«Πνευματική φαρέτρα τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ»
Ὑπό ρουμάνου Γέροντος Πετρωνίου Ἀγιορείτου
Στήν περίοδο τοῦ πνευματικοῦ πολέμου, λέγει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ ὁμολογητής, ὁ ἀγωνιστής πρέπει νά σταματᾶ τίς πηγές τῶν ὑδάτων, πού εὑρίσκονται ἔξω ἀπό τό φρούριο καί νά μή ἀσχολῆται μέ τίποτε ἄλλο, παρά μέ τήν προσευχή καί τούς κόπους τῆς ἀσκήσεως.
Τά νερά πού ἔρχονται ἔξω ἀπό τό φρούριο εἶναι οἱ σκέψεις πού στέλλονται σέ κάθε αἴσθησι ἀπό τόν αἰσθητό κόσμο. Αὐτές διαπερνοῦν στήν ψυχή, ὅπως ἕνας ποταμός διασχίζει μία πολιτεία. Ἐπειδή ὁ διάβολος μεταχειρίζεται αὐτές τίς σκέψεις γιά ν᾿ ἀνοίξη πόλεμο μαζί μας, σ᾿ αὐτές τίς στιγμές τοῦ πνευματικοῦ πολέμου, πρέπει ν᾿ ἀποφεύγουμε τίς σχέσεις μας μέ κάθε τι τό ἐξωτερικό καί ν᾿ ἀσχολούμεθα μόνο μέ τήν προσευχή καί τίς σωματικές ἀσκήσεις.
Ἡ προσευχή κατευθύνει τόν νοῦ πρός τόν Θεό, ἐνῶ οἱ σωματικές ἀσκήσεις ἀνάπτουν τόν πόθο καί τήν ἀγάπη γιά τά πνευματικά. Ἔτσι λοιπόν, ὅλες οἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς εἶναι συγκεντρωμένες σ᾿ ἕνα τόπο καί κατευθύνονται σέ μία κατεύθυνσι πρός τόν Θεό καί ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾶ μεγάλη δύναμι κατά τοῦ ἐχθροῦ, γιά τόν ὁποῖον ὁ Ἴδιος ὁ Σωτήρ λέγει ὅτι δέν νικᾶται παρά μόνο μέ προσευχή καί νηστεία. (Μάρκ. 9,29).
Ἡ πνευματική ἄσκησις τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς καί ἰδιαίτερα τῆς πρώτης ἑβδομάδος, διαξάγεται ἐν ὄψει αὐτοῦ τοῦ ἀοράτου πολέμου. Μετά ἀπό μία κατάλληλη καί ἐπιμελημένη φροντίδα κατά τίς τρεῖς προηγούμενες ἑβδομάδες, ἀρχίζει ἡ καθορισμένη νηστεία σάν μιά ἀληθινή ἐπίθεσις καί πολιορκία κατά τοῦ ἐχθροῦ, πού εἶναι, κατά τόν ἅγιο Μάξιμο διμέτωπος, δηλαδή μέ τήν προσευχή καί τήν σωματική ἄσκησι.
Οἱ σωματικές ἀσκήσεις. Ἡ νηστεία εἶναι πλήρης, διότι τράπεζα φαγητοῦ γίνεται τήν Τετάρτη, ἐνῶ δεύτερη τράπεζα τήν Παρασκευή, μέ τήν προτροπή, ὅποιος ἠμπορεῖ νά κρατήση καί τήν ἡμέρα τῆς Τετάρτης. Οἱ ἐκκλησιαστικές ἀκολουθίες συνοδεύονται μέ πολλές μετάνοιες, μικρές καί μεγάλες, οἱ ὁποῖες πρέπει ν᾿ αὐξηθοῦν καί στόν προσωπικό ἀγῶνα τοῦ καθενός στό κελλί. Οἱ Ἀκολουθίες εἶναι ἐκτενέστερες, καθώς καί οἱ ἀγρυπνίες. Οἱ σωματικές μέριμνες μετριάζονται καί ὅλος ὁ χρόνος πρέπει νά δαπανηθῆ στό πνευματικό πρόγραμμα τοῦ κοινοβίου, δηλαδή, στήν προσευχή, τήν σιωπή καί τούς πνευματικούς στοχασμούς.
Μέ τήν νηστεία, ἡ ὄρεξις, ἐπειδή προσφέρονται ὀλιγώτερες τροφές, ἀτονεῖ καί κατευθύνεται πρός τήν φυσική ὁδό τοῦ θείου ἔρωτος τοῦ Θεοῦ. Ὁ ἐρεθισμός πού εἶναι δικηγόρος τῆς ὀρέξεως, μή ἔχοντας πλέον δυνατότητα νά συνηγορήση, ἐπανέρχεται στόν φυσικό σκοπό τῆς ἐνισχύσεως τοῦ πόθου γιά τόν Θεό. Μέ ὅλα αὐτά μετριάζεται ἡ ζωή τῶν αἰσθήσεων καί τίθεται ὑπό τήν ἐξουσία τοῦ νοῦ, ὁ ὁποῖος γίνεται ἔτσι ἡγεμών ἐπί τῶν παθῶν πού φθείρουν τήν ψυχή. Τό ἀποτέλεσμα εἶναι ἄμεσο: Μέ τήν ἀποδυνάμωσι τοῦ σώματος καί τήν ἐλάφρωσί του ἀπό τό ὑλικό βάρος, ἡ ὄρεξις κατευνάζεται καί ὁ νοῦς καθαρίζεται. Οἱ δαιμονικές ἐνοχλήσεις ἀτονοῦν, ἐνῶ οἰ ἄγγελοι παρίστανται δίπλα στούς ἀγωνιστές τῆς νηστείας.
Ἡ προσευχή, εἶναι τό ἄλλο ὅπλο-μέτωπο τοῦ πολέμου. Εἶναι τροφή καί ἐνίσχυσις τῆς ψυχῆς. Πολλαπλασιάζεται μέ ὅλες τίς ἀκολουθίες καί ἰδιαίτερα μέ τήν προσευχή τοῦ ἁγίου Ἐφραίμ: "Κύριε καί Δεσποτα τῆς ζωῆς μου...", ἡ ὁποία τίθεται σάν μία πνευματική σφραγίδα στήν προσευχή αὐτῆς τῆς περιόδου. Αὐτή ἡ προσευχή τοῦ Ὁσίου εἶναι ἐπίκλησις λειτουργίας τῆς μετανοίας σ᾿ αὐτόν τόν καιρό τῆς νηστείας, ἡ ὁποία κατεργάζεται τήν μεταβολή τοῦ σωματικοῦ ἀνθρώπου σέ πνευματικόν.
Ἡ ἀνάγνωσις τοῦ ψαλτηρίου ἐπί δύο φορές, κατά τήν διάρκεια αὐτῆς τῆς ἑβδομάδος εἶναι μεγάλος θησαυρός, διότι, κατά τόν Μέγα Βασίλειο, ὁ ψαλμός εἶναι καταπέλτης τῶν δαιμόνων, χορηγός τῆς ἀγγελικῆς βοηθείας, ὅπλο κατά τήν ὥρα τῆς νυκτός, γαλήνη στίς ἡμέρες τοῦ κόπου, ἔργο ἀγγελικό, οὐράνια ζωή, εὐωδία πνευματική.
Στούς κανόνες τοῦ ὄρθρου προστίθενται οἱ Ὠδές τοῦ Μωϋσέως, οἱ Ὀκτώ ὠδές τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί ἡ Ὠδή τῆς Θεοτόκου. Εἶναι ἡ νικητήρια ὠδή τοῦ Ἑβραϊκοῦ λαοῦ, ὅταν ἐπέρασε διά μέσου τῆς Ἐρυθρᾶς Θαλάσσης καί λυτρώθηκε ἀπό τήν δουλεία τῆς Αἰγύπτου. Μετά εἶναι ἡ Ὠδή τῶν τριῶν Παίδων, οἱ ὁποῖοι ἔμειναν ἀβλαβεῖς μέσα στήν κάμινο τῆς Βαβυλῶνος. Ὅλες αὐτές οἱ Ὠδές μᾶς γεμίζουν μέ ἐλπίδα ὅτι ἔτσι θά λυτρωθοῦμε κι ἐμεῖς ἀπό τήν δουλεία τοῦ πονηροῦ ἄρχοντος καί ἀπό τήν κάμινο τῶν παθῶν, ἔχοντας τόν Κύριο "βοηθόν καί σκεπαστήν" γιά τήν σωτηρία μας. Οἱ προσευχές τῶν Προφητῶν Ἀββακούμ, Ἡσαΐου καί Ἰωνᾶ μᾶς ἀναγγέλλουν τήν δόξα τοῦ Μεσσίου, ὁ Ὁποῖος θά ἐκλάμψῃ ὡς ὁ ἥλιος, σώζει καί ἀνιστᾶ τήν ψυχήν ἐξ ἄδου κατωτάτου, ἐνῶ ἡ Ὠδή τῆς Θεοτόκου μᾶς φανερώνει πόσο μεγάλες εἶναι οἱ δωρεές, τίς ὁποῖες χορηγεῖ ὁ Κύριος στούς ταπεινούς δούλους Του.
Λειτουργία πλήρης αὐτές τίς ἡμέρες δέν τελεῖται, ἀλλά μόνον ἡ ἀκολουθία τῶν Προηγιασμένων Δώρων, κάθε Τετάρτη καί Παρασκευή, γιά νά ἠμποροῦμε νά κοινωνοῦμε τά Ἅγια Μυστήρια τοῦ Χριστοῦ, πού ἁγιάσθηκαν τήν προηγούμενη Κυριακή. Κατόπιν ἀκολουθεῖ ἡ κατάλυσις καί στήν σωματική τροφή.
Ἀφοῦ καταλάβουμε μέ τόν νοῦ καί τήν καρδιά μας ὅτι "Φῶς Χριστοῦ φαίνει πᾶσι", φωτίζει ὅλους μας, ζητᾶμε μετά ἐπίμονα: "Κατευθυνθήτω ἡ προσευχή μου, ὡς θυμίαμα ἐνώπιόν Σου...". Μετά γίνεται ἡ μεγάλη Εἴσοδος καί συνακολουθοῦν οἱ ἀόρατες οὐράνιες Δυνάμεις πού συλλειτουργοῦν μαζί μας μέ τόν Ἴδιο τόν Βασιλέα στήν τέλεια καί μυστική Θυσία καί κυκλώνουν τό Θυσιαστήριο.
Ἡ ἔξοδος τῶν Τιμίων Δώρων γίνεται μέ ἄκρα σιωπή, ἐνῶ οἱ Πιστοί μέ φόβο καί εὐλάβεια στέκονται μέ τήν κεφαλή τους καταγῆς, τήν ὥρα πού περνᾶ ἀπό μπροστά τους ὁ Χριστός. Εἶναι ὁ Ἴδιος ὁ Ἀρχηγός τοῦ πνευματικοῦ μας πολέμου, περικυκλωμένος ἀπό τίς οὐράνιες Δυνάμεις, ὁ Ὁποῖος περνᾶ γιά νά ἰδῆ τούς στρατιῶτες Του, πού μάχονται, νά τούς ἐνισχύση, νά τούς ἐνδυναμώση καί νά τούς ἐξασφαλίση τήν νίκη, ὅσο καιρό ὁ πόλεμος θά εἶναι ὑπό τάς διαταγάς Του.
Τό βράδυ γίνεται ἡ ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Ἀποδείπνου, στήν ὁποία τίς πρῶτες τέσσερεις ἡμέρες προστίθεται ὁ Μέγας Κανών τοῦ ἁγίου Ἀνδρέου Κρήτης.
Τό Μέγα Ἀπόδειπνο εἶναι σάν ἕνα στεφάνι τοῦ ἀοράτου πολέμου γι᾿ αὐτή τήν ἡμέρα. Ἡ μάχη εἶναι στό κορύφωμά της, ἐνῶ οἱ στρατιῶτες εἶναι πλήρεις δυνάμεως καί ἐλπίδος, διότι ὁ Ἴδιος ὁ Θεός πολεμᾶ μαζί τους. Γι᾿ αὐτό καί ψάλλουν: "Μεθ᾿ ἡμῶν γνῶτε ἔθνη καί ἡττᾶσθε, ὅτι μεθ᾿ ἡμῶν ὁ Θεός. Ἐπακούσατε ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς. Ἰσχυκότες ἡττᾶσθε, ἐάν γάρ πάλιν ἰσχύσητε καί πάλιν ἡττηθήσεσθε, ὅτι μεθ᾿ἡμῶν ὁ Θεός. Θεός ἰσχυρός, ἐξουσιαστής, Ἄρχων εἰρήνης, μεγάλης βουλῆς Ἄγγελος, Πατήρ τοῦ Μέλλοντος αἰῶνος, ὅτι μεθ᾿ἡμῶν ὁ Θεός".
Σ᾿ αὐτά προστίθεται ἡ προσευχή καί ὑποχρέωσίς μας ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ: "Κύριε, τῶν δυνάμεων, μεθ᾿ ἡμῶν γενοῦ, ἄλλον γάρ ἐκτός σου βοηθόν, ἐν θλίψεσιν οὐκ ἔχομεν. Κύριε τῶν Δυνάμεων, ἐλέησον ἡμᾶς".
Ὁ Κανών τῆς μετανοίας τοῦ ἁγίου Ἀνδρέου Κρήτης εἶναι μεγάλος, ὄχι μόνο διότι ἔχει πολλά τροπάρια (271 στόν ἀριθμό) ἀπ ᾿ ὅλη τήν Ἁγία Γραφή, ἀλλά προπαντός γιά τήν πνευματική δύναμι τήν ὁποία ἔχουν τά τροπάρια. Σάν μιά σειρά τοιχογραφιῶν ἀρχίζει ὁ θεῖος συγγραφεύς ἀπό τόν Ἀδάμ καί φθάνει στήν Ἀνάληψι τοῦ Κυρίου. Μέ πλῆθος παραδειγμάτων μετανοίας καί ἀσκήσεως μᾶς προτρέπει νά τήν ἀκολουθήσουμε, κατά τήν δύναμί μας, καθώς καί τά παραδείγματα αὐτῶν πού ἔπεσαν καί κατόπιν μετενόησαν γιά νά μᾶς διδάξουν νά φυλαγώμεθα ἀπό τούς τραυματισμούς, νά τρέχουμε στόν Θεό μέ δάκρυα μετανοίας καί σωστικά ἔργα.
Καί εἶναι τόσο κατάλληλος ὁ Κανών ὥστε μπορεῖ καί τήν πλέον σκληρή καρδιά νά ὁδηγήση στήν ταπείνωσι καί διόρθωσι.
Ὁλόκληρο τό ἔργο τῆς προσευχῆς αὐτῆς τῆς περιόδου εἶναι μία ἰσχυρά δύναμις πού ἐκφράζεται μέ τήν αἴσθησι τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ καί τῆς μεγάλης ἐμπιστοσύνης στήν θεία Του προστασία. Ἀπό τίς πρῶτες κιόλας ἡμέρες ὁ ἀγωνιστής αἰσθάνεται τήν πνοή τῆς νίκης ἐπί τῆς ἁμαρτίας, τήν ἀγγελία τῆς χαρᾶς τὴς Ἀναστάσεως. Στούς Κανόνες καί στά Στιχηρά τοῦ ὄρθρου ἀναγράφονται διαδοχικά οἱ παρακάτω προτροπές: "Νηστείαν οὐκ ἀποχήν βρωμάτων μόνον τελέσωμεν, ἀλλά παντός ὑλικοῦ πάθους ἀλλοτρίωσιν ἵνα...ἄξιοι γενώμεθα τῆς Ἀμνοῦ μεταλήψεως...καί πνευματικῶς ἑορτάσωμεν τήν ἐκ νεκρῶν τοῦ Σωτῆρος Ἀνάστασιν....".
Γι᾿ αὐτό στό τέλος αὐτῆς τῆς ἑβδομάδος, τῆς αὐστηρᾶς νηστείας καί σκληρᾶς ἀσκήσεως, αἰσθάνεσαι ἀναζωγονημένος, καθαρός στόν νοῦ, ἀλλοιωμένος καί ἀνανεωμένος στήν ψυχή καί στό σῶμα, διότι ὁ ἄνθρωπος δέν τρέφεται μόνο μέ ψωμί, κατά τόν λόγο τοῦ Κυρίου (Ματ.4,4).
Ἀλλ᾿ ἐπειδή ὁ νοῦς δέν ἠμπορεῖ νά μείνη πολύ καιρό σ᾿ αὐτή τήν ἴδια πνευματική κατάστασι, ἡ τάξις τῆς προσευχῆς διανθίζεται μέ ἀναγνώσεις ἀπό τίς Ἅγιες Γραφές: τούς Προφῆτες, τήν Γένεσι, τήν Σοφία Σολομῶντος, καθώς κι ἀπό τούς λόγους τῶν μεγάλων ἀγωνιστῶν καί πνευματικῶν διδασκάλων Ἐφραίμ τοῦ Σύρου, Ἰωάννου τῆς Κλίμακος καί Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου.
Ὁ ἅγιος Ἐφραίμ ὁ Σῦρος, "ἡ κιθάρα τοῦ Θείου Πνεύματος", μᾶς μακαρίζει γιά τήν τόλμη μέ τήν ὁποία θέλουμε νά πολεμήσουμε καί γιά τόν παράδεισο πού περιμένει, ὅσους καλῶς ἀγωνισθοῦν. Μακαρίζει ὅλους τούς ἐραστές τῶν ἀρετῶν γιά νά μᾶς παρακινήση νά τίς ἀκολουθήσουμε καί ὀνειδίζει τούς ἀδιαφόρους καί ὀκνηρούς, γιά νά μᾶς προκαλέση τήν ταπείνωσι, τόν ζῆλο καί τά δάκρυα.
