ΤΟ ΤΣΙΡΚΟ ΤΗΣ ΨΕΥΔΟΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
ΚΙΡΛΙΑΝ, ΤΣΑΚΡΑΣ ΚΑΙ ΕΚΤΟΠΛΑΣΜΑ
|
εισαγωγικό από entaksis: Η φωτογραφία Κίρλιαν, που παρουσιάζει φωτεινά περιγράμματα γύρω από αντικείμενα, βασίζεται σε ηλεκτρική εκκένωση υψηλής συχνότητας. Αν και πρόκειται για απολύτως φυσικό φαινόμενο –που επηρεάζεται από την υγρασία, τη θερμοκρασία και την αγωγιμότητα του αντικειμένου–, συχνά προβάλλεται ως απόδειξη της λεγόμενης «αύρας» των ζωντανών οργανισμών. Αυτή η ερμηνεία ενισχύθηκε από τη θεοσοφία της Μπλαβάτσκι, η οποία ήδη από τον 19ο αιώνα μιλούσε για «αιθερικά σώματα» και «αστρικά πεδία». Οι επιρροές της διαμόρφωσαν μεταφυσικές αντιλήψεις που συνδύασαν την τεχνολογία με τον αποκρυφισμό, εντάσσοντας τη φωτογραφία Κίρλιαν σε έναν ψευδοεπιστημονικό λόγο περί «ζωτικής ενέργειας». |
Η φωτογραφία Κίρλιαν είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ψευδοεπιστημονικής παρερμηνείας ενός πραγματικού φυσικού φαινομένου. Συνήθως οι ψευδοεπιστήμονες δεν χρησιμοποιούν συσκευές ή όργανα, με εξαίρεση τους τσαρλατάνους της ιατρικής. Όταν όμως εμπλέκεται κάποιο αληθινό φυσικό φαινόμενο, αυτό συνήθως είναι ήδη γνωστό στην επιστημονική κοινότητα, αλλά σχεδόν άγνωστο στο ευρύ κοινό — γεγονός που επιτρέπει την παρουσίασή του ως “επαναστατική ανακάλυψη της Νέας Εποχής”.
Ο Ρώσος ηλεκτρολόγος Σεμιόν Κίρλιαν, το 1939, επανανακάλυψε κάτι που οι φυσικοί γνώριζαν ήδη από τις πρώτες ημέρες της φωτογραφίας: ότι ένας ηλεκτρικός σπινθήρας μπορεί να “φωτογραφηθεί” καθώς περνά μέσα από φωτοευαίσθητο υλικό. Όντας επιστημονικά αναλφάβητος, ο Κίρλιαν θεώρησε πως απαθανάτιζε κάτι υπερφυσικό — συγκεκριμένα, το ανθρώπινο ενεργειακό πεδίο ή την «αύρα».
Για να ληφθεί τέτοια φωτογραφία απαιτείται εναλλασσόμενο ρεύμα υψηλής τάσης και συχνότητας — παρόμοιο με εκείνο που είχε αναπτύξει ο Νίκολα Τέσλα. Το αντικείμενο τοποθετείται ανάμεσα σε δύο ηλεκτρόδια και η ηλεκτρική εκκένωση δημιουργεί μικρούς σπινθήρες (λεγόμενα “νήματα” ή streamers) οι οποίοι εκπέμπουν φως καθώς περνούν από τον αέρα και τη φωτογραφική επιφάνεια, αφήνοντας πίσω τους εντυπωσιακές φωτεινές εικόνες.
Υπάρχουν δύο βασικές τεχνικές: η μία περιλαμβάνει τοποθέτηση του αντικειμένου ανάμεσα σε φιλμ και ηλεκτρόδια, ενώ στη δεύτερη το αντικείμενο τοποθετείται απευθείας πάνω στο φιλμ, το οποίο βρίσκεται πάνω σε μονωτική επιφάνεια. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που καταγράφεται δεν είναι κάποια «μυστικιστική αύρα», αλλά η εκκένωση που δημιουργείται σε ανώμαλα ή υγρά σημεία του αντικειμένου. Μάλιστα, οι μηχανικοί γνωρίζουν αυτές τις φωτογραφίες ως “φωτογραφίες εκκένωσης” εδώ και πάνω από 100 χρόνια.
Ο Κίρλιαν, αγνοώντας όλη αυτή τη γνώση, θεώρησε πως φωτογράφιζε την «αύρα», μια έννοια που προέρχεται από τον αποκρυφισμό της Μπλαβάτσκι και τη θεοσοφία — κατά την οποία όλα τα όντα (ζωντανά και άψυχα) περιβάλλονται από ένα αόρατο πεδίο που σχετίζεται με το σώμα και τη ψυχή.
