Питанов В.Ю.
Σαχάτζα Γιόγκα:
Η Λατρεία της «Θεάς» Σρι Ματάτζι Νίρμαλα Ντέβι
Sahaja Yoga
Εισαγωγικό από entaksis: Το κείμενο που θα διαβάσετε αποτελεί μία εμπεριστατωμένη θεολογική και κριτική ανάλυση του κινήματος της Σαχάτζα Γιόγκα και της ιδρύτριάς του, Σρι Ματάτζι Νίρμαλα Ντέβι. Γραμμένο αρχικά για το ρωσικό κοινό, το έργο του Β.Γ. Πιτάνοφ αποκτά ιδιαίτερη σημασία και για την Ελλάδα, όπου τέτοια «μη παραδοσιακά θρησκευτικά κινήματα» συχνά προκαλούν σύγχυση και ερωτήματα. Ο συγγραφέας, με ακαδημαϊκή προσέγγιση, διερευνά τις αξιώσεις της Σαχάτζα Γιόγκα, απαντώντας σε κρίσιμα ερωτήματα:
- Έχει κάποια σχέση με την επιστήμη;
- Μπορεί να συνδυαστεί με τον Χριστιανισμό;
- Τι ακριβώς είναι η Σαχάτζα Γιόγκα;
Μέσα από την προσεκτική παράθεση πρωτότυπων πηγών και κειμένων της ίδιας της Σρι Ματάτζι, ο Πιτάνοφ ερευνά τις διδασκαλίες του κινήματος, αναλύοντας την πρακτική του διαλογισμού και την «ταύτιση» του Αγίου Πνεύματος με την «Πανταχού Παρούσα Θεία Ενέργεια». Το κείμενο δεν περιορίζεται σε μια απλή παρουσίαση, αλλά προχωρά σε μία κριτική αξιολόγηση, αναδεικνύοντας τις αντιφάσεις και τα προβληματικά σημεία, ειδικά σε σχέση με τη χριστιανική πίστη. Ειδικότερα, η ανάλυση της σχέσης της Σαχάτζα Γιόγκα με τον Χριστιανισμό είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική, καθώς εξετάζει τις δηλώσεις της Σρι Ματάτζι για την εκκλησία, τον Χριστό και τον Απόστολο Παύλο. Μέσα από τη συγκριτική αυτή ματιά, ο αναγνώστης καλείται να σκεφτεί κριτικά και να διαπιστώσει μόνος του κατά πόσο οι δύο διδασκαλίες μπορούν να συνυπάρξουν.
Η θρησκευτική αγορά της σύγχρονης Ρωσίας είναι πλημμυρισμένη από έναν τεράστιο αριθμό παραδοσιακών, αλλά και «μη παραδοσιακών θρησκευτικών οργανώσεων». Η δραστηριότητα πολλών από τα λεγόμενα «μη παραδοσιακά θρησκευτικά κινήματα» εγείρει ερωτήματα τόσο για τη θεωρία όσο και για την πρακτική τους. Σήμερα, θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε ένα από αυτά τα κινήματα της «μη παραδοσιακής πνευματικότητας», συγκεκριμένα τη Σαχάτζα Γιόγκα, λαμβάνοντας υπόψη ότι η ιδρύτρια του, η Σρι Ματάτζι Νίρμαλα Ντέβι (Νίρμαλα Σριβαστάβα), η ίδια παροτρύνει να μην αποδεχόμαστε τυφλά τη διδασκαλία της:
«Πρέπει να είμαστε ελεύθεροι άνθρωποι, άνθρωποι με ανοιχτό μυαλό, σαν επιστήμονες, για να δούμε μόνοι μας τι είναι αλήθεια. Αν κάποιος κηρύττει κάτι, λέει κάτι, αυτό δεν πρέπει να γίνει τυφλά αποδεκτό» (1).
Θα ήταν δίκαιο, λοιπόν, να προσπαθήσουμε, όσο το δυνατόν πιο αμερόληπτα, να απαντήσουμε σε μια σειρά ερωτήσεων:
- Έχει η Σαχάτζα Γιόγκα κάποια σχέση με την επιστήμη;
- Μπορεί η Σαχάτζα Γιόγκα να συνδυαστεί με τον Χριστιανισμό;
- Τι ακριβώς είναι η Σαχάτζα Γιόγκα;
Αυτό είναι ακόμη πιο επίκαιρο, καθώς, όπως διδάσκει η Νίρμαλα Ντέβι, «Το σύστημα αξιών μας πρέπει να αλλάξει, και αν δεν αλλάζει αυτόματα, τότε πρέπει να εργαστούμε ειδικά γι’ αυτό» (2). Ας σκεφτούμε, λοιπόν, αν η Νίρμαλα Σριβαστάβα προτείνει ένα σύστημα αξιών που αξίζει να εφαρμοστεί.
Πολύ συχνά, οι εκπρόσωποι των «μη παραδοσιακών θρησκευτικών κινημάτων» απορρίπτουν την κριτική εναντίον τους, επικαλούμενοι την λανθασμένη κατανόηση από τους κριτικούς του τι ήθελε να πει ο δημιουργός της εκάστοτε οργάνωσης. Για να περιοριστούν οι δυνατότητες μιας τέτοιας «αντι-κριτικής», στο παρόν έργο ο συγγραφέας θα παραθέτει ενεργά πρωτότυπες πηγές, επιτρέποντας στους αναγνώστες να διαπιστώσουν μόνοι τους πόσο τεκμηριωμένα είναι τα συμπεράσματα του άρθρου. Σε κάθε περίπτωση, ο συγγραφέας θα ακολουθήσει την αρχή ότι «τα κείμενα μιλούν από μόνα τους», περιορίζοντας τα σχόλιά του στο ελάχιστο. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι όλες οι πληροφορίες που παρουσιάζονται στο άρθρο για τη Σαχάτζα Γιόγκα προέρχονται από πρωτότυπες πηγές, δηλαδή βιβλία και περιοδικά που εκδόθηκαν από τους ίδιους τους Σαχατζιστές. Καμία άλλη πηγή πληροφοριών για τη Σαχάτζα Γιόγκα δεν χρησιμοποιήθηκε στο άρθρο.
