Του Cengiz Aktar
Η 19η Μαΐου του 1919 έχει διαφορετική,
ακόμα και αντιφατική, σημασία στην Τουρκία και στην Ελλάδα, όπως ακριβώς
ισχύει και για τη 15η Μαΐου του 1948, που σηματοδοτεί από τη μία την
ίδρυση του κράτους του Ισραήλ κι από την άλλη την αρχή της «Nakba», της
«καταστροφής», για τους Παλαιστινίους.
Στην Τουρκία, αυτή η ημερομηνία
σηματοδοτεί το πρώτο βήμα που οδήγησε στην ίδρυση της Τουρκικής
Δημοκρατίας, ενώ για τους απογόνους των Ελλήνων της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας και για την Ελλάδα το τέλος της επί αιώνες παρουσίας των
Ελληνοποντίων
στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Όταν οι Τούρκοι εορτάζουν στις 19 Μαΐου,
οι Έλληνες θρηνούν. Ο ερευνητής Tamer Çilingir συνόψισε το ζήτημα σε
μια συνέντευξη στην τουρκο-αρμενική εφημερίδα «Agos».
«Η Γενοκτονία των Ποντίων είναι η
τελευταία φάση της Μεγάλης Γενοκτονίας των Χριστιανών, που ξεκίνησε το
1894 με τις σφαγές του σουλτάνου Abdulhamid κατά των Αρμενίων και
συνεχίστηκε από το Κόμμα της Ένωσης και της Προόδου με τις σφαγές του
1915 με θύματα 1,5 εκατομμύριο Αρμένιους και σχεδόν 300.000 Ασσύριους.
Άνθρωποι οι οποίοι έζησαν για 600 χρόνια στον Πόντο αναγκάστηκαν ή να
αλλαξοπιστήσουν και να ασπαστούν στο Ισλάμ ή να σφαγιαστούν, το διάστημα
από το 1914 έως το 1923, ή εξαφανίστηκαν το 1923 κατά τη διαδικασία της
ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ της Τουρκίας και της Ελλάδας.
»Μεταξύ του 1914 και του 1921, περίπου
353.000 Έλληνες Πόντιοι σκοτώθηκαν στην περιοχή: 134.078 στην Αμάσεια,
στη Σαμψούντα και στην Κερασούντα, 64.582 στο Tokat (σ.σ.: εκ του
Βυζαντινού «Ευδοκίας», 17.479 στη Ματσούκα και 21.448 στο Şebinkarahisar
(σ.σ.: Νικόπολη, για τους Αρμένιους και τους Πόντιους), ενώ ακόμη
50.000 πέθαναν στην ανταλλαγή πληθυσμών.
»Με την άφιξη του Μουσταφά Κεμάλ, του
ιδρυτή της Τουρκίας, στον οποίο μετέπειτα δόθηκε το όνομα Ατατούρκ, που
σημαίνει »πατέρας των Τούρκων», στη Σαμψούντα στις 19 Μαΐου 1919 η
διαδικασία μετατράπηκε σε ολοκληρωτική καταστροφή. Το πρώτο πράγμα που
έκανε ο Μουσταφά Κεμάλ ήταν να συναντηθεί με τον Topal Osman, έναν Τούρκο
στρατιωτικό αρχηγό, γνωστό για τη βαρβαρότητά του εναντίον των
Ελλήνων».
Στόχος δεν ήταν μόνο οι ζωές των Ελλήνων, αλλά και οι περιουσίες τους και ο πλούτος τους.
Σύμφωνα με μελέτες που έγιναν εκτός
Τουρκίας, η Γενοκτονία των Ποντίων ήταν μια μακρόχρονη συνειδητή
διαδικασία καταστροφής. Στην Τουρκία, οι άνθρωποι είτε γνωρίζουν
ελάχιστα ή καθόλου αυτά τα γεγονότα, είτε τα ερμηνεύουν εσφαλμένα,
σύμφωνα με την επίσημη γραμμή που κατηγορεί τους αντάρτες
Ελληνοπόντιους.
Τα τελευταία χρόνια, έχει αρχίσει να
διεξάγεται σημαντική και συστηματικότερη επιστημονική έρευνα για τις
γενοκτονίες των Αρμενίων και των Ασσυρίων. Ωστόσο, σπανίζει η αξιόπιστη
διαθέσιμη πληροφόρηση για τη Γενοκτονία των Ποντίων, καθώς τόσο οι
ακαδημαϊκοί όσο και οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης σε μεγάλο βαθμό
αγνοούν το ζήτημα.
Στην Τουρκία, η συζήτηση για το παρελθόν
και το παρόν των Ποντίων στις επαρχίες της Μαύρης Θάλασσας οδηγεί πάντα
σε κατάρες, προσβολές ή ακόμα και σε χειρότερες καταστάσεις.
Ακόμα και η λέξη «Πόντος» δεν είναι
αποδεκτή από την κυβέρνηση της Τουρκίας. Το περασμένο Σάββατο, μια
μετριοπαθής συγκέντρωση στην Άγκυρα για τη Γενοκτονία των Ποντίων
απαγορεύτηκε από τον κυβερνήτη.
Παρά τη συνολική άρνηση εντός της
Τουρκίας, το ζήτημα συμπεριλαμβάνεται πλέον στη διεθνή ατζέντα εδώ και
κάποιο καιρό. Ρώτησα τον ιστορικό Taner Akçam, έναν από επιφανέστερους
μελετητές της Γενοκτονίας των Αρμενίων, ποια είναι τα μέχρι τώρα
αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας.
Οι προσπάθειες για τη διεξαγωγή
συντονισμένης έρευνας επί των σφαγών των Ποντίων και των Ασσυρίων,
παράλληλα με τη Γενοκτονία των Αρμενίων, εντατικοποιήθηκαν από τα μέσα
της δεκαετίας του 2000-2010.