Ὁ ἄγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος, ὡς πολύπειρος στόν ἀόρατο κατά τῶν ἐχθρῶν πόλεμο, μᾶς παρουσιάζει σάν σ᾿ ἕνα καθρέπτη τούς τρόπους τῆς ἀσκήσεως, τά δαιμονικά τεχνάσματα, τήν ἀλληλοδιαδοχή τῶν ἀρετῶν καί τῶν παθῶν, ὅπως ἄλλωστε τά γνωρίζουμε καί ἀπό τόν ἑαυτό μας καί μέ πολλή ἐμπειρική τέχνη μᾶς κατευθύνει καί μᾶς ἀνεβάζει στήν κλίμακα τῆς τελειότητος, ἀπό τά ἐπίγεια στά οὐράνια.
Ἔτσι ὁ μεγάλος διδάσκαλος τῆς κοινοβιακῆς ζωῆς μέ τό ἔλαιον τῶν λόγων του, μᾶς συμβουλεύει ἰδιαίτερα στόν σωτήριο ἀγῶνα, τί πρέπει νά κάνουμε στήν μοναχική μας ζωή. Ὁ ἀγωνιστής μέ τήν τροφή τῶν πνευματικῶν αὐτῶν συμβουλῶν ἐξυψώνεται καί μέ πολύ πόθο προσηλώνεται στήν προσευχή, ἐνῶ ἡ καθαρότης διά τῆς προσευχῆς γίνεται βαθύτερη καί πληροῦται ὁ νοῦς μέ τόν θεῖο φωτισμό.
Ἡ λέξις νηστεία δέν περιορίζεται μόνο στήν ἀναχαίτισι μερικῶν τροφῶν, ἀλλά δηλώνει τό ὁλοκληρωμένο ἔργο τῆς ἀναγεννήσεως τοῦ ἀνθρώπου, στό σῶμα καί στήν ψυχή. Γι᾿ αὐτό τό στιχηρό τοῦ ἑσπερινοῦ τῆς Δευτέρας λέγει: "Νηστεύσωμεν νηστείαν δεκτήν εὐάρεστον τῷ Κυρίῳ. Ἀληθής νηστεία, ἡ τῶν κακῶν ἀλλοτρίωσις, ἐγκράτεια γλώσσης, θυμοῦ ἀποχή, ἐπιθυμιῶν χωρισμός, καταλαλιᾶς, ψεύδους καί ἐπιορκίας. Ἡ τούτων ἔνδεια νηστεία ἐστιν, ἀληθής καί εὐπρόσδεκτος".
Ἐνῶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος μᾶς ἐρωτᾶ: "" Νηστεύεις; Δεῖξε μου αὐτό τό ἔργο. Πῶς; Ἐάν βλέπης ἕνα πτωχό, ἐλέησέ τον. Ἕνας φίλος σου ἔχει καλό ὄνομα, ἐσύ μή τόν ζηλεύεις. Ὄχι μόνο τό στόμα καί τό στομάχι νά νηστεύουν, ἀλλά καί τά μάτια καί τά αὐτιά, καί τά πόδια καί τά χέρια μας νά νηστεύουν παραμένοντας καθαρά ἀπό τήν ἁρπαγή καί τήν γαστριμαργία. Τά πόδια μας ἄς μή τρέχουν στά ἄσεμνα θεάματα, τά μάτια μας ἄς μή βλέπουν μέ πονηρία τίς ξένες καί μάταιες ἀπολαύσεις, τό στόμα νά νηστεύη ἀπό τά ἀδιάντροπα λόγια...".
Τό Σάββατο, στό τέλος δηλαδή τῆς ἑβδομάδος γίνεται μνημόνευσις τοῦ θαύματος τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ Τήρωνος, ὁ ὁποῖος ἐλύτρωσε τούς νηστεύοντας Χριστιανούς ἀπό τό μίασμα τῶν εἰδωλοθύτων, πού ἐξέθεσε στήν ἀγορά ὁ χριστιανομάχος αὐτοκράτορας Ἰουλιανός ὁ Παραβάτης. Τό θαῦμα εἶναι συγχρόνως καί ἕνας τρόπος λήξεως τῆς ἑβδομαδιαίας ἀσκήσεως, πού μᾶς δείχνει ὅτι μέ τήν νηστεία καί προσευχή ματαιώνονται ὅλες οἱ μηχανορραφίες τῶν ὁρατῶν καί ἀοράτων ἐχθρῶν, διότι "εἰ ὁ Θεός μεθ᾿ ἡμῶν, οὐδείς καθ᾿ ἡμῶν".
ΟΙ ΚΥΡΙΑΚΕΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ
Μετά τήν ἑβδομάδα τῶν πνευματικῶν ἀγωνισμάτων καί νικῶν, οἱ ἀσκήσεις κἄπως μετριάζονται. Ἡ σωματική τροφή προσφέρεται μία φορά τήν ἡμέρα, ἐνῶ τό Σάββατο καί τήν Κυριακή ἀπό δύο φορές καί μέ λάδι. Οἱ ἐκκλησιαστικές ἀκολουθίες συνεχίζονται ἀπαράλλακτα, ἐκτός τῆς Λειτουργίας τῶν Προηγιασμένων Δώρων, ἡ ὁποία τελεῖται ἀπό τώρα δύο φορές τήν ἑβδομάδα, δηλαδή, Τετάρτη καί Παρασκευή. Ἐπί πλέον κάθε Κυριακή ἔχει μία ἰδιαίτερη ἑορτή, ἡ ὁποία εἶναι συγχρόνως ἕνας σταθμός ἐλέγχου τῶν ἀποτελεσμάτων πού ἔχουμε ἀπό τόν πνευματικό ἀγῶνα μέχρι ἐδῶ κι ἕνας ὁδηγός γιά τά ἑπόμενα.
1. ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
Ἡ πρώτη Κυριακή τῆς Μεγάλης Νηστείας εἶναι ἡ Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας, δηλαδή ἡ ἑορτή τῆς νίκης τῆς ἀληθινῆς πίστεώς μας ἐναντίον ὅλων τῶν αἱρέσεων καί πλανῶν, οἱ ὁποῖες ἐφώρμησαν στήν περίοδο τῶν ὀκτώ αἰώνων καί προπαντός ἡ ἑορτή τῆς ἀναστηλώσεως τῆς τιμῆς τῶν ἁγίων Εἰκόνων, ἡ ὁποία ἔγινε μέ τήν τελευταία Οἰκουμενική Σύνοδο, μετά ἀπό πολλά χρόνια αἱματηρῶν ἀγώνων ἐναντίον τῶν εἰκονομάχων.
Ἡ νίκη τῆς Ὀρθοδοξίας εἶναι ἡ ἐκπλήρωσις τῆς ὑποσχέσεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, ὅτι οὔτε οἱ πῦλες τοῦ ἄδου δέν θά ἠμπορέσουν νά κλονίσουν τήν Ἁγία Ἐκκλησία. Ὁλόκληρη ἡ εἰδωλολατρική μανία καί ἀδικία ξεσηκώθηκε κατά τῆς Ἐκκλησίας στήν διάρκεια τῆς ἱστορίας της, ἀλλά συνετρίβη καί διασκορπίσθηκε, ὅπως τά κύματα τῆς θαλάσσης ἀπό τήν ἀσάλευτη Πέτρα, πού εἶναι ὁ Χριστός.
Γιά τόν χριστιανικό κόσμο, ὁ ὁποῖος ἀσκεῖται πνευματικά στήν περίοδο τῆς νηστείας, ἡ νίκη τῆς Ὀρθοδοξίας εἶναι μία ἐνθαρρυντική δύναμις, ὅτι ποτέ δέν θά ἐξασθενήση, ἀλλά θά πολεμᾶ μέ περισσότερη τόλμη, ἐπειδή γνωρίζει ὅτι ὁ Θεός εἶναι μαζί μας καί οὐδείς ἐναντίον μας.
Ἡ ἑορτή γίνεται ἀκόμη λαμπρότερη γιά τήν μεγάλη σημασία πού ἔχει ἡ τιμή τῶν ἁγίων Εἰκόνων στήν χριστιανική μας ζωή.
Ὅπως θεολογοῦν οἱ μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὁ Θεός ἔλαβε ἀνθρώπινο σῶμα γιά νά κάνη τόν ἄνθρωπο θεό, κατά χάριν. "Διά τοῦτο γάρ ὁ ὑψηλός Θεός, ἐπί γῆς ἐφάνη ταπεινός ἄνθρωπος βουλόμενος ἑλκῦσαι πρός τό ὕψος...", παρέχοντας τήν δύναμι, ὅσοι πιστεύσουν στό Ὄνομά Του, νά γίνουν υἱοί Θεοῦ (Ἰωάν.1,12). Ἀφοῦ ἔγινε ὁρατός καί ψηλαφητός ὁ Σωτήρ, μπορεῖ καί νά ἀπεικονισθῆ στήν εἰκόνα, ὡσαν ἕνας ἄνθρωπος. Ἀλλά τό σῶμα τοῦ Κυρίου, δέν ἦτο ὅμοιο μέ τό σῶμα τοῦ ἁμαρτωλοῦ ἀνθρώπου. Ἦτο σῶμα ἅγιο, θεωμένο καί ἄφθαρτο, ὅπως θά εἶναι τά σώματα μετά τήν κοινή ἀνάστασι. Ὁ Χριστός, λοιπόν, ἔγινε ἡ ἀπαρχή τῆς ἀναστάσεώς μας...Ἐπίσης οἱ Ἅγιοι μέ τήν δύναμι τῆς πίστεώς τους, μέ τήν ἐφαρμογή ὅλων τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ, μέ τήν ἄσκησι καί τήν ὑπομονή, ἀπ᾿ αὐτήν ἀκόμη τήν ζωή, ὅσο εἶναι δυνατόν, ὡμοιώθησαν μέ τόν Χριστόν καί μᾶς ἄφησαν γιά παράδειγμα τήν λαμπρά εἰκόνα τοῦ θεωμένου ἀνθρώπου. Ἡ ζωγραφισμένη εἰκόνα, αὐτό ἀκριβῶς τό πρᾶγμα παρουσιάζει ἐνώπιόν μας. Ὄχι τήν μορφή τοῦ πεπτωκότος ἁμαρτωλοῦ καί νεκροῦ ἀνθρώπου, ἀλλά τήν δοξασμένη καί αἰώνια μορφή του, ὄχι τό ἀνθρώπινο σῶμα, ἀλλά τό μεταμορφωμένο, τό νέο καί ἀναστημένο.
Αὐτή εἶναι ἡ ἀπεικόνισις τοῦ πνευματικοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁρατή μέ τούς σωματικούς ὀφθαλμούς ἁγιότης. Καί, ἐπειδή οἱ Ἅγιοι στήν ἐπίγεια ζωή τους, ἦσαν πλήρεις Πνεύματος Ἁγίου, ἡ Χάρις ἀναπαύεται καί στίς εἰκόνες αὐτῶν, ὅπως ἀναπαύεται καί στ᾿ ἅγια Λείψανά τους. Ἔτσι, λοιπόν, ἡ εἰκόνα εἶναι ἡ ζωντανή παρουσία τοῦ Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος εἶναι "θαυμαστός ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ", κατά τήν ὑπόσχεσί του, ὅτι θά εἶναι μαζί μας ὅλες τίς ἡμέρες, πρᾶγμα τό ὁποῖο αἰσθανόμεθα μέ τήν ἀκρόασι τῶν λόγων του, τόν γευόμεθα στήν θεία Εὐχαριστία καί τόν λατρεύουμε στίς Εἰκόνες.
Στούς Χαιρετισμούς τῆς Θεομήτορος ἀκούομεν: "Χαῖρε λαμπάς τοῦ ἀδύτου φέγγους. Χαῖρε, ἀκτίς μυστικῆς ἡμέρας". Σάν μία ἀκτίνα φωτός ἀπό τόν ἄλλο κόσμο, ἡ εἰκόνα εἶναι ἡ φανέρωσις στόν κόσμο τοῦ μέλλοντος αἰῶνος, μέ τήν ὁποία βλέπουμε τόν Θεό μέ τούς σωματικούς μας ὀφθαλμούς. Γι᾿ αὐτό, ὅταν ἀντικρύζουμε τήν εἰκόνα, οἱ ὀφθαλμοί μας δέν σταματοῦν στήν ὕλη, μέ τήν ὁποία εἶναι κατασκευασμένη-τό ξύλο καί τά χρώματα-ἀλλά ὁ νοῦς περνᾶ πέραν ἀπ᾿ αὐτά καί ὑψώνεται στήν γνῶσι τῶν ἀοράτων μυστηρίων, ἐνῶ ἡ τιμή πού προσφέρεται στήν εἰκόνα, ἀποδίδεται στό εἰκονιζόμενο πρόσωπο καί ἀπ᾿ ἐκεῖ στόν Θεό, τήν Πηγή τῆς ἁγιότητος.
Μ᾿ αὐτή τήν ἔννοια, ἡ εἰκόνα ἔχει μεγάλη σημασία γιά τήν σωτηρία μας. Αὐτή εἶναι ἕνα πρότυπο γιά ἐμᾶς, μᾶς δείχνει πῶς πρέπει νά εἴμεθα, τήν ἁγιότητα τήν ὁποία πρέπει νά πραγματοποιήσουμε στήν ζωή μας μέ τήν βοήθεια τῆς Χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Καί εἶναι ὄχι μόνο πρότυπο, ἀλλά καί ἕνας πνευματικός διδάσκαλος στήν χριστιανική ζωή μας. Διότι οἱ Ἅγιοι πού εἶναι στίς εἰκόνες μέ ὅλες τίς σωματικές αἰσθήσεις, κουφές καί μουγγές ἐνώπιον τοῦ ἐξωτερικοῦ κόσμου, εἶναι ἐνσάρκωσις τῆς προσευχῆς καί ἡ ἴδια ἡ εἰκόνα εἶναι προσευχή. Κατόπιν, ἡ Χάρις πού κατοικεῖ στήν εἰκόνα δέν εἶναι ἀνενέργητη. Μεταδίδεται στούς Πιστούς πού τήν προσκυνοῦν, ἁγιάζει τά μάτια πού τήν βλέπουν, θεραπεύει τίς ψυχικές καί σωματικές ἀδυναμίες καί εἶναι μία δυνατή σκέπη ἐναντίον τῶν μαινομένων ἐχθρῶν.
Στήν πρώτη ἑβδομάδα τῆς νηστείας πολεμήσαμε κι ἐμεῖς μέ τίς ἐχθρικές δυνάμεις, καθαρισθήκαμε σωματικά καί ψυχικά μέ τήν μετάνοια, τούς ἀσκητικούς κόπους, τήν προσευχή, τά δάκρυα καί μέ τήν μετάληψι τῶν Θείων Μυστηρίων, γιά ν᾿ἀνακαινίσουμε κι ἐμεῖς στόν ἑαυτό μας τήν εἰκόνα τοῦ πνευματικοῦ ἀνθρώπου. Σέ τί μέτρα κατωρθώσαμε νά κάνουμε αὐτό τό ἔργο;
Ἡ ἑορτή τῶν ἁγίων Εἰκόνων θέτει ἐνώπιόν μας τά τετελειωμένα πρότυπα τῶν Ἁγίων γιά νά ἠμποροῦμε νά κάνουμε σύγκρισι βλέποντας τί εἴμεθα καί τί πρέπει νά εἴμεθα. Ὅταν ἀντικρύσουμε αὐτή τήν διαφορά μας μέ τά πρότυπα τῶν ἀρετῶν, πρέπει ἀναχωρῶντας ν᾿ ἀποβλέπουμε σ᾿ αὐτά μέ ταπείνωσι, ν᾿ αὐξήσουμε μέ πόθο τούς κόπους καί νά καθαρισθοῦμε ἐσωτερικά κυρίως στήν νηστεία, πού ἀκολουθοῦμε τώρα καί μέχρι τοῦ τέλους τῆς ζωῆς μας. Ἀκόμη νά δώσουμε αἷμα καί νά λάβουμε πνεῦμα, καθώς λέγουν οἱ Πατέρες, γιά ν᾿ ἀξιωθοῦμε τῆς μακαρίας ζωῆς τῶν Ἁγίων.
Γιά τόν σκοπό αὐτόν, ἔχουμε βοηθούς: Τήν Θεία Χάρι, τίς προσευχές τῶν Ἁγίων καί τίς ἅγιες αὐτῶν Εἰκόνες. Ὅταν τιμοῦμε καί ἀσπαζόμεθα μέ εὐλάβεια αὐτές, κοινωνοῦμε καί ἐμεῖς τῆς Χάριτος τοῦ εἰκονιζομένου ἁγίου, παίρνουμε δύναμι καί ἐνίσχυσι στόν ἀγῶνα, τόν ὁποῖον πρέπει νά διεξάγουμε νικηφόρως.
Τό ἐνδιαφέρον πού δείχνει σήμερα πολύς κόσμος γιά τίς παλαιές εἰκόνες, ἔχει μιά βαθειά ἔννοια. Ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀνάγκη ἀπό παραδείγματα ζωῆς, ἁγιότητος κι αὐτά εἶναι πολύ σπάνια. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά οἱ ἁγιογράφοι ἔχασαν τήν τέχνη ἀπεικονίσεως τῶν ἀληθινῶν εἰκόνων καί ζωγραφίζουν ἄνθρωποι ἐπίγειοι καί ὄχι οὐράνιοι, πλήρεις θείας Χάριτος καί καθ᾿ ὁμοίωσιν Θεοῦ. Αὐτές οἱ εἰκόνες πού μιλᾶμε τώρα δέν ἱκανοποιοῦν τήν δίψα τῆς ψυχῆς, Ὅπως τό ζωγραφιστό νερό δέν κατευνάζει ποτέ τήν σωματική δίψα. Ἔτσι, νομίζω, ἐξηγεῖται ἡ ἀναζήτησις γιά τίς παλαιές εἰκόνες, οἱ ὁποῖες εἶναι καρπός εὐλαβείας καί πίστεως αὐτῶν πού τίς ἐζωγράφισαν, πού ἁγιάσθηκαν καί ἐθεώθησαν μέ τήν βοήθειά τῆς Χάριτός τους.
