–148. 4. Archbishop Athenagoras Elected Patriarch of Whole Greek Church // Evening Independent. November 15, 1948. 5. Astoria Prelate Soon to Leave U.S. as Head of Greek Orthodox Church // Long Island Star-Journal. November 2, 1948. 6. Conway J.S. Myron C. Taylor’s Mission to the Vatican, 1940–1950 // Church History. 1975. Vol. 44(1). P. 85–99. 7. Curtiss W.D., Stewart C.E. Myron C. Taylor, Part Two: President Franklin D. Roosevelt’s «Ambassador Extraordinary» // Cornell Law Forum. 2007. Vol. 33(2). P. 4–13. 8. Dear Bess: the letters from Harry to Bess Truman, 1910–1959 / R.H. Ferrell, ed. New York, 1983. 9. Di Nolfo Ε. Dear pope. Vaticano e Stati Uniti. La corrispondenza segreta di Roosevelt e Truman con papa Pacelli. Roma, 2003. 10. Flynn G.Q. Franklin Roosevelt and the Vatican: The Myron Taylor Appoint- ment // Catholic Historical Review. 1972. Vol. 58(2). P. 171–194. 11. Foglesong D.S. Roots of ‘Liberation’: American Images of the Future of Russia in the Early Cold War, 1948–1953 // Internati

* διδάκτορος Ἱστορίας, ὑφηγητοῦ τῆς ἕδρας Συστηματικῆς Θεολογίας καὶ Πατρολογίας τῆς ΘεολογικῆςΣχολῆς τοῦ Ὀρθοδόξου Πανεπιστημίου Ἀνθρωπιστικῶν Σπουδῶν «Ὁ Ἅγιος Τύχων», προϊσταμένου τοῦ Ἐργαστηρίου Ἐρευνῶν Ἐκκλησιαστικῶν Θεσμῶν.