Περί τῆς τουρκοκρατίας καί τῆς ἑλληνικῆς ἐπαναστάσεως

Ἀπάντησις εἰς τοὺς κατηγόρους τῆς Ἐκκλησίας

Γράφει ὁ κ. Ἀνδρέας Κεφαλληνιάδης,

Δάσκαλος Β΄ Ἀρσακείου – Τοσιτσείου Δημοτικοῦ Σχολείου Ἑκάλης

1ον

Ὁ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανὸς καὶ ἡ κήρυξις τῆς Ἐπαναστάσεως εἰς τὴν Ἁγίαν Λαύραν

  Ἡ νεώτερη ἱστορικὴ ἔρευνα ὁδηγήθηκε στὸ συμπέρασμα ὅτι ὁ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανὸς δὲν ἦταν στὴν Ἁγία Λαύρα στὶς 25 Μαρτίου. Αὐτὸ ἔδωσε ἀμέσως τὴν εὐκαιρία στοὺς ἐκκλησιομάχους νὰ ἀμφισβητήσουν τὴ συμμετοχὴ τῆς Ἐκκλησίας στὴν ἔναρξη τῆς Ἐπανάστασης, λέγοντας ὅτι ἡ κήρυξη τῆς Ἐπανάστασης στὴ μονὴ αὐτὴ εἶναι μῦθος. Ὅμως τόσο ἡ συμβολὴ τῆς Μονῆς ὅσο καὶ ἡ συμμετοχὴ τοῦ Π. Πατρῶν Γερμανοῦ στὰ γεγονότα, ποὺ συνδέονται μὲ τὴν ἔναρξη τῆς Ἐπανάστασης ἐξακολουθοῦν νὰ παραμένουν ἰσχυρά. Ἀλλὰ ἂς δοῦμε καλύτερα πῶς ἀκριβῶς ἔχουν τὰ γεγονότα: Ὁ ἐπίσκοπος Π. Πατρῶν Γερμανὸς πῆγε στὴ μονὴ τῆς Ἁγ. Λαύρας στὶς 5 Μαρτίου 1821 μὴ θέλοντας νὰ πάει στὴν Τριπολιτσά, ὅπου οἱ Τοῦρκοι εἶχαν καλέσει τοὺς πρόκριτους καὶ τοὺς δεσπότες τοῦ Μοριᾶ. Ἀπὸ ἐκεῖ πῆγε στὰ Καλάβρυτα καὶ στὶς 10 Μαρτίου ἐπέστρεψε στὴν Ἁγία Λαύρα μαζὶ μὲ τοὺς πρόκριτους γιὰ νὰ ἀποφασίσουν τί πρέπει νὰ κάνουν. Ἐκεῖ ἀποφάσισαν ν’ ἀρχίσουν τὸ ταχύτερο τὴν Ἐπανάσταση. Οἱ παρακάτω στίχοι τοῦ δημοτικοῦ τραγουδιοῦ «Τοῦ πολέμου τοῦ 21», φανερώνουν τὴν εἰκόνα τοῦ ξεσηκωμοῦ ἀλλὰ καὶ τὴ συμμετοχὴ τοῦ μοναστηριοῦ σ’ αὐτὸν τὸν ξεσηκωμό.

«Κρυφὰ τὸ λένε τὰ πουλιά, κρυφὰ τὸ λὲν τ’ ἀηδόνια,

κρυφὰ τὸ λέει κι ὁ γούμενος πάνω στὴν Ἁγία Λαύρα:

Παιδιὰ γιὰ μεταλάβετε γιὰ ξομολογηθεῖτε,

ταχιὰ ἀνοίγει ὁ πόλεμος, ἀνάβει τὸ τουφέκι…»

  Στὶς 17 Μαρτίου, ἀνήμερα τοῦ τιμώμενου ἐκεῖ ἁγίου Ἀλεξίου, οἱ ἀγωνιστὲς τῆς περιοχῆς τῶν Καλαβρύτων, σὲ εἰδικὴ δοξολογία στὴ μονὴ τῆς Ἁγίας Λαύρας, ὁρκίστηκαν νὰ ἀρχίσουν τὴν ἐπανάσταση κατὰ τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ.