ΔΕΥΤΕΡΑ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΚΗ
Μετά τόν σταθμό πού ἐκάναμε γιά τήν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀκολουθεῖ ἡ δεύτερη Κυριακή καί ἑβδομάδα μέ τήν συνηθισμένη τάξι. Ὁμοίως καί τώρα οἱ ἱερές Ἀκολουθίες, οἱ Ψαλμωδίες καί οἱ ἀναγνώσεις ὄρθρου καί ἑσπερινοῦ μᾶς ἀνδρειώνουν στούς πνευματικούς μας ἀγῶνες. Τό τέλος κάθε ἑβδομάδος συνδέεται μ᾿ ἕνα ἰδιαίτερο γεγονός. Στήν ἑβδομάδα αὐτή τίθεται ἐνώπιόν μας παράδειγμα ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη.
"Νηστεία τόν Μωϋσέα, θεόπτην ἀπειργάσατο, Ἠλίαν πάλαι φλογερόν ἡνίοχον...". "Ἀδελφοί ἐργασάμενοι ὡς ὁ Ἠλίας ὁ θεσβίτης, τάς τέσσαρας μεγάλας ἀρετάς..", δηλαδή τήν προσευχή, τήν ἐλεημοσύνη, τήν ταπείνωσι καί τήν νηστεία. Οἱ τρεῖς πρῶτες ἐνισχυόμενες μέ τήν νηστεία, ἀναδείχθηκαν δυνατώτερες καί ἀπό τό πῦρ, καί μέ τήν νηστεία θά λυτρωθοῦμε κι ἐμεῖς ἀπό τό πῦρ τῆς γεέννης.
Ἡ νηστεία ὅμως εἶναι ἀνεκτέλεστη, χωρίς τήν ταπείνωσι καί τήν ἐλεημοσύνη. Συνεπῶς πρέπει νά τήν στολίσουμε μέ τήν συγχώρησι αὐτῶν πού μᾶς ἔφταιξαν καί μέ τήν ἐλεημοσύνη πρός τούς πτωχούς, ἡ ὁποία πρέπει νά γίνεται κρυφά, ὥστε νά μή γνωρίζη τό ἀριστερό τί κάνει τό δεξιό. Διότι τίποτε δέν σώζει τήν ψυχή, ὅσο οἱ δωρεές γιά τούς πτωχούς πού ἑνώνονται μέ τήν νηστεία καί λυτρώνουν ἀπό τόν αἰώνιο θάνατο. Ἔτσι, λοιπόν τροφοδοτούμεθα μέ τίς δωρεές τοῦ Πνεύματος καί ὡσάν ἕνα ποτό νά πίνουμε ἀπό τίς πηγές τῶν δακρύων καί νά δοξολογοῦμε τόν Θεό, ὥστε κι ἐμᾶς νά χαροποιήση μέ τόν ἐρχομό τῆς μεγάλης χαρᾶς κατά τό τέλος τῆς νηστείας.
Ἡ Κυριακή πού στεφανώνει αὐτή τήν ἑβδομάδα εἶναι ἀφιερωμένη στόν μέγα ἀρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης, τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, τόν ὑπέρμαχο καί θεολόγο τοῦ ἀκτίστου Φωτός, τό ὁποῖον, ὅταν τό εἶδαν οἱ Μαθητές στό Ὄρος Θαβώρ, κατά τήν Μεταμόρφωσι τοῦ Κυρίου, δέν ἤθελαν νά τό στερηθοῦν, γι᾿ αὐτό καί ἔλεγαν: "Κύριε, καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι.."
Ὁ Θεός εἶναι Φῶς. "Ἐγώ εἰμί τό Φῶς τοῦ κόσμου", λέγει ὁ Κύριος "Ἰωάν.8,12), ἐνῶ ἡ Ἐκκλησία διακηρύσσει: "Φῶς ἐστιν ὁ Πατήρ, Φῶς ὁ Υἱός, Φῶς τό Πνεῦμα τό Ἅγιον". Ὁ Θεός φανερώθηκε ἐν εἴδει πυρός στό Χωρήβ καί μέ τήν φωτεινή νεφέλη, ὁ Υἱός ἔλαμψε ὡς ἥλιος στό Θαβώρ, ἐνῶ τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐν εἴδει πυρίνων γλωσσῶν τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς. Τό φῶς εἶναι ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ, ἡ δόξα τῆς ὀγδόης καί αἰωνίου ἡμέρας, στήν ὁποία θά δοξασθοῦν ἐν οὐρανῷ οἱ Ἅγιοι, οἱ ὁποῖοι "ἐκλάμψουσιν ὡς ὁ ἥλιος", διότι φῶς εἶναι ἡ δόξα τῆς αἰωνίου ζωῆς.
Ἀπ᾿ αὐτό τό φῶς ὅμως, ἠμποροῦν νά κοινωνήσουν καί οἱ ἄνθρωποι, ὅσο εἶναι δυνατόν, ἐνῶ εὑρίσκονται ἀκόμη σωματικά σ᾿ αὐτήν ἐδῶ τήν γῆ. Τό εἶδαν μέ τά αἰσθητά τους μάτια οἱ Μαθητές στό Θαβώρ καί πολλοί Ὅσιοι καί περικυκλώθηκαν ἀπ᾿ αὐτό σάν μιά φλόγα πυρός. Ὁ ὅσιος Παῦλος τοῦ Λάτρου τό εἶδε σάν πῦρ καί φάνηκε ὁ μανδύας του σάν μιά μεγάλη φλόγα, τήν ὥρα πού ὕψωνε τά χέρια του στήν προσευχή, σάν νἆταν δύο ἀναμμένες λαμπάδες...
Τόν ἅγιο Γρηγόριο Δεκαπολίτη συχνά ἔβλεπε ὁ μαθητής του νά εἶναι λαμπρός σάν τόν ἥλιο, ἐνῶ ἀπό τό στόμα του ἐξερχόταν πῦρ, ὅταν ὡμιλοῦσε. Στίς ἡμέρες μας ὁ ἅγιος Σεραφείμ τοῦ Σαρώφ ἐμφανίσθηκε στόν μαθητή του Μοτοβίλωφ νά λάμπει σάν τόν ἥλιο, ἐνῶ ὁ ὅσιος Μαρκιανός, ἔγκλειστος στήν λαύρα Πετσέρσκα, τίς νυκτερινές ὧρες ἀκτινοβολοῦσε σάν ἕνα θεῖο φῶς. Μάλιστα οὐδέποτε ἄναψε στό κελλί του κερί, διότι ἠμποροῦσε νά διάβάζη μόνο μ᾿ αὐτό τό θεῖο φῶς. Καί οἱ Βίοι τῶν Ἁγίων εἶναι γεμᾶτοι ἀπό τέτοιου εἴδους παραδείγματα.
Ἀλλά γιά ν᾿ ἀξιωθῆ αὐτῆς τῆς λαμπρότητος ὁ ἄνθρωπος σήμερα, πρέπει νά καταβάλη μεγάλους κόπους, καθώς τό ἀναφέρει καί ὁ ἅγιος Γρηγόριος Δεκαπολίτης στόν μαθητή του. "Καί σύ, τέκνον μου, λέγει ὁ ἴδιος, ὅταν ἀγωνισθῆς νά καθαρίσης τόν ἐαυτό σου ἀπό τά σωματικά καί ψυχικά πάθη καί κόψεις μέ τό σπαθί τοῦ Πνεύματος τ᾿ ἀγκάθια τῶν παθῶν καί προσεύχεσαι ἀπό τό βάθος τῆς καρδιᾶς σου στόν Θεό, ὅπως Αὐτός ὁ Ἴδιος ἔχει φυτεύσει μέ τό θεῖον Του πῦρ τούς καρπούς τῶν ἀρετῶν, τότε καί ἐσύ θά γίνης καθαρό δοχεῖο τοῦ Θεοῦ καί οἱ λόγοι σου θά εἶναι γεμᾶτοι ἀπό θεῖο φῶς". (Ἀπό τό συναξάρι του).
Τό ἔργο εἶναι φυσικό γι᾿ αὐτούς πού ἀγωνίζονται στό πνευματικό στάδιο. Ὅπως ὅλα τά πράγματα διά τοῦ φωτός μεταβάλλονται σέ φῶς π.χ. τό νερό, τό ξύλο, ὁ σίδηρος κλπ. καί ὅσο τό πῦρ εἶναι δυνατώτερο, τόσο καί ὁ ἄνθρωπος μέ τήν φλόγα τῆς πίστεως καί τῶν πνευματικῶν ἀσκήσεων γίνεται διάφανος καί ξεχύνεται αὐτό τό φῶς τῆς Χάριτος καί ἐξωτερικά, τό ὁποῖον κατοικεῖ μέσα του ἀπό τό Ἅγιο Βάπτισμά του. Τό κερί πού ἀνάβει ὁ Πιστός στό μανουάλιο, τό λάδι πού ρίχνει στό καντήλι αὐτό ἀκριβῶς τό πρᾶγμα συμβολίζει, ὅτι ὁ ἄνθρωγπος ἠμπορεῖ καί πρέπει νά μεταμορφωθῆ σέ φῶς, ἔτσι ὅπως τό κερί μετατρέπεται σέ φῶς. "Ἐγώ εἰμί τό Φῶς τοῦ κόσμου", λέγει ὁ Σωτήρ, θέλοντας ἔτσι νά μᾶς διδάξη ὅτι μόνο, ὅταν ἐλλαμφθοῦμε ἀπό τό Φῶς-Χριστόν γινόμεθα καί ἐμεῖς φῶς.
Ἡ ὁδός τοῦ φωτός εἶναι ἀνοικτή γιά ὅλους τούς Πιστούς, ἀλλά, ὅπως μᾶς ἐδίδαξαν τά ἀνωτέρω παραδείγματα, αὐτή τήν ὁδό ἀξιώθηκαν νά τήν βαδίσουν οἱ μεγάλοι ὅσιοι καί ἀναχωρήσαντες ἀπό τόν κόσμον ἐρημῖτες, ζώντας στήν ἁγία ἡσυχία μέ τέλεια ξενιτεία, μέ ἐνασχόλησι στίς ἱερές θεωρίες, μέ ἀκατάπαυστο ἔργο τήν νῆψι καί τήν νοερά προσευχή πού ἐπιστεγαζόταν μέ τό γλυκύτατο ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ: "Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με τόν ἁμαρτωλό". Ἡ ἐπιτέλεσις αὐτῆς τῆς ἐργασίας μέ τήν συγκέντρωσι τοῦ νοῦ στήν καρδιά, μέ ἀδίστακτη πίστι, μέ φλογερά ἀγάπη πρός τόν Θεό καί μέ ἁγία εὐλάβεια. Αὐτή ἡ προσευχή καθαρίζει τόν ἄνθρωπο ἀπό ὅλη τήν ἀκάθαρτη ὕλη τῶν παθῶν. Τόν κάνει φωτεινό κατοικητήριο τοῦ ἁγίου Πνεύματος καί τόν ἀξιώνει νά ἰδῆ τό θεῖον φῶς ἀπό τήν παροῦσα ζωή, ὡσάν ἕνα ἀρραβῶνα τῆς μακαρίας καί αἰωνίου ζωῆς.
Ἐάν ἡ Χάρις τόν καταυγάση στήν παροῦσα ζωή, τήν ὁποία χαρίζει ὁ Θεός μόνο στούς ἐκλεκτούς Του, κατόπιν ἡ λαμπρότης τοῦ μέλλοντος αἰῶνος, ὅπου "οἱ δίκαιοι ἐκλάμψουσιν ὡς ὁ ἥλιος", θά εἶναι χαρακτηριστικό γνώρισμα ὅλων τῶν σεσωσμένων. Γι᾿ αὐτό μᾶς προετοιμάζουν καί οἱ ἀσκήσεις τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς.
Ἀλήθεια, θαυμαστός εἶναι αὐτός ὁ καιρός τῆς νηστείας, καθώς μᾶς λέγει τό τροπάριο. Τήν περασμένη Κυριακή τιμήσαμε τίς μεγαλύτερες μορφές τῶν ἁγίων καί μέσα μας ἄναψε ὁ πόθος νά μιμηθοῦμε τήν ζωή τους. Τώρα σ᾿ αὐτή τήν Κυριακή ἀνυψωθήκαμε πιό ψηλά. Ἀνεβήκαμε στό ἀστραπηφόρο ὄρος Θαβώρ καί διδαχθήκαμε τήν μυστική ἐργασία τῆς ἱερᾶς προσευχῆς, ὅτι μέσα στό φῶς τοῦ Κυρίου βλέπουμε κι ἐμεῖς αὐτό τό φῶς. Ἔτσι θ᾿ ἀνάψη μέσα μας περισσότερο ἡ ἐπιθυμία ν᾿ ἀνεβοῦμε στό ὄρος τοῦ Κυρίου, πού εἶναι ἡ Ἐκκλησία Του, στολισμένη μέ κάθε ἱερό καί ἅγιο αὐτές τίς ἡμέρες: μέ τίς ἅγιες εἰκόνες, τήν νοερά προσευχή καί ἐνδεδυμένη μέ τό ἀνέσπερο φῶς.
"Κύριε, καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι".
"Δεῦτε ἀναβῶμεν εἰς τό ὄρος Κυρίου καί ἐν οἴκῳ Θεοῦ ἡμῶν καί ὑψωθέντες τῷ πνεύματι τῷ φωτί Αὐτοῦ ἐλλαμφθῶμεν..."
ΤΡΙΤΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ
Ἡ τρίτη ἑβδομάδα συνεχίζει νά μᾶς προτρέπη μέ τά παραδείγματα τῶν μεγάλων νηστευτῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, γιά ν᾿ ἀξιωθοῦμε τῶν ἰδίων χαρισμάτων μέ αὐτούς. "Ὥσπερ Σαμψών νηστείᾳ δυναμωθέντες δεῦτε, ὡς ἄλλον θῆρα πατάξωμεν λαοί, τόν τῆς γαστρός δαίμονα, καί οὐ μή γελάσῃ ἡ Δαλιδά τῶν παθῶν, ἐξαπατῶσα ἡμᾶς". (Δευτέρα τῆς τρίτης ἑβδομάδος).
"Γεδεών τόν θαυμάσιον, ἐκμιμουμένη ψυχή, ἀρετάς φέρουσα, πίστιν, ἐλπίδα καί ἀγάπην Χριστοῦ, ἔξελθε κτείνουσα, τά ἀλλόφυλα πάθη...".
Συγχρόνως ὅμως ἡ ἑβδομάδα αὐτή θέτει ἐνώπιόν μας πάλι τήν παραβολή τοῦ ἀσώτου υἱοῦ γιά νά ἐπιστρέψουμε μέ μετάνοια στόν Οὐράνιο Πατέρα. Ἡ ἁμαρτία μᾶς κάνει δούλους τοῦ διαβόλου καί τῶν ἐπαισχύντων παθῶν.
"Πάτερ Ἀγαθέ, ὅλα, ὅσα μοῦ ἐχάρισες, τά σπατάλησα μέ τήν ἀσωτία μου! 'Απομακρύνθηκα ἀπό Σένα καί ἔγινα δοῦλος τοῦ ξένου ἄρχοντος. Τά ἀκάθαρτα ζῶα ἔβοσκα καί ἀπό τήν τροφή τους δέν ἐχόρταινα. Ἀλλά, ἐπειδή γνωρίζω τήν εὐσπλαγχνία Σου, τρέχω πρός Ἐσένα: Σκέπασε τήν γυμνότητά μου μέ τήν φιλανθρωπία Σου καί σῶσε με". Ἡ ἁμαρτία ὅμως δέν ἱκανοποιεῖται καί ἡ ψυχή φθείρεται ἀπό τόν πλοῦτο τῆς Χάριτος, τήν ὁποία ὁλονέν καί στερεῖται.
"Εἰς χώραν ὁ ἄσωτος ἀποδημήσας κακίας, κακῶς ἐδαπάνησα, ὅνπερ πλοῦτον δέδωκας καί λιμῷ τήκομαι, ἀγαθῶν πράξεων καί αἰσχύνην παραβάσεως, ἰδού ἐνδέδυμαι χάριτος ἐνθέου γυμνούμενος καί κράζω σοι...δέξαι με ὡς ἕνα, Οἰκτίρμον τῶν μισθίων σου...".
Ἀλλά τό μεγαλύτερο γεγονός αὐτῆς τῆς ἑβδομάδος εἶναι ἡ τιμητική προσκύνησις τοῦ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ. Μεγάλο εἶναι τό μυστήριο τοῦ Σταυροῦ καί ὅποιος τό ἐγνώρισε, λέγει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, κατενόησε τό βάθος τῶν Γραφῶν καί τήν γνῶσι ὅλων τῶν νοητῶν καί αἰσθητῶν πραγμάτων.
Ὁ Σταυρός εἶναι ἀνθρώπινο καί θεῖο Σημεῖο.