Οι Ρώσοι επιστήμονες αγνόησαν εντελώς τον Κίρλιαν. Όμως, το 1962, ως ηλικιωμένος ερασιτέχνης, έγινε γνωστός μέσω δημοσιευμάτων στον λαϊκό ρωσικό τύπο ως «μεγάλος ερευνητής». Τα νέα πέρασαν στη Δύση, και πολλοί ερασιτέχνες και υποστηρικτές της παραψυχολογίας έσπευσαν να δοκιμάσουν τη μέθοδό του, χρησιμοποιώντας φίλμ της Polaroid ή της Kodak και υψηλής τάσης γεννήτριες.
Οι ισχυρισμοί που εμφανίστηκαν ήταν εντυπωσιακοί:
- Η φωτογραφία Κίρλιαν μπορεί να διακρίνει μεταξύ ζωντανών και νεκρών οργανισμών.
- Μπορεί να διαγνώσει ασθένειες ή να εντοπίσει συναισθηματικές καταστάσεις.
- Μπορεί να προβλέψει το μέλλον — π.χ., η «αύρα» δείχνει μια ασθένεια πριν αυτή εμφανιστεί.
- Οι φωτογραφίες αποτυγχάνουν αν ο πειραματιστής είναι σκεπτικιστής ή έχει κακή διάθεση.
- Οι φωτογραφίες δείχνουν μέρη του αντικειμένου ακόμα και αφού αφαιρεθούν — το λεγόμενο “φάντασμα του φύλλου” (phantom leaf effect).
- Άτομα με «ψυχικές δυνάμεις» παράγουν πιο εντυπωσιακές φωτογραφίες.
Φυσικά, τα ΜΜΕ άρχισαν να αναζητούν απαντήσεις από επιστήμονες, οι οποίοι συνήθως δεν γνώριζαν καν τον όρο. Όσοι εξηγούσαν το φαινόμενο με όρους φυσικής προκαλούσαν ακόμα περισσότερη σύγχυση, καθώς πολλοί μπέρδευαν τη φωτογραφία Κίρλιαν με την υπέρυθρη ακτινοβολία που εκπέμπει κάθε σώμα λόγω θερμότητας. Όμως, η εκπομπή υπέρυθρης ακτινοβολίας δεν έχει καμία σχέση με τις εκκενώσεις υψηλής τάσης που φωτογραφίζονται με τη μέθοδο Κίρλιαν.
Όταν τελικά σοβαροί επιστήμονες μελέτησαν τη μέθοδο, διαπίστωσαν πως τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά ευμετάβλητα και εξαρτώνται από πλήθος ανεξέλεγκτων παραγόντων:
- το είδος του φιλμ,
- η καθαρότητα και υγρασία του δέρματος,
- η υγρασία του αέρα,
- η πίεση με την οποία ακουμπάει το αντικείμενο στο φιλμ,
- η αγωγιμότητα του δέρματος και
- ακόμα και το είδος των παπουτσιών που φοράει κάποιος.
Αρκεί να αγγίξει κανείς ένα μεταλλικό αντικείμενο ή να πιέσει περισσότερο ή λιγότερο το δάχτυλο πάνω στο φιλμ για να αλλάξει δραματικά το αποτέλεσμα. Μπορεί επίσης να παρεμβληθεί ένα κομμάτι διαφανούς υλικού, όπως σελοφάν, και η εικόνα να αλλάξει εντυπωσιακά. Αυτές οι αλλαγές δεν οφείλονται σε κάποια “ψυχική ενέργεια”, αλλά σε απλές φυσικές αιτίες.
Το λεγόμενο «φάντασμα του φύλλου» εξηγείται εύκολα: όταν πιέζεται ένα φύλλο πάνω στο φιλμ και αφαιρείται ένα κομμάτι του, η υγρασία του φύλλου μένει πάνω στην επιφάνεια και συνεχίζει να παράγει εκκενώσεις, δίνοντας την εντύπωση ότι το φύλλο είναι ακέραιο.
Το ίδιο αποτέλεσμα μπορεί να παρατηρηθεί με κέρματα, πλαστικά λουλούδια, ακόμα και με ψεύτικα άνθη. Εφόσον η επιφάνεια που αγγίζει το φιλμ έχει παρόμοια υγρασία, η εικόνα είναι παρόμοια, ανεξάρτητα από το αν το αντικείμενο είναι ζωντανό, νεκρό ή κατασκευασμένο.
Συμπερασματικά, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι οι φωτογραφίες Κίρλιαν αποτυπώνουν κάτι μοναδικό ή υπερφυσικό. Οι λεγόμενες διαφορές στις “αύρες” δεν σχετίζονται με την προσωπικότητα, την υγεία ή τις «ψυχικές δυνάμεις» των ανθρώπων. Το επίπεδο “θορύβου” και αβεβαιότητας στην ίδια τη μέθοδο είναι τόσο μεγάλο που οποιαδήποτε ερμηνεία έχει περισσότερο να κάνει με τη φαντασία του παρατηρητή παρά με την πραγματικότητα.
Η μόνη πρακτική εφαρμογή της φωτογραφίας αυτού του τύπου παραμένει τεχνική — όπως ήταν και τον 19ο αιώνα: να εντοπίζονται τα σημεία σε ηλεκτρικά κυκλώματα όπου είναι πιο πιθανό να δημιουργηθεί σπινθήρας.
