Ἐνορίτης: Μιά καί εἶχες τήν καλωσύνη νά μᾶς ἐπισκεφτεῖς, πάτερ, θά ἤθελα νά μέ κατατοπίσεις, ἄν ἔχεις βέβαια χρόνο, πάνω στό θέμα τῆς μετάνοιας καί τῆς ἐξομολόγησης, γιατί ἀκούω νά γίνεται πολύς λόγος γι’ αὐτά καί δέ γνωρίζω καί πολλά πράγματα.
Ἱερέας: Καί βέβαια ἔχω χρόνο, ἀδελφέ μου, προπάντων ὅταν πρόκειται γιά θέματα σάν αὐτό πού μέ ρωτᾶς. Ἡ μετάνοια καί ἡ ἐξομολόγηση ὅπως τήν ὁρίζει ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι ἀναγκαιότατη πράξη γιά τή σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Τό κήρυγμα τοῦ Κυρίου, καί τῶν Ἀποστόλων εἶχε σάν κεντρικό σημεῖο τή μετάνοια τῶν ἀνθρώπων, γιά τή συμφιλίωσή τους μέ τό Θεό.
Ἐνορίτης: Πές μου λοιπόν, πάτερ, τί εἶναι μετάνοια καί ἐξομολόγηση καί γιατί θεωρεῖται Μυστήριο;
Ἱερέας: Ἡ μετάνοια καί ἡ ἐξομολόγηση εἶναι δύο μέρη τοῦ ἑνός Μυστηρίου, πού ὅταν γίνει σωστά, δηλαδή, μετάνοια εἰλικρινής καί ἐξομολόγηση ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς, ἐξαλείφει τίς ἁμαρτίες τοῦ ἀνθρώπου, ὅσο μεγάλες καί ἄν εἶναι.
Λέμε ὅτι εἶναι Μυστήριο, ἐπειδή οἱ ἐνέργειές του, δηλαδή, ἡ ἐξάλειψη τῶν ἁμαρτιῶν γίνεται κατά τρόπο πού ξεφεύγει τῆς ἀντίληψης καί τῆς ἔρευνας τοῦ ἀνθρώπου.
Ἐνορίτης: Θά παρακαλοῦσα, πάτερ, ἄν ἔχετε τήν καλωσύνη νά μοῦ πεῖτε λίγα λόγια γιά τό κάθε μέρος χωριστά αὐτοῦ τοῦ Μυστηρίου, πού μᾶς εἶναι τόσο ἀναγκαῖο.
Ἱερέας: Καί βέβαια θά σοῦ μιλήσω γι’ αὐτά πού μέ ρωτᾶς καί δέ χρειάζεται νά μέ παρακαλεῖς. Αὐτό εἶναι ὑποχρέωσή μου.
Ἡ λέξη μετάνοια, σημαίνει μετανοιώνω γιά μιά πράξη πού ἔχω κάνει. Μετάνοια στήν προκειμένη περίπτωση εἶναι ἡ ἀπόφαση τοῦ ἁμαρτωλοῦ νά ἀφήσει τή ζωή τῆς ἁμαρτίας καί νά ἐπιστρέψει στή ζωή πού θέλει ὁ Θεός, χωρίς ἁμαρτίες. Ἀπό τήν παρά φύση στήν κατά φύση ζωή. Εἶναι ἀλλαγή φρονήματος καί ὑπόσχεση νά ζήσει ἠθικό βίο. Αὐτό σημαίνει μετάνοια.