Εἶναι ἀνθρώπινο σημεῖο, διότι ὁ ἄνθρωπος πλάσθηκε μέ τό σχῆμα τοῦ σταυροῦ. Ἀφ᾿ ὅτου τό ἔκανε ὄργανο βασανισμοῦ καί θανάτου, ὁ σταυρός ἔγινε τό σύμβολο τοῦ πόνου καί τοῦ θανάτου. Ἀλλ᾿ ὅταν ἦλθε ὁ Χριστός καί σταυρώθηκε σ᾿ αὐτόν, τότε ἔγινε σημεῖο θεώσεως, σημεῖο τοῦ Υἱοῦ τοῦ Ἀνθρώπου, σημεῖο τῆς νίκης, τῆς χαρᾶς καί τῆς ζωῆς. Γι᾿ αὐτό ψάλλει ἡ Ἐκκλησία μας: "Ὁ Σταυρός σου, Κύριε, ζωή καί ἀνάστασις ὑπάρχει τῷ λαῷ σου...".
Αὐτές οἱ δύο ἔννοιες ἑνώθηκαν καί ἔμειναν πάντοτε μαζί. Στήν ἐπίγεια ζωή μας αὐτούς τούς δύο σταυρούς σηκώνουμε καί φτιάχνουμε τόν σταυρό τῆς σωτηρίας μας, τόν σταυρό πού πρέπει νά σηκώση κάθε Χριστιανός καί ν᾿ ἀκολουθήση τόν Χριστό, κατά τόν λόγο Του: "Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν...ἀράτω τόν σταυρόν αὑτοῦ καί ἀκολουθείτω μοι" (Λουκ.9,23).
Ὁπότε λοιπόν, ἀπό τήν ἀνθρώπινη πλευρά, ὁ Σταυρός εἶναι κόπος, ὑπομονή, πόνος, πόλεμος κατά τοῦ κακοῦ. Καί, ἐπειδή ὅλα αὐτά δέν γίνεται νά τ᾿ ἀποβάλουμε ἀπό τήν ζωή μας, τότε καί τόν σταυρό δέν ἠμποροῦμε νά τόν ἀποφύγουμε. Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὑποχρεωμένος νά μεταφέρη τόν σταυρό του. Ὁ μισθός τῆς ἁμαρτίας εἶναι ὁ θάνατος. Ὁ σταυρός τῶν θλίψεων καί πειρασμῶν εἶναι φυσικός σ᾿ αὐτόν τόν κόσμο. Μέ τά βάσανά Του ὅμως ὁ Σωτήρ ἄνοιξε γιά ἐμᾶς τόν δρόμο τοῦ σταυροῦ. Ὁ πόνος τώρα πλέον γιά ἐμᾶς δέν ὁδηγεῖ στόν θάνατο, ἀλλά στήν ζωή. Εἶναι σταθμός γιά τήν χαρά τῆς ἀναστάσεως. Λίγος σταυρικός πόνος μᾶς λυτρώνει ἀπό τόν αἰώνιο θάνατο. Γι᾿ αὐτό ὁ Χριστός περιμένει μέ πόθο τόν Σταυρό, ἐνῶ οἱ Μάρτυρες ἐπιζητοῦσαν καί ἐχαίροντο στά βάσανά τους, ἐπειδή ἐγνώριζαν ὅτι: "οὐκ ἦν ἄξια τά παθήματα τοῦ νῦν καιροῦ πρός τήν μέλλουσαν δόξαν ἀποκαλυφθῆναι εἰς ἡμᾶς" (Ρωμ.8,18).
Ἀπό θείας πλευρᾶς, ὁ Σταυρός εἶναι τό Σημεῖο τοῦ Υἱοῦ τοῦ Ἀνθρώπου, τό σκῆπτρον Αὐτοῦ, τό Σημεῖο δυνάμεως καί ἐξουσίας, τό Σημεῖο κατά τοῦ θανάτου καί τοῦ διαβόλου, "ὅπλον ἀήττητον", "ζωή καί ἀνάστασις".
"Μεγάλη τοῦ Σταυροῦ Σου, Κύριε ἡ δύναμις", ψάλλει μέ θαυμασμό ἡ Ἐκκλησία. Καί πράγματι ὅλη ἡ χάρις καί δύναμις τοῦ Θεοῦ χορηγεῖται ἀπό τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ. Ἀπό τήν γέννησι καί μέχρι τοῦ θανάτου καί μέχρι τῆς κοινῆς ἀναστάσεως, ὁλόκληρη ἡ ζωή τοῦ Χριστιανοῦ σφραγίζεται ἀπό τόν Τίμιο Σταυρό, ὁ ὁποῖος εἶναι τό κλειδί πού ἀνοίγει τόν οἶκο τῶν θείων ἀρετῶν. Ὁ Σωτήρ ἔδωσε στόν Σταυρό ὅλη τήν δύναμί Του καί τόν ἐχάρισε ὡς τό τιμιώτερο δῶρο στούς Φίλους Του, τούς Μαθητάς Του. Ὅταν παρέδωσε τήν Θεία Ευχαριστία μᾶς εἶπε: "Τοῦτο ποιεῖτε εἰς τήν ἐμήν ἀνάμνησιν" . 'Ενῶ, ὅταν μᾶς ἔδωσε τόν Σταυρό μᾶς εἶπε, αὐτόν νά ἔχετε πρός ἀνάμνησίν Μου, πρός ἀνάμνησιν τῆς ἀγάπης μου πρός ἐσᾶς, γιά τήν ὁποία ἀγάπη ἔδωσα τήν ζωή Μου". Πράγματι ὁ Σταυρός εἶναι τό σημεῖο τῆς ἀπεράντου ἀγάπης τοῦ Θεοῦ γιά τόν ἄνθρωπο. Γι᾿ αὐτό ὁ Σωτήρ ἤθελε νά πεθάνη ἐπί τοῦ Σταυροῦ μέ τά χέρια ἁπλωμένα γιά νά μᾶς δείξη ὅτι πάντα στέκεται μέ τήν ἀγκαλιά Του ἀνοικτή, ἕτοιμος νά μᾶς περιβάλη, νά μᾶς ἀγκαλιάση καί μᾶς περιμένη νά ἐπιστρέψουμνε κοντά Του. Ἡ ὑπενθύμισις τῆς παραβολῆς τοῦ ἀσώτου υἱοῦ, τήν ἑβδομάδα ἐκείνη τοῦ Τριωδίου, αὐτή τήν ἔννοια μᾶς ἀποκαλύπτει.
Ὁ σταυρός τῶν θλίψεων καί τῶν συμφορῶν τοῦ ἀνθρώπου, πού σηκώνεται μέ τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ-τήν ἀήττητη δύναμί Του-μετατρέπεται σέ σταυρό τῆς ἀπαθείας. Ὁ Σταυρός εἶναι σημεῖον τῆς ἀπαθείας, λέγει ὁ ἅγιος Μάξιμος Ὁμολογητής. Θέλοντας νά τονίση μέ αὐτό τήν κατάργησι τῆς ἁμαρτίας καί τήν νέκρωσι τοῦ θανάτου πού θανατώνει τήν ζωή. Αὐτό εἶναι σημεῖο τοῦ πνευματικοῦ ἀνθρώπου, λύτρωσις ἀπό τήν ἁμαρτία καί ψυχική ἀναγέννησις διά τῆς Θείας Χάριτος.
Ἡ ἑορτή τοῦ Σταυροῦ στό ἐνδιάμεσο διάστημα τῶν κόπων τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, αὐτό ἀκριβῶς τό πρᾶγμα θέλει νά μᾶς διδάξη, καθώς φαίνεται κι ἀπό τό συναξάριο τῆς Κυριακῆς.
-Ὁ σταυρός τῆς ζωῆς μᾶς ὑπενθυμίζει τό δένδρο τῆς ζωῆς, πού ἦτο φυτευμένο στό μέσον τοῦ παραδείσου, τό ὁποῖον γεύθηκε ὁ Ἀδάμ, λόγῳ παρακοῆς καί ἀκρατείας του. Ἐνῶ τώρα ἐμεῖς, μέ λίγη ἐγκράτεια, ἀπ᾿ αὐτό τό ξύλο ἀξιωνόμεθα νά κοινωνοῦμε ἀπό τό ὁποῖον κάποτε διά τοῦ Ἀδάμ ἐξαπατηθήκαμε, ὥστε νά ζοῦμε πλέον πάντοτε καί νά μή πεθαίνουμε ποτέ.
-Οἱ κόποι τῆς νηστείας εἶναι ἕνα εἶδος σταυρώσεως, ἀλλ᾿ ὅταν ἐνθυμηθοῦμε τήν σταύρωσι καί τά πάθη πού ὑπέμεινε ὁ Κύριός μας, παίρνουμε θάρρος καί παρηγοριά. Ἐάν ὁ Ἰησοῦς Χριστός σταυρώθηκε γιά χάριν μας, ἄλλο τόσο κι ἐμεῖς εἴμεθα ὑποχρεωμένοι νά σταυρούμεθα μ᾿ Αὐτόν γιά ν᾿ ἀναστηθοῦμε καί δοξασθοῦμε μαζί Του.
-Ἡ νηστεία εἶναι πικρά, ὅπως πικρά ἦσαν καί τά νερά τῆς ἐρήμου Μερρᾶς. Ἀλλ᾿ ὅπως ἐκεῖνα γλυκάνθηκαν, ὅταν βύθισε τήν ράβδο του μέσα σ᾿ αὐτά ὁ Μωϋσῆς, ἔτσι καί ἡ πικρία τῆς νηστείας μετατρέπεται σέ εὐχάριστη γεῦσι ἀπό τήν γλυκύτητα τοῦ Σταυροῦ.
-Στήν περίοδο τῆς Νηστείας ἡ πνευματική πάλη μέ τόν ἐχθρό εἶναιν ἰδιαίτερα πεισματώδης καί ἔχουμε ἀνάγκη ἀπό ἐξωτερική βοήθεια. ὁ Δεσπότης καί ἀρχηγός ὅλων μας, μᾶς στέλλει ὡς πνευματικό ὅπλο τόν Σταυρόν, ἀπό τόν ὁποῖον τρέμουν καί ἐξαφανίζονται οἱ διαβολικές δυνάμεις.
-Ὁ καιρός τῆς Νηστείας εἶναι μία μορφή ταξιδιοῦ πού κάνουμε στήν ἔρημο αὐτοῦ τοῦ αἰῶνος μέ σκοπό νά φθάσουμε στήν ἄνω Ἱερουσαλήμ. Μ᾿ αὐτή τήν σκέψι, ὁ κάθε ταξιδιώτης, κουρασμένος ἀπό τά βάρη του καί λόγῳ τοῦ μήκους τῆς ὁδοῦ, ἐάν εὕρη κάποιο σκιερό δένδρο, ἀναπαύεται. Ἔτσι ἀνανεώνει τίς δυνάμεις του γιά τήν ἑπόμενη διαδρομή.
Τό ἴδιο γίνεται καί σ᾿ ἐμᾶς. Κουρασμένοι ἀπό τήν ὁδό τῆς νηστείας, τίθεται ἀνάμεσά μας ὁ Σταυρός, μᾶς ἐνισχύει καί μᾶς ἐπαυξάνει τόν πόθο γιά τό ὑπόλοιπο ταξίδι τῆς νηστείας πού ἀκολουθεῖ.
-Ὁ Σταυρός εἶναι τό σκῆπτρο τοῦ Χριστοῦ. Καί, ὅπως ἕνας βασιλιᾶς, ὅταν πηγαίνει κἄπου, στέλλει πρῶτα τήν σημαία καί τό σκῆπτρο του, ὡς σημεῖο προεξαγγελτικό, ἔτσι ἀκριβῶς καί ὁ Βασιλεύς Χριστός θέλοντας νά μᾶς προαναγγείλη τήν προσεχῆ ἄφιξί του, τήν μεγαλύτερη νίκη κατά τοῦ θανάτου καί τήν δόξα τῆς ἀναστάσεώς του, μᾶς στέλλει τό βασιλικό σκῆπτρο: τόν Σταυρό, γιά νά μᾶς χαροποιήση καί νά μᾶς προετοιμάση γιά τήν ὑποδοχή του, ὡς Οὐρανίου Βασιλέως καί Νικητοῦ.
Στό τέλος τοῦ ὄρθρου αὐτῆς τῆς Κυριακῆς γίνεται ἡ ἔξοδος καί προσκύνησις τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, τόν ὁποῖον προσκυνοῦμε καί ψάλλουμε: "Τόν Σταυρόν Σου προσκυνοῦμε, Δέσποτα, καί τήν ἁγίαν Σου Ἀνάστασιν δοξάζομεν". Αὐτός ὁ ὕμνος μᾶς φέρει στήν μνήμη τ᾿ Ἅγια Πάθη τοῦ Χριστοῦ, τούς θρήνους τῆς Παναχράντου Μητρός Του καί τίς χορηγούμενες δωρεές τοῦ ἁγίου Σταυροῦ.
"Δεῦτε πιστοί, τό ζωοποιόν Ξύλον προσκυνήσωμεν, ἐν ὧ Χριστός, ὁ Βασιλεύς τῆς δόξης, ἑκουσίως χεῖρας ἐκτείνας, ὕψωσεν ἡμᾶς εἰς τήν ἀρχαίαν μακαριότητα..."
"Δεῦτε, πιστοί, Ξύλον προσκυνήσωμεν, δι᾿ οὗ ἠξιώθημεν τῶν ἀοράτων ἐχθρῶν συντρίβειν τάς κάρας. Δεῦτε πᾶσαι αἱ πατριαί τῶν ἐθνῶν, τόν Σταυρόν τοῦ Κυρίου ὕμνοις τιμήσωμεν...μετά φόβου ἀσπαζόμεθα καί τόν ἐν σοί προσπαγέντα Θεόν, δοξάζομεν...".
"Σήμερον τό προφητικόν πεπλήρωται λόγιον: Ἰδού γάρ προσκυνοῦμεν εἰς τόν τόπον, οὗ ἔστησαν οἱ πόδες σου, Κύριε, καί ξύλου σωτηρίας γευσάμενοι, τῶν ἁμαρτίας παθῶν ἐλευθερίας ἐτύχομεν...."
ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΚΗ
Ἡ τετάρτη ἑβδομάδα πού εὑρίσκεται στό μέσον τῆς Νηστείας φωτίζεται ἀπό τήν παρουσία τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, τόν ὁποῖον μνημονεύουν ἀδιάκοπα οἱ ἀκολουθίες αὐτῶν τῶν ἡμερῶν. "Μέσον διΐπεύοντες σήμερον, ἡμερῶν τῆς ἐγκρατείας, τῇ δυνάμει τοῦ Σταυροῦ, τόν ἐν τούτῳ ὑψωθέντα, μέσον γῆς ὡς κραταιόν καί Θεόν δοξολογήσωμεν...".
Ὁ Τίμιος Σταυρός αὐτές τίς ἡμέρες εὑρίσκεται στό προσκυνητάριο γιά προσκύνημα ὑπό τῶν Πιστῶν. "Σήμερον τόν Σταυρόν τοῦ Κυρίου προσκυνοῦντες, βοήσωμεν: "Χαῖρε ζωῆς ξύλον, ἄδου καθαιρέτα. Χαῖρε χαρά τοῦ κόσμου, φθορᾶς ἀναιρέτα. Χαῖρε ὁ τούς δαίμονας σκορπίζων τῇ δυνάμει σου...".
Μαζί μέ τήν τιμή τοῦ Σταυροῦ μνημονεύεται καί ἕνα ἄλλο γνωστό θέμα, ὡς ἑβδομαδιαῖο. Ἡ Παραβολή τοῦ τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου μᾶς ὑπενθυμίζει πάλι τόν κίνδυνο τῆς ὑπερηφανείας καί τήν μεγάλη ὠφέλεια τῆς ταπεινώσεως. Τά ἁμαρτωλά ἔργα πού ἐκάναμε εἶναι πάντοτε μία ἀφορμή ταπεινώσεως καί κραυγῆς μέ τόν τελώνη: "Ἀτενίσαι τά ὄμματα εἰς οὐρανόν οὐ τολμῶ ὁ τάλας ἐγώ, ἐκ τῶν πονηρῶν μου πράξεων..." (ἑσπερινός Κυριακῆς).
"Τοῖς πάθεσι δουλώσας τῆς ψυχῆς μου τό ἀξίωμα, κτηνώδης ἐγενόμην, καί οὐκ ἰσχύω ἀτενίσαι πρός σέ Ὕψιστε, ἀλλά κάτω νενευκώς Χριστέ, ὡς ὁ τελώνης, δέομαι κραυγάζων σοι: ὁ Θεός ἱλάσθητί μοι καί σῶσον με". (Ἑσπερινός τῆς Παρασκευῆς).
Ἀλλά ὁ Χριστός μᾶς ἐδίδαξε περισσότερο ἀπό τό παράδειγμα τοῦ Τελώνου τήν ταπείνωσι, μέ τήν ἴδια τήν ταπεινωμένη ζωή Του. Γι᾿ αὐτό: "Παρά Κυρίου τοῦ ταπεινώσαντος ἑαυτόν, μέχρι τοῦ διά σταυροῦ θανάτου, διά σέ μαθοῦσα ψυχή μου, τήν ἐξ ἐπάρσεως ταπείνωσιν καί τήν ἐκ ταπεινώσεως ὕψωσιν, ἐπ᾿ ἀρεταῖς μή ἐπαίρου, μηδέ σαυτήν δικαίαν ὑποπτεύσασα, τόν πλησίον κατάκρινε, ὡς ὁ μεγάλαυχος φαρισαῖος, ἀλλά τῶν ἁμαρτημάτων μνημονεύουσα μόνον, ὡς ὁ τελώνης βόησον: ὁ Θεός ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ" .(Ἑσπερινός τῆς Πέμπτης).
Μέ τήν ταπείνωσί Του ὁ Κύριος μᾶς ἐχάραξε τήν μοναδική ὁδό τῆς ταπεινώσεως: "Ἀρίστην ὁδόν ὑψώσεως, Χριστέ, τήν ταπείνωσιν ἔδειξας, σεαυτόν κενώσας καί μορφήν δούλου λαβών, τοῦ φαρισαίου τήν μεγάλαυχον εὐχήν μή προσιέμενος, τοῦ δέ τελώνου τόν συντρετριμμένον στεναγμόν, ὡς ἱερεῖον ἄμωμον, ἐν τοῖς ὑψίστοις προσδεχόμενος.
