Συνέντευξη του Αλέξανδρου Ντβόρκιν
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ
ΤΟΥ ΣΑΤΑΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ
Στις 24 Ιουλίου 2025 το Ανώτατο Δικαστήριο της Ρωσίας αποφάσισε να χαρακτηρίσει το λεγόμενο «Διεθνές Κίνημα Σατανιστών» (International Satanist Movement) ως εξτρεμιστική οργάνωση και να απαγορεύσει τη δραστηριότητά του εντός της χώρας. Η ακροαματική διαδικασία διεξήχθη κεκλεισμένων των θυρών, χωρίς την παρουσία κοινού.
Σύμφωνα με τις διευκρινίσεις της Γενικής Εισαγγελίας, το εν λόγω κίνημα βασίζεται σε «εξτρεμιστική ιδεολογία, μίσος και εχθρότητα απέναντι στις παραδοσιακές θρησκευτικές ομολογίες». Τα μέλη του, όπως αναφέρεται, καλούν δημόσια σε πράξεις εξτρεμισμού, καταστροφή, βεβήλωση και φθορά Ορθοδόξων ναών, παρεκκλησίων, σταυρών και άλλων ιερών τόπων. Επιπλέον, προβάλλεται ότι τηρούν κοινούς ιδεολογικούς άξονες, χρησιμοποιούν κοινά σύμβολα και τελετουργικά αντικείμενα, και συμμετέχουν σε αποκρυφιστικές τελετές. Η ιδεολογική τους βάση, σύμφωνα με την ανακοίνωση, αντλείται από εκδόσεις που έχουν ήδη χαρακτηριστεί ως εξτρεμιστικές.
Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν έχουν δοθεί συγκεκριμένα κριτήρια από τις αρμόδιες Αρχές για το πώς ακριβώς προσδιορίζεται ο σατανισμός και ποια είναι τα σύμβολα, τα γνωρίσματα και τα τελετουργικά του. Είναι προφανές, ωστόσο, ότι η απαγόρευση καλύπτει τουλάχιστον ορισμένα βιβλία που περιλαμβάνονται στον κατάλογο εξτρεμιστικού υλικού του Υπουργείου Δικαιοσύνης και φέρουν τον όρο «σατανάς» στον τίτλο. Πολλοί χρήστες του Διαδικτύου εκτιμούν ότι η απαγόρευση ενδέχεται να επεκταθεί ακόμη και σε απεικονίσεις πεντάλφας ή ανεστραμμένων σταυρών, έστω και όταν αυτά εμφανίζονται σε ενδύματα.
Για να δοθούν περισσότερες απαντήσεις σχετικά με το τι είναι στην πραγματικότητα ο σατανισμός, πόσοι ακολουθούν τέτοιες πρακτικές στη Ρωσία και ποια θα είναι τα αποτελέσματα μιας τέτοιας απαγόρευσης, η Δημόσια Υπηρεσία Ειδήσεων συνομίλησε με τον ειδικό ερευνητή των σύγχρονων αιρέσεων, Διδάκτορα Φιλοσοφίας και Καθηγητή του Ορθοδόξου Πανεπιστημίου της Μόσχας, Αλεξάντρ Ντβόρκιν. Σύμφωνα με τη γνώμη του, η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου ενδέχεται να έχει το αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, ενισχύοντας τελικά την απήχηση του σατανισμού. Ακολουθεί απόσπασμα της συνέντευξης:
– Κύριε Ντβόρκιν, πώς αξιολογείτε την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου; Θα ωφελήσει την κοινωνία μας και θα συμβάλει στην ασφάλεια του δημόσιου λόγου;
– Ειλικρινά, δεν γνωρίζω πώς να την αξιολογήσω, γιατί δεν την καταλαβαίνω. Δεν υπάρχει κάτι που να ονομάζεται «διεθνές σατανιστικό κίνημα» ως ενιαία οργάνωση. Δεν υπάρχει μία και μόνη σατανιστική αίρεση. Υπάρχουν διάφορες ομάδες — συνήθως μικρές σε αριθμό — οι οποίες ασπάζονται μορφές σατανισμού. Κάποιες αυτοπροσδιορίζονται μέσω της ονομασίας τους, αλλά οι περισσότερες δεν το κάνουν. Γι’ αυτό, για να έχει εφαρμογή ο νόμος, θα πρέπει να συνοδεύεται από έναν κατάλογο ομάδων που το κράτος θεωρεί ότι εντάσσονται στο σατανιστικό ρεύμα. Όμως για να γίνει αυτό, θα πρέπει να διενεργηθεί θρησκειολογική πραγματογνωμοσύνη για κάθε μία από αυτές, ώστε να διαπιστωθεί κατά πόσο εμπίπτουν στον ορισμό του σατανισμού. Πρόκειται για έργο εξαιρετικά απαιτητικό, αφού τέτοιες ομάδες μπορεί να είναι πάρα πολλές. Επιπλέον, υπάρχουν άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ως σατανιστές χωρίς να ανήκουν σε οποιαδήποτε οργάνωση.