Το 2011, ο Γιώργος Μαυρόπουλος,
μηχανικός και ηγετικό στέλεχος της Ποντιακής Κοινότητας στις ΗΠΑ, ίδρυσε
το Μικρασιατικό και Ποντιακό Ερευνητικό Κέντρο στο Σικάγο, μια
πρωτοβουλία-σταθμό για το ζήτημα.
Το Ινστιτούτο Zoryan και ο διευθυντής
του George Shrinian προσέφερε σημαντική υποστήριξη στον Μαυρόπουλο και
στην πρωτοβουλία του. Ο Μαυρόπουλος άρχισε να διοργανώνει μια σειρά από
συνέδρια, με το πρώτο να διεξάγεται το 2008. Τα ερευνητικά έγγραφα που
παρουσιάστηκαν σε αυτά τα σεμινάρια συμπεριελήφθησαν αργότερα στην
έκδοση ενός βιβλίου με τίτλο «Η Μικρασιατική Καταστροφή και η Γενοκτονία
των Ελλήνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία», η οποία κυκλοφόρησε το 2012.
Μία άλλη έκδοση του 2017 κυκλοφόρησε με τίτλο «Γενοκτονίες στην
Οθωμανική Αυτοκρατορία: Αρμένιοι, Ασσύριοι και Έλληνες».
Όσον αφορά τώρα στην ολιστική μελέτη των
γενοκτονιών που διέπραξαν οι Οθωμανοί, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης διοργάνωσε και φιλοξένησε νωρίτερα αυτόν τον μήνα (Μάιος)
ένα διεθνές συνέδριο υπό τον τίτλο «Η Γενοκτονία των χριστιανικών
πληθυσμών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι συνέπειες». Αυτή η εκδήλωση
κατέδειξε πως από το 2008 το εν λόγω ζήτημα προκαλεί όλο και
περισσότερο την προσοχή και το ενδιαφέρον διεθνών ακαδημαϊκών κύκλων.
Είναι ζωτικής σημασίας τώρα, αυτές οι έρευνες να εκπονηθούν εντός της
ακαδημαϊκής κοινότητας.
Επιπλέον, στο παρελθόν, ακτιβιστές και
μελετητές γενικά επικεντρώνονταν στις δικές τους γενοκτονίες και
αναφέρονταν στις δικές τους εθνικές κοινότητες. Εφεξής, όπως φαίνεται,
οι γενοκτονίες επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά των μη μουσουλμανικών
πληθυσμών θα είναι προϊόν μιας συντεταγμένης επιστημονικής προσέγγισης,
όπως επισημαίνουν οι δύο Ισραηλινοί ιστορικοί Benny Morris και Dror
Ze’evi’s στο νέο βιβλίο που εξέδωσαν με τίτλο «Η Τριακονταετής
Γενοκτονία». Αυτή η μελέτη καταλήγει στο συμπέρασμα πως 2,5 εκατομμύρια
Αρμένιοι, Έλληνες και Ασσύριοι χριστιανοί εξοντώθηκαν στην Ανατολία
μεταξύ του 1894 και του 1924.
Η Τουρκία γενικότερα αγνόησε όλους
εκείνους τους ηλικιωμένους ανθρώπους που πλησιάζουν τα 100 χρόνια ζωής
και οι οποίοι έχουν ακόμη ζωντανές μνήμες. Αυτοί οι άνθρωποι θα
μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατανόηση αλλά και στη συλλογή πληροφοριών
καθώς και ερωτημάτων, έτσι ώστε να επιχειρηθεί η έναρξη μιας διαδικασίας
«αποθεραπείας». Είναι αναμφισβήτητο ότι το παρόν το οποίο βιώνουμε
διαμορφώθηκε από τα γεγονότα που άρχισαν το 1908. Η τουρκική κοινωνία,
οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης, αλλά και σημαντικοί ακαδημαϊκοί δεν
φαίνεται να ενδιαφέρονται για τη Δεύτερη Συνταγματική Περίοδο, τους
Βαλκανικούς Πολέμους, την επιδρομή στην Υψηλή Πύλη, τον Πρώτο Παγκόσμιο
Πόλεμο, τις Γενοκτονίες που διέπραξαν οι Οθωμανοί, αλλά και τη Συνθήκη
των Σεβρών και πολλά άλλα ακόμα, δημιουργώντας κενό φυσικά στη γνώση για
τα 100 χρόνια από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας.
Αντιθέτως, όλοι δείχνουν πολύ άνετοι στο
να παπαγαλίζουν τις επίσημες εκδοχές αυτών των γεγονότων και να
απορρίπτουν τις μελέτες που έγιναν στο εξωτερικό ως ψευδείς, με
αποτέλεσμα η «ασθένεια» να επεκτείνεται.
Με την ευκαιρία της 100ής επετείου της
Γενοκτονίας των Ποντίων, είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι η Τουρκία,
όπου όλοι οι μη μουσουλμανικοί πληθυσμοί έχουν εξαλειφθεί, έχει μεν
καταστεί το πλέον ομοιογενές θρησκευτικά κράτος, αλλά ταυτόχρονα και η
πιο «στείρα» χώρα της περιοχής.
Ποτέ δεν πρόκειται να αποκτήσουμε «κανονικότητα», χωρίς να αναγνωρίσουμε αυτήν την τεράστια πολιτισμική απώλεια.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα AHVAL
Ο Cengiz Akar είναι Τούρκος ακαδημαϊκός και δημοσιογράφος που ζει αυτοεξόριστος από το καλοκαίρι του 2016 στην Ευρώπη.