Ἡ Κυριακή τῆς Σταυροπροσκυνήσεως μέ τήν ἀναφορά της στίς δύο εὐαγγελικές παραβολές: τοῦ ἀσώτου υἱοῦ καί τοῦ τελώνου ἔχει ἕνα βαθύ πνευματικό νόημα. Ὁ Σταυρός ἀπό τό ἕνα μέρος εἶναι σημεῖο τῆς ἀνεκφράστου εὐσπλαγχνίας καί ἀπείρου ἀγάπης τοῦ Θεοῦ. "Οὕτω γάρ ἠγάπησεν τόν κόσμον, ὥστε τόν Υἱόν Αὐτοῦ τόν μονογενῆ ἔδωκεν..."(Ἰωάν. 3,16). Ἐνῶ ἀπό τό ἄλλο μέρος τό σημεῖο τῆς ἀπεράντου ταπεινώσεως τοῦ Κυρίου, ὁ Ὁποῖος "ἐταπείνωσεν ἑαυτόν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δέ σταυροῦ" (Φιλιπ.2,8).
Αὐτά μᾶς διδάσκει ὁ Σωτήρ μ᾿ αὐτές τίς δύο παραβολές. Μᾶς τό φανέρωσε τελειότερα μέ τόν σταυρικό του θάνατο. Ταπείνωσις καί ἀγάπη, οἱ ὁποῖες εἶναι τό πλήρωμα τῆς πνευματικῆς τελειότητος καί τίς ζητᾶμε μέ τόση ἐπιμονή, καθ᾿ ὅλη τήν διάρκεια τῆς Νηστείας μέ τήν προσευχή τοῦ ὁσίου Ἐφραίμ. Τό αὐτό μᾶς ἀποκαλύπτει ὁ Κύριος μέ τό μυστήριο τοῦ Σταυροῦ Του, τό ὁποῖον τιμοῦμε στό μέσον τῆς ἁγίας Τεσσαρακοστῆς.
Ἡ τετάρτη Κυριακή θέτει ἐνώπιόν μας, ὡσάν μία ζωντανή εἰκόνα, ὅλες τίς ἀρετές τοῦ μεγάλου πατρός καί διδασκάλου τῆς μετανοίας, τοῦ ἁγίου Ἰωάννου, τοῦ συγγραφέως τοῦ βιβλίου πού λέγεται Κλῖμαξ. Ἡ ζωή του ἦτο ζωή μυστική, ταπεινή καί φλογισμένη ἀπό τόν θεῖο ἔρωτα. Δεκατέσσερα χρόνια ἔζησε στήν ἡσυχία, συνεχῶς πυρακτούμενος ἀπό τόν ἔνθεο ζῆλο καί τήν φλόγα τῆς θεία ςἀγάπης.
Ὅλη ἡ βιοτή του ἦτο μία ἀφιέρωσις στήν ἀδιάκοπη προσευχή καί τήν πύρινη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Γι᾿ αὐτό ἔγινε πρότυπο πάσης ἀρετῆς καί ἔμπειρος ἰατρός θεραπείας τῶν ἀρρωστημένων ψυχῶν μας. Μέ τήν πνευματική του σοφία, διότι τό ἅγιο Πνεῦμα ὡμιλοῦσε διά τοῦ στόματός του, ἀνεδείχθη ἀπλανής ἀστήρ φωτίζοντας τά πέρατα τοῦ κόσμου (Βλέπε Κοντάκιον τοῦ Ἁγίου).
Τόν πλοῦτο αὐτῆς τῆς σοφίας του συγκέντρωσε στό πνευματικό του θησαυροφυλάκιο, πού ὀνομάζεται "Κλῖμαξ τοῦ παραδείσου", τήν ὁποία προσέφερε ὡς τό τιμιώτατο δῶρο στόν ὀρθόδοξο μοναχισμό.
Ἀποτελεῖται ἀπό 30 βαθμίδες (σκαλιά), ὅσα ἦσαν καί τά χρόνια τῆς ταπεινῆς ζωῆς τοῦ Κυρίου μας καί μᾶς ἀνεβάζει ἀπό σκαλί σέ σκαλί, ἀπό τά ἐπίγεια στά οὐράνια. Φυγή ἐκ τοῦ κόσμου, δηλαδή, ἀπάρνησις περιουσιῶν, συγγενῶν, τοῦ ἰδίου τοῦ ἑαυτοῦ του, ὑποταγή σ᾿ ἕνα ἔμπειρο διδάσκαλο, μετάνοια μετά δακρύων, μνήμη θανάτου, σιωπή, ἀπροσπάθεια καί ἄρνησις κάθε ἀνθρωπίνης φροντίδος, ὅλα αὐτά μᾶς βοηθοῦν νά ξεριζώσουμε τά πάθη ἀπό τήν καρδιά μας, ὅπως γαστριμαργία, φιλαργυρία, ὑπερηφάνεια, ἀκηδία καί τά λοιπά πάθη καί μᾶς ἀνεβάζουν ψηλά γιά τήν ἀπόκτησι τῶν πνευματικῶν ἀρετῶν, ὅπως εἶναι ἡ πραότης, ἁγνεία, ἀκτημοσύνη, ἀγρυπνία, ταπείνωσις, ἐγρήγορσις, προσευχή, ἡσυχία, ἀπάθεια καί οἱ τρεῖς μεγάλες θεολογικές ἀρετές: Πίστις, ἐλπίς καί ἀγάπη.
Ἀφοῦ ὁ ἴδιος ἀνέβηκε προηγουμένως τίς βαθμίδες αὐτῆς τῆς κλίμακος κι ἔφθασε στήν κορυφή αὐτῆς, παρακινεῖ κι ἐμᾶς λέγοντας: Ἀνεβῆτε, ἀδελφοί, ἀνεβῆτε μέ ἀναβάσεις πνευματικές, ἐνθυμούμενοι τόν Προφήτη πού λέγει: "Δεῦτε ἀναβῶμεν εἰς τό ὄρος Κυρίου καί εἰς οἶκον Θεοῦ ἡμῶν". (Ἡσ.2,3).
Ἡ μυστική-οὐσιαστική διδασκαλία τῆς Κλίμακος εἶναι ἡ ἑξῆς: Ὅπως ὁ ἀναβάτης ἀνεβαίνει τήν κλίμακα ἀπό σκαλί σέ σκαλί, ἔτσι ἀκριβῶς καί ἡ πνευματική πρόοδος δέν ἐπιτυγχάνεται μέ μαγικό τρόπο, ἀλλά μέ σύνεσι σέ μιά συγκεκριμένη καί ἀδιάκοπη ἀλληλοδιαδοχή καλῶν ἔργων, κατά τήν διάρκεια ὁλοκλήρου τῆς ζωῆς μας καί ὑπό τήν καθοδήγησι ἑνός δοκιμασμένου πνευματικοῦ διδασκάλου.
Τό βιβλίο "Κλῖμαξ" τοῦ ὁσίου Ἰωάννου γεμᾶτο ἀπό θεία σοφία, εἶναι σπουδαῖος ὁδηγός γιά τούς ἀναχωροῦντας ἐκ τοῦ κόσμου καί ὅσους θέλουν νά πλουτισθοῦν μέ ἀληθινά βιώματα ἐν Χριστῷ ζωῆς.
Καθ᾿ ὅλο τό μῆκος αὐτῆς τῆς σκάλας βλέπουμε σάν σέ καθρέπτη τά σατανικά ὅπλα τῶν ἁμαρτιῶν, τήν ἀλληλοδιαδοχή τῶν ἀρετῶν καί τῶν παθῶν γιά νά μάθουμε τήν ἐπιστήμη τῆς θεογνωσίας καί ἀπαθείας, τήν ἀπόκτησι τῶν ἀρετῶν, τά ὁποῖα καρποφοροῦν στήν ζωή τοῦ μοναχοῦ πού ξεκινᾶ μέ θεμέλιο τήν ὑπακοή καί φθάνει στό ὕψος τοῦ πληρώματος τῆς θείας ἀγάπης.
Οἱ λόγοι τῆς "Κλίμακος" εἶναι γεμᾶτοι ἀπό μυστικά νοήματα, ἁπλᾶ καί βαθειά, ἀληθινά συνθήματα τῆς πνευματικῆς ζωῆς.
"Ὁ μοναχός εἶναι βάθος ταπεινώσεως", "εἶναι βία φύσεως διηνεκής", "εἶναι ἀειλαμπές φῶς τῶν ὀφθαλμῶν τῆς καρδίας".
Ἡ ταπείνωσις εἶναι ὁ μεγάλος πλοῦτος τοῦ μοναχοῦ, ὁ οἶκος τῆς εὐτυχίας, στόν ὁποῖον δέν ἠμποροῦν νά πλησιάσουν οἱ νοητοί ἐχθροί. Ταπείνωσις καί ἀγάπη εἶναι ἡ ἁγιασμένη δυάς τῶν ἀρετῶν. Ἡ ἀγάπη ἐξυψώνει, ἐνῶ ἡ ταπείνωσις σκεπάζει καί φυλάγει νά μή πέσουν αὐτοί πού ἀνεβαίνουν ψηλά.
Ἡ σπουδαιότερη ἀπασχόλησις τοῦ μοναχοῦ εἶναι ἡ νῆψις καί ἡ προσευχή. Ἡσυχαστής εἶναι αὐτός πού λέγει ὅτι "ἐγώ κοιμᾶμαι καί ἡ καρδία μου ἀγρυπνεῖ". (πρβλ.Ψαλμ.5,2). Ἡ προσευχή εἶναι τό μέσον γνώσεως τοῦ ἑαυτοῦ μας "καθρέπτης τοῦ μοναχοῦ", "πλοῦτος τοῦ μοναχοῦ", "ἀδαμάντινο καί ἀνεκτίμητο στεφάνι τοῦ μοναχοῦ", σημεῖο τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ. Ἐάν θέλη νά γνωρίση γρήγορα ὁ μοναχός τήν ὠφέλεια τῆς προσευχῆς, ἄς ἑνώση τήν μνήμη τοῦ ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ μέ τήν ἀναπνοή του.
Κάθε πνευματική πάλη τοῦ μοναχοῦ γίνεται ἐναντίον τῶν παθῶν καί γιά τήν ἀπόκτησι τῶν ἀρετῶν:
-Ἡ ἰατρεία τῆς παρρησίας ἀγοράζεται μέ τόν χρυσό τῆς ταπεινώσεως.
-Ὅποιος ἀπέκτησε τήν μνήμη τοῦ θανάτου δέν ἁμαρτάνει ποτέ.
-Ὑπακοή σημαίνει τάφος τοῦ προσωπικοῦ θελήματος.
-Ὁ ὀκνηρός μοναχός εἶναι βασιλεύς τοῦ κόσμου.
-Ὁ ἀλαζόνας μοναχός δέν ἔχει ἀνάγκη ἀπό δαίμονες, διότι ὁ ἴδιος ἔγινε δαίμονας τοῦ ἑαυτοῦ του.
Ἡ σωματική ἄσκησις ἔχει μεγάλη δύναμι κατά τῶν δαιμόνων διότι:
-Ἡ ἀποξηραμένη λάσπη δέν προσελκύει πλέον τούς χοίρους, οὔτε καί τό μαραμένο ἀπό τήν ἄσκησι σῶμα ἀναπαύει πλέον τούς δαίμονες.
Ἡ μεγαλύτερη φροντίδα τοῦ μοναχοῦ εἶναι νά λυτρωθῆ ἀπό τήν ἀναισθησία, ἡ ὁποία εἶναι "θάνατος τῆς ψυχῆς πρό τοῦ θανάτου τοῦ σώματος". Ταυτόχρονα ν᾿ ἀγωνισθῆ γιά τήν ἀπάθεια, ἡ ὁποία εἶναι "ἡ ἀνάστασις τῆς ψυχῆς πρό τῆς ἀναστάσεως τοῦ σώματος". Ἰδού λοιπόν ὅτι τό τιμιώτερο στολίδι του εἶναι ἡ ἁγία παρθενία καί ἁγνεία. Αὐτός πού τήν ἐπέτυχε, ἀπέθανε καί ἀνέστη καί ζῆ ἀπό ἐδῶ τήν ἀφθαρσία τοῦ μέλλοντος αἰῶνος.
Λόγῳ τῆς ἀνεκτιμήτου ἀξίας πού ἔχει τό Βιβλίο αὐτό τοῦ Ὁσίου, διαβάζεται στίς Ἱερές Ἀκολουθίες κατά τήν διάρκεια τῆς Νητείας καί εἶναι ἕνα ἀπό τά κορυφαῖα καί λαοφιλέστερα βιβλία τοῦ ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ. Ἐνῶ ὁ συγγραφεύς του, ὅσιος Ἰωάννης κατέχει πρωτεύουσα θέσι ἀνάμεσα στούς μεγάλους διδασκάλους καί Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας.
Ἡ μνήμη του τιμᾶται μέσα στήν περίοδο τῆς Νηστείας καί εἶναι εὐκαιρία γιά ὅλους μας νά ἀκούσωμε τά ἀσκητικά του παλαίσματα γιά τόν προσωπικό μας ἀγῶνα.
"Ὅσιε πάτερ, τῆς φωνῆς τοῦ Εὐαγγελίου ἀκούσας, τόν κόσμον κατέλιπες, τόν πλοῦτον καί τήν δόξαν εἰς οὐδέν λογισάμενος. Ὅθεν ἐβόας: Ἀγαπήσατε τόν Θεόν καί εὑρήσετε χάριν αἰώνιον. Μηδέν προτιμήσατε τῆς ἀγάπης αὐτοῦ, ἵνα ὅταν ἔλθῃ ἐν τῇ δόξῃ αὐτοῦ, εὑρήσετε ἀνάπαυσιν, μετά πάντων τῶν ἁγίων, ὧν ταῖς ἱκεσιαις Χριστέ φύλαξον καί σῶσον τάς ψυχάς ἡμῶν".
ΠΕΜΠΤΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΚΗ
Ὅσο πλησιάζουμε πρός τό τέλος τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, οἱ ἱερές ἀκολουθίες μᾶς διηγοῦνται ζωηρότερα γιά τά σωτήρια Πάθη τοῦ Κυρίου μας. Αὐτή ἡ ἑβδομάδα μᾶς ὑπενθυμίζει τήν πτῶσι τοῦ Ἀδάμ καί ὁλοκλήρου τοῦ ἀνθρωπίνου γένους καί κατόπιν τήν παραβολή τοῦ ἐλεήμονος Σαμαρείτου, στήν ὁποία καθρεπτίζεται αὐτή ἡ πτῶσις καί ἡ λύτρωσις.
Ὁ ἐμπεσών στούς ληστές εἶναι ὁ ἄνθρωπος τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τόν ὁποῖον οὔτε ἡ ἱερωσύνη, οὔτε ὁ Νόμος ἠμπόρεσαν νά τόν θεραπεύσουν. "Λησταῖς λογισμοῖς περιπεσών ὁ Ἀδάμ, ἐκλάπη τόν νοῦν, τραυματισθείς τήν ψυχήν καί ἔκειτο γυμνός ἀντιλήψεως. Οὔτε ἱερωσύνην ὁ πρό τοῦ νόμου προσέσχεν αὐτῷ, οὔτε Λευΐτης μετά νόμον ἐπεῖδεν αὐτόν, εἰ μή ὁ παραγενόμενος Θεός..." (Ἑσπερινός τῆς Κυριακῆς).
Πτῶσις στούς ληστές εἶναι ἐπίσης καί ἡ αἰχμαλωσία τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τά πάθη πού γίνεται μέ τήν ἀπάτη τοῦ διαβόλου καί καταπάτησι τῶν θείων ἐντολῶν. "Τῷ τοῖς λησταῖς περιπεσόντι, ὡμοιώθην ἐγώ, Δέσποτα τῶν ἁπάντων, ταῖς πταίσμασί μου περιπεσών καί ὑπ᾿ αὐτῶν ἀνηλεῶς κατετρώθην, ἀλλά μή ἐγκαταλείπῃς με ἀνιάτρευτον...Ἰησοῦ τό σωτήριον ὄνομα ἐλέησόν με..."(Ὄρθρος Δευτέρας).
Ὁ ἐλεήμων Σαμαρείτης, ὁ ὁποῖος ἔσωσε τόν ἡμιθανῆ, δέν εἶναι ἄλλος ἀπό τόν Σωτῆρα Χριστόν, ὁ Ὁποῖος μέ τά Πάθη καί τόν θάνατό Του ἔσωσε τό ἀνθρώπινο γένος καί ἐλύτρωσε αὐτούς πού ἔκραζαν αἰώνια πρός Αὐτόν: "Ἐξοστρακισθείς τῆς εὐθείας ὁδοῦ σου, ὑπό παῶς ὁ δύστηνος κατεκρημνίσθην εἰς βάραθρον...σύ δέ Χριστέ με ἠλέησας, καί τῷ ὅπλῳ τοῦ Σταυροῦ, τῆς ἁμαρτίας τό ἔγγραφον διαρρήξας, τῇ ἀπαθείᾳ, ἐλάμπρυνας, καί τό Πατρί σύνεδρόν με πεποίηκας..." (Ἑσπερινός Τρίτης).
Ἀπό τίς ὑπόλοιπες ἑβδομάδες τῆς νηστείας, ἡ Πέμπτη κατέχει ἰδιάζουσα θέσι, καθ᾿ ὅσον περιέχονται σ᾿ αὐτήν δύο ἰδιαίτερα γεγονότα: Ὁ Μέγας Κανών τῆς Πέμπτης καί ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος τοῦ Σαββάτου.