Επιπροσθέτως, συχνά παρατηρείται η τάση να εντάσσονται στον σατανισμό πράγματα πολύ διαφορετικά, όπως το νεοπαγανισμό ή ακόμη και το — απαγορευμένο πλέον στη Ρωσία — ΛΟΑΤΚΙ κίνημα. Όμως, από θρησκειολογική σκοπιά, τέτοιες συσχετίσεις είναι εσφαλμένες. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα αυτά τα ρεύματα είναι θετικά ή αθώα. Όμως, αν ένας γιατρός χαρακτηρίζει όλες τις ασθένειες ως καρκίνο, δεν θα μπορέσει να εφαρμόσει σωστή πρόληψη ή θεραπεία. Διότι υπάρχουν πολλές θανατηφόρες παθήσεις που δεν σχετίζονται με την ογκολογία.
– Και κάτι ακόμη. Η συντριπτική πλειονότητα όλων των σατανιστικών ομάδων είναι εντελώς περιθωριακές. Πρόκειται κυρίως για μικρούς κύκλους, στους οποίους καταφεύγουν άνθρωποι βαθιά συμπλεγματικοί, με προσωπικές αποτυχίες στη ζωή τους. Γι’ αυτό, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, στη δημόσια θρησκειολογική μου δράση, επέλεγα να αντιμετωπίζω τον σατανισμό με ειρωνεία, για να μη φανεί ως κάτι σοβαρό ή ελκυστικό. Επιδίωξή μου ήταν να αναδεικνύεται η περιθωριακή του φύση, ώστε να μη θεωρείται καν άξιο σοβαρής συζήτησης.
– Παρ’ όλα αυτά, θεωρείτε τον σατανισμό πραγματική απειλή για την κοινωνία ή πρόκειται για υπερεκτιμημένο φαινόμενο;
Ο σατανισμός, φυσικά, είναι κάτι κακό, είναι κακότητα. Όμως, κατά τη γνώμη μου, υπάρχουν αιρέσεις εξίσου ή και περισσότερο καταστροφικές από αυτές τις ολιγάριθμες σατανιστικές ομάδες ή τους μεμονωμένους σατανιστές. Αυτές οι άλλες ομάδες έχουν πολύ μεγαλύτερη διάδοση και επιρροή, λειτουργούν με απόλυτη νομιμότητα και αγγίζουν πολλούς περισσότερους ανθρώπους. Ένα παράδειγμα είναι το νεοπαγανιστικό ρεύμα. Προσωπικά θεωρώ το νεοπαγανισμό πιο επικίνδυνο από τον σατανισμό, διότι έχει εξαπλωθεί ευρύτερα και προωθείται συστηματικά ακόμη και από δημόσια πρόσωπα.