Ἐνορίτης: Σίγουρα, κατάλαβα, ἀλλά εἶναι εὔκολο πρᾶγμα ἕνας ἁμαρτωλός νά μετανοήσει χωρίς βοήθεια;
Ἱερέας: Ἔχεις δίκαιο, χρειάζεται κάποια βοήθεια καί λίγη γνώση, τήν ὁποία πιστεύω τή βρίσκει εὔκολα ὁ ἄνθρωπος. Γιατί ἡ βοήθεια τίς περισσότερες φορές προέρχεται ἀπό τή συνείδησή του, πού τόν πληροφορεῖ γιά τήν κακή του πράξη. Βρίσκει βοήθεια ἀκόμα καί ἀπό τή μελέτη τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, ἀπό διάφορα θρησκευτικά βιβλία ἤ καί κηρύγματα πού ἀκούει. Θά ἔλεγα ὅτι πρέπει ἀκόμα νά κάνει αὐτογνωσία, αὐτοκριτική στόν ἑαυτό του καί τότε θά δεῖ σίγουρα τίς διάφορες ἁμαρτίες του. Καί ὅταν συγκρίνει τίς ἁμαρτίες του μέ τίς τόσες εὐεργεσίες τοῦ Θεοῦ, θά δεῖ τή δική του ἀχαριστία. Ὅταν Θεός συνεχῶς μᾶς εὐεργετεῖ καί ἐμεῖς ἁμαρτάνομε, παραβαίνομε τίς ἐντολές Του καί ἀπομακρυνόμαστε ἀπό κοντά Του - γιατί ἡ ἁμαρτία μᾶς χωρίζει ἀπό τό Θεό - τότε πρέπει νά λυπηθεῖ κατάβαθα στή ψυχή του καί νά ἀρχίσει νά μετανοεῖ, τήν πραγματική καί εἰλικρινῆ μετάνοια καί νά θέλει νά συμφιλιωθεῖ καί νά ἐπιστρέψει κοντά στόν Πατέρα Θεό.
Τή μετάνοια τοῦ ἀνθρώπου τή θέλει ὁ Θεός καί τή ζητᾶ ἀπό κάθε ἁμαρτωλό. Διά τοῦ προφήτη Ζαχαρία, καλεῖ ὁ Κύριος τούς ἀνθρώπους, λέγοντας: «Ἔλθετε μετανοοῦντες πάλιν πρός με καί ἐγώ θά ἔλθω πρός ἐσᾶς» (κεφ. α΄ ,3)
Διά τοῦ Σοφοῦ Σειράχ, πάλιν λέγει: «ἐπίστρεφε ἐπί Κύριον καί ἀπόλειπε ἁμαρτίες σου» (ιζ΄ 25) καί «ἐν καιρῷ ἁμαρτημάτων δεῖξον ἐπιστροφήν» (ιη. 21), ὅπως καί σέ ἄλλες περιπτώσεις στήν Π. Δ. Ἀλλά καί στήν Καινή Διαθήκη, ὁ Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος ἀρχίζει τή δράση του μέ τό κήρυγμα τῆς μετάνοιας, συνεχίζει ὁ Χριστός, μέ τό «μετανοεῖτε ἤγγικεν γάρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. δ΄ 7)Καί ὁ Ἀπόστολος Πέτρος, καλεῖ τά πλήθη: «Μετανοήσατε καί βαπτισθήτω ἕκαστος ὑμῶν..» (Πραξ.β.΄38). Καί ἡ Ἐκκλησία καλεῖ σέ μετάνοια τούς πιστούς, ἡ ὁποία μάλιστα ὅρισε ἀπό τήν ἀρχή καί τόν ἐπί τῆς μετανοίας πρεσβύτερο.
Ὥστε λοιπόν, ἡ μετάνοια εἶναι ἐντολή τοῦ Θεοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας καί πρέπει ὅλοι οἱ ἁμαρτωλοί νά μετανοοῦμε καί μέ τήν ἐξομολόγηση νά καθαριζόμαστε..
Ἐνορίτης: Μέ αὐτά πού ἄκουσα, ἔχω πειστεῖ γιά τήν ἀναγκαιότητα τῆς μετάνοιας καί ἔχω προσέξει ὅτι θά πρέπει νά ἐρευνοῦμε συχνά τόν ἑαυτό μας γιά νά ἀντιλαμβανόμαστε τίς ἁμαρτίες μας. Σίγουρα πολλοί μετανοιώνουν γιά τά σφάλματά τους, ἀλλά αὐτοί συγχωροῦνται, ἤ πρέπει νά ἀκολουθήσουν καί τό δεύτερο μέρος τοῦ Μυστηρίου; Καί θά ἤθελα νά ἀκούσω καί λίγα λόγια γι’ αὐτό.
