 |
| Εξώφυλλο του βιβλίου με τίτλο: Τι είναι η πνευματική ζωή και πώς θα συντονιστείτε σε αυτήν; Επιστολές του Επισκόπου Θεοφάνη — Τέταρτη Έκδοση Μόσχα 1897 |
Καθ' όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, όταν σχεδόν δεν υπήρχαν ζώντες πνευματικοί κατηχητές στη Σοβιετική Ρωσία, οι πιστοί περνούσαν τα έργα και τις επιστολές του Θεοφάνη του ερημίτη από χέρι σε χέρι, ενώ για πολλούς, το βιβλίο του «Τι είναι η πνευματική ζωή και πώς θα συντονιστείτε σε αυτή;» κατέστη το πρώτο εγχειρίδιο στη διαδρομή προς την κοινωνία με την Εκκλησία. Παρέμεινε διδάσκαλος, ακόμη και μετά το θάνατό του.
Το ταλέντο πρέπει να ασκείται
Ο γιος ενός ιερέα του χωριού, ο Γκεόργκι Γκοβόροφ, έλαβε ένα σπάνιο δώρο από τον Θεό — να σπουδάσει και να διδάξει. Σε ηλικία 26 ετών, έχοντας περάσει όλες τις σχολικές βαθμίδες — το Θεολογικό Σεμινάριο του Ορλόφ και τη Θεολογική Ακαδημία του Κιέβου, εκάρη μοναχός με το όνομα Θεοφάνης, διορίστηκε ως καθηγητής στη Θεολογική Ακαδημία της Αγίας Πετρούπολης και 6 χρόνια αργότερα, το 1847, συμμετείχε ως μέλος της ρωσικής εκκλησιαστικής αποστολής στα Ιεροσόλυμα, όπου μελέτησε τα συγγραφικά έργα των Πατέρων για σχεδόν μια δεκαετία, σπούδασε ελληνικά, γαλλικά, εβραϊκά και αραβικά και ταξίδεψε σε μοναστηριακά κοινόβια, συνομιλώντας με τους γέροντες. Και, επιστρέφοντας στην Αγία Πετρούπολη, διορίστηκε ως πρύτανης του Θεολογικού Σεμιναρίου Ολόνετς.
Στη συνέχεια, διεξήχθη ένα επαγγελματικό ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη, μετά η ανάληψη της πρυτανείας της Θεολογικής Ακαδημίας της Αγίας Πετρούπολης, η χειροτονία στην Επισκοπή, η διακονία στο Ταμπόφ και το Βλαντίμιρ και ο επίσκοπος Θεοφάνης, ενθυμόταν παντού εκείνα τα σχολεία και κολλέγια που ίδρυσε. Επίσης με τα κηρύγματά του, με τα οποία συνόδευε κάθε θεία λειτουργία. Αναγνώριζε, επίσης, την εκπαίδευση αποκλειστικά ως αυτή που όχι μόνο αναπτύσσει το μυαλό, αλλά κυρίως εξευγενίζει την καρδιά. Και μιλούσε με τρόπο που άγγιζε ζωντανά τους ακροατές, οι οποίοι ήθελαν να θυμούνται τα λόγια του, να τα σκεφτούν ξανά. Ως αποτέλεσμα, ήταν απαραίτητο να δημοσιευθεί ένα βιβλίο δύο τόμων με τους λόγους του προς το ποίμνιο του Ταμπόφ.
Ταυτόχρονα, στο Ταμπόφ, έγραψε «Επιστολές για τη χριστιανική ζωή» — ένα ολόκληρο σύστημα χριστιανικής ηθικής διδασκαλίας.
Και εκεί, στην επισκοπή του Ταμπόφ, περιοδεύοντας και επιθεωρώντας εντός της περιοχής, έψαχνε για ένα καταφύγιο — την έρημο Βισένσκυ της Κοίμησης της Θεοτόκου, που τον ευχαριστούσε με το αυστηρό μοναστικό τυπικό της και την ομορφιά της περιοχής. Και όταν το 1866, ο επίσκοπος Θεοφάνης, ζήτησε από τη Σύνοδο να τον απολύσει για συνταξιοδότηση, αιτήθηκε να οριστεί η παραμονή του σε αυτό το μοναστήρι.
«Κλειδωνόμουν για να μη με ενοχλούν»
Η αίτησή του έγινε αποδεκτή και στάλθηκε ως ηγούμενος στο Βισένσκυ, αλλά αυτός αρνήθηκε τα καθήκοντα. Καθώς, επίσης, αργότερα αρνήθηκε και την προσφορά να ηγηθεί του καθεδρικού της Μόσχας. «Δεν θα άλλαζα το Βισένσκυ μου, όχι μόνο με τη Μητρόπολη της Αγίας Πετρούπολης, αλλά και με το Πατριαρχείο, αν ανασυστηνόταν εδώ σε εμάς και με διόριζαν σε αυτό... το Βισένσκυ μπορεί να ανταλλαγεί μόνο με τη Βασιλεία των Ουρανών», έγραψε.
Κατά τη διάρκεια των πρώτων έξι ετών στο μοναστήρι, μαζί με άλλους μοναχούς, πήγε σε όλες τις εκκλησιαστικές ακολουθίες, λειτουργούσε τις Κυριακές και τις αργίες, όπως και δεχόταν πολλούς επισκέπτες που προσέρχονταν σε αυτόν για συμβουλές. Αλλά μετά το Πάσχα του 1872, σταμάτησε όλα αυτά, κλείστηκε σε μια ξεχωριστή πτέρυγα, όπου υπηρετούσε καθημερινά τη λειτουργία στην εκκλησία του σπιτιού εκεί, δεχόταν μόνο τον ηγούμενο, τον πνευματικό και τον κελλάρη και αφιέρωνε όλο το χρόνο του σε επιστημονικά, λογοτεχνικά και μεταφραστικά έργα καθώς και την εκτεταμένη αλληλογραφία.
Και όλα, όσα έγραψε, ήταν αφιερωμένα, στην πραγματικότητα, σε ένα θέμα — τη σωτηρία στον Χριστό. Αντιμετώπιζε τα κατορθώματά του, με ειρωνεία. «Έφτιαξαν ένα κλειδί για την κλειδαριά μου. Δεν υπάρχει τίποτα κλειδωμένο εδώ. Κλειδώθηκα για να μην με ενοχλούν, όχι στις αυστηρότερες μορφές ασκητισμού, αλλά στους τύπους ανεμπόδιστης βιβλιογραφίας», έγραψε. Και πρόσθεσε: «Μπορείτε να περιπλανηθείτε σε όλο τον κόσμο με τις πόρτες κλειστές ή να αφήσετε να εισέλθει ολόκληρος ο κόσμος στο δωμάτιό σας».
Αλλά αυτό, φυσικά, ήταν από ταπεινότητα. Τα πολλά χρόνια πνευματικών εργασιών δεν ήταν μάταια γι' αυτόν. Δεν είναι τυχαίο, ότι προέβλεψε τη ρωσική επανάσταση περισσότερα από 50 χρόνια, πριν από το 1917.
Κάτω από ένα μυστικό
Περί το τέλος της ζωής του, τον επίσκοπο Θεοφάνη βρήκαν πολλές ασθένειες, ενώ επιπλέον, τυφλώθηκε και στο δεξί του μάτι. Πέθανε την εορτή των Θεοφανίων το 1894. Θάφτηκε στον Καθεδρικό Ναό της Θεομήτορος του Καζάν της ερήμου Βισένσκυ.
Και μετά το 1917, το μοναστήρι στέγασε για πρώτη φορά την «Παιδούπολη της Τρίτης Διεθνούς», τη δεκαετία του 1920 έκλεισε εντελώς, ενώ υπήρξαν διαδοχικά νηπιαγωγείο, δασική φάρμα, χοιροτροφείο, ψυχιατρική «αποικία» και από το 1938 — Περιφερειακό ψυχιατρικό νοσοκομείο.
Μετά την αγιοποίηση του Αγίου Θεοφάνους το 1988, τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στη μόνη τότε κοντινή λειτουργική εκκλησία στο χωριό Εμανουίλοβκα. Είναι αλήθεια ότι το 1990, πολλά κτίρια της πρώην ερήμου Βισένσκυ μεταφέρθηκαν στην επισκοπική διοίκηση του Ριαζάν για την κατασκευή της Μονής Κοίμησης της Θεοτόκου, αλλά ήταν αδύνατο να ξεκινήσει η αποκατάστασή τους — το ψυχιατρείο δεν είχε πουθενά να μεταστεγαστεί. Μόνο το 2002, τα λείψανα του Αγίου Θεοφάνους επιστράφηκαν επίσημα πίσω στο Βισένσκυ.