Τήν Πέμπτη πρωΐ στόν ὄρθρο διαβάζεται ὁλόκληρος ὁ Κανών τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέου, πού διαβάσθηκε κατά τό Μέγα Ἀπόδειπνο τῶν πρώτων τεσσάρων ἡμερῶν τῆς Πρώτης ἑβδομάδος. Μαζί μέ τόν Κανόνα διαβάζεται καί ἡ ζωή τῆς Ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας, πού εἶναι γραμμένη ἀπό τόν πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Σωφρόνιο.
Ἡ αἰτία γιά τήν ὁποία τοποθετήθηκαν αὐτά, ὅπως λέγει τό συναξάριο τοῦ Τριωδίου, εἶναι ὅτι πλησιάζει πρός τό τέλος ἡ νηστεία καί οἱ ἄνθρωποι δέν θά πρέπει νά ἀποκάμουν ἀπό ἀκηδία στόν πνευματικό τους ἀγῶνα καί ἐγκαταλείψουν τόν δρόμο τῆς ἀσκήσεως καί ταπεινώσεως.
Ὁ ἅγιος Ἀνδρέας μέ τίς ἱστορίες πού μνημονεύει στόν Κανόνα του γιά τά καλά ἔργα τῶν ἀνθρώπων τῆς Παλαιᾶς καί τῆς Καινῆς Διαθήκης, παροτρύνει τούς ἀγωνιστές Χριστιανούς ν᾿ ἀντιμετωπίσουν ἀνδρείως τούς νοητούς ἐχθρούς. Ἐνῶ ὁ ἅγιος Σωφρόνιος μέ τήν τερπνή καί ὡραία διήγησι ἐνισχύει καί προτρέπει τούς πιστούς πρός τόν Θεό, ὥστε νά μή ἀπελπισθοῦν, ὅσοι ἔπεσαν σέ ἁμαρτίες καί ὅτι τό ἔλεος καί ἡ ἀγαθότης τοῦ Θεοῦ ἀπέναντι τῶν ἁμαρτωλῶν, καθώς φαίνεται ἀπό τήν ζωή τῆς ὁσίας Μαρίας, εἶναι μεγάλη.
Τό Κοντάκιο τοῦ Κανόνος εἶναι μία δυνατή προτροπή ἐγρηγόρσεως καί προετοιμασίας γιά τήν μέλλουσα φοβερή ἀπολογία: "Ψυχή μου, ψυχή μου, ἀνάστα τί καθεύδεις; Τό τέλος ἐγγίζει καί μέλλεις θορυβεῖσθαι! Ἀνάνηψον οὖν, ἵνα φείσηταί σου Χριστός ὁ Θεός, ὁ πανταχοῦ παρών καί τά πάντα πληρῶν".
Στόν ὄρθρο τοῦ Σαββάτου, διαβάζονται σέ τέσσερεις στάσεις οἱ Χαιρετισμοί τῆς Θεοτόκου μέ πανηγυρική χάρι καί μέ ἐπανάληψι πολλές φορές τοῦ πρώτου κοντακίου πού λέγεται πρός τιμήν αὐτῆς τῆς ἑορτῆς: "Τῇ ὑπερμάχῳ στρατηγῷ τά νικητήρια...".
Ἡ ἑορτή αὐτή καθωρίσθηκε πρός τιμήν καί μνήμην τῶν νικῶν πού ἐκέρδισαν οἱ Χριστιανοί μαχητές μέ τήν θαυμαστή βοήθεια τῆς Θεομήτορος, πρῶτον ἐναντίον τῶν Σκυθῶν καί Περσῶν, δεύτερον ἐναντίον τῶν Σαρακηνῶν καί τρίτον ἐναντίον τῶν Ἀγαρηνῶν, οἱ ὁποῖοι μέ ἄπειρο πλῆθος στρατιωτῶν ἐπολιόρκησαν ἀπό ξηρᾶς καί θαλάσσης τήν Κωνσταντινούπολι. Ὁ πατριάρχης Σέργιος μαζί μέ τόν Κλῆρο καί τούς Χριστιανούς ἐτέλεσαν ἀγρυπνία, προσευχή καί λιτανεία μέ τίς ἱερές εἰκόνες καί ἰδιαίτερα τήν θαυματουργό εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, τῆς ὁποίας ἡ ἀήττητος δύναμις δέν ἄργησε νά φανερωθῆ. Διότι οἱ ἄπιστοι, ὄντας ἀσυγκρίτως περισσότεροι, ἀπ᾿ ὅ,τι ἦσαν οἱ Χριστιανοί, ἐνικήθησαν τελείως, ἐνῶ τά πλοῖα τους βυθίσθηκαν μέσα στήν φουρτουνιασμένη θάλασσα. Γιά ν᾿ ἀποδώσουμε στήν Ὑπέρμαχο Στρατηγό τά εὐχαριστήρια, ἡ Ὁποία φυλάγει τό γένος τῶν Χριστιανῶν ἀπροσμάχητον καί τό ἐλευθερώνει ἐκ παντοίων κινδύνων, ψάλλουμε τό Κοντάκιό της: "Τῇ Ὑπερμάχῳ Στρατηγῷ...", ποίημα τοῦ πατριάρχου Σεργίου.
Ἡ πέμπτη Κυριακή παρουσιάζει ἐνώπιόν μας ἕνα μεγάλο πρότυπο ὑψηλῆς πνευματικῆς στάθμης, τήν ζωή τῆς ὁσίας Μητρός ἡμῶν Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας. 'Ἐάν ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος τῆς περασμένης Κυριακῆς εἶναι τό πρότυπο τῆς μοναχικῆς ζωῆς καί ὅλων τῶν ἀνθρώπων πού ποθοῦν τήν σωτηρία τους, χωρίς παρεκκλίσεις καί παλινδρομήσεις ἀπό τόν ἀληθινό δρόμο, ἡ ὁσία Μαρία εἶναι τό ὑπόδειγμα μετανοίας αὐτῶν πού ἁμάρτησαν ἤ πλανήθηκαν ἀπό τήν ὁδό τῆς σωτηρίας καί αὐτῶν πού ταξιδεύουν μετ᾿ἐμποδίων καί πτώσεων. Εἶναι ἀκόμη ὑπόδειγμα μετανοίας καί γι᾿ αὐτούς πού ἀγωνίζονται, ὅσον ἠμποροῦν, νά ὑψωθοῦν στήν κλίμακα τῆς ἁγιότητος.
Ὅπως διηγεῖται ἡ ἴδια, ἐπέρασε τήν νεότητά της μέσα στά πλέον ἀδιάντροπα καί ἀχαλίνωτα πάθη. Κάποτε, βλέποντας μερικά πλοῖα πού ἑτοιμάζοντο νά πλεύσουν πρός τήν Ἰερουσαλήμ, γιά τήν ἑορτή τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, ἀνεχώρησε κι αὐτή μέ μία ὁμάδα νεαρῶν ἀγοριῶν, ὄχι μέ σκοπό νά προσκυνήση, ἀλλ᾿ ἐπειδή εὑρῆκε εὐκαιρία καί ἀνθρώπους γιά νά ἱκανοποιήση τήν ἀχόσταστη πορνική ἐπιθυμία της.
Ἔφθασε στά Ἰεροσόλυμα, μετά ἀπό ἕνα ἁμαρτωλό ταξίδι, καί ἐπῆγε μαζί μέ ὅλο τόν κόσμο στόν ναό γιά τήν προσκύνησι τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Ὅμως δέν ἠμπόρεσε νά προχωρήση πιό μέσα στόν νάρθηκα, ὅσο καί νά ἐβίαζε τόν ἑαυτό της, διότι μία ἀόρατος δύναμις τήν ἐμπόδιζε. Τότε λοιπόν, ἐξύπνησε μέσα της τό αἴσθημα τῆς ἐνοχῆς καί ἁμαρτωλότητος. Βλέποντας δίπλα τήν εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, προσευχήθηκε μέ μετάνοια καί ἐσωτερική συντριβή. Ἀφοῦ αἰσθάνθηκε κάποια καρδιακή ἀνακούφισι, δοκίμασε πάλι νά μπῆ στήν ἐκκλησία. Πράγματι καμμία δύναμις δέν τήν ἐμπόδισε τώρα νά μπῆ μέσα. Προσκύνησε μέ μεγάλη ταπείνωσι τόν Σταυρό τοῦ Κυρίου καί, ὅταν ἐξῆλθε τοῦ ναοῦ, ὕψωσε ἄλλη θερμή προσευχή πρός τήν Θεοτόκο. Ἐκείνη ἄκουσε τήν μετά δακρύων προσευχή της καί τῆς εἶπε νά περάση τόν Ἰορδάνη ποταμό καί νά ὑπάγη στήν ἔρημο. Μετά ἀπό μία σύντμη στάσι στήν ἐκκλησία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ στόν Ἰορδάνη, ὅπου καί ἀξιώθηκε τῆς κοινωνίας τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων, πέρασε τά σύνορα τῆς ἐρήμου καί ἄρχισε μιά καινούργια ζωή. Πράγματι, ἔκαμε μία ὑπεράνθρωπη ζωή πού τήν συνέχισε μέχρι τό τέλος τῆς ζωῆς της. Σαράντα ἑπτά χρόνια ἔζησε μέ δύο καί ἥμισυ κομμάτια ψωμί, τά ὁποῖα εἶχε πάρει κατά τήν ἀναχώρησί της ἀπό τήν Ἰερουσαλήμ. Ὅλη αὐτή τήν περίοδο βασανιζόταν ἀπό τήν πεῖνα, τήν δίψα, τήν γυμνότητα, τόν καύσωνα τοῦ ἡλίου, τήν ἀνυπόφορο παγωνιά τῆς νυκτός καί ἀπό τήν ἀδιάκοπη πάλη μέ τά ἀκάθαρτα πνεύματα.
Στά τελευταῖα της χρόνια, κατά θεία οἰκονομία, συναντήθηκε μέ τόν ὅσιο Ζωσιμᾶ, ὁ ὁποῖος τῆς προσέφερε πρό τοῦ θανάτου της τήν θεία Κοινωνία καί μᾶς διηγήθηκε τήν ζωή της, ὅπως τήν ἄκουσε ἀπό τό στόμα τῆς Ὁσίας. Μετά ἀπό τόσα χρόνια ἀσκήσεως στήν ἔρημο ἡ ὁσία Μαρία ἐξωμοιώθηκε περισσότερο μέ τούς ἀγγέλους παρά μέ τούς ἀνθρώπους. Διότι, ὅταν προσευχόταν, ἀνυψωνόταν στόν ἀέρα. Ἐπέρασε τόν Ἰορδάνη χωρίς νά βραχῆ, προεγνώριζε τούς διαλογισμούς τῶν ἀνθρώπων καί προέβλεπε τά μακράν καί τά μέλλοντα, ὡσαν νά τά εἶχε μπροστά της.
Ἡ ὁσία Μαρία μᾶς καταπλήσσει κατά τό ξεκίνημα της γιά τήν καινούργια ζωή μέ δύο σπουδαῖα ἔργα: Τήν ἀσάλευτη ἀπόφασί της ν᾿ ἀρχίση μιά ἄλλη ζωή καί τήν τελεία ἀποκοπή της ἀπό τά δεσμά τῆς ἁμαρτίας. Ἡ ἁμαρτία εἶναι αἰχμαλωσία, ἡ σωτηρία εἶναι ἐλευθερία. Δέν ὑπάρχει σωτηρία στήν χώρα τῆς ἁμαρτίας. Ὁ Ἑβραϊκός λαός γιά νά φθάση στήν χώρα τῆς Ἐπαγγελίας, ἔπρεπε νά περάση πρῶτα ἀπό τήν δουλεία τῆς Αἰγύπτου. Ὁ ἄσωτος υἱός μόνον, ὅταν ἐπέστρεψε στό πατρικό του σπίτι, ἐφόρεσε τήν πρώτη στολή καί τιμήθηκε. Ἡ ὁσία Μαρία, ὄχι στήν Αἴγυπτο, πού ἦτο ὁ τόπος τῶν ἁμαρτιῶν της, ἀλλά μακριά στήν ἔρημο τοῦ Ἰορδάνου, ἐκεῖ ἐλευθερώθηκε ἀπό τήν ἁμαρτία καί ἁγιάσθηκε. Συνεπῶς, γιά ν᾿ ἀρχίσουμε μιά καινούργια ζωή μέ τόν Χριστό, πρέπει νά κόψουμε τελείως τίς σχέσεις μας μέ τήν ἁμαρτία. Δέν ἠμποροῦμε νά βάλουμε καλή ἀρχή, ἐάν δέν μισήσουμε τήν ἁμαρτία ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς μας.
Ὁ ἅγιος Αὐγουστῖνος, πού κι αὐτός στήν νεότητά του ἔκανε αὐτή τήν ἁμαρτωλή ζωή, προσευχόταν μέ μεγάλη μετάνοια λέγοντας: "Κύριε, βοήθησέ με νά σ᾿ ἀγαπήσω, μέ τόση ἀγάπη, ὅση ἀγάπησα τήν ἁμαρτία στό παρελθόν!"
Αὐτό εἶναι τό πρῶτο ἔργο στήν ζωή τῆς ὁσίας Μαρίας, τό ὁποῖον δέν πρέπει νά ξεχνοῦμε. Ἐάν θέλουμε νά ἐπιτύχουμε κάτι μέ τήν προσευχή, τήν νηστεία καί τίς ἄλλες χριστιανικές ἀσκήσεις, πρέπει νά ἐξέλθουμε ἀπό τήν Αἴγυπτο καί νά πᾶμε στήν Ἰερουσαλήμ, νά σηκώσουμε τόν Σταυρό, νά περάσουμε τόν Ἰορδάνη καί νά κατοικήσουμε στήν ἔρημο. Νά φύγουμε δηλαδή, ἀπό τήν ἁμαρτία καί νά φιλοξενηθοῦμε στήν γῆ τῆς ἀναμαρτησίας μέ τήν σταθερή ἀπόφασι νά κάνουμε μόνο τό θέλημα τοῦ Θεοῦ.
Αὐτή ἡ άπόφασις δέν λαμβάνεται εὔκολα, διότι εὐθύς ἀμέσως ἀρχίζουν οἱ δυσκολίες. Σαράντα ἑπτά χρόνια στήν ἔρημο, συνεχής ἀγώνας γιά τήν λύτρωσι ἀπό τά τυραννικά πάθη, τά ὁποῖα βασανίζουν τήν ψυχή κι ὅταν ἀκόμη τά ἀπαρνηθῆ. Ὁ ὁσία Μαρία εὑρίσκεται στήν ἔρημο, ὑποφέρει ἀπό τήν πεῖνα, τήν δίψα, δέν βλέπει κανέναν ἄνθρωπο μέσα στήν ἔρημο, δέν ἀκούει κανέναν κι ὅμως δέκα ἑπτά χρόνια βασανιζόταν ἀπό τήν φλόγα τῶν ἐμπαθῶν λογισμῶν, ἀπό τίς ἀναμνήσεις τῆς πορνείας, γαστριμαργίας καί μέθης, στά ὁποῖα ζοῦσε παλαιότερα. Ἀπ᾿ ἐδῶ καταλαβαίνουμε, ὅπως εἴδαμε καί στόν ἄσωτο υἱό, ὅτι ἡ ἁμαρτία εἶναι ὁ μεγαλύτερος ἐχθρός τῆς ψυχῆς μας. Ὄργανο τοῦ διαβόλου εἶναι ὁ ἴδιος ὁ διάβολος, ὁ ὁποῖος μέ ὑποκρισία, μέ πονηρία, μέ ψεῦδος καί ἀπάτη κρύβει τήν ἐχθρότητα πού τρέφει ἐναντίον μας, μέχρις ὅτου μᾶς πιάσει στήν παγίδα τῆς συνηθείας μέ τήν ἁμαρτία. Τότε λοιπόν, μᾶς παρουσιάζει ὅλο τό θανάσιμο μῖσος πού ἔχει ἐναντίον μας, δέν μᾶς λυπᾶται καθόλου, μᾶς βασανίζει καί δέν θέλει ν᾿ ἀναχωρήση, χωρίς νά ὁδηγήση καί τήν δική μας ψυχή στά βάσανα τοῦ ἄδου. Γι᾿ αὐτό ὅλοι οἱ Πατέρες μᾶς προτρέπουν συνεχῶς νά ἀποφεύγουμε σάν δάγκωμα ὀχιᾶς τήν πρώτη ἐμπειρία τῆς ἁμαρτίας καί περιεργείας.