Στην ψευδοεπιστήμη και την αποκρυφιστική φιλολογία συναντάται συχνά μια ακόμη έννοια που συγχέεται με τη φωτογράφηση Κίρλιαν και την υποτιθέμενη «αύρα». (Η σύγχυση, άλλωστε, είναι βασική τακτική της ψευδοεπιστήμης.) Μια τέτοια περίπτωση είναι η ιδέα των «τσάκρα», που έχει υιοθετηθεί χωρίς καμία σοβαρή κατανόηση από το ινδουιστικό θρησκευτικό πλαίσιο του Κουνταλίνι γιόγκα. Στην πιο απλοϊκή της μορφή, η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι κάθε άνθρωπος διαθέτει ένα «λεπτοφυές σώμα» – ένα είδος πνευματικού δίδυμου, ένα αερικό αντίγραφο του φυσικού σώματος, που βρίσκεται στον ίδιο χώρο και έχει την ίδια μορφή, αλλά είναι «μη υλικό» (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό).
Σύμφωνα με αυτή τη δοξασία, το λεπτοφυές αυτό σώμα έχει επτά (φυσικά επτά!) βασικά ενεργειακά κέντρα κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης του. Αυτά είναι τα λεγόμενα τσάκρα. Αν πληρώσεις, σου υπόσχονται ότι μπορείς να «ενεργοποιήσεις την Κουνταλίνι» σου – μια ενεργειακή δύναμη που απεικονίζεται σαν ένα είδος αόρατης κατσαρίδας. Αυτή η κατσαρίδα (ή φίδι, ανάλογα με την παράδοση) ξεκινάει να σέρνεται προς τα πάνω, κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης του λεπτοφυούς σώματος, ανοίγοντας ένα-ένα τα τσάκρα. Το πρώτο βρίσκεται στα γεννητικά όργανα, το δεύτερο στον αφαλό, και ούτω καθεξής, με το έβδομο να είναι στην κορυφή του κεφαλιού. Όπως φαντάζεται κανείς, το πρώτο –στο κατώτερο σημείο– είναι το πιο «προσιτό», ενώ το τελευταίο στην κορυφή του κεφαλιού είναι το πιο «δύσκολο» και –φυσικά– το πιο ακριβό να «ανοίξει».
Αρκετές από τις σύγχρονες «ολιστικές θεραπείες», όπως η λεγόμενη «θεραπεία πολικότητας» (polarity therapy), έχουν ενσωματώσει αυτή τη φλυαρία. Και συχνά όλα αυτά μπλέκονται πρόχειρα με θεωρίες για τη δύναμη των πυραμίδων, τη φωτογράφηση Κίρλιαν, τη χειροπρακτική, την αύρα και πολλά άλλα παρόμοια.
Μια συγγενής ιδέα είναι αυτή του «εκτοπλάσματος», όπως διαδόθηκε στον πνευματισμό του 19ου αιώνα. Εκείνη την εποχή, πολλά μέσα ισχυρίζονταν πως μπορούσαν να βγάλουν από το σώμα τους μια μυστηριώδη ουσία, το «εκτόπλασμα». Η φύση αυτής της ουσίας διέφερε ανάλογα με το μέντιουμ. Η Ευσαπία Παλλαδίνο, για παράδειγμα, το 1895, «κινούσε» τραπέζια για χάρη του καθηγητή Σαρλ Ρισέ χρησιμοποιώντας, βέβαια, το ίδιο της το πόδι και το χέρι. Η Μαρτ Ματ Μπερώ, για τον βαρώνο φον Σρένκ-Νότσινγκ στις αρχές του 20ού αιώνα, παρήγαγε εκτοπλάσματα από ύφασμα, χαρτί και βαμβάκι. Τεχνάσματα με μαντήλια, κομμάτια από συκώτι ή πνευμόνι από κρεοπωλεία, όλα μπήκαν στο παιχνίδι.
Η έννοια του «εκτοπλάσματος» (υποτίθεται ότι αποτελεί το υλικό του λεπτοφυούς σώματος;) δεν έχει απολύτως καμία σχέση με τη φωτογράφηση Κίρλιαν, την αύρα ή οποιοδήποτε άλλο θέμα που έχει ήδη αναφερθεί. Όμως, η στρατηγική της ψευδοεπιστήμης είναι να τα μπερδεύει όλα μαζί – μια τακτική που θυμίζει «σκάγια»: ρίχνει όσο περισσότερα μπορεί για να εντυπωσιάσει τον ακροατή που δεν διαθέτει κριτική σκέψη. Με τόσο πολύ μπλα μπλα και δήθεν στοιχεία, κάτι θα υπάρχει εκεί, σωστά;
Λάθος.
ASTOP: Η φωτογραφία Κίρλιαν και η «αύρα» – Ένα φύλλο ενημέρωσης για την ψευδοεπιστήμη – Cult Info Since 1979 – ASTOP: Kirlean Photography and the Aura