Μετά από αυτή τη σύντομη εισαγωγή, ας περάσουμε στο κύριο θέμα του άρθρου μας.
Η κυρία Σριβαστάβα γράφει: «Η λέξη “Σαχάτζα” σημαίνει “έμφυτος”, ενώ η “Γιόγκα” – “ένωση” του αληθινού μας “Εγώ” (του Πνεύματος) με την Πανταχού Παρούσα Θεία Ενέργεια – την ενέργεια της αγάπης και της συμπόνιας, που διαποτίζει κάθε άτομο του Σύμπαντος. Αυτή η ενέργεια, η οποία κάνει όλη τη ζωντανή δουλειά στο Σύμπαν, είναι γνωστή στον Ινδουισμό ως Παραμτσαϊτάνια, στο Ισλάμ ως Ρουχ, και στον Χριστιανισμό ως Άγιο Πνεύμα» (3).
Το πόσο τεκμηριωμένη είναι η ταύτιση του Αγίου Πνεύματος με την «Πανταχού Παρούσα Θεία Ενέργεια» θα το εξετάσουμε παρακάτω. Προς το παρόν, ας σταθούμε στις αξιώσεις της Σαχάτζα Γιόγκα. Όπως γράφει η Νίρμαλα Σριβαστάβα:
«Η Σαχάτζα Γιόγκα είναι ο τελικός σκοπός κάθε θρησκείας, οποιασδήποτε μορφής. Δεν περιορίζεται σε μία θρησκεία, αλλά συνδυάζει το καλύτερο όλων των θρησκειών» (4). «Σκοπός της Σαχάτζα Γιόγκα είναι η απελευθέρωση όλης της ανθρωπότητας, σε οποιοδήποτε επίπεδο» (5). «Η Σαχάτζα Γιόγκα δεν είναι ατομικό, αλλά συλλογικό επίτευγμα, και λειτουργεί υπό την προϋπόθεση της συλλογικότητας… Η Σαχάτζα Γιόγκα εκδηλώνεται μόνο σε μια συλλογικότητα» (6). «Στη Σαχάτζα Γιόγκα δεν υπάρχει ιεραρχία. Δεν υπάρχουν ιερείς. Όλοι είναι ίσοι» (7).
Στα λόγια της Νίρμαλα για την ισότητα όλων στη Σαχάτζα Γιόγκα δεν πρέπει να δείχνουμε μεγάλη εμπιστοσύνη, καθώς τουλάχιστον το καθεστώς της ίδιας της Νίρμαλα Σριβαστάβα διαφέρει σαφώς από το καθεστώς των απλών μελών της οργάνωσής της. Θα μιλήσουμε γι’ αυτό παρακάτω. Σε κάθε περίπτωση, όπως είναι εμφανές από όλα τα παραπάνω, οι αξιώσεις της κυρίας Σριβαστάβα είναι πολύ σοβαρές. Ουσιαστικά, η Σαχάτζα Γιόγκα διεκδικεί τον ηγετικό θρησκευτικό ρόλο στον κόσμο.
Ποια είναι η Ιδρύτρια της Σαχάτζα Γιόγκα;
Η ίδια η ιδρύτρια της Σαχάτζα Γιόγκα αυτοαποκαλείται Σρι Ματάτζι Νίρμαλα Ντέβι. Η Νίρμαλα Ντέβι γεννήθηκε στις 21 Μαρτίου 1923 στην Ινδία σε μια προτεσταντική οικογένεια (8). Οι γονείς της ήταν πολύ μορφωμένοι άνθρωποι. Ο πατέρας της μετέφρασε το Κοράνι στα Χίντι, ενώ η μητέρα της είχε πτυχίο στα μαθηματικά. Στην παιδική της ηλικία, η Νίρμαλα Ντέβι επισκεπτόταν συχνά το άσραμ του Μαχάτμα Γκάντι (9). Σπούδασε σε ιατρική σχολή. Το 1947 παντρεύτηκε τον κύριο Σριβαστάβα, ο οποίος εργάστηκε για 16 χρόνια ως γενικός γραμματέας του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού του ΟΗΕ. Η Νίρμαλα Σριβαστάβα έχει δύο παντρεμένες κόρες και τέσσερα εγγόνια (10).
Αυτά είναι τα στοιχεία για την κοσμική πλευρά της ζωής της. Τώρα ας περάσουμε στο ιερό της καθεστώς στη Σαχάτζα Γιόγκα. Ποια είναι λοιπόν η Νίρμαλα Σριβαστάβα στα μάτια των Σαχατζιστών; Όπως διδάσκει η κυρία Σριβαστάβα:
«Εγώ δηλώνω ότι Εγώ Είμαι Εκείνη που πρέπει να σώσει την ανθρωπότητα. Εγώ δηλώνω, Εγώ Είμαι Εκείνη που είναι η Αντί Σάκτι (11) (το Άγιο Πνεύμα), Εκείνη που είναι η Μητέρα όλων των μητέρων, Εκείνη που είναι η αρχέγονη Μητέρα, η Σάκτι, η Επιθυμία του Θεού, η οποία ενσαρκώθηκε σε αυτή τη Γη για να δώσει νόημα στον Εαυτό της, σε αυτή τη δημιουργία, στους ανθρώπους. Και είμαι βέβαιη, μέσω της αγάπης μου, της υπομονής μου και των δυνάμεών μου, ότι θα το επιτύχω. Εγώ ήμουν Εκείνη που γεννιόταν ξανά και ξανά. Αλλά τώρα στην απόλυτη μορφή μου και με τις απόλυτες δυνάμεις μου, ήρθα σε αυτή τη Γη όχι μόνο για τη σωτηρία των ανθρώπων, όχι μόνο για την απελευθέρωσή τους, αλλά για να τους δώσω τη Βασιλεία των Ουρανών, τη χαρά, την ευδαιμονία, που ο Πατέρας σας θέλει να σας δώσει» (12).