Ὅποιος φεύγει ἀπό τήν ἁμαρτία, λυτρώνεται ἀπό τόν φοβερό πόλεμο πού κατόπιν ἀκολουθεῖ, ἀπό τόν ὁποῖον δέν εἴμεθα σίγουροι ὅτι κάποτε θά λυτρωθοῦμε. Ποιός ἠμπορεῖ νά ἔχη τήν θέλησι καί ἀποφασιστικότητα τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας;
Ἀλήθεια, ὅταν σκεπτώμεθα τήν ζωή, τούς ἀγῶνες καί τήν ὑπομονή της, κυριευόμεθα ἀπό θαυμασμό καί φόβο. Ἡ ἀσκητική πολιτεία της μᾶς φαίνεται ὑπεράνθρωπη. Κι ἔτσι εἶναι, διότι δέν γινόταν διαφορετικά. Τό δηλητήριο τῆς ἁμαρτίας δέν θεραπεύεται μέ τό νερό τῶν λουλουδιῶν. Ἔχει ἀνάγκη ἀπό δυνατά ἰατρικά φάρμακα, ὄχι μέ ἡμίμετρα ἀλλά μέ ἀγῶνα ζωῆς καί θανάτου. Οἱ Πατέρες ἀπό τό Γεροντικό λέγουν ἕνα σοφό λόγο: "Δῶσε θέλησι καί πάρε δύναμι" κι ἄλλος λέγει: "Δῶσε αἷμα καί λάβε πνεῦμα". Εἶσαι ἀδύνατος πνευματικά; Ὁ Σωτήρ γιά τούς ἀδυνάτοιυς ἦλθε. "Θέλεις νά γίνεις ὑγιής;" μᾶς ἐρωτᾶ. Πρέπει μέ ὅλη σου τήν καρδιά νά δοθῆς σέ Μένα καί θά πάρεις δύναμι. Πάρε δύναμι νά ξεπεράσης τίς στενοχώριες, νά ἀντιμετωπίσης τόν νοητό ἐχθρό, νά μή ὑποκύπτης στόν ἀγῶνα, νά δώσης αἷμα γιά νά λάβης πνεῦμα. Ἡ Χάρις ἐνισχύει τίς ἐξηντλημένες ἀπό τήν ἁμαρτία δυνάμεις, θεραπεύει τά ψυχικά τραύματα καί αὐτό πού μέ τήν θέλησί μας καταστρέψαμε, τώρα πρέπει νά τό ἐπανορθώσουμε μέ τήν καθαρά ἐξομολόγησι, μέ τήν εἰλικρινῆ μετάνοια, μέ τά καλά ἔργα, μέ τήν νηστεία καί τήν προσευχή. Ἐάν κάποτε μᾶς εὐχαρίστησε ἡ ψεύτικη ἀπόλαυσις τὴς ἁμαρτίας, τώρα πρέπει νά γευθοῦμε καί τήν ὠφέλιμη πικράδα τοῦ ἰατρικοῦ φαρμάκου. Ὅπως ὁ ἀσθενής ὑπομένει τήν ἐγχείρησι, τήν κοπή τῶν μελῶν, τό πικρό φάρμακο, γνωρίζοντας ὅτι αὐτά θά τοῦ χαρίσουν τήν ποθουμένη ὑγεία, ἔτσι πρέπει νά ὑπομείνουμε τούς κόπους τῆς νηστείας μέ τήν ἐλπίδα ὅτι γρήγορα ἔρχεται ἡ ἑορτή τῆς Λαμπροφόρου Ἀναστάσεως. Ἔτσι ἀκόμη πρέπει νά ὑποδεχθοῦμε τά σωτηριώδη καί λυτρωτικά ἐκ τῆς ἁμαρτίας Πάθη τοῦ Χριστοῦ, τά ὁποῖα μᾶς ἀξιώνουν τῆς ἀθανάτου χαρᾶς, τῆς φωταυγείας καί γλυκύτητος τοῦ αἰωνίου Πάσχα μαζί μ᾿ ἐκείνους πού ὑπέμειναν τίς θλίψεις καί τά ποικίλα βάσανα αὐτῆς τῆς ζωῆς.
Τά γεγονότα αὐτῆς τῆς ἑβδομάδος ἔχουν στενό δεσμό μεταξύ τους καί μιά βαθειά πνευματική σημασία.
Ὅπως ἄλλοτε ἡ Κωνσταντινούπολις πολιορκήθηκε ἀπό τά βάρβαρα ἔθνη γιά νά κατακτηθῆ κατόπιν ἀπ᾿ αὐτά, ἔτσι καί σ᾿ αὐτή τήν ἐπίγεια ζωή καί προπαντός στήν περίοδο τῶν πνευματικῶν ἀγώνων, ἡ βασιλική πόλις τῆς ψυχῆς μας, πολιορκεῖται ἀπό τούς ἀοράτους ἀγαρηνούς καί σαρακηνούς, οἱ ὁποῖοι ἀποσκοποῦν νά λεηλατήσουν τόν πλοῦτο τῶν ἀρετῶν της καί νά τήν ρίξουν στόν βυθό τῆς ἁμαρτίας, πού εἶναι ὁ θάνατος.
Ἔχουμε ὅμως φοβερά καί ἀκαταμάχητη προστασία τήν Πανάχραντο Μητέρα τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία πάντοτε μᾶς λυτρώνει ἀπό κάθε δοκιμασία.
Κι ἄν ἀκόμη συμβῆ κάποτε ν᾿ ἀμελοῦμε γιά τίς ἀρετές καί πνιγόμεθα στίς ἀνθρώπινες μέριμνες, ὑποκύπτουμε στούς ἀοράτους ληστές καί πίπτουμε ἡμιθανεῖς, καί τότε ἀκόμη, ἄς ἔχουμε τήν ἐλπίδα μας στό ἀμέτρητο ἔλεος Ἐκείνου, ὁ Ὁποῖος ὄχι ἀπό τήν Σαμάρεια, ἀλλά ἀπό τήν Θεοτόκο Μαρία προῆλθε γιά τήν ἰδική μας σωτηρία.
Τό παράδειγμα τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας μᾶς ἐνισχύει καί μᾶς δίνει ἐλπίδα. Κι αὐτή ἔπεσε καί λεηλατήθηκε ἀπό τούς δαίμονες ληστές, ἀλλά λυτρώθηκε μέ τήν δύναμι τοῦ Σταυροῦ καί τήν ἀνίκητη δύναμι τῆς Κυρίας Θεοτόκου.
"Τά σκιρτήματα πάντα τῆς σαρκός, χαλινώσασα πόνοις ἀσκητικοῖς, ἀνδρεῖον ἀπέδειξαν, τῆς ψυχῆς σου τό φρόνημα, τόν γάρ Σταυρόν ποθήσασα, Κυρίου θεάσασθαι, ἱερῶς ἀοίδιμε τῷ κόσμῳ ἐσταύρωσαι..." (Ὄρθρος Κυριακῆς).
"Ἡ πορνείας πρότερον μεμεστωμένη παντοίαις, Χριστοῦ Νύμφη σήμερον, τῇ μετανοίᾳ ἐδείχθη, Ἀγγέλων τήν πολιτείαν ἐπιποθοῦσα, δαίμονας, Σταυροῦ τῷ ὅπλῳ καταπατοῦσα, διά τοῦτο βασιλείας ἐφάνης, νύμφη Μαρία ἔνδοξε". (Κοντάκιον Κυριακῆς).
Η ΕΚΤΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΒΑΪΩΝ
Αὐτή ἡ ἑβδομάδα εἶναι γεμάτη ἀπό γεγονότα πού ἔχουν βαθύ περιεχόμενο. Συνοπτικά αὐτή μᾶς ὑπενθυμίζει τήν ἀναχωρητική παράδοσι τῶν πρώτων αἰώνων τοῦ Χριστιανισμοῦ καί μνημονεύει τήν ζωή τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας. Στό τέλος αὐτῆς τῆς ἑβδομάδος οἱ ἐρημίτες ἐπέστρεφαν στά κοινόβιά τους ἀπό τίς ἐρήμους, ὅπου ἠσκοῦντο τήν περίοδο τῆς νηστείας, γιά νά κοινωνήσουν τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων καί νά συνεορτάσουν μαζί τό Ἅγιο Πάσχα. "Οἱ ἐν τοῖς ἐρήμοις καί ὄρεσι καί σπηλαίοις, ἥκατε ἀθροίσθητε, σύν ἡμῖν βαϊφόροι, ὑπαντῆσαι τῷ Βασιλεῖ καί Δεσπότῃ. Ἔρχεται γάρ σῶσαι τάς ψυχάς ἡμῶν". (Παρασκευή πρό τῶν Βαΐων).
Ἐπίσης τήν Παρασκευή τελειώνουν καί οἱ κόποι τῆς Μεγάλης Νηστείας: "Τήν ψυχωφελῆ πληρώσαντες Τεσσαρακοστήν καί τήν ἁγίαν ἑβδομάδα τοῦ Πάθους σου, αἰτοῦμεν κατιδεῖν Φιλάνθρωπε...".(Ἀπόστιχα Αἴνων Παρασκευῆς, πρό τῶν Βαΐων).
Σάν ἕνα ἐπισφράγισμα αὐτῶν τῶν ἀσκήσεων οἱ Ἱερές Ἀκολουθίες θέτουν ἐνώπιόν μας τό παράδειγμα τοῦ ἀσπλάγχνου πλουσίου καί τοῦ πτωχοῦ Λαζάρου (Λουκ.16,19-31), πρός γνῶσιν τοῦ βάθους τῆς πνευματικῆς ἐννοίας αὐτοῦ.
Ὅπως θεολογοῦν τά τροπάρια τῆς Ἀκολουθίας τῆς Τετάρτης, ἡ παραβολή αὐτή εἶναι ἕνας καθρέπτης τῆς καταστάσεως τοῦ ἑβραϊκοῦ λαοῦ καί τῶν εἰδωλολατρικῶν ἐθνῶν: "Ὁ Ἰσραήλ πορφύραν καί βύσσον ἐνεδέδυτο, στολαῖς ἱεραῖς καί βασιλείοις λάμπων· νόμον δέ καί προφήτας πλουτῶν, νομίμοις λατρείαις ἐνευφραίνετο...ὡς Πλούσιος ἄσπλαγχνος Λαζάρῳ πένητι, ὁ πορφύρας καί βύσσου, ἄσβεστον πῦρ ἀνθυποδύς· καί βλέπων ὀδυνᾶται τόν πρίν ψιχίων ἀληθείας, ἐνδεῆ λαόν τῶν ἐθνῶν· νῦν ἐν κόλποις πίστεως, Ἀβραάμ θαλπόμενον, τήν τοῦ Αἵματός σου πορφυρίδα, σύν τῇ βύσσῳ τοῦ βαπτίσματος φοροῦντα...".
Ταυτόχρονα ἡ παραβολή αὐτή εἶναι μία εἰκόνα τῆς ἐσωτερικῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου.
"Πορφύραν αὐτοκρατορίας θεότευκτον, καί βύσσον ἀφθαρσίας, ἐστολισμένη ψυχή μου, τήν οἰκείαν ἀξίαν καθύβρισας· πλοῦτον καί τρυφήν ἐπί ἁμαρτίᾳ ποιησαμένη, καί κατεπαιρομένη, τῶν ὁμοφύλων, ὡς ὁ τόν πτωχόν Λάζαρον, παριδών Πλούσιος...Ὁ πορφύραν ὕβρεως πρό Σταυροῦ φορέσας, καί γυμνός ἐν Σταυρῷ παγείς δι᾿ ἐμέ, τῷ τῆς σῆς βασιλείας ἐνδύματι, ἐξ αἰσχύνης αἰωνίου Χριστέ ρῦσαι με".(Ἀπό τά Ἀπόστιχα Ἑσπερινοῦ τῆς Τρίτης πρό τοῦ Λαζάρου).
Έπίσης ἡ Παραβολή μᾶς προτρέπει νά μή ἀφήνουμε νά προσκολλᾶται ἡ καρδιά μας στά πρόσκαιρα, ἀλλά νά δέχεται μέ ὑπομονή τίς στενοχώριες καί τίς συμφορές τοῦ βίου. "Θαυμαστή τοῦ Σωτῆρος, ἡ δι᾿ ἡμᾶς φιλάνθρωπος γνώμη....τοῦ Λαζάρου καί τοῦ Πλουσίου τόν βίον ἐστηλίτευσε. Τῶν ἑκατέρων οὖν τό τέλος ἐνοπτριζόμενοι, τοῦ μέν φύγωμεν τό ἀπηνές καί μισάνθρωπον, τοῦ δέ ζηλώσωμεν τό καρτερές καί μακρόθυμον, πρός τό σύν αὐτῷ τοῦ Ἀβραάμ κόλποις, ἐνθαλπόμενοι βοᾶν: Δικαιοκρῖτα Κύριε, δόξα σοι".
Ἡ πνευματική σημασία αὐτῆς τῆς παραβολῆς εἶναι ἐμφανής. Πλούσιος εἶναι ὁ ἑβραϊκός λαός, διότι εἶχε τόν πλοῦτο τοῦ Νόμου καί τῶν Προφητῶν. Πλούσιος εἶναι καί ὁ ἄνθρωπος πού ἀπέκτησε τόν πλοῦτο τῶν ἀρετῶν. Ὁ λαός τοῦ Ἰσραήλ, ἐπειδή ἀπέρριψε τόν Μεσσία, ἐκληρονόμησε τήν κόλασι, ἐνῶ στούς κόλπους τοῦ Ἀβραάμ εἰσῆλθε ὁ πτωχός Λάζαρος, δηλαδή, τά ἔθνη πού δέχθηκαν τόν Χριστό. Ἔτσι καί ὁ ἐνάρετος ἄνθρωπος, χωρίς ἐλεήμονα καρδία, χωρίς ἀγάπη γιά τόν πλησίον, χάνει τούς κόπους του, πού ἔκανε γιά τήν ψυχή του.
Ἀλλά ὁ πρωταρχικός σκοπός αὐτῆς τῆς ἑβδομάδος εἶναι νά μᾶς προετοιμάση γιά τά δύο μεγάλα γεγονότα πού θά γίνουν στό τέλος αὐτῆς, δηλαδή, τήν ἀνάστασι τοῦ Λαζάρου καί τήν θριαμβευτική εἴσοδο τοῦ Κυρίου στήν Ἰερουσαλήμ.
Ἀπό τήν Δευτέρα ἀκόμη ὁ Κύριος ἀναγγέλλει στούς Μαθητάς Του τήν ἀσθένεια τοῦ Λαζάρου: "Κύριε πέραν τοῦ Ἰορδάνου σαρκί διατρίβων προαγορεύεις Λαζάρου τήν νόσον, πρός θάνατον μή εἶναι, ἀλλ᾿ ὑπερ σοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν τῆς δόξης γεγενῆσθαι" (Δευτέρα πρό τῶν Βαΐων) .
Τήν Τετάρτη πάλι μᾶς λέγει: "Σήμερον ἐναπέψυξεν ὁ Λάζαρος καί θρηνεῖ τοῦτον ἡ Βηθανία...". Ἡ λύπη ὅμως γιά τόν νεκρό ἀντικαστάθηκε μέ τήν προαίσθησι τῆς χαρᾶς τῆς ἀναστάσεώς του: "Χαῖρε, Βηθανία, πατρίς τοῦ Λαζάρου, ὅτι ἔρχεται ὁ Χριστός ἀναστῆσαι τόν Λάζαρον...".
Ὁ Κανών τοῦ ἁγίου Ἀνδρέου Κρήτης ἀπό τό Ἀπόδειπνο τῆς Παρασκευῆς μᾶς παρουσιάζει εἰκονικά αὐτή τήν προαίσθησι τοῦ ἄδου: "Ἀνάστηθι, παρακαλῶ σε, Λάζαρε, ἔξελθε τῶν κλείθρων μου ταχύ, ἄπιθι οὖν...". "Τί βραδύνεις ὁ φίλος σου, δεῦρο ἔξω κράζει ἑστηκώς. Ἔξελθε οὖν, ἵνα κἀγώ ἄνεσιν λάβω, ἀφ᾿ οὗ γάρ σέ ἔφαγον, εἴς ἐμετόν ἡ τροφή ἀντικατέστη μοι". (Κανών τοῦ Λαζάρου).
Ἀφοῦ ἀνέστησε τόν Λάζαρο ὁ Σωτήρ, ἔδειξε πλέον μέ τό ἔργο αὐτό πού εἶχε εἴπει στήν Μάρθα, ὅτι Αὐτός εἶναι ἡ Ἀνάστασις καί ἡ Ζωή καί ὁ παντοδύναμος Δεσπότης τῆς ζωῆς καί τοῦ θανάτου. Τό θαῦμα εἶναι συγχρόνως ἕνα προανάκρουσμα τῆς Ἀναστάσεώς Του καί μία πνευματική ἐνίσχυσις τῶν μαθητῶν Του γιά τήν περίοδο τῶν Παθῶν τήν ὁποία περιμένει. "Κύριε, πιστῶσαι θέλων τούς Μαθητάς σου, τήν ἐκ νεκρῶν σου Ἔγερσιν, ἐν τῷ μνήματι Λαζάρου παραγέγονας" (Σάββατο τοῦ Λαζάρου).
Γιά νά καταλάβουν οἱ μαθητές, ὅταν μετ᾿ ὀλίγο θά Τόν ἰδοῦν σταυρωμένον καί νεκρόν, πρᾶγμα τό ὁποῖο δέν ἠμπόρεσε νά καταλάβη ὁ ἀχάριστος Ἰσραήλ, ὅτι Αὐτός πού ἐξουσιάζει τούς νεκρούς, δέν εἶναι δυνατόν νά ἐξουσιάζεται ἀπό τόν θάνατο.
Ἡ ἀνάστασις τοῦ Λαζάρου εἶναι μία προσήμανσις τῆς ἀναστάσεως ὅλων τῶν ἀνθρώπων, καθώς μᾶς λέγει τό τροπάριο τῆς ἡμέρας: "Τήν κοινήν Ἀναστασιν πρό τοῦ σοῦ Πάθους πιστούμενος, ἐκ νεκρῶν ἤγειρας τόν Λάζαρον Χριστέ ὁ Θεός...".
Καί πράγματι, ἐάν ὁ τετραήμερος καί σεσηπώς νεκρός ἀναστήθηκε, εἶναι βέβαιο ὅτι ὅλοι οἱ κεκοιμημένοι διά μέσου τῶν αἰώνων θά ἐγερθοῦν ἐκ νεκρῶν.
Ἐκτός ἀπό τό ἱστορικό γεγονός τοῦ θαύματος, ἡ Ἀνάστασις τοῦ Λαζάρου μᾶς φανερώνει μυστικά μερικές ὑψηλές πνευματικές ἀλήθειες.
