Η ΑΙΡΕΣΗ ΤΟΥ FILIOQUE

Πρωτοπρεσβύτερος Ἄγγελος Ἀγγελακόπουλος

Σύμφωνα μέ τήν θεία ἀποκάλυψη, ὁ Θεός διακρίνεται σέ Τρία Πρόσωπα, τά ὁποῖα εἶναι ὁμοούσια, ἰσότιμα καί ἰσοδύναμα μεταξύ τους. ῎Ετσι δέν ὑπάρχουν τρεῖς Θεοί, ἀλλά ἕνας. Κάθε Πρόσωπο, ὅμως, ἔχει ἕνα ξεχωριστό ἰδίωμα, τό ὁποῖο δηλώνει τόν διαφορετικό τρόπο ὑπάρξεώς Του. ῾Ο Πατέρας εἶναι ἀγέννητος (εἶναι ἡ μοναδική ἀρχή καί πηγή τῆς Θεότητος). Ὁ Υἱός εἶναι γεννητός (γεννᾶται ἀπό τόν Πατέρα «πρό πάντων τῶν αἰώνων»). Καί τό Ἅγιον Πνεῦμα εἶναι ἐκπορευτό (οὔτε ἀγέννητο εἶναι οὔτε γεννᾶται, ἀλλά ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα «πρό πάντων τῶν αἰώνων»).

Τό Σύμβολο τῆς Πίστεως, πού καταρτίστηκε ἀπό τίς Α´ καί Β´ Ἅγιες καί Οἰκουμενικές Συνόδους (325, 381), ὁμολογεῖ πίστη «εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ῞Αγιον, τὸ κύριον, τὸ ζωοποιόν, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον», ἀκολουθώντας τά λόγια τοῦ Χριστοῦ· «῞Οταν ἔλθῃ ὁ Παράκλητος… τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὃ παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεται…»[1]. Τό 431, ἡ Γ´ Ἁγία καί Οἰκουμενική Σύνοδος ἀπαγόρευσε ρητά ὁποιαδήποτε προσθαφαίρεση στό ἱερό Σύμβολο.

Οἱ Φράγκοι, ὅμως, θέλοντας νά κατανοήσουν τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ μέ τή λογική τους, παρερμήνευσαν τά λόγια τοῦ Χριστοῦ, περιφρόνησαν τίς Ἅγιες καί Οἰκουμενικές Συνόδους καί πρόσθεσαν στό Σύμβολο, μετά τήν φράση «…τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον…», τήν λέξη Filioque (Φιλιόκβε = καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ), πού σημαίνει ὅτι τό ῞Αγιον Πνεῦμα ἐκπορεύεται καί ἀπό τόν Υἱό. Μέ τήν προσθήκη αὐτή δημιουργοῦνται ἄλυτα θεολογικά προβλήματα καί σοβαρές ἀλλοιώσεις στήν πίστη καί τή ζωή τῆς ᾿Εκκλησίας. Συγκεκριμένα·

Εἰσάγονται στήν ῾Αγία Τριάδα δύο ἀρχές. Δηλαδή, προκύπτουν δύο κύριοι Θεοί (Πατήρ καί Υἱός) καί ἕνας δευτερεύων (τό ῞Αγιον Πνεῦμα). ᾿Επέρχεται ἔτσι πλήρης διάλυση τοῦ Τριαδικοῦ δόγματος. ῾Ο «Τριαδικός Θεός» τῶν Παπικῶν δέν εἶναι πλέον ὁ ἀληθινός Θεός, ἀλλά ἕνας πλασματικός καί ἀνύπαρκτος θεός.

Τό ῞Αγιον Πνεῦμα ὑποτιμᾶται καί παραγκωνίζεται ἀπό τή ζωή τῆς ᾿Εκκλησίας καί τοῦ Χριστιανοῦ. ῎Ετσι ἡ ᾿Εκκλησία στερεῖται τόν χαρισματικό - ἁγιοπνευματικό χαρακτήρα της, ἐπιδιώκει τήν κοινωνική ἐπιβολή καί τό κοσμικό κύρος, ὑπερτονίζει τήν ἐγκόσμια ὀργάνωση καί ἀποστολή της. ῾Ο Χριστιανός, πάλι, δέν ἀποσκοπεῖ στήν ἐσωτερική του ἀνακαίνιση καί τή γνώση τοῦ Θεοῦ, πού πραγματοποιοῦνται μόνο μέ τό ῞Αγιον Πνεῦμα, ἀλλά περιορίζεται στήν ἠθική του βελτίωση καί τήν ἐξωτερική μίμηση τοῦ Χριστοῦ.

῾Η ἐξάρτηση, τέλος, τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος ἀπό τόν Υἱό ἔδωσε τήν δυνατότητα στή Ρώμη νά ὑποστηρίξει μέ κύρος ὅτι στόν κόσμο μόνο ὁ αἱρεσιάρχης Πάπας, ὡς ἀντιπρόσωπος τοῦ Χριστοῦ, ἔχει τήν δυνατότητα νά διαθέτει τίς δωρεές, πού χορηγεῖ τό ῞Αγιον Πνεῦμα στήν ᾿Εκκλησία[2].

Ὁ Μ. Φώτιος κατάφερε μεγάλο πλῆγμα κατά τῆς Δυτικῆς ὀφρύος, ἐπειδή συνεκάλεσε τήν Η΄(8^η) Ἁγία καί Οἰκουμενική Σύνοδο (879-880), στήν ὁποία συμμετεῖχαν καί ἐκπρόσωποι τοῦ τότε Πάπα Ἰωάννου Η΄. Ἡ Σύνοδος κατεδίκασε μέ συνοδική ἀπόφαση τήν προσθήκη τοῦ Filioque, τήν ὁποία ἔκαναν οἱ Λατῖνοι στό Σύμβολο τῆς Πίστεως, τούς ἔθεσε ὑπό ἀφορισμό καί ἀναθεμάτισε αὐτούς, πού τολμοῦν νά προσθέσουν κάτι σ’αὐτό. Ἐπίσης, ὑπέδειξε στόν Πάπα καί σέ κάθε ἐπίσκοπο ὅτι ὀφείλει νά σέβεται τό Σύμβολο Νικαίας- Κων/λεως, τό ὁποῖο καί οἱ ὑπόλοιπες Σύνοδοι ἐπικύρωσαν καί ἐπιβεβαίωσαν.

Λέγει ὁ Μ.  Φώτιος: «Ὁ Υἱός καί Κύριός μας διδάσκει ὅτι τό Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα καί ὁ μεγάλος Παῦλος, ἐπίσης, διατυπώνοντας τή γνώμη του γιά τήν πίστη, λέγει˙ «καί ἐάν ἐμεῖς ἤ ἄγγελος ἀπό τόν οὐρανό σας κηρύξει ἄλλο Εὐαγγέλιο ἀπό τό Εὐαγγέλιο, πού κηρύξαμε σ'ἐσᾶς, νά εἶναι ἀναθεματισμένος». Καί ποιός, λοιπόν, ἀναζητεῖ ἄλλο δάσκαλο, ἐάν δέν ἔχει τρελλαθεῖ φανερά»[3];

Γράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς: «Πάλι ὁ πρωταίτιος τοῦ κακοῦ ὄφις, ὁ  διάβολος, σηκώνοντας τήν κεφαλή του ἐναντίον μας, ὑποψυθιρίζει τά ἀντίθετα πρός τήν ἀλήθεια[4]. Αὐτός, λοιπόν, ὁ νοερός καί γι'αὐτό περισσότερο καταραμένος διάβολος, πού εἶναι τό πρῶτο καί μεσαῖο καί τό τελευταῖο κακό, δέν ξέχασε καθόλου τήν κακοτεχνία του, τό κακό ἔργο του, μέ τούς λατίνους, πού εἶναι πειθήνια ὄργανά του, εἰσαγάγει καινούργιες φωνές σχετικά μέ τόν Θεό»[5]. «Δικαιότατο βεβαίως θά ἦταν νά μήν σᾶς ἀξιώσουμε οὔτε συζητήσεως, ἄν δέν σταματήσετε νά προσθέτετε στό ἱερό σύμβολο. Ὅταν ἡ προσθήκη σας ἀφαιρεθεῖ πρῶτα ἀπό’σᾶς, ἔπειτα νά συζητήσουμε, ἐάν τό Ἅγιον Πνεῦμα προέρχεται καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ ἤ ὄχι καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ, καί νά ἐπικυρώσουμε ὅ,τι φανεῖ ὅτι συμφωνεῖ μέ τήν γνώμη τῶν θεοφόρων πατέρων»[6]. Προϋπόθεση, λοιπόν, τοῦ διαλόγου μέ τούς Λατίνους εἶναι ἡ ἀφαίρεση ἐκ μέρους τους τῆς παράνομης προσθήκης τοῦ Filioque. Πίσω ἀπό τήν προσθήκη, κρύβεται μιά καινή ἐκκλησιολογική ἀρχή, δηλ. «ἡ τοῦ περιόντος πάπα περιωπή»[7], τό ἑωσφορικό πρωτεῖο καί τό ἀλάθητο, τό νά νομοθετεῖ αὐτός μόνος σάν ἄλλος «θεός» ἐπί γῆς  ὅ,τι αὐτός κρίνει σωστό, στρεβλώνοντας ἀκόμη καί τά ἴδια τά λόγια τοῦ Χριστοῦ. 

Ὁ ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός λέγει: «Οἱ Λατίνοι φανέρωσαν τήν αἵρεση τοῦ Filioque, τήν ὁποία προηγουμένως πίστευαν μυστικῶς, τήν ἔλεγαν κάτω ἀπό τά δόντια τους. Οἱ Ὀρθόδοξοι χωρισθήκαμε μέ τήν θέλησή μας ἀπό τούς Λατίνους, πράγμα τό ὁποῖο ἰσοδυναμεῖ μέ τό ὅτι τούς ἀποκόψαμε ἀπό τό κοινό τῆς Ἐκκλησίας σῶμα, ἐπειδή φρονοῦν δυσσεβῆ δόγματα, καί ἐπειδή πρόσθεσαν τήν λέξη Filioque στό Σύμβολο τῆς Πίστεως παραλόγως. Οἱ Λατίνοι μέ τήν προσθήκη τοῦ Filioque εἶναι αἱρετικοί καί ὡς αἱρετικούς τούς ἀποκόψαμε ἀπό τήν Ἐκκλησία. Ὅσοι ἰσχυρίζονται ὅτι ὀρθῶς πιστεύουν οἱ Λατίνοι καί ὀρθῶς ἐξέφρασαν τό δόγμα τοῦ Filioque, αὐτοί ἔχουν πάθει διάσειση ἐγκεφάλου. Ἄν ἐκβληθεῖ ἡ προσθήκη ἀπό τό ἅγιο Σύμβολο, τότε μποροῦμε νά ἑνωθοῦμε»[8].

Τό σχίσμα, λοιπόν, τοῦ Παπισμοῦ ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Καθολική Ἐκκλησία ὀφείλεται μόνο σέ δογματικούς λόγους, σέ λόγους πίστεως καί ὄχι πολιτικούς. Τό πρῶτο αἴτιο τοῦ σχίσματος ἦταν ἡ αἵρεση τοῦ Filioque[9].

Ὁ αἱρεσιάρχης Πάπας χρησιμοποιεί μιά πολύ πονηρή τακτική, σύμφωνα μέ τήν ὁποία, ὅταν βρίσκεται στό Βατικανό ἀπαγγέλλει τό «Σύμβολο τῆς Πίστεως» μέ τό Filioque, ἐνῶ ὅταν βρίσκεται σέ Ὀρθόδοξες χώρες τό ἀπαγγέλλει χωρίς αὐτό. Παράλληλα, οἱ Οὐνίτες τό ἀπαγγέλλουν χωρίς τό Filioque. Αὐτό, ὅμως, γίνεται γιά λόγους προπαγανδιστικούς, καί ὄχι ἐπειδή ἔπαψε τό Filioque νά ἀποτελεῖ γι᾿ αὐτούς κορυφαῖο δόγμα πίστεως. Ἐδῶ ὑπάρχει διπροσωπεία, ὑποκρισία καί παγίδα γιά τούς ἀνυποψίαστους, ἐπειδή, ἄν ὁ Πάπας εἶχε πραγματική μετάνοια, θά ἔπρεπε νά ἐξαλείψει τήν αἵρεση τοῦ Filioque ἀπό τήν δογματική διδασκαλία τοῦ Παπισμού. Ἐξάλλου, ἡ ἀπάλειψη μιᾶς λέξεως ἀπό τό ἱερό Σύμβολο μένει χωρίς σημασία, ἄν δέν ἀπορριφθεῖ καί ή σχολαστική θεολογία, πού δημιούργησε τό Filioque καί ὅλες τίς ἄλλες παπικές κακοδοξίες.

Ὁ ὁμότιμος πρώην Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄ ἔχει ἐδῶ καί χρόνια δημιουργήσει ἕνα δικό του «σύμβολο πίστεως», στό ὁποῖο ἐπικρατεῖ ὁ δογματικός μινιμαλισμός καί μαξιμαλισμός, δηλ. ἔχουν ἀφαιρεθεῖ πολλά καί ἔχουν προστεθεῖ άλλα[10].

Οι ἐκ τῶν Ὀρθοδόξων οἰκουμενιστές θεωροῦν ὅτι τό Filioque δέν εἶναι αἵρεση, ἀλλά εἶναι ἁπλῶς μία λεκτική καί νοηματική  παρανόηση, ἕνα τοπικό ἔθιμο τῶν Παπικῶν, πού δέν ἐμποδίζει τόν διεξαγόμενο θεολογικό διάλογο Ὀρθοδόξων καί Παπικῶν[11].

---

[1] Ἰω. 15, 26.

[2] Ὁ Παπισμός χθές καί σήμερα, Ἱ. Μ. Παρακλήτου, Ὠρωπός Ἀττικῆς, Ἰούνιος 2009, σσ. 13-15.

[3] ΜΕΓΑΣ ΦΩΤΙΟΣ, Περί ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ΕΠΕ 4, §13, σσ. 442

[4]ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ, Λόγος ἀποδεικτικός περί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος Α΄, ἐκδ. Γρηγόριος Παλαμᾶς, Θεσ/κη 1981, ΕΠΕ 1, Πρόλογος 3-4, σ. 68.

[5] Ό. π., Πρόλογος 20-26, σ. 68.

[6] Ό. π., 4, 19-24, σ. 84.

[7] Ό. π., 4, 32, σ. 86.

[8] ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ ΕΥΓΕΝΙΚΟΣ, Ἐγκύκλιος πρός τούς ἀπαναταχοῦ τῆς γῆς καί τῶν νήσων εὑρισκομένους Ὀρθοδόξους Χριστιανούς, P.G. 160, 112-204. ΙΩ. ΚΑΡΜΙΡΗΣ, Τὰ Δογματικὰ καὶ Συμβολικὰ Μνημεῖα τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας, τ. Α, σσ. 423-425.

[9] ΑΓΙΟΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΠΕΝΤΑΠΟΛΕΩΣ, Μελέτη ἱστορική περί τῶν αἰτιῶν τοῦ σχίσματος, τ. Α΄, ἐκδ. Ν. Παναγόπουλος, Ἀθήνα 2016.

[10] ΣΕΒ. ΜΗΤΡ. ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ κ. ΙΕΡΟΘΕΟΣ, «Ἀλλοίωση τοῦ καθιερωμένου Συμβόλου τῆς Πίστεως», ἐν περιοδικῷ Παρέμβαση, Νοέμβριος 2006, https://www.impantokratoros.gr/1958C6FE.el.aspx

[11] Π. ΜΠΟΥΜΗΣ, «Τό πρόβλημα τοῦ Filioque καί οἱ λύσεις του. Τό μέγα θέμα πού διχάζει Ανατολή καί Δύση σχετικά μέ τό Άγιο Πνεύμα», ἐν ἐφημερίδᾳ «Δημοκρατία» (3-5-2014), Σχ. βλ. ΓΡΑΦΕΙΟ ΕΠΙ ΤΩΝ ΑΙΡΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΘΡΗΣΚΕΙΩΝ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ, Ἡ αἵρεση τοῦ Filioque εἶναι λεκτική καί νοηματική παρανόηση ἤ κακόδοξη προσθήκη τῶν Παπικών; 26-5-2014, http://aktines.blogspot.gr/2014/05/filioque.html