Επιπλέον, δεν είμαι βέβαιος ότι ένας τέτοιος κρατικός αποκλεισμός είναι χρήσιμος. Αντιθέτως, ίσως ενισχύσει τη φήμη του σατανισμού και τον αναδείξει –ακόμα και αθέλητα– ως τάχα σημαντικό φαινόμενο, ικανό να απειλήσει το κράτος. Σε αυτούς που προωθούν σατανιστικές ιδέες, αυτό μπορεί να δώσει μια επιπλέον αφορμή για να προβάλλουν εαυτούς ως σπουδαίους και τρομερούς: «το κράτος μάς φοβάται, μας απαγορεύει, ασχολείται μαζί μας». Κι αυτό, με έναν παράδοξο τρόπο, μπορεί να λειτουργήσει ως διαφήμιση. Διότι για τον σατανισμό δεν υπάρχει «αρνητική δημοσιότητα». Κάθε αναφορά, κάθε φήμη, ακόμη και η καταδίκη, μπορεί να λειτουργήσει υπέρ του. Και αυτό ακριβώς επιδιώκουν οι ίδιοι οι σατανιστές.
– Υπάρχουν πολλοί σατανιστές στη Ρωσία; Υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία;
Δεν υπάρχουν ακριβή δεδομένα. Κάπου άκουσα μια εκτίμηση που μιλούσε για έως 10.000 άτομα, αλλά δεν είναι καθόλου σαφές πώς έγινε αυτή η απογραφή. Οι ομάδες και οι οργανώσεις ενδέχεται να είναι λίγες δεκάδες, αλλά όλες είναι εξαιρετικά μικρές. Αν δούμε τις δομές τους —τις αποκαλούμενες «στοές» και «κάβενς»—, οι περισσότερες είναι γνωστές μόνο μέσα από το Διαδίκτυο. Μάλιστα, κάθε μία υπερβάλλει ως προς την απήχησή της και τον αριθμό των μελών της. Οι αριθμοί τους δεν πρέπει να λαμβάνονται στα σοβαρά. Το ζήτημα είναι ποιον ορίζουμε ως σατανιστή. Ίσως μόνο εκείνον που αυτοπροσδιορίζεται ως τέτοιος.
– Και με βάση αυτόν τον ορισμό, ο σατανισμός μπορεί να θεωρηθεί θρησκεία; Είναι ενιαίο φαινόμενο ή κάτι διαφορετικό;
Ο σατανισμός μπορεί πράγματι να εμπίπτει στον χώρο της θρησκείας – υπάρχει μορφή θρησκευτικού σατανισμού. Όμως υπάρχει και άλλος τύπος: ο λεγόμενος αθεϊστικός σατανισμός, που συνδέεται με τη σκέψη του Άντον ΛαΒέι. Αυτός είναι περισσότερο προκλητικός και επιφανειακός. Οι οπαδοί του είναι αθεϊστές. Δεν πιστεύουν στην προσωπική ύπαρξη του σατανά, αλλά τον θεωρούν συμβολική μορφή, εικόνα της εξέγερσης και της ανθρώπινης ελευθερίας έναντι κάθε περιορισμού – θρησκευτικού, ηθικού ή κοινωνικού.
Δηλαδή, έχουμε σατανισμό ως θρησκεία, αλλά και σατανισμό ως σύμβολο ατομισμού και αντικομφορμισμού. Αυτά τα φαινόμενα είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους και δεν μπορούν να ενταχθούν όλα στον ίδιο νομικό ή θρησκειολογικό ορισμό.
«Ο σατανάς δεν ενώνει, αλλά διασπά» – Ο θεολογικός λόγος πίσω από το φαινόμενο του σατανισμού
– Εδώ πλέον μπορώ να μιλήσω ως θεολόγος. Ο σατανισμός δεν μπορεί να έχει ενιαία μορφή, γιατί ο σατανάς είναι διχαστής. Η λέξη “διάβολος” στα ελληνικά σημαίνει ακριβώς “εκείνος που διαχωρίζει”. Άρα δεν είναι σε θέση ούτε τους ίδιους τους οπαδούς του να τους οργανώσει σε ενιαία δομή. Πρόκειται για περιθωριακό φαινόμενο, αποτελούμενο από μικρές ομάδες, οι οποίες συνεχώς τσακώνονται μεταξύ τους και ακολουθούν τελείως διαφορετικές ιδεολογικές γραμμές.
– Και τότε, ποια είναι τα όρια αυτού που αποκαλούμε σατανισμό; Οι Αρχές υποστηρίζουν ότι οι οπαδοί του κινήματος χρησιμοποιούν κοινά σύμβολα, χωρίς όμως να προσδιορίζουν ποια ακριβώς. Πιθανώς εννοούν πεντάλφες και ανεστραμμένους σταυρούς. Σημαίνει αυτό ότι θα θεωρηθούν σατανιστές ακόμη και θαυμαστές της σκληρής μουσικής, που φορούν ρούχα με τέτοια σύμβολα; Θα κριθεί παράνομος και ο ανεστραμμένος σταυρός του Αποστόλου Πέτρου, όπως απεικονίζεται σε δυτικά έργα;
Αυτό που αγγίζει άμεσα η απαγόρευση είναι η λεγόμενη σατανιστική συμβολική – δηλαδή η ένδυση και όλα τα συναφή. Σε ένα βαθμό αυτό είναι κατανοητό, διότι πολλοί νέοι που στολίζονται με πεντάλφες, στην πλειονότητά τους δεν έχουν καμία σχέση με τον σατανισμό· όμως, ταυτόχρονα, συμβάλλουν –έστω και ασυνείδητα– στη διάδοση της ιδεολογίας που αυτά τα σύμβολα αντιπροσωπεύουν. Από αυτή την άποψη, πιθανόν ο νόμος να έχει ένα κάποιο αποτρεπτικό αποτέλεσμα.
Ωστόσο, θα πρέπει να δούμε τι θα προβλέψουν οι εφαρμοστικές διατάξεις. Προς το παρόν, ο νόμος δεν δίνει ορισμούς. Είναι προφανές ότι θα χρειαστεί σημαντική εμπειρογνωμοσύνη, ώστε να δοθεί σαφές περιεχόμενο και όρια.
– Από ιδεολογικής πλευράς, πώς μπορεί να διακρίνει κανείς τον σατανισμό από ό,τι δεν είναι σατανισμός; Αφού το ίδιο το “κίνημα” δεν έχει εσωτερική ενότητα, δεν υπάρχει ο κίνδυνος να συμπεριληφθούν σε αυτό και άσχετοι με τον σατανισμό;
Αυτό είναι απολύτως ασαφές μέχρι στιγμής. Για παράδειγμα, ο σατανισμός και ο λουσιφεριανισμός, από θρησκειολογική σκοπιά, είναι συγγενή αλλά διακριτά φαινόμενα. Εντάσσεται ο λουσιφεριανισμός στην απαγόρευση; Για να το φέρω σε συγκεκριμένο επίπεδο: το κίνημα των Ρέριχ είναι λουσιφεριανικό. Θα συμπεριληφθεί στον κατάλογο των απαγορευμένων; Τι γίνεται με το ιδεολογικό ρεύμα του ολοκληρωτικού παραδοσιοκρατισμού (integral traditionalism); Στο πλαίσιο αυτό, μιλούμε για πρόσωπα όπως ο Ρενέ Γκενόν, ο Γιούλιους Έβολα και –στη ρωσική περίπτωση– ο Αλεξάντρ Ντούγκιν, ο οποίος εξακολουθεί να ασπάζεται τις θέσεις του παραδοσιοκρατισμού και εκφράζεται με θαυμασμό για τον γνωστό σατανιστή Άλιστερ Κρόουλι.
Άρα λοιπόν, εάν δεν υπάρξουν αυστηρές θεολογικές, φιλοσοφικές και νομικές διακρίσεις, υπάρχει κίνδυνος να αντιμετωπιστούν ως «σατανισμός» φαινόμενα που στην πραγματικότητα δεν είναι, ή που απαιτούν τελείως διαφορετική προσέγγιση και αντιμετώπιση.
– Καταρχάς, δεν έχω συναντήσει ποτέ στη ζωή μου ούτε έναν πραγματικό “κουαντρομπερίστα”·(σημ. άτομα που φορούν μάσκες ζώων και μιμούνται τις συνήθειές τους τρέχοντας και στα τέσσερα), πρόκειται για ένα φαινόμενο που απλώς εμφανίστηκε ξαφνικά από το πουθενά, οι άνθρωποι το κουβέντιασαν λίγο, έκαναν κάποιες καταγγελίες, και μετά ξεχάστηκε. Και κατά δεύτερον, τίθεται ένα σοβαρό ερώτημα: αν κάποιος αποφασίσει να χαρακτηρίσει αυτό το άγνωστο –αν υπάρχει καν– “κουαντρομπερισμό” ως σατανισμό, δεν θα φτάσουμε στο σημείο να διώκονται γονείς παιδιών που ντύνονται με κοστούμια ζώων για κάποιο παιδικό παιχνίδι ή διασκέδαση; Αυτό θα ήταν πράγματι δυσάρεστο.
– Σε σχέση με τους “αποκρυφιστικούς τελετουργικούς τύπους”: δεν θα χρειαστεί εξειδικευμένη γνωμοδότηση, ώστε να καθορίζεται αν ένας τελετουργικός τύπος είναι σατανιστικός ή όχι;
Εξαρτάται από το είδος του τελετουργικού. Αν μιλάμε για θυσίες ζώων ή –ο μη γένοιτο– ανθρώπων, τότε δεν έχει καμία σημασία αν οι δράστες αυτοχαρακτηρίζονται σατανιστές ή όχι. Σε τέτοια περίπτωση, ο νόμος πρέπει να εφαρμοστεί με απόλυτη αυστηρότητα, και αν αποδειχθεί ότι πρόκειται για τελετουργικό φόνο, αυτό πρέπει να συνιστά επιβαρυντικό στοιχείο.
Υπάρχει όμως και άλλο ζήτημα. Υπάρχει ένας όχι ευκαταφρόνητος αριθμός ανθρώπων με ψυχικές διαταραχές, που διαπράττουν εγκλήματα με τρόπο που τα παρουσιάζει ως τελετουργικά. Μπορεί στο μυαλό τους να πιστεύουν πράγματι ότι πρόκειται για “τελετές”, αλλά αυτό είναι απόρροια νοσηρής ψυχοπαθολογίας. Κάποιοι μάλιστα εμπνέονται από τηλεοπτικές εκπομπές για τον σατανισμό ή από σχετικές δημοσιεύσεις. Το ερώτημα είναι: μήπως η υπερβολική δημοσιότητα και το βάρος που δίνεται τώρα στη σατανιστική θεματολογία, μέσω του επίσημου κρατικού αποκλεισμού, ενισχύσει τελικά την εμφάνιση τέτοιων φαινομένων; Μήπως αυξηθούν τα εγκλήματα από άτομα που προσλαμβάνουν αυτή την “εικόνα του σατανιστή” μέσα από τα ΜΜΕ ή το διαδίκτυο;
– Με λίγα λόγια, πολλά είναι τα ερωτήματα. Αναμένεται να υπάρξουν διευκρινίσεις.
Ακριβώς. Πρέπει να περιμένουμε πώς θα εφαρμοστεί στην πράξη ο νόμος και τι ακριβώς θα ορίσει το κράτος. Ήδη έχω δει αναρτήσεις στο διαδίκτυο από ανθρώπους που φωνάζουν «μπράβο μας», «θρίαμβος», «κερδίσαμε» και άλλα πανηγυρικά. Ειλικρινά όμως, δεν βλέπω ποια νίκη επετεύχθη και με τι ακριβώς πρέπει να συγχαίρουμε αλλήλους. Ας περιμένουμε πρώτα να δούμε πώς θα οριστεί, πώς θα εξηγηθεί αυτός ο αποκλεισμός από τους νομοθέτες και πώς θα εφαρμοστεί. Και στη συνέχεια ας κρίνουμε.
Το Ανώτατο Δικαστήριο απαγορεύει το «διεθνές σατανιστικό κίνημα» ως εξτρεμιστικό – Информационно-консультационный центр Св. Иринея Лионского – Сектовед Дворкин: Сатанизмом* можно назвать что угодно, а его запрет — это лишний пиар