Ὁ νεκρός σεσηπώς Λάζαρος εἶναι κάθε ψυχή, ἡ ὁποία παραμένει στόν τάφο τῆς ἁμαρτίας, καθώς μᾶς τό δείχνει ἡ ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου τῆς Τετάρτης: "Ὡς λίθῳ βαρούμενος, ταῖς πολλαῖς, ἐν τάφῳ κατάκειμαι ἀμελείας Οἰκτίρμον, ἐξ οὗ με ἀνάγαγε, εὔσπλαγχνε Κύριε.
Ἐστέναξε τῷ πνεύματι καί ἐδάκρυσε ὁ Ἰησοῦς, ὅταν πλησίασε στό μνῆμα τοῦ Λαζάρου. (Ἰωάν.11,33). Ἔκλαυσε γιά τόν ἀγαπητό του φίλο: "Ἰδού πόσον ἠγάπα αὐτόν", ἔλεγαν οἱ Ἰουδαῖοι. Ἐδάκρυσε ἀπό συμπάθεια γιά τήν ἀνθρώπινη φύσι, τήν ὁποία ἔπλασε "καλήν λίαν", ἀλλά τήν κατέστρεψε καί ἐμόλυνε ἡ ἁμαρτία. Λόγῳ τῆς ἀπεράντου ἀγάπης Του ὁ Κύριος πάντοτε στενάζει καί δακρύζει γιά ἐμᾶς, ὅταν μάλιστα μᾶς βλέπει πληγωμένους ἤ νεκρούς ἀπό τά πάθη τῶν ἁμαρτιῶν πού κάνουμε σ᾿ὅλη τήν παροῦσα ζωή μας.
Τά θαῦμα ἔχει καί μία ἄλλη βαθύτερη ἔννοια πού σχετίζεται μέ τό τέλος τῆς ἁγίας καί Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Καθώς εἴδαμε, ἡ πνευματική ἀνάβασις αὐτῶν τῶν σαράντα ἡμερῶν μᾶς ἀνύψωσε σταδιακά σ᾿ ἕνα βαθύ περιεχόμενο τῆς πνευματικῆς ἀναγεννήσεως καί μεταμορφώσεως τοῦ νέου ἀνθρώπου.
Ἐάν ἀγωνισθήκαμε κατά τόν Νόμο, ἐκπληρώνοντας δηλαδή, τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ, μᾶς ἐπλησίασε καί Αὐτός, μᾶς ἔκανε ἕνα Λάζαρο, φίλο Του πού εἶχε δύο ἀδελφές, τήν Μάρθα καί Μαρία, δηλαδή, τήν πρᾶξι καί θεωρία (Ἡ Μάρθα ἐπέδειξε μεγαλύτερο ζῆλο στήν φιλοξενία τοῦ Κυρίου καί ἡ Μαρία ἤκουε τούς λόγους Του). Ἐπειδή ἀπουσίαζε ὁ Κύριος, ὁ Λάζαρος ἀρρώστησε καί ἀπέθανε. Ἡ πνευματική ἔννοια αὐτοῦ τοῦ γεγονότος εἶναι: Χωρίς τήν παρουσία τοῦ Κυρίου, μέ τούς ἰδικούς μας μόνο κόπους δέν σωζόμεθα, δέν ζοῦμε. Τό ἴδιο μᾶς λέγει καί ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής: Κάθε ἄσκησις, χωρίς τήν ἀγάπη, εἶναι ξένη ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ". Πράγματι, μόνο μέ τούς κόπους μας πληγωνόμεθα ψυχικά καί πεθαίνουμε. Ὁ Κύριος ἔρχεται στό μνῆμα τῶν ἀδυναμιῶν μας καί δακρύζει: "Ἐδάκρυσας ἐπί φίλῳ Σωτήρ μου, πιστούμενος τήν ἡμῶν, ὡς ἐφόρεσας φύσιν, καί τοῦτον ἀνέστησας". (Κανών Λαζάρου στό Ἀπόδειπνο).
Κατόπιν ὁ Κύριος εἶπε προστακτικά: "Ἐγώ εἰμι ἡ Ἀνάστασις καί ἡ Ζωή". ΕΓΩ! Μόνον ἐγώ ἀνασταίνω τόν ἄνθρωπο ἀπό τόν θάνατο τῆς ἁμαρτίας. Μόνος του αὐτός, χωρίς Ἐμένα δέν ἠμπορεῖ νά κάνει τίποτε. Καί μόνον ΕΓΩ εἶμαι Ἐκεῖνος πού χαρίζω τήν ἀληθινή ζωή!
Αὐτό διαπιστώνουμε κατά μῆκος τῆς Μεγάλης Νηστείας. Ἡ ἀνάστασις ἐκ τοῦ θανάτου τῆς ἁμαρτίας καί ἡ ἀπόκτησις τῆς ἀληθινῆς ζωῆς εἶναι ἔργο Θεοῦ καί ὄχι ἔργο ἀνθρώπου. Πρέπει νά ἔλθη ὁ Κύριος νά μᾶς καλέση νά βγοῦμε ἔξω ἀπό τό μνῆμα τῶν ἀνθρωπίνων ἀδυναμιῶν μας. Μόνον ἔτσι ἠμποροῦμε νά βαδίσουμε ἐλεύθερα τήν ὁδό τῆς ζωῆς μας.
Ἡ μεγαλύτερη ἀλήθεια, τήν ὁποία δέν πρέπει νά ξεχνοῦμε ποτέ εἶναι: Ὁ ἄνθρωπος κοπιάζει ἀναλόγως τῶν δυνάμεών του, ἀλλά ἡ σωτηρία εἶναι ἕνα δῶρο τῆς ἀνεκφράστου εὐσπλαγχνίας τοῦ Κυρίου μας.
Η ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΒΑΙΩΝ
Ἡ Κυριακή τῶν Βαΐων εἶναι ἡ γέφυρα διαβάσεως ἀπό τήν ἁγία Τεσσαρακοστή στήν ἑβδομάδα τῶν ἁγίων Παθῶν.
Ὁ Κύριος εἰσῆλθε στήν Ἰερουσαλήμ ταπεινά καί θριαμβευτικά συγχρόνως. Ταπεινά διότι "ὁ ἔχων θρόνον οὐρανόν καί ὑποπόδιον τήν γῆν...ἐπί πώλου ἀλόγου ἐμετρίασε σήμερον" καί "ὁ τοῖς Χερουβείμ ἐποχούμενος καί ὑμνούμενος ὑπό τῶν Σεραφείμ, ἐπέβη ἐπί πώλου ὄνου". Ἀλλά καί θριαμβευτικά, διότι τό πλῆθος τοῦ λαοῦ ἀναγνωρίζει στό πρόσωπο Αὐτοῦ πού ἔρχεται τόν Δεσπότη τῆς ζωῆς καί τοῦ θανάτου, ἐνῶ τά ἀθῶα νήπια προαισθανόμενα τό μυστήριον τοῦ Θεοῦ, Τόν προϋπαντοῦν ὡς ἕνα Βασιλέα μέ κλάδους φοινίκων, ψάλλουν τό "Ὠσαννά" καί στρώνουν χαλιά στόν δρόμο.
Κι ἐμεῖς ὁ νέος Ἰσραήλ περιμένουμε νά προϋπαντήσουμε τόν Κύριο, ὁ Ὁποῖος ἔρχεται πρᾶος καί ταπεινός καί εἰσέρχεται στήν Ἰερουσαλήμ τῶν ψυχῶν μας.
Ἐάν ἡ ἀνάστασις τοῦ Λαζάρου μᾶς ἀπέδειξε ὅτι μόνο μέ τόν Χριστό πραγματοποιεῖται ἡ ἀνάστασίς μας, οἱ κλάδοι τῶν φοινίκων μᾶς φανερώνουν τήν μορφή αὐτῆς τῆς ἀναγεννήσεως. Ὅταν εἰσέρχεται ὁ Κύριος ὡς θριαμβευτής στά Ἰεροσόλυμα τῶν ψυχῶν μας, τόν ὑποδεχόμεθα μέ λουλούδια καί κλάδους, ψάλλουμε τό "Ὠσαννά" καί τοῦ στρώνουμε τά ἐνδύματά μας στήν γῆ.
Τήν πνευματική σημασία τῶν κλάδων τήν φανερώνει τό Δοξαστικό τοῦ ὄρθρου, τό ὁποῖον μᾶς καλεῖ: "Δεῦτε καί ἡμεῖς ὡς οἱ παῖδες..."
Ἀκλόνητη πίστις λοιπόν, καί ἀγάπη μέ τίς ὁποῖες ὑποδεχόμεθα τόν Κύριο εἶναι τά σημεῖα τῆς ἀναγεννήσεώς μας. Μ᾿ αὐτές τίς ἀρετές ἄρα γε δέν μᾶς καλεῖ ὁ Ἴδιος νά πλησιάζουμε στό δεῖπνο τῆς Εὐχαριστίας σέ κάθε Θεία Λειτουργία; Σ᾿ αὐτές ἐπί πλέον προστίθεται ἡ πνευματική νηπιότης τῆς ὁποίας εἶναι τά ἑξῆς ἰδιώματα: Ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη καί ἀνεπιφύλακτη ἀγάπη. Ἀπ᾿ ἐδῶ προέρχεται καί ἡ τόλμη νά κράξουμε ἄφοβα καί ἀδίστακτα τό "Ὠσαννά", ἐνώπιον τῶν Φαρισαίων καί Γραμματέων, πού εὑρίσκονται ἐνώπιόν μας διότι "ἡ τελεία ἀγάπη ἔξω βάλλει τόν φόβο".(Α. Ἰωάν.4,18).
Τά στρωμένα στόν δρόμο ἐνδύματα εἶναι ἡ ἀπόδοσις ἑνός παλαιοῦ χρέους. Ὁ ἄνθρωπος, ἐάν ἐξέπεσε λόγῳ τῆς παρακοῆς του καί ὁ Θεός τοῦ ἔφτιαξε δερμάτινους χιτῶνες καί τόν ἔβγαλε ἔξω ἀπό τόν παράδεισο τῆς τρυφῆς. Τώρα ἔρχεται ὁ Ἴδιος ὁ Θεός σ᾿ ἐμᾶς καί παράδεισος εἶναι ὁ Ἴδιος. Ὁπότε δέν ἔχουμε πλέον ἀνάγκη ἀπό χιτῶνες καί ἐνδύματα. Γι᾿ αὐτό τοῦ τά ἐπιστρέφουμε. Τά στρώνουμε ἐνώπιόν Του καί τά καταπατεῖ ὁ ὄνος, τό ζῶο στό ὁποῖο ἐπέβαινε ὁ Ἰησοῦς, δείχνοντας τήν κτηνωδία ἀπό τήν ὁποία ἦλθε νά μᾶς λυτρώση Ἐκεῖνος. Ἡ περιβολή μέ ἐνδύματα ἦτο στενά συνδεδεμένη μέ τήν ἐκ τῆς ἁμαρτίας ἐντροπή καί τό ἀπαρρησίαστο, πρᾶγμα τό ὁποῖο μᾶς ἀνάγκαζε νά κρυβώμεθα. Τώρα ὅμως μέ χαρά καί παρρησία κράζουμε τό "Ὠσαννά". Προϋπαντοῦμε τόν νικητή τοῦ θανάτου καί τοῦ ἄδου, διότι δι᾿ Αὐτοῦ κι ἐμεῖς ἐγίναμε νικητές κατά τῆς ἁμαρτίας, ὅπως τό μαρτυροῦν περίτρανα οἱ κλάδοι τῶν Βαΐων, σάν σημεῖα τῆς νίκης, τά ὁποῖα κρατᾶμε στά χέρια μας.
Οἱ Γραμματεῖς καί Φαρισαῖοι χολώνονται ἀπό φθόνο. "Διδάσκαλε, ἐπιτίμησον τοῖς μαθηταῖς σου" (Λουκ.19,39). Δέν ἀκούεις τί κράζουν γιά σένα τά νήπια; "Ἐάν οὗτοι σιωπήσωσι οἱ λίθοι κεκράξονται",(19,40) τούς ἀπεστόμωσε τό στόμα τοῦ Κυρίου. Ἔτσι καί ὁ διάβολος, βλέποντας τό πνευματικό κέρδος τοῦ ἀναγεννημένου μέ τήν μετάνοια ἀνθρώπου, σκάζει ἀπό τόν φθόνο του. Ἀλλ᾿ ὅμως ὑπεράνω ὅλων εἶναι οἱ ἀστείρευτες ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ πού διαχέονται σ᾿ ὅλη τήν πλάσι καί μόνο αὐτός εἶναι τυφλός καί σκοτισμένος στόν νοῦ.
Δέν πρέπει νά παραβλέψουμε τήν χριστιανική παράδοσι τῶν κλάδων ἀπό δένδρα φοινίκων, μέ τά ὁποῖα οἱ Χριστιανοί προϋπαντοῦν τόν Κύριο αὐτή τήν ἡμέρα. Στά μέρη, ὅπου στερούμεθα δένδρων φοινίκων, ὁ λαός ὑποδέχεται τόν Κύριο μέ κλάδους ἀπό βαΐα. Ἐνῶ στήν πατρίδα μου, τήν Ρουμανία, οἱ Χριστιανοί ὑποδέχονται τόν Χριστό μέ κλάδους ἀκακίας. Ἡ παράδοσις αὐτή εἶναι πλήρης πνευματικῶν νοημάτων. Τούς κλάδους πού κρατεῖ ὁ λαός στά χέρια σ᾿ αὐτή τήν ἱερά Ἀκολουθία εἶναι σημεῖα νίκης. Διότι στά λουλούδια, μετά τήν νάρκη τοῦ χειμῶνος, ἀρχίζει καί ἔρχεται ἡ ζωή. Εἶναι σημεῖο ὅτι ἤδη ἡ ζωή ἐπανῆλθε στήν πορεία της, διότι ἐνίκησε τόν θάνατο τοῦ χειμῶνος.
Ὑπάρχει μία ἐξωτερική ἀσυμφωνία, πού φαίνεται κατά τήν εἴσοδο τοῦ Κυρίου στά Ἰεροσόλυμα. Εἶναι ἡ ἑξῆς: Ὁ Σωτήρ ἔρχεται καθήμενος σ᾿ ἕνα ὀνάριο, πρᾶος καί ταπεινός, ἐνῶ τά πλήθη Τόν ὑποδέχονται σάν ἕνα θριαμβευτή μέ κλάδους καί ἐπευφημίες. Αὐτές οἱ δύο στάσεις, δηλαδή, ἡ ταπείνωσις καί ὁ θρίαμβος εἶναι πιά ἑνωμένα μεταξύ τους. Τήν ἀληθινή νίκη καί δύναμι μόνον ἡ ταπείνωσις τήν χαρίζει, ὅπως μᾶς λέγει ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος. Ἡ ταπείνωσις εἶναι τό σημεῖο διά τοῦ ὁποίου διεξήχθησαν ὅλα τά ἔργα τῆς πνευματικῆς μας ἀναγεννήσεως. Ἡ νηστεία ἄρχισε μέ τήν ταπείνωσι τοῦ τελώνου καί ἔκλεισε μέ τήν ταπείνωσι τοῦ Κυρίου, ὁ Ὁποῖος μᾶς ἄφησε τήν ταπείνωσι, σάν τήν μοναδική ὁδό γιά τήν Ζωή καί τήν Ἀνάστασι.
Οἱ κλάδοι εἶναι ἡ δίοδος γιά τήν Μεγάλη Ἑβδομάδα τῶν Ἁγίων Παθῶν. Οἱ Γραμματεῖς καί Φαρισαῖοι βλέποντας τό μεγάλο θαῦμα τῆς ἀναστάσεως τοῦ Λαζάρου, ἀποφάσισαν ὁριστικά τόν θάνατο τοῦ Κυρίου. "Τί ποιοῦμεν, ἔλεγαν οἱ ἀρχιερεῖς τοῦ συνεδρίου; "Ἐάν ἀφῶμεν αὐτόν οὕτω , πάντες πιστεύσουσιν εἰς αὐτόν". Ἐνῶ ὁ Καϊάφας χωρίς νά θέλη, ἐπροφήτευσε: "ὅτι συμφέρει ἡμῖν, ἵνα εἷς ἄνθρωπος ἀποθάνῃ ὑπέρ τοῦ λαοῦ καί μή ὅλον τό ἔθνος ἀπόληται. Ἀπ᾿ἐκείνης οὖν τῆς ἡμέρας συνεβουλεύσαντο ἵνα ἀποκτείνωσιν αὐτόν"(Ἰωάν.11,47-53).
Ὁ Ἰσραήλ ἀρνήθηκε τόν Κύριο κι ἕνας νέος Ἰσραήλ τόν ὑποδεχόταν, καθώς ἔμπαινε στήν Ἱερουσαλήμ.
"Συναγωγή πονηρά καί μοιχαλίς, ψάλλει ἡ Ἐκκλησία μας στόν ἑσπερινό τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων, ἡ τῷ ἰδίῳ ἀνδρί, μή φυλάξασα πίστιν, τί κατέχεις διαθήκην, ἧς οὐκ ἦς κληρονόμος; Τί καυχᾶσαι ἐν Πατρί, τόν Υἱόν ἀθετήσασα;..."
"Ἐκ βαΐων καί κλάδων, ὡς ἐκ θείας ἑορτῆς εἰς θείαν μεταβάντες ἑορτήν, πρός σεβασμίαν τῶν Χριστοῦ Παθημάτων, πιστοί συνδράμωμεν, τελετήν σωτήριον. Καί τοῦτον ὑπέρ ἡμῶν πάθος ὑφιστάμενον, κατοπτεύσομεν ἑκούσιον...".
Μετάφρασις ἀπό τά ρουμανικά π. Δαμασκηνός Γρηγοριάτης
Μέ τήν εὐλογία τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου
