Η τεχνολογία ήταν πάντοτε βασικός παράγοντας ιστορικών και κοινωνικών εξελίξεων. Αν κατά τον Μάρξ ο χερόμυλος έφτιαξε την φεουδαρχική κοινωνία και ο αερόμυλος την βιομηχανική και καπιταλιστική, τι να πει κανείς για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τα πληροφοριακά συστήματα, τις σύγχρονες τηλεπικοινωνίες, τα μέσα ενημέρωσης και όλες τις αποκαλούμενες «νέες τεχνολογίες» του σήμερα; Αυτές πλέον δεν αλλάζουν μόνο το ιστορικό και το κοινωνικό «γίγνεσθαι», αλλά και τη σκέψη, και το πνεύμα και τα ήθη, ακόμη δε κι αυτή την ψυχή μας.
Και πως το κατορθώνει αυτό η τεχνολογία; Μα με κάτι πολύ βασικό και ουσιαστικό το οποίο διαθέτει εκ φύσεως. Τις πολλαπλασιαστικές της ιδιότητες. Αυτές αποτελούν και την πεμπτουσία της.
Αν η τεχνολογία δεν το διέθετε αυτό, δεν θα είχε κανένα ενδιαφέρον γιατί –απλούστατα – δεν θα ήταν αποτελεσματική. Κατορθώνει δε να βοηθά ως και να αλλάζει τη ζωή μας, χάριν σ’ αυτές ακριβώς τις πολλαπλασιαστικές της ιδιότητες.
* * *
Κι ας δούμε μερικά παραδείγματα.
Στην αρχή ο άνθρωπος καλλιεργούσε τη γη με κάποια εργαλεία. Λίθινα κι ύστερα μεταλλικά. Όταν όμως άρχισε να οργώνει τη γη με το αλέτρι, τότε είδε μεγάλη διαφορά στα αποτελέσματα. Όχι μόνο διευκολύνθηκε η ζωή του, αλλά μπορούσε στον ίδιο χρόνο να οργώσει και να σπείρει πολλαπλάσιες εκτάσεις. Όταν δε ήρθε και το τρακτέρ, τα πράγματα άλλαξαν ριζικά. Η ζωή του έγινε ακόμη πιο άνετη, δεν είχε πλέον καμμιά εξάρτηση απ’ τα ζώα που έσερναν τα άροτρα και μπορούσε να οργώσει στο ίδιο χρόνο ακόμη και στρέμματα γης. Το τρακτέρ τον πήγε πολύ πιο μακριά οργώνοντας, αλλά και πιο βαθιά σκάβοντας τη γη. Τι διαφορά!
Άλλο παράδειγμα. Αρχικά ο άνθρωπος στον πόλεμο, θα μπορούσε να βλάψει έναν εχθρό του, μ’ ένα ξύλο ή με μια πέτρα, ας πούμε. Μόνο που έπρεπε να είναι σε πολύ κοντινή απόσταση. Έπειτα ήρθε το τόξο, με το οποίο μπορούσε να κάνει το ίδιο ευκολότερα, σε μεγαλύτερες αποστάσεις και να βλάψει πολλούς περισσότερους. Έπειτα ήρθε το πυροβόλο όπλο, με σαφώς καλύτερα αποτελέσματα. Ακολούθησαν το αυτόματο πολυβόλο, το τανκ, το πολεμικό αεροπλάνο… Κι ύστερα οι βόμβες, ακόμη δε και οι πυρηνικές. Οπότε η καταστροφή έγινε τεράστια, όπως και οι αποστάσεις απ’ τις οποίες μπορούσες να την διοχετεύσεις. Τι διαφορά κι εδώ.
Κι άλλο παράδειγμα να αναφέρουμε. Στην αρχή τα διάφορα κείμενα ήταν χειρόγραφα. Άραγε πόσα απ’ αυτά θα μπορούσαν να γραφτούν σε συγκεκριμένο χρόνο; Ασφαλώς πολύ λίγα. Επόμενο ήταν η μόρφωση να περιορίζεται στους λίγους και τους πλουσίους. Αλλά κι αυτοί πόσα θα μπορούσαν να διαβάσουν, όσα χρήματα κι αν διέθεταν; Ούτε οι συγγραφείς είχαν τη δυνατότητα να εκφραστούν και πολύ, ούτε δε και οι καλλιγράφοι να γράψουν (ή και να αντιγράψουν) πολλά συγγράμματα. Οπότε η μόρφωση ήταν σαφώς περιορισμένη, ακόμη και στους πλουσίους. Και πως άλλαξαν τα πράγματα; Μα με τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα της ανακάλυψης της τυπογραφίας. Αυτή έφερε την μαζική παραγωγή των εντύπων (βιβλίων, περιοδικών, εφημερίδων) και γι' αυτό την μεγάλη αφθονία, όχι μόνο αυτών, αλλά και των συγγραφέων, των εκδοτών, των αναγνωστών, των διδασκάλων, των μαθητών. Τι πολλαπλασιασμός στη μόρφωση. Πρόκειται σαφώς για γεωμετρική πρόοδο…
Αλλ’ ας σταθούμε σ’ αυτό το παράδειγμα, γιατί με ανάγλυφο τρόπο αποκαλύπτει και τον χαρακτήρα των πολλαπλασιαστικών ιδιοτήτων της τεχνολογίας. Δηλαδή πως αυτή, μπορεί να δράσει πολλαπλασιαστικά όχι μόνο για το καλό, αλλά ταυτόχρονα και για το κακό. Έτσι μπορεί να παράγει και να προωθεί το καλό έντυπο, τους καλούς συγγραφείς και δημοσιογράφους και κατά συνέπεια την πνευματική ωφέλεια και την προκοπή των ανθρώπων, μπορεί όμως να κάνει ταυτόχρονα και το αντίθετο ακριβώς. Δηλαδή να προωθεί τον κιτρινισμό, την διαφθορά και την πνευματική σήψη. Έχει να κάνει με το πως την χρησιμοποιούμε.
Οπότε η τεχνολογία, με όπλο τις πολλαπλασιαστικές της ιδιότητες, μπορεί πλέον να μας κάνει καλύτερους ή και χειρότερους. Αγιότερους ή και ακόμη πιο αμαρτωλούς. Να μας μεταβάλλει τα ήθη και τον πολιτισμό. Κι εκεί που έρχεται να μας διευκολύνει, στο τέλος καταλήγει να μας κατευθύνει, να μας διαμορφώνει, να μας στρέφει εδώ κι εκεί. Και για όλα αυτά να αποβλέπει ακόμη και σ’ αυτή την ψυχή μας.
Επόμενο πλέον είναι να γίνεται μέσο όλων των πονηρών.
Και τι φοβερό, να μην την χρησιμοποιούν οι πνευματικοί άνθρωποι για το καλό των συνανθρώπων, ή κι εμείς οι ίδιοι για το καλό το δικό μας και των γύρω μας!
* * *
Αλλ’ ας τα δούμε αυτά και από κάποια άλλα πολύ σύγχρονα παραδείγματα.
Είχαμε κάποτε μονάχα την τηλεόραση στα σπίτια μας. Όταν εμφανίστηκε ήταν αρκετά μορφωτική και ψυχαγωγική. Στην συνέχεια το περιεχόμενό της όλο και χειροτέρευε. Κι εθιστήκαμε τόσο πολύ σ’ αυτήν, ώστε να την παρακολουθούμε για ώρες. Το ίδιο έγινε και με την υποβαθμισμένο της περιεχόμενο. Δεν μπορούμε πια χωρίς αυτό!
Έπειτα ήρθαν οι υπολογιστές και μάλιστα οι προσωπικοί. Τα λεγόμενα PC. Αμέσως μετά ήρθε το διαδίκτυο και όλα τα PC συνδέθηκαν μ’ αυτό. Κι ενώ μπορούσαμε να ελέγξουμε σε σημαντικό βαθμό το περιεχόμενο της τηλεόρασης (η πολιτεία ως και το «Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο» έχει θεσπίσει προς τούτο), άραγε τι γίνεται με το διαδίκτυο; Σ’ αυτό το οποίο βρίσκονται τα πάντα, απ’ το απόλυτο καλό ως το απόλυτο κακό; Αυτό στο οποίο και εθιστήκαμε περισσότερο απ’ την τηλεόραση και περνούμε όλο σχεδόν τον ελεύθερο χρόνο μας «κολλημένοι» μαζί του; Όλα εκεί είναι ανεξέλεγκτα. Το περιεχόμενο με την διακινούμενη διαφθορά, ο χρόνος, η επικοινωνία και η επαφή μας με τους ανθρώπους, η μόρφωση, η ψυχαγωγία μας κ.λπ. Έτσι το διαδίκτυο διεύρυνε πολλαπλάσια τις όποιες δυνατότητες είχε η τηλεόραση.
Παλαιότερα τα παιδιά ήταν εγκλωβισμένα στον φτωχότατο «κόσμο» των κόμικς. Σήμερα τα παιδιά και τα εγγόνια των παιδιών αυτών είναι εγκλωβισμένα στα on line παιχνίδια, στα chart rooms και στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης.
Ως τα τέλη του 20ου αιώνα τα παιδιά λέρωναν τα ρούχα τους παίζοντας με τις λάσπες και τα χώματα ή πέρναγαν ώρες και ώρες με τις κούκλες και τα κουζινικά τους, γιατί ζούσαν στον πραγματικό κόσμο. Τώρα στον 21ο παίζουν με τα κινητά, τις κονσόλες και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα mp3 players, έχουν τους φίλους τους στο facebook, γιατί ζουν πλέον στον εικονικό κόσμο.
Κάποτε γράφαμε τα μυστικά μας στο προσωπικό μας ημερολόγιο, ή το πολύ –πολύ τα συζητήσουμε με τους πλέον έμπιστους φίλους μας (ένα ή δύο το πολύ). Τώρα τα δημοσιεύουμε στις λεγόμενες «ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης», με αποτέλεσμα να μπορεί να τα δει όλος ο πλανήτης, να μας φακελώνουν πανεύκολα όλοι οι έμποροι ψυχών και σωμάτων και να μην μπορεί κανείς να τα διαγράψει από εκεί ποτέ... Σύμφωνα δε με έρευνα της εταιρείας «Carrerbuilder.com» το 45% των εργοδοτών αντλούν τις πληροφορίες για τους εργαζόμενούς τους απ’ αυτές τις ιστοσελίδες.
Κάποτε ένα ψυχοφθόρο έντυπο κυκλοφορούσε περιορισμένα, το αγόραζε κάποιος με πολλές προφυλάξεις και περισσότερες τύψεις. Τώρα με το διαδίκτυο δεν υπάρχει τίποτα απ’ αυτά, πέραν του ότι είναι μέγας ο οχετός που βρίσκεται εκεί πρόσφορος σε όλους, ανά πάσα στιγμή, ακόμη και σ’ αυτά ακόμη τα μικρά παιδιά.
Κάποτε η βία στο σχολείο, περιοριζόταν σε κάποιον συμμαθητή σου, το πολύ - πολύ βοηθούμενο και απ’ την παρέα του. Άραγε τι γίνεται σήμερα με τον λεγόμενο «κυβερνο-εκβιασμό» τον αποκαλούμενο «μπούλιινγκ»;
Έτσι η τεχνολογία, με τις πολλαπλασιαστικές της ιδιότητες, μας οδηγεί σε άλλους κόσμους. Σε άλλες καταστάσεις. Σε άλλες πραγματικότητες. Κι εμείς μέσα απ’ τις πολύχρωμες και τόσο γοητευτικές της οθόνες, όλες εκείνες τις χλιδάτες πολυσυσκευές της, και τα τόσο μοντέρνα πολυποίκιλα προϊόντα της, τελικά πόσο σκεφτόμαστε αυτές τις πολλαπλασιαστικές της ιδιότητες, και βέβαια τα πολλαπλασιαστικά τους αποτελέσματα – θετικά ή αρνητικά - που μπορούν να επέλθουν στη ζωή μας;
Πολλά απ’ αυτά βλάπτουν την υγεία μας, τον τρόπο που σκεφτόμαστε και δρούμε, την ηθική μας ακεραιότητα, την ψυχολογία και την ψυχοσύνθεσή μας, την ψυχή μας.
* * *
Ο Όγκμπερν υποστήριζε ότι η τεχνολογική εξέλιξη επιφέρει αλλαγές σε όλους τους τομείς του πνευματικού πολιτισμού (τέχνη, ηθική κ.λπ.). Η τεχνολογία, έλεγε, προχωρεί με άλματα και την ακολουθεί με κάποια καθυστέρηση ο πνευματικός πολιτισμός, οι ηθικές και καλλιτεχνικές αντιλήψεις, οι πολιτιστικές και φιλοσοφικές ιδέες κ.λπ.
Κι είναι αλήθεια πως η τεχνολογία διαμορφώνει τις καταστάσεις και τα δεδομένα κι ύστερα όλα τα άλλα ακολουθούν. Για παράδειγμα ανακάλυψε κι εκσυγχρόνισε το αυτοκίνητο κι ύστερα έγιναν οι δρόμοι, οι λεωφόροι κι όλα τα άλλα για να περάσει όσο γρήγορα γίνεται.
* * *
Στο διάβα της ανθρώπινης ιστορίας με πολλούς τρόπους επιχειρήθηκε να «ελεγχθεί» η ζωή του ανθρώπου και να επανασχεδιασθεί ο ανθρώπινος πολιτισμός. Θρησκειακά μορφώματα, υλιστικές ιδεολογίες, παράδοξες δοξασίες και αντιλήψεις κ.λπ. έδρασαν και προβλήθηκαν για τα καλά. Όλα τους στο τέλος δημιούργησαν τραγικά αδιέξοδα, γέμισαν τον κόσμο με συντρίμμια. Το ίδιο ακριβώς επιχειρείτε και τώρα, μ’ ένα άλλο μέσο, όπως είναι οι πολλαπλασιαστικές ιδιότητες της τεχνολογίας.
Αλλ’ εμείς ως έξυπνοι, δηλαδή σώφρονες και συνετοί, όπως μας θέλει να είμαστε ο Απ. Παύλος, με τίποτα δεν θα αφηνόμαστε σ’ αυτές, αλλά θα τις εκμεταλλευόμαστε απολύτως, μονάχα για το καλό. Το δικό μας και των δικών μας, δηλαδή όλων των συνανθρώπων μας. Των εγγύς και των μακράν…