Ἱερέας: Θά ἱκανοποιήσω τίς ἀπορίες σου ἀμέσως, ἀγαπητέ μου. Σίγουρα δέ συγχωροῦνται ὅσοι μετανοοῦν, ἄν δέν ἐξομολογηθοῦν τίς ἁμαρτίες τους στόν Πνευματικό, ὅπως ὥρισε ὁ Κύριος καί ἡ Ἐκκλησία. Στό Ἐξομολογητήρι θά πάρει ὁ ἁμαρτωλός τή συγχώρηση, μέ τήν ἐξομολόγησή του, ὅπως λέγει ὁ Θεός διά τοῦ προφήτη Ἠσαΐα: «Λέγε πρῶτος τάς ἁμαρτίας σου ἵνα δικαιωθῆς» (μγ΄ 26). Ἡ ἱκανότητα γιά νά συγχωρεῖ ἄνθρωπος ἁμαρτίες ἄλλου ἀνθρώπου δόθηκε σάν δῶρο ἀπό τόν Κύριο στούς Ἀποστόλους ἀμέσως μετά τήν Ἀνάστασή Του. Ὅταν τούς συνάντησε, λέγει τό Εὐαγγέλιο τούς ἐνεφύσησε καί εἶπε: «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον ἄν τινων ἀφῆτε τάς ἁμαρτίας ἀφίενται αὐτοῖς ἂν τινων κρατεῖτε κεκράτηνται» (Ἰωάν. κ΄ 22)
Ἀπό τούς Ἀποστόλους μεταδίδεται διά τῆς χειροτονίας στούς Ἐπισκόπους καί οἱ Ἐπίσκοποι τῆς Ἐκκλησίας μας διά τῆς χειροθεσίας, μιᾶς συντόμου ἀκολουθίας, δίνουν τό δικαίωμα στούς ἱερεῖς νά ὑπηρετοῦν τό Μυστήριο αὐτό. Ἔτσι στήν πραγματικότητα ὁ ἱερέας εἶναι τό ὄργανο διά μέσου τοῦ ὁποίου ὁ Θεός, δίνει τήν συγχώρηση στούς ἀνθρώπους καί φαίνεται αὐτό ἀπό τά λόγια πού κατακλείουν τό Μυστήριο: «Ἡ Χάρις τοῦ Παναγίου Πνεύματος, διά τῆς ἐμῆς ἐλαχιστότητος, ἔχει σέ λελυμένο καί συγκεχωρημένον». Ὁ Θεός εἶναι πού συγχωρεῖ τίς ἁμαρτίες τῶν ἀνθρώπων. Αὐτό τό εὐλογημένο Μυστήριο τό χάρισε ὁ Θεός στήν Ἐκκλησία Του γιά νά καθαρίζει τά παιδιά της, νά τά γιατρεύει ἀπό τίς πληγές τῆς ἁμαρτίας, γιά νά βαδίζουν σταθερά τό δρόμο τοῦ Κυρίου καί τοῦ Παραδείσου.
Τί ἐννοοῦμε ὅταν λέμε ἐξομολόγηση; Ἡ ἐξομολόγηση εἶναι ἡ ἑκούσια καί μέ συντριβή ὁμολογία τῶν ἁμαρτημάτων πού διέπραξε ὁ ἄνθρωπος, ἐνώπιον τοῦ Πνευματικοῦ.
Ἐνορίτης: Πολύ διαφωτιστικά αὐτά πού ἄκουσα, ἀλλά παρ’ ὅλα αὐτά δέν μέ ἀφήνουν κάποιες σκέψεις καί ἐνδοιασμοί πού εἶχα καί μέ ἐμποδίζουν καί καθυστεροῦν τήν ἐξομολόγησή μου καί θά σᾶς τίς ἀναφέρω.
Ἱερέας: Νά τίς πεῖς ἐλεύθερα παιδί μου, καί πιστεύω πώς θά σέ πείσω νά τίς ξεχάσεις γιά πάντα καί θά πηγαίνεις ἐλεύθερα πιά στό ἐξομολογητήρι. Μή διστάσεις λοιπόν.
Ἐνορίτης: Τό πρῶτο ἐμπόδιο, πάτερ, εἶναι ἡ ντροπή. Ντρέπομαι νά πῶ στόν ἱερέα τά ἁμαρτήματά μου, γιατί φοβοῦμαι τί ἰδέα θά σχηματίσει γιά μένα, θά ἐξευτελιστῶ.
Τό δεύτερο εἶναι ὅτι φοβοῦμαι μήπως ἀναφέρει τά λάθη μου σέ ἄλλους καί γίνω ρεζήλι, ἀλλά καί νά δημιουργηθεῖ κάποιο πρόβλημα.
Τό τρίτο πού σκέφτομαι, ὅτι ἄν σταθῶ μπροστά στήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ θά ἐξομολογηθῶ μέ ἁσφάλεια γιατί δέ θά ἀκούσει κανένας τά ἁμαρτήματά μου. Καί σάν ἀποτέλεσμα τῶν σκέψεων αὐτῶν καθυστερεῖ καί ἡ ἐξομολόγησή μου.
Ἱερέας: Καλέ μου ἄνθρωπε, αὐτές οἱ σκέψεις δέν εἶναι δικές σου, προέρχονται ἀπό τόν διάβολο, τόν ἐχθρό τῆς σωτηρίας μας γιά νά σέ κρατεῖ πάντα στήν ἁμαρτία καί νά σέ ἔχει δικό του, ὅπως κάνει στούς περισσότερους ἀδελφούς μας. Θά τίς ἀποβάλεις αὐτές τίς σκέψεις ὅταν δεῖς ὅτι δέν εἶναι πρός τό συμφέρον σου, ἀλλά ζημιώνουν τήν ἀθάνατη ψυχή σου. Προχωρῶ νά ἀνατρέψω αὐτές τίς διαβολικές προφάσεις πού σοῦ ἔρχονται.
Πρῶτον, γιατί νά ἐντραπεῖς τόν ἱερέα, ἕνα ἄνθρωπο συναμαρτωλό σου; Ἀφοῦ καί ἐκεῖνος τρέχει σέ ἄλλο Πνευματικό γιά νά καθαρίσει τίς δικές του ἁμαρτίες. Καί ἐκτός τούτου, ὁ ἐξομολόγος εἶναι πατέρας, δάσκαλος καί τελευταῖα γιατρός. Καί ἔχει μεγάλην εὐθύνη γιά σένα πού τόν ἐμπιστεύεσαι. Βλέπει τόν κάθε ἁμαρτωλό μέ πολλήν ἀγάπη καί κατανόηση καί θά τό διαπιστώσεις αὐτό ὅταν μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ φτάσεις κοντά του. Ἑπομένως πέταξε μακριά τήν ντροπή, γιατί εἶναι ὑποβολή τοῦ σατανᾶ. Ἀλλά καί ἐκτός αὐτῶν πού σοῦ εἶπα, ἔχεις καί τό δικαίωμα νά διαλέξεις τόν ἐξομολόγο σου καί ὑπάρχουν σήμερα ἀρκετοί καί καλοί ἐξομολόγοι πού φοβοῦνται τό Θεό καί σέβονται τούς ἀνθρώπους.
Τό δεύτερο, ὅσο γιά τό φόβο σου ὅτι θά ρεζηλευτεῖς ἤ θά διαρρεύσουν τά ἁμαρτήματά σου, αὐτός προέρχεται ἀπό τόν ἐγωισμό σου. Σοῦ λείπει ἡ ταπείνωση καί αὐτό σημαίνει ὅτι δέ μίσησες τήν ἁμαρτία, δέ μετανόησες εἰλικρινά. Κανένας Πνευματικός σήμερα δέ λέγει ἁμαρτήματα σ’ ἄλλους, γιατί φοβᾶται τήν εὐθύνη πού ἔχει στό Θεό γιά τόν ἐξομολογούμενο.
Καί τρίτον, ἡ σκέψη σου νά ἐξομολογηθεῖς στήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, εἶναι λανθασμένη· μπορεῖ ὁ Χριστός νά ἀκούει τήν ἐξομολόγησή σου, ἀλλά ἡ εἰκόνα δέ μιλᾶ, ποιός θά σοῦ πεῖ ὅτι συγχωρέθηκες, νά ἀκούσεις καί νά ἀναπαυθεῖς; Ποιός θά σοῦ δώσει ὁδηγίες γιά τό πῶς θά ἀγωνιστεῖς ἤ πότε θά κοινωνήσεις; Βλέπεις ὅτι δέν ἔχεις δίκαιο;
Ὅσο γιά τήν ἀναβολή, εἶναι καρπός τῶν λανθασμένων σκέψεών σου, εἶναι ὁ τάφος τῆς ἐξομολόγησης σου, γιατί ἀναβολή σημαίνει ματαίωση. Ἄν νοιώθεις τήν ἀνάγκη γιά ἐξομολόγηση, μήν τήν ἀναβάλεις, κάνε την σήμερα, τό αὔριο δέν εἶναι δικό σου. Μπορεῖ κάτι νά συμβεῖ καί φεύγεις χωρίς ἐξομολόγηση καί τότε πῆγαν ὅλα χαμένα. Ἔπαθες ἀνεπανόρθωτη ζημιά.
Ἐνορίτης: Σίγουρα κατάλαβα ὅτι ἔχεις δίκαιο, πάτερ, γιατί ὅλα αὐτά πού σκεφτόμουν δέν εἶχαν καμιά σοβαρή βάση καί διαφάνηκε ὅτι εἶναι τεχνάσματα τοῦ διαβόλου γιά νά ματαιώσει τήν ἐξομολόγησή μου. Τήν ὁποίαν πῆρα την ἀπόφαση νά κάνω σήμερα κιόλας..
Ὅμως τό νά μετανοιώσω τό καταλαμβαίνω καί τό ἔκαμα ἤδη. Ἀλλά γιά τήν ἐξομολόγηση τίποτα δέ γνωρίζω· μέ ποιά συναισθήματα θά ξεκινήσω γιά τό ἐξομολογητήρι, μέ ποιό τρόπο θά σταθῶ ἐνώπιον τοῦ Πνευματικοῦ, πῶς θά ἀρχίσω, δέ θά μοῦ πῆτε λίγα λόγια καί γι’ αὐτά;
Ἱερέας: Καί βέβαια, ἀγαπητό μου παιδί, θά σοῦ πῶ ὅ,τι θέλεις. Ἄκουσέ με προσεχτικά. Ἀφοῦ μετάνοιωσες γιά τίς ἁμαρτίες σου καί πῆρες τήν ἀπόφαση γιά νά τίς ἐξομολογηθεῖς, νά τίς καθαρίσεις, τό πρῶτο πρᾶγμα πού πρέπει νά κάνεις, εἶναι, νά γράψεις ὅλες τίς ἁμαρτίες σου σέ χαρτί, γιά νά μήν ξεχάσεις καμιά. Θά κλείσεις μιά συνάντηση μέ τόν Πνευματικό πού διάλεξες καί νά ξεκινήσεις γιά τό ἐξομολογητήρι. Ἐκεῖ, ἐνώπιον τοῦ Πνευματικοῦ θά βρίσκεσαι μέ πραγματική ταπείνωση καί συντριβή, γιατί μέ τά ἁμαρτήματά σου λύπησες, πρόσβαλλες τόν Δημιουργό καί Θεό σου· νά λυπᾶσαι γιά τήν ἀχαριστία σου ἀπέναντι στίς εὐεργεσίες τοῦ Πλάστη σου. Ἀφοῦ θά ἔχεις γραμμένα τά σφάλματά σου δέ θά χρειαστεῖ νά ἐρωτήσει ὁ ἐξομολόγος, ἐκτός ἄν τόν καλέσεις ἐσύ. Μέ θάρρος καί χωρίς περιστροφές, οὔτε καί δικαιολογίες θά λέγεις ἕνα ἕνα τά ἁμαρτήματά σου· νά κατηγορεῖς μόνο τόν ἑαυτό σου γιατί ἐσύ εὐθύνεσαι μόνο. Μακριά ἀπό τήν ντροπή καί τό φόβο, χωρίς προφάσεις, νά λές τήν ἀλήθεια καί χωρίς λεπτομέρειες ἐκτός ἄν ἐρωτηθεῖς. Στή συνέχεια θά ἀκούσεις ἀπό τόν ἐξομολόγο σου ἐκεῖνα πού χρειάζονται στήν περίπτωσή σου καί ἀφοῦ γονατίσεις θά ἀκούσεις τή συγχωριτική εὐχή καί τό «Ἡ χάρις τοῦ Παναγίου Πνεύματος διά τῆς ἑμῆς ἐλαχιστότητος, ἔχει σε λελυμένον, καί συγκεχωρημένον».
Φεύγοντας ἀπό τό ἐξομολογητήρι θά πρέπει νά πάρεις τή σταθερή ἀπόφαση νά μήν ξαναμαρτήσεις.
Αὐτό θά τό καταφέρεις ὅταν προσέχεις τίς αἰσθήσεις σου. Τά μάτια σου νά τά προσέχεις ἀπό τά θεάματα καί ἄσεμνες εἰκόνες Τά αὐτιά σου ἀπό τά αἰσχρά τραγούδια, Τή γλώσσα σου ἀπό τή συκοφαντία, τήν κατηγορία, τό ψέμα, τήν αἰσχρολογία, τά ἀνώφελα ἀστεία κλπ.
Καί τίς ἄλλες σου αἰσθήσεις ἀπό κάθε πράγμα πού βλάπτει ἐσένα καί τό συνάνθρωπό σου.
Πάνω ἀπό ὅλα νά θυμᾶσαι τήν ἀπέραντη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί τό σωτήριο Πάθος τοῦ Χριστοῦ μας πού ἔπαθε γιά τή σωτηρία μας. Κάνε τήν καρδιά σου ἕνα μεγάλο σεντόνι ἀγάπης γιά σκεπάσεις τίς πληγές, τά ἁμαρτήματα τῶν συνανθρώπων σου καί νά εἶσαι σίγουρος ὅτι θά σέ σκεπάζει ἡ θεία Χάρη καί δέ θά πέσεις σέ μεγάλα ἁμαρτήματα.
Ἕνα πρᾶγμα νά θυμᾶσαι, ἄν παρ’ ἐλπίδα ἁμαρτήσεις μή διστάσεις νά τρέξεις στό ἐξομολογητήρι γιά νά καθαριστεῖς, ὅσες φορές καί ἄν συμβεῖ αὐτό, χωρίς βέβαια νά τό ἐπιδιώκεις, τρέξε ἀμέσως μέ πίστη στή εὐσπλαχνία τοῦ Κυρίου καί δέ θά ἀπαγοητευτεῖς.
Ἀγαπητέ μου, ἐνορίτη εὔχομαι ἡ δική σου ἐξομολόγηση νά παρακινήσει καί ἄλλους ἐνορῖτες νά ἐξομολογηθοῦν καί νά σωθοῦν.
Ἐνορίτης: Εἰλικρινά, σεβαστέ μου, πάτερ, θά πρέπει νά σέ εὐχαριστήσω γιά τήν πειστική κατατόπιση πού μοῦ ἔκαμες καί μέ ἔπεισες νά ἐξομολογηθῶ. Τό ἀπόγευμα νά μέ περιμένεις.
Ἱερέας: Καί βέβαια θά σέ περιμένω, ἀλλά πρίν σέ ἀφήσω θά πρέπει νά σοῦ πῶ τίς πιό σοβαρές αἰτίες πού εἶναι ἡ αἰτία τῶν ἁμαρτιῶν μας, γιά νά τίς ἀποφεύγεις.
1) Ἡ ρίζα ὅλων τῶν ἁμαρτιῶν πού πέφτομε εἶναι ἡ φιλαυτία μας· δηλαδή, ἡ ὑπέρμετρη ἀγάπη γιά τόν ἑαυτό μας. Γι’ αὐτό καί ὁ Ἅγιος Μάξιμος, λέγει: «Ἐκεῖνος πού ἔχει τή φιλαυτία ἔχει ὅλα τά πάθη».
2) Ἡ ὑπερηφάνεια, 3) ἡ φιλαργυρία, 4) ἡ σαρκολατρεία, 5) φθόνος, 6) ἡ γαστριμαργία, 7) ἡ πλεονεξία, 8) ὁ θυμός, βλασφημία, μῖσος, καί θά πρέπει νά προσέχεις πολύ ἀπό τήν ἀκηδία (τήν ἀμέλεια).
Ἡ θεραπεία ὅλων αὐτῶν τῶν κακῶν εἶναι ἡ ταπείνωση. Αὐτή ἡ ἀρετή θά σέ προφυλάξει ἀπό κάθε ἁμαρτία.
Σέ χαιρετῶ καί σέ περιμένω στό ἐξομολογητήρι.
Χαραλάμπους Νεοφύτου, Πρεσβυτέρου, "ΔΙΑΛΟΓΟΙ", ΕΚΔΟΣΗ "ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΟΔΟΔΕΙΧΤΗΣ"