  Στὶς 21 Μαρτίου 1821, ὁ Σωτήρης Θεοχαρόπουλος, ὁ Νικόλαος Σολιώτης, ὁ Ἰω. Παπαδόπουλος καὶ ὁ Βασίλης μὲ τὸ Νικόλα Πετιμεζὰ πῆραν ἕνα κανονάκι ἀπὸ τὸ μοναστήρι, καὶ σ’ ἕνα κοντάρι ἔβαλαν γιὰ σημαία τὴ χρυσοκέντητη εἰκόνα τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, ποὺ ἦταν στὴν Ὡραία Πύλη τῆς ἐκκλησίας καὶ ὁρμήσανε κατὰ τῶν Καλαβρύτων μὲ τοὺς ἀρματωμένους ἀνθρώπους τους. Οἱ Τοῦρκοι τῶν Καλαβρύτων παραδόθηκαν.

  Ὁ Π. Πατρῶν Γερμανὸς ἀπὸ τὶς 10 Μαρτίου ἔφυγε ἀπὸ τὴν Ἁγία Λαύρα καὶ πῆγε στὰ Νεζερὰ κι ἀπὸ ἐκεῖ στὴν Πάτρα. Ἐκεῖ στὶς 25 Μαρτίου ὅρκισε τοὺς ἀγωνιστὲς σὲ ξύλινο σταυρὸ ποὺ ἔχει στερεώσει στὸ χῶμα τῆς πλατείας Ἁγίου Γεωργίου. Ἐδῶ ἔρχεται καὶ πάλι ἡ συνείδηση τοῦ λαοῦ μέσα ἀπὸ τὸ δημοτικὸ τραγούδι νὰ ἐπικυρώσει τὸ ἱστορικὸ γεγονός:

  «Χαρὰ ποὺ τὸ ’χοῦν τὰ βουνά, τὰ κάστρα περηφάνια, γιατί γιορτάζει ἡ Παναγιά, γιορτάζει κι πατρίδα, σὰν βλέπουν διάκους μὲ σπαθιά, παπάδες μὲ τουφέκια, σὰν βλέπουν καὶ τὸ Γερμανό, τῆς Πάτρας τὸ Δεσπότη, νὰ εὐλογάει τ’ ἄρματα, νὰ εὔχεται τοὺς λεβέντες». Ἀπὸ ὅλα τὰ παραπάνω βγαίνει τὸ συμπέρασμα ὅτι ἡ Μονὴ τῆς Ἁγίας Λαύρας, κατὰ τὶς παραμονὲς τοῦ Ἀγώνα, ἔπαιξε σημαντικὸ ρόλο ὡς κέντρο συναντήσεων καὶ ὀργανωτικῶν συσκέψεων. Μὲ ἄλλα λόγια ἡ Ἁγία Λαύρα καθιερώθηκε στὴ συν­είδηση τοῦ λαοῦ ὡς τὸ ἐπίκεντρο τῶν ἐπαναστατικῶν ζυμώσεων. Ἐπίσης βγαίνει τὸ συμπέρασμα ὅτι στὶς 17 Μαρτίου ἔγινε ὄντως ὁρκωμοσία τῶν ἀγωνιστῶν στὴν Ἁγία Λαύρα ἀπόντος ὅμως τοῦ Π. Πατρῶν Γερμανοῦ, ἐνῷ στὶς 25 τοῦ Μάρτη ὁ Π. Πατρῶν Γερμανός, εὐλόγησε τὰ ὅπλα τῶν ἐπαναστατῶν στὴν Πάτρα, δίνοντας θάρρος στοὺς ἀγωνιστές, ποὺ ἔβλεπαν ὅτι ὁ Ἀγώνας τους εἶχε τὴν εὐλογία τῆς Ἐκκλησίας. Ἑπομένως ἡ συμμετοχὴ τόσο τῆς μονῆς τῆς Ἁγίας Λαύρας ὅσο καὶ τοῦ Π.Π. Γερμανοῦ στὰ γεγονότα τῆς ἔναρξης τῆς Ἐπανάστασης παραμένει ἀδιαμφισβήτητη καὶ καθοριστική.

Ἑλληνικὴ καὶ Γαλλικὴ Ἐπανάστασις

  Οἱ ὀπαδοὶ τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Διαφωτισμοῦ ἰσχυρίζονται ὅτι ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση εἶναι παιδὶ τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης ποὺ εἶχε προηγηθεῖ καὶ θεωροῦν ὅτι ἂν δὲν εἶχε γίνει ἡ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση οὔτε καὶ ἡ Ἑλληνικὴ θὰ εἶχε γίνει. Ξεχνοῦν ὅμως ὅτι στὸ διάστημα τῶν τεσσάρων αἰώνων δουλείας, ἐκδηλώθηκαν ἤδη μία σειρὰ ἀπὸ ἐπαναστατικὰ κινήματα. Τὸ 1463-64 σημειώθηκε τὸ πρῶτο ἐπαναστατικὸ κίνημα τοῦ Μιχαὴλ Ράλλη. Ἀκολουθεῖ τὸ κίνημα τοῦ Κλαδᾶ καὶ ἡ ἐξέγερση τῶν ἀδελφῶν Μελισσηνοῦ. Τὸ 1611 ἐκδηλώνεται τὸ κίνημα τοῦ ἐπισκόπου Τρίκκης Διονυσίου Φιλοσόφου. Τὸ 1770 οἱ Ρῶσοι ἀδελφοὶ Ὀρλὼφ ξεσηκώνουν τὴν Πελοπόννησο. Τὴν ἴδια περίοδο ὁ Δασκαλογιάννης ξεσηκώνει τὰ Σφακιά. Τὸ 1778-1792 ὁ Λάμπρος Κατσώνης κατατροπώνει τὸν τουρκικὸ στόλο στὸ Αἰγαῖο. Ἀπὸ τὸ 1791 ὥς τὸ 1803 οἱ Σουλιῶτες ἀντιστέκονται ἡρωικὰ στὶς ἐπιθέσεις τοῦ Ἀλῆ πασᾶ. Ἀκολούθησε ἡ ἀντίσταση τοῦ παπα-Θύμιου Βλαχάβα, τοῦ Γιάννη Σταθᾶ καὶ τοῦ Νικοτσάρα κ.ἄ.

  Τὰ γεγονότα αὐτὰ φανερώνουν ὅτι ἡ προσπάθεια τῶν ὑποδούλων γιὰ ἀποτίναξη τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ ἦταν ἀδιάκοπη. Οἱ Ἕλληνες δὲν περίμεναν καμιὰ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση, γιὰ νὰ ἐπαναστατήσουν οὔτε καὶ εἶχαν τὴν ἀνάγκη της. Κι ἂν ἀκόμα δεχθοῦμε ὅτι ἡ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση εἶχε θετικὲς ἐπιπτώσεις πάνω στοὺς Ἕλληνες, ἄλλο τόσο θὰ πρέπει νὰ δεχθοῦμε ὅτι εἶχε καὶ ἀρνητικές. Ἐνῷ στὴν ἀρχὴ ἔκανε τοὺς Ἕλληνες νὰ ἀναθαρρήσουν, μὲ τὴν κατάληξή της στὰ χέρια τοῦ Ναπολέοντα, ἔκανε τὶς ἐλπίδες τους νὰ φυλλορροήσουν. Κι ἀκόμα χειρότερα: Ὁ Αὐστριακὸς καγκελλάριος Μέτερνιχ, ποὺ ἦταν ἡ ψυχὴ τῆς «Ἱερῆς Συμμαχίας» κατὰ τῶν ἐπαναστάσεων, πάσχιζε μὲ ὅλα τὰ μέσα νὰ ἀποδείξει στοὺς ἡγεμόνες τῆς Εὐρώπης ὅτι καὶ ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση, τὶς ἴδιες ἐπιδιώξεις εἶχε, καὶ τὸ ἴδιο περιεχόμενο μὲ τὴ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ εἶχε σὰν ἀποτέλεσμα ἡ «Ἱερὴ Συμμαχία» νὰ λάβει ἀρνητικὴ στάση ἀπέναντι στὸν ἑλληνικὸ ἀγώνα μὲ συνέπειες ποὺ παραλίγο νὰ ἦταν ὀλέθριες, ἂν δὲν ἐπενέβαινε μὲ διπλωματικὸ τρόπο ὁ Καποδίστριας στὸ συνέδριο τοῦ Λάυμπαχ, ὥστε ἀντὶ γιὰ ἔνοπλη καταστολὴ τῆς ἐξέγερσης ἀπὸ τοὺς Εὐρωπαίους, νὰ τηρηθεῖ στάση οὐδετερότητας. Μάλιστα, ἐξαιτίας τῆς πίεσης ποὺ δέχθηκε ὁ τσάρος ἀπὸ τὶς εὐρωπαϊκὲς αὐλές, ἀναγκάσθηκε νὰ ἀποδοκιμάσει τὸν Ὑψηλάντη καὶ νὰ δώσει ἄδεια στὰ τουρκικὰ στρατεύματα νὰ μποῦν στὶς παραδουνάβιες ἡγεμονίες, γιὰ νὰ καταπνίξουν τὸ ἑλληνικὸ κίνημα. Μὲ ἄλλα λόγια, ὁ ἐθνικοαπελευθερωτικὸς ἀγώνας τῶν Ἑλλήνων κινδύνευσε ἄμεσα, ἐξαιτίας μίας κοινωνικῆς ἐπανάστασης ποὺ εἶχε δημιουργήσει προκαταλήψεις κατὰ τῶν ἐπαναστάσεων στὴν Εὐρώπη, τὴ στιγμὴ ποὺ οἱ Ἕλληνες πάσχιζαν γιὰ τὴν ἐθνική τους ἐλευθερία κι ὄχι γιὰ κάποια κοινωνικὴ ἀνατροπή. Μὲ ἄλλα λόγια, ἡ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση εἶχε ὁδηγήσει στὴν ἵδρυση τῆς φοβερῆς «Ἱερῆς Συμμαχίας», ποὺ πῆρε ἐχθρικὴ στάση, ἀπέναντι καὶ στὴν Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση. Γιατί οἱ ὀπαδοὶ τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης ἀποκρύπτουν αὐτὴ τὴν πραγματικότητα;

Ὁ Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ ἀφώρισε τὴν ἐπανάστασιν!

  Ὁ Πατριάρχης ἐξαιτίας τῆς ὑπεύθυνης καὶ εὐαίσθητης θέσης ποὺ κατεῖχε, προέτασσε τὴν προστασία τοῦ ποιμνίου του ἀπὸ τὴν τουρκικὴ ἐκδικητικότητα. Γνώριζε ἄλλωστε ὅτι τὰ προηγούμενα κινήματα εἶχαν ἀποτύχει. Γνώριζε ἐπίσης ὅτι οἱ συνέπειες ἀπὸ τὴν ὀργὴ τῶν Τούρκων θὰ ἦταν τρομερὲς καὶ ὅτι θὰ ἀφοροῦσαν ἀκόμα καὶ τὸν ἄμαχο πληθυσμό. Αὐτὸ ἄλλωστε δὲν θὰ συνέβαινε γιὰ πρώτη φορά, ἀφοῦ καὶ στὸ παρελθὸν κάθε φορά ποὺ καταπνιγόταν ἕνα ἐπαναστατικὸ κίνημα, ἀκολουθοῦσαν πλῆθος ἐγκληματικῶν πράξεων ὡς ἀντίποινα. Ὁ σουλτᾶνος ὅταν ξέσπασε ἡ Ἐπανάσταση, ὑπέγραψε διάταγμα ἐξοντωτικὸ τῶν Ἑλλήνων τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Χρειαζόταν ὅμως νὰ τὸ ὑπογράψει καὶ ὁ θρησκευτικὸς ἀρχηγὸς τῶν Τούρκων. Ὁ τότε κάτοχος αὐτοῦ τοῦ ἀξιώματος, Χατζὴ Χαλὴλ Ἐφέντης, ἐπειδὴ ἦταν φιλάνθρωπος, ἀρνήθηκε νὰ βάλει τὴν ὑπογραφή του μὲ τὸ ἐπιχείρημα ὅτι τὸ Κοράνι δὲν ἐπιτρέπει σφαγὴ ἀθῴων, πρᾶγμα ποὺ τὸ πλήρωσε μὲ τὴ ζωή του. Παράλληλα στὶς 23 Μαρτίου ὁ Πατριάρχης καὶ ἡ Ἱερὰ Σύνοδος ἀναγκάστηκαν νὰ προβοῦν σὲ ἀφορισμὸ τῶν ἐπαναστατῶν. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ὁ Γρηγόριος, ἐπιχείρησε νὰ ξεθυμάνει τὸ σουλτᾶνο καὶ νὰ προστατέψει τὸν ἄμαχο χριστιανικὸ πληθυσμὸ ἀπὸ τὴν ἐκδικητική του μανία.1 Παρὰ τὸν ἀφορισμό, οἱ Τοῦρκοι θεωροῦσαν τὸν Πατριάρχη δόλιο καὶ ὑποκριτὴ καὶ τὸ κλῖμα καθημερινὰ βάραινε ἐναντίον του. Πολλοὶ ὀργανωμένοι Φιλικοὶ τοῦ πρότειναν ἐπανειλημμένα νὰ φύγει, γιὰ νὰ μὴ τὸν θανατώσουν. Τοῦ ἐξασφάλισαν ὅλα τὰ μέσα, γιὰ νὰ τὸν φυγαδεύσουν καὶ τὸν προτρέπανε μὲ διάφορα ἐπιχειρήματα νὰ τοὺς ἀκούσει, μὰ ἐκεῖνος δὲ δέχθηκε. Ἡ ἀπάντησή του ἦταν πὼς ἡ φυγή του, θὰ ἔδινε ξανὰ ἀφορμὴ στοὺς Τούρκους νὰ σφάξουν τὸ ποίμνιό του. Τοὺς εἶπε ἀκόμα ὅτι ὁ θάνατός του θὰ ὠφελοῦσε τὸ Γένος, ἀφοῦ θὰ ξεσήκωνε τὴ χριστιανικὴ Εὐρώπη ἐναντίον τῶν Τούρκων καὶ θὰ δυνάμωνε τὴν ὁρμὴ τῶν Ἑλλήνων στὸν ἀγῶνα γιὰ τὴν ἐλευθερία. Καὶ πραγματικὰ αὐτὸ συνέβη. Ὁ ἀπαγχονισμὸς τοῦ Πατριάρχη τῶν Ὀρθοδόξων, ξεσήκωσε τὴν κοινὴ γνώμη στὴ χριστιανικὴ Εὐρώπη καὶ ἐνίσχυσε τὸ ρεῦμα συμπάθειας πρὸς τοὺς ἐπαναστατημένους Ἕλληνες. Ἔτσι, καὶ μόνο τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Γρηγόριος, ἐνῷ μποροῦσε νὰ φύγει δὲν ἔφυγε, ἀλλὰ ἔμεινε καὶ θυσιάστηκε, τὸν ἀθῳώνει ἀπὸ κάθε κατηγορία περὶ προδοσίας. Ὁ ἀφορισμὸς ποὺ ἐξέδωσε, ἦταν ἕνα τυπικὸ χαρτὶ χωρὶς πραγματικὸ ἀντίκρυσμα, ποὺ στόχευε μονάχα στὸν ἐξευμενισμὸ τοῦ σουλτάνου. Γι’ αὐτὸ καὶ στὴ συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ Γένους, ὁ Γρηγόριος Ε΄ ἀνήκει δικαιωματικὰ στὴ χορεία τῶν ἁγίων καὶ τῶν μαρτύρων τῆς Πίστης καὶ τῆς Πατρίδας. Κλείνουμε μὲ τὰ ὅσα ἔγραψε ἡ πολύτομη «Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους» σχετικὰ μὲ τὸν περιβόητο ἀφορισμό: «Ἐπικρίθηκε ὁ Πατριάρχης καὶ ἐπικρίνεται ἀκόμη, ἐπειδὴ ἔστερξε στὸν ἀφορισμὸ καὶ ἔστειλε τὶς νουθετικὲς ἐγκυκλίους. Οἱ ἐπικριτὲς ὅμως δὲν ἀναλογίζονται τί θὰ πάθαινε τὸ Ἔθνος, ἂν ὁ Πατριάρχης τηροῦσε ἀρνητικὴ στάση ἀπέναντι στὶς ἀξιώσεις τοῦ σουλτάνου. Ἂν δὲν γινόταν ὁ ἀφορισμὸς ἦταν σχεδὸν βέβαιο ὅτι θὰ ἐξοντώνονταν ἑκατοντάδες χιλιάδες ὀρθόδοξων χριστιανῶν. Οἱ Ἕλληνες θὰ κατανοοῦσαν, πίστευε ὁ Πατριάρχης, ὅτι ὁ ἀφορισμὸς καὶ οἱ ἐγκύκλιοι ἦταν προϊόντα βίας καὶ ἀνάγκης κι ἑπομένως οἱ δυσ­μενεῖς συνέπειές τους θὰ ἦταν ἀσήμαντες».2

Σημειώσεις:

1. Βλ. Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου, Ἱστορικά, ἔκδ. Παπαζήση, σελ. 90 – 91 . 2. Βλ. Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν, τομ. ιβ΄, σελ. 36.