Πρέπει να σημειωθεί ότι στο σύστημα της Σαχάτζα Γιόγκα η κύρια θέση δεν ανήκει στη γιόγκα, αλλά στην ιδρύτριά της:
«Πρέπει να αφοσιωθείτε πλήρως σε Εμένα, όχι στη Σαχάτζα Γιόγκα, αλλά σε Εμένα. Η Σαχάτζα Γιόγκα είναι μόνο μία από τις εκφράσεις μου. Αφήστε τα πάντα, πρέπει να γίνετε αφοσιωμένοι. Πλήρης αυτοθυσία – αλλιώς δεν θα μπορέσετε να προχωρήσετε. Μην διαφωνείτε και μην ρωτάτε» (13).
Ουσιαστικά, η Νίρμαλα Σριβαστάβα διεκδικεί τον ρόλο του Ιησού Χριστού, ο οποίος για τους Χριστιανούς είναι ο μοναδικός Σωτήρας (Λουκ. 2:11).
Σαχάτζα Γιόγκα και Επιστήμη
Η ιδρύτρια της Σαχάτζα Γιόγκα μιλάει πολύ για την επιστήμη και την επιστημονικότητα του συστήματος που δημιούργησε. Πιθανότατα, αυτό οφείλεται στην επίδραση των γονέων της, το επίπεδο των οποίων, κρίνοντας από τις ιδέες που προβάλλει, η Νίρμαλα Σριβαστάβα προφανώς δεν έφτασε, τουλάχιστον όσον αφορά την εκπαίδευση. Για παράδειγμα, για τη Σαχάτζα Γιόγκα διαβάζουμε:
«Η Σαχάτζα Γιόγκα είναι μια μετα-επιστήμη, η επιστήμη της πνευματικότητας, που επιβεβαιώνεται από την πρακτική και την επιστημονική έρευνα και ενώνει την αληθινή γνώση όλων των θρησκειών του κόσμου» (14).
Προφανώς, η κυρία Σριβαστάβα δεν γνωρίζει ότι η μετα-επιστήμη, η παρα-επιστήμη και άλλες ψευδοεπιστήμες δεν έχουν καμία σχέση με την ακαδημαϊκή επιστήμη. Η επιστήμη γενικά δεν έχει ως στόχο να ενώσει τη «γνώση όλων των θρησκειών» (15). Αυτό το διεκδικούν η θεοσοφία, ο μπαχαϊσμός, η Άγκνι Γιόγκα, κ.λπ., δηλαδή διδασκαλίες μυστικιστικού (16) χαρακτήρα, αλλά σε καμία περίπτωση η επιστήμη (17). Υπάρχει μόνο μία επιστήμη, η οποία βασίζεται στη λογική, την ορθολογική σκέψη και την επιστημονική μεθοδολογία (18). Ό,τι απορρίπτει την επιστημονική προσέγγιση δεν ανήκει στην επιστήμη, συμπεριλαμβανομένου του μυστικισμού. Αυτό μπορεί να μην αρέσει στους εκπροσώπους των μετα-επιστημών, αλλά είναι γεγονός.
Και, παρεμπιπτόντως, ένας πραγματικός επιστήμονας δεν κάνει αβάσιμες δηλώσεις. Αν η κυρία Σριβαστάβα διαβεβαιώνει τους μαθητές της ότι η επιστημονικότητα της Σαχάτζα Γιόγκα έχει αποδειχθεί, θα θέλαμε να δούμε παραπομπές σε έρευνες, τη μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε, τα αποτελέσματα, κ.λπ. Αλλά στην πραγματικότητα, τα μεγάλα λόγια για την επιστημονικότητα της Σαχάτζα Γιόγκα δεν υποστηρίζονται ποτέ από πραγματικά στοιχεία με τη μορφή παραπομπών σε επιστημονικές έρευνες, τις οποίες θα μπορούσε να διαβάσει οποιοσδήποτε. Οι εκπρόσωποι του επιστημονικού κόσμου δεν συμπεριφέρονται έτσι.
Το γεγονός ότι η Σαχάτζα Γιόγκα δεν έχει καμία σχέση με την επιστήμη είναι εμφανές από τα λόγια της ίδιας της Νίρμαλα Σριβαστάβα:
«…η επιστήμη δεν μπορεί να εξηγήσει πώς συμβαίνει η διαδικασία. Η αρχή λειτουργίας αυτής της ενέργειας μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο όταν τη νιώσεις, έχοντας λάβει την πραγμάτωση» (19).
Αν η επιστήμη δεν μπορεί να εξηγήσει την αρχή λειτουργίας της ενέργειας που επικαλείται η κυρία Σριβαστάβα, τότε τι σχέση έχει η επιστήμη με τη Σαχάτζα Γιόγκα; Επιπλέον, η Νίρμαλα Σριβαστάβα διαβεβαιώνει τους οπαδούς της ότι η επιστήμη δεν μπορεί να απαντήσει στις ερωτήσεις που απαντά η Σαχάτζα Γιόγκα:
«Από πού προέρχεται σε πολλούς από εμάς το αίσθημα της απογοήτευσης, της απελπισίας και της ανασφάλειας; Γιατί ακόμη και στις ανεπτυγμένες, προηγμένες χώρες του κόσμου, οι άνθρωποι πεθαίνουν από ψυχικές και σωματικές διαταραχές; Η επιστήμη δεν δίνει απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Ας στραφούμε τότε στην πνευματικότητα» (20).
Τι είναι λοιπόν η Σαχάτζα Γιόγκα για την ίδια την κυρία Σριβαστάβα – επιστήμη ή πνευματικότητα; Ή μήπως η ίδια η κυρία γκουρού έχει μπερδευτεί ως προς το ποια είναι και τι αντιπροσωπεύει το σύστημά της;
Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι οι δηλώσεις της Νίρμαλα Σριβαστάβα για την επιστημονικότητα του συστήματός της και ταυτόχρονα για την αδυναμία της επιστήμης να απαντήσει σε ερωτήματα που απαντά η Σαχάτζα Γιόγκα, κατά τη γνώμη του συγγραφέα, παραβιάζουν σαφώς έναν από τους κύριους νόμους της λογικής, συγκεκριμένα την αρχή της μη-αντίφασης (21). Αυτές οι δηλώσεις είναι σαφώς ασυμβίβαστες μεταξύ τους. Αλλά αν η Σαχάτζα Γιόγκα απορρίπτει το θεμέλιο της επιστήμης – τη λογική – τότε για ποια επιστημονικότητα μπορεί να γίνει λόγος;
Όπως ειπώθηκε παραπάνω, η επιστήμη βασίζεται στην ορθολογική σκέψη. Σε αντίθεση με αυτή, η Νίρμαλα Σριβαστάβα απορρίπτει την ορθολογική σκέψη:
«Αυτό δεν είναι νοητική, δεν είναι ορθολογική κατανόηση· είναι το φως του Πνεύματος που δίνει ενέργεια και διαλύει αυθόρμητα το σκοτάδι» (22). «Οι φωτισμένοι άνθρωποι ονομάζονταν γνωστικοί. Αυτή η ονομασία προέρχεται από τη σανσκριτική λέξη gna, που σημαίνει “γνώση”. Αλλά αυτή η γνώση αποκτάται όχι μέσω του εγκεφάλου, επειδή ο εγκέφαλος, ή ο νους, οδηγεί στην ορθολογικότητα, η οποία δεν έχει σοφία. Η ορθολογικότητα μπορεί να σε οδηγήσει οπουδήποτε, μπορεί να δικαιολογήσει οτιδήποτε, επειδή δεν είναι απόλυτη. Επομένως, πρέπει να προχωρήσουμε πέρα από την ορθολογικότητα, να αναπτύξουμε μια ανώτερη αντίληψη της θεότητας, με τη βοήθεια της οποίας μπορούμε να κατανοήσουμε τα πραγματικά προβλήματα και να βρούμε τη σωστή λύση τους» (23).
Βασικά, η λέξη «γνωστικός» προέρχεται από την ελληνική λέξη γνωστός – προσιτός στη γνώση, γνωστός, κατανοητός, από το γιγνώσκω – γνωρίζω, κατανοώ (24). Αλλά ας μην κάνουμε τερτίπια σε μια τόσο «σοφή» όπως η Νίρμαλα Σριβαστάβα για μικροπράγματα. Δεδομένου ότι είναι η «απόλυτη μορφή της θεότητας» στη γη, πιθανώς ξέρει καλύτερα.
Στην επιστήμη, η κριτική είναι ευπρόσδεκτη. Χωρίς κριτική, η επιστήμη ως τέτοια απλά δεν υπάρχει. Στη Σαχάτζα Γιόγκα, η κριτική απορρίπτεται:
«Τώρα, όλη η γνώση έρχεται σε εμάς από τη Θεότητα, και αυτή η γνώση είναι απολύτως καθαρή. Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, ούτε να αλλαχθεί» (25). «Ένα από τα μεγάλα προβλήματα των διανοούμενων είναι ότι ποτέ δεν θέλουν να αποδεχτούν κάτι ως απόλυτο, αλλά πάντα προσπαθούν να βρουν εναλλακτικές λύσεις για τα πάντα. Για την πνευματική ανάπτυξη δεν υπάρχει εναλλακτική. …Αλλά κάποιοι από αυτούς που ήρθαν στη Σαχάτζα Γιόγκα, παρεκκλίνουν επίσης και λένε ότι πρέπει να υπάρχουν κάποιες άλλες μέθοδοι και δυνατότητες για την πνευματική ανάπτυξη. Αυτό είναι απλώς η αντίδραση ενός φυγόπονου (αποφευκτικού)… . Δεν μπορεί να υπάρχει άλλος τρόπος μεταμόρφωσης του ανθρώπου, όπως αναφέρεται σε πάρα πολλά αρχαία βιβλία» (26).
Ίσως η επιθυμία των διανοούμενων να αντιμετωπίζουν κριτικά ό,τι συναντούν είναι ένα πρόβλημα, αλλά ακριβώς σε αυτή την προσέγγιση βασίζεται η ακαδημαϊκή επιστήμη, και όπως αναφέρθηκε παραπάνω, δεν υπάρχει άλλη επιστήμη. Αυτό το γεγονός μπορεί να επιβεβαιώσει οποιοσδήποτε έχει μελετήσει το θέμα πιο εμπεριστατωμένα από την κυρία Σριβαστάβα. Για παράδειγμα, ένας μη κριτικός άνθρωπος θα δεχτεί την δήλωση της Νίρμαλα Σριβαστάβα για τα «αρχαία βιβλία» ως δεδομένη, ενώ ένας κριτικός θα ρωτήσει: ποια είναι αυτά τα «αρχαία βιβλία» στα οποία αναφέρεται ο συγγραφέας και πού μπορεί κανείς να τα διαβάσει;
Ωστόσο, ο συγγραφέας πάλι «τσιγκουνεύεται» με την «απόλυτη μορφή της θεότητας» για μικροπράγματα. Είναι ενδιαφέρουσα η στάση της Νίρμαλα Σριβαστάβα απέναντι στον νου:
«Αυτός ο νους είναι απλώς μια χωματερή όλων των σκουπιδιών, θα μπορούσε κανείς να πει, την οποία πρέπει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο να απορρίψουμε και να πούμε στον εαυτό μας ότι “πρέπει να υπερβώ τον νου μου. Αυτός ο λεγόμενος νους μου δεν έκανε τίποτα καλό για μένα”» (27). «…το πρώτο βήμα είναι η χωρίς σκέψη συνειδητοποίηση, όπου βγαίνεις έξω από τα όρια του νου σου, γίνεσαι ανώτερος από τον νου σου, ο νους δεν μπορεί να σε επηρεάσει» (28).
Πράγματι, αν ένας επιστήμονας έκανε μια τέτοια δήλωση, πιθανότατα οι συνάδελφοί του θα του συνιστούσαν να αλλάξει το αντικείμενο της δραστηριότητάς του, για παράδειγμα, να στραφεί στον μυστικισμό. Σε κάθε περίπτωση, κατά τη γνώμη του συγγραφέα, οι δηλώσεις της Νίρμαλα Σριβαστάβα για την επιστημονικότητα της Σαχάτζα Γιόγκα δεν έχουν καμία σοβαρή, πραγματικά επιστημονική επιβεβαίωση.
Η Διδασκαλία της Σαχάτζα Γιόγκα
Ας γνωρίσουμε τη διδασκαλία της Σαχάτζα Γιόγκα. Για τον συγγραφέα, ως επαγγελματία θεολόγο, ορισμένα πράγματα είναι δύσκολο να τα σχολιάσει. Ο λόγος δεν είναι η έλλειψη γνώσης, αλλά μάλλον το ότι ορισμένες δηλώσεις με τις οποίες ο αναγνώστης θα έρθει αντιμέτωπος παρακάτω, δεν αξίζουν τόσο μια ανάλυση όσο μια θέση σε μια χιουμοριστική στήλη.
Για παράδειγμα, η κυρία Σριβαστάβα δίνει μεγάλη σημασία στον Γκανέσα (29). Στον παραδοσιακό Ινδουισμό, ο Γκανέσα ή Γκαναπάτι, είναι ο μεγαλύτερος γιος του Σίβα και της συζύγου του Παρβάτι (30). Ο Γκανέσα απεικονίζεται ως άνθρωπος με παχιά κοιλιά και κεφάλι ελέφαντα. Οι ινδικοί θρύλοι λένε ότι η Παρβάτι έπλασε έναν άνθρωπο από λάσπη και τον έβαλε μπροστά στην είσοδο των διαμερισμάτων της. Όταν ήρθε ο Σίβα, θύμωσε πολύ βλέποντας έναν ξένο μπροστά στην πόρτα της συζύγου του και του έκοψε το κεφάλι. Η Παρβάτι ήταν σε απόγνωση, και ο Σίβα υποσχέθηκε να αντικαταστήσει το κομμένο κεφάλι με το κεφάλι του πρώτου όντος που θα έβρισκε. Το ον αυτό ήταν ένας ελέφαντας. Στον Ινδουισμό, ο Γκανέσα θεωρείται θεότητα που δημιουργεί και αφαιρεί τα εμπόδια που εμφανίζονται μπροστά στον άνθρωπο. Είναι ο προστάτης κάθε νέας αρχής, καθώς και η ενσάρκωση της σοφίας και της εκπαίδευσης, και είναι ο προστάτης των τεχνών και της λογοτεχνίας. Οι πρώτες του απεικονίσεις χρονολογούνται από τον 5ο αιώνα μ.Χ.
Ωστόσο, πρέπει αμέσως να σημειωθεί ότι η Σαχάτζα Γιόγκα της Νίρμαλα Σριβαστάβα δεν έχει καμία σχέση με τον παραδοσιακό Ινδουισμό. Όχι μόνο επειδή στον παραδοσιακό Ινδουισμό δεν υπάρχει προσηλυτισμός (Ινδουιστής μπορείς να γεννηθείς, όχι να γίνεις (31)), αλλά και επειδή η διδασκαλία της Σαχάτζα Γιόγκα είναι φαντασία πάνω στο θέμα του Ινδουισμού και του Χριστιανισμού, τίποτα περισσότερο.
Να τι γράφει η Νίρμαλα Σριβαστάβα για τον Γκανέσα:
«Ο Σρι Γκανέσα δημιουργήθηκε (από τη Μητέρα) από το στοιχείο της Γης και μπορεί πολύ εύκολα να διαλυθεί σε Αυτήν. Η βύθιση του Σρι Γκανέσα στη θάλασσα διαλύει το σώμα Του, που είναι φτιαγμένο από πηλό, και οι δονήσεις της ουσίας Του δονούν το νερό, το οποίο είναι η Μητέρα της Μητέρας (η Γιαγιά), καθώς και ο πηλός του σώματός Του καθιζάνει στον πυθμένα της θάλασσας» (32). «…ο Σρι Γκανέσα εκπέμπει ηλεκτρομαγνητικές δονήσεις, … ο Σρι Γκανέσα τοποθετείται στο πυελικό πλέγμα, το οποίο ελέγχει το σεξ» (33). «Ο Σρι Γκανέσα ως διορθωτής κατευθύνει το υποκείμενο, στέλνοντας σύμβολα στα όνειρα» (34). «…ο Σρι Γκανέσα είναι πάντα ένα με την πανταχού παρούσα Θεία Ενέργεια, επειδή έχει κεφάλι ελέφαντα» (35).
Για τους Χριστιανούς θα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να μάθουν ότι «Ο Σρι Γκανέσα είναι ο μεγαλύτερος αδελφός όλων των Σαχάτζα-γιόγκι… Βρίσκεται σε ανθρώπινη μορφή ως ο Ιησούς Χριστός» (36).
Επιπλέον, «…έχουμε τον Σρι Γκανέσα και τον Ιησού Χριστό, τοποθετημένους πίσω και μπροστά στο κεφάλι. Πίσω βρίσκεται ο Μαχαγκανέσα, μπροστά – ο Ιησούς Χριστός. Και οι δύο βοηθούν να διορθωθεί η όρασή μας, η κατανόησή μας και σας δίνουν σοφία» (37).
Μια ενδιαφέρουσα αποκάλυψη για τον Χριστό μπορεί να είναι η ακόλουθη πληροφορία: «Ο Χριστός κατοικεί στον Ήλιο» (38).
Η «Πανταχού Παρούσα Θεία Ενέργεια»
Οι παραπάνω δηλώσεις της Νίρμαλα Σριβαστάβα για τον Χριστό αφήνονται από τον συγγραφέα χωρίς σχόλια. Σε κάθε λογικό άνθρωπο λένε πολλά από μόνες τους.
Η κυρία Σριβαστάβα μιλά συχνά για την «Πανταχού Παρούσα Θεία Ενέργεια». Τι είναι αυτή η ενέργεια; Όπως αναφέρθηκε ήδη παραπάνω (39), η «Θεία Ενέργεια», σύμφωνα με τη διδασκαλία της Νίρμαλα Σριβαστάβα, είναι η ενέργεια της αγάπης και της συμπόνιας που διαποτίζει ολόκληρο το Σύμπαν. Η Νίρμαλα Σριβαστάβα ταυτίζει αυτή την ενέργεια με το Άγιο Πνεύμα του Χριστιανισμού.
Η Νίρμαλα Σριβαστάβα γράφει:
«Σε όλες τις γραφές αναφέρεται ότι υπάρχει μια πανταχού παρούσα ενέργεια της Αγάπης του Θεού. Είναι μια λεπτή ενέργεια που εκτελεί όλη τη ζωντανή δουλειά και η οποία δεν μπορεί να γίνει αισθητή στο επίπεδο της ανθρώπινης συνείδησης. Σαχάτζα Γιόγκα σημαίνει ότι ο αναζητητής της αλήθειας έχει από τη γέννησή του το δικαίωμα να λάβει την αυτοπραγμάτωση αυθόρμητα. Η αυτοπραγμάτωση, ή η συνειδητοποίηση της ουσίας του ατόμου, είναι ο στόχος της ανθρώπινης εξέλιξης, καθώς και όλων των θρησκειών» (40).
Ανάλογο αυτής της ενέργειας μπορεί να βρεθεί, ιδίως, στην Άγκνι Γιόγκα, όπου ονομάζεται ψυχική ενέργεια (41).
Η Νίρμαλα Σριβαστάβα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί θεολόγος ή ακόμη και ικανή φιλόσοφος, ούτε από την εκπαίδευσή της ούτε από το περιεχόμενο των ιδεών που προβάλλει. Ως εκ τούτου, η διδασκαλία της θυμίζει ένα ανάμεικτο συνονθύλευμα διαφορετικών ιδεών, αναμεμειγμένων μεταξύ τους χωρίς ιδιαίτερη λογική σύνδεση.
Η Πρακτική της Σαχάτζα Γιόγκα
Οι Σαχάτζα-γιόγκι πιστεύουν ότι η Νίρμαλα Σριβαστάβα συμβάλλει στην πνευματική πραγμάτωση των μαθητών της, υποτίθεται ότι αφυπνίζει την ενέργεια της κουνταλίνι. Εδώ πρέπει να διευκρινιστεί ότι η κουνταλίνι στον παραδοσιακό Ινδουισμό (τάντρα), είναι ένα είδος δημιουργικής λανθάνουσας ενέργειας, η οποία βρίσκεται στη βάση της σπονδυλικής στήλης, όπως ισχυρίζονται οι γιόγκι, με τη μορφή ενός φιδιού τυλιγμένου σε τρεισήμισι σπείρες (42).
Στην αυγή των δικών του πνευματικών αναζητήσεων, ο συγγραφέας ασχολήθηκε με την ανατολική πνευματικότητα και για κάποιο διάστημα είχε επαφή με μια ομάδα οπαδών του Αουρομπίντο, οι οποίοι «ανέβασαν» την κουνταλίνι του μέσα σε λίγα λεπτά, γεγονός που δείχνει ότι σε αυτή την αγορά η κυρία Σριβαστάβα έχει σοβαρούς ανταγωνιστές.
Αλλά ας επιστρέψουμε στην αφήγησή μας. Οι Σαχατζιστές πιστεύουν ότι η Νίρμαλα Σριβαστάβα μπορεί να αφυπνίσει αυτή την ενέργεια με την ευλογία της, χάρη στην οποία η αφυπνισμένη ενέργεια ανεβαίνει στη σπονδυλική στήλη μέχρι την κορυφή του κεφαλιού και οι μαθητές της κυρίας Σριβαστάβα γίνονται πνευματικά τέλειοι άνθρωποι.
Πώς πείθονται οι Σαχατζιστές για την επίτευξη της πνευματικής πραγμάτωσης; Αποδεικνύεται, με βάση τις αισθήσεις. Για παράδειγμα, η Νίρμαλα Σριβαστάβα γράφει:
«…να αισθάνεσαι την Πανταχού Παρούσα Ενέργεια ως ένα δροσερό αεράκι (δονήσεις) στο πάνω μέρος του κεφαλιού, στις παλάμες των χεριών, στο σώμα. Όλα όσα έχουν δημιουργηθεί από αυτή την ενέργεια έχουν δονήσεις, οι οποίες σε ένα λεπτό επίπεδο δίνουν γνώση για όλα όσα μας περιβάλλουν. Αυτό που έχει δροσερές δονήσεις είναι ευνοϊκό» (43). «Το δροσερό αεράκι του Αγίου Πνεύματος είναι ακριβώς αυτή η Ενέργεια που αισθανόμαστε στη Σαχάτζα Γιόγκα» (44). «Όταν τα κανάλια μας (45) και τα τσάκρα μας είναι καθαρά, το λεπτό σύστημα βρίσκεται σε ισορροπία, τότε στις παλάμες και των δύο χεριών αισθάνονται δροσερές δονήσεις με την ίδια ένταση» (46).
Αν οι «δροσερές δονήσεις», δηλαδή οι αισθήσεις, είναι ωφέλιμες, τότε υπάρχουν και μη ωφέλιμες αισθήσεις:
«Αν κάποιος αρχίσει να κάνει κάτι λάθος, οι δροσερές του δονήσεις το δείχνουν αμέσως, μερικές φορές μπορεί ακόμη και να εξαφανιστούν. Έτσι, είναι καλύτερο να βασίζεσαι πάντα στις δονήσεις σου. Αλλά για να αισθανθείς σωστά τις δονήσεις, πρέπει να είσαι σε κατάσταση διαλογισμού. Μπορεί επίσης να σε παραπλανήσει ο νους σου. Ως εκ τούτου, το βέλτιστο είναι να είσαι σε διαλογιστική μορφή και να βασίζεσαι στη δονητική σου συνειδητοποίηση» (47).
Όπως μπορούμε να δούμε, το κριτήριο της πνευματικής ανάπτυξης στη Σαχάτζα Γιόγκα είναι απλό – η αίσθηση «δονήσεων» στο σώμα. Η κυρία Σριβαστάβα απαντά στους κριτικούς ενός τόσο υποκειμενικού συστήματος πνευματικής αυτοαξιολόγησης:
«Η άρνηση είναι εύκολη, αλλά για τον αληθινό αναζητητή της Αλήθειας, η άρνηση της ύπαρξης της Πανταχού Παρούσας ενέργειας μόνο και μόνο επειδή δεν την αισθάνεται ακόμη, είναι ανόητη. Πρέπει να έχει κανείς το ανοιχτό μυαλό ενός επιστήμονα» (48).
Λοιπόν, για τον βαθμό επιστημονικότητας της Σαχάτζα Γιόγκα, έχουμε ήδη μιλήσει παραπάνω. Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι η Νίρμαλα Σριβαστάβα βλέπει την επιστημονικότητα του συστήματός της ως εξής:
«Αυτή η πίστη δεν είναι τυφλή, είναι μια πειραματικά επαληθευμένη πίστη. Διαπιστώθηκε ότι εκδηλώνεται στις άκρες των δαχτύλων σας» (49).
Προφανώς, η Νίρμαλα Σριβαστάβα έχει ακούσει για την πειραματική επαληθευσιμότητα που εφαρμόζει η επιστήμη. Αλλά δεν κατάλαβε την ουσία της. Πρέπει να πούμε μερικά λόγια γι’ αυτό, επειδή, προφανώς, και οι οπαδοί της δεν είναι ισχυροί σε αυτό το θέμα.
Η επιστήμη δεν ασχολείται με τα ζητήματα στα οποία η Σαχάτζα Γιόγκα κατευθύνει τις δυνάμεις της και δεν χρησιμοποιεί τις μεθόδους της. Αυτό είναι ένα θεμελιώδες σημείο που οι Σαχάτζα-γιόγκι δεν κατανοούν. Το πείραμα εφαρμόζεται ενεργά στις φυσικές επιστήμες, όπως η φυσική, η μηχανική, κ.λπ. Και αυτό το πείραμα πρέπει να πληροί ορισμένα κριτήρια που αναλύονται από την επιστημονική μεθοδολογία. Δυστυχώς για τους οπαδούς της κυρίας Σριβαστάβα, η Σαχάτζα Γιόγκα δεν πληροί αυτά τα κριτήρια.
Εάν αναζητήσουμε παραλληλισμούς με την επιστήμη, η τεχνική που εφαρμόζεται από τη Σαχάτζα Γιόγκα είναι πιο κοντά σε αυτό που στην ψυχολογία ονομάζεται ενδοσκόπηση. Η ενδοσκόπηση είναι η εσωτερική αυτοπαρατήρηση των αισθήσεων κάποιου. Αυτή η προσέγγιση στη μελέτη του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου ήταν δημοφιλής στην ψυχολογία τον 19ο – αρχές του 20ού αιώνα, αλλά σήμερα χρησιμοποιείται ελάχιστα στη σύγχρονη ψυχολογία (50), κυρίως λόγω της μεγάλης υποκειμενικότητας των αποτελεσμάτων. Επιπλέον, δεν είναι απαραίτητο να θεωρείται η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος ως η αιτία για κάποιες αισθήσεις σε όλο το σώμα και στις άκρες των δαχτύλων. Παρόμοιες αισθήσεις βιώνουν όλοι οι εξωαισθητικοί, και μάλιστα χωρίς καμία παρέμβαση της Νίρμαλα Σριβαστάβα (51). Ο ίδιος ο συγγραφέας, πάλι στην αυγή της δικής του πνευματικής αναζήτησης, τις βίωσε, παρόλο που ποτέ δεν υπήρξε οπαδός της Σαχάτζα Γιόγκα, και μάλιστα δεν είχε ακούσει ποτέ για τη Σαχάτζα Γιόγκα και την ιδρύτριά της.
Επομένως, δεν μπορούμε να μιλάμε για την επιστημονική επαληθευσιμότητα της Σαχάτζα Γιόγκα με τη μορφή που προτείνει η Νίρμαλα Σριβαστάβα. Η Σαχάτζα Γιόγκα δεν βασίζεται στην επιστήμη, αλλά σε μια μη κριτική πίστη στη θεϊκή φύση ενός ατόμου, συγκεκριμένα της κυρίας Σριβαστάβα. Οι αναφορές για την πειραματική επαληθευσιμότητα της Σαχάτζα Γιόγκα είναι αβάσιμες.
Ποια είναι λοιπόν η πρακτική της Σαχάτζα Γιόγκα;
Η Πρακτική της Σαχάτζα Γιόγκα
Η πρακτική της Σαχάτζα Γιόγκα βασίζεται στον διαλογισμό. Η Ματάτζι γράφει:
«Ο διαλογισμός είναι η βάση της πρακτικής της Σαχάτζα Γιόγκα. Συνήθως, αυτός ο όρος υπονοεί περισυλλογή, σκέψη, αλλά στη Σαχάτζα Γιόγκα έχει ασύγκριτα μεγαλύτερη σημασία. Είναι μια κατάσταση συνείδησης στην οποία φτάνουμε αυθόρμητα, όταν η Κουνταλίνι φτάσει στην Τσάκρα Σαχασράρα (52). Κατά τη διάρκεια του διαλογισμού, βρισκόμαστε σε ένωση με την Πανταχού Παρούσα Ενέργεια, συμβαίνει η πνευματική μας ανάπτυξη, επιλύονται τα σωματικά, συναισθηματικά και νοητικά προβλήματα. Είναι μια λεπτή, ζωντανή διαδικασία, κατά την οποία επιτυγχάνεται η κατάσταση της συνειδητοποίησης χωρίς σκέψη – ο νους ηρεμεί, οι σκέψεις φεύγουν, αλλά ταυτόχρονα έχουμε πλήρη επίγνωση του εαυτού μας και του κόσμου γύρω μας» (53).
Ο διαλογισμός (λατ. meditation – σκέψη, από το meditari – σκέφτομαι, συλλογίζομαι) (54) είναι ένας όρος που κλάπηκε από τους οπαδούς της «μη παραδοσιακής πνευματικότητας» από τους Ρωμαιοκαθολικούς, για τους οποίους ο διαλογισμός σημαίνει τη σκέψη πάνω στην Αγία Γραφή, χωρίς να υπονοεί την επίτευξη κατάστασης χωρίς σκέψη. Η ίδια η ιδέα της αντιστοίχισης του όρου που σημαίνει «σκέψη» με την «κατάσταση χωρίς σκέψη» αποδεικνύει τον βαθμό λογικής και ειλικρίνειας εκείνων που χρησιμοποιούν τέτοιες «εξηγήσεις».
Ποιο είναι το κύριο αντικείμενο των διαλογισμών στη Σαχάτζα Γιόγκα; Όπως είναι εύκολο να μαντέψει κανείς, είναι η κυρία Σριβαστάβα:
«Βάλτε ένα πορτρέτο της Σρι Ματάτζι, ανάψτε ένα κερί μπροστά του. Η φωτογραφία της Σρι Ματάτζι είναι μια πηγή δονήσεων, και η φλόγα του κεριού έχει τη δύναμη να εξουδετερώνει τις αρνητικές ενέργειες» (55). «Είναι καλό για κάποιο διάστημα να κοιτάζετε το πορτρέτο της Σρι Ματάτζι, μπορείτε να διαβάσετε την προσευχή “Πάτερ Ημών”…» (56).
Για το πορτρέτο της Νίρμαλα Σριβαστάβα, οι Σαχατζιστές διδάσκονται:
«Δεν πρέπει να κάθεστε ή να ξαπλώνετε, … ούτε να στέκεστε για πολύ ώρα με την πλάτη σας γυρισμένη σε αυτό» (57).
Στη Σαχάτζα Γιόγκα επιτρέπονται και οι οραματισμοί (visualizations), οι οποίοι απαγορεύονται αυστηρά στην Ορθοδοξία ως ευθεία οδός που οδηγεί σε κατάσταση πλάνης (58). Οι Σαχατζιστές διδάσκονται:
«…αν δεν υπάρχει πορτρέτο, μπορείτε να τον φανταστείτε νοητικά και να κατευθύνετε το χέρι σας προς αυτή τη νοητική εικόνα» (59).
Στην πρακτική της Σαχάτζα Γιόγκα χρησιμοποιούνται μάντρας, ενώ η κυρία Σριβαστάβα ταυτίζει τις χριστιανικές προσευχές με τα μάντρας του Ινδουισμού, κάτι που είναι εκ βάθρων λανθασμένο. Η προσευχή είναι ένας ζωντανός διάλογος με τον Θεό, ενώ τα μάντρας είναι μαγικά, δεν έχουν τίποτα κοινό μεταξύ τους (60):
«…υπάρχουν μερικά μάντρας (ύμνοι) που παράγουν ισχυρές δονήσεις σε οποιαδήποτε γλώσσα, για παράδειγμα, αυτή που δόθηκε προσωπικά από την Ενσάρκωση – τον Κύριο Ιησού Χριστό – η Κυριακή Προσευχή («Πάτερ Ημών»), η οποία είναι ένα πολύ αποτελεσματικό μάντρα, …είναι μάντρα κάθε λέξη που ειπώθηκε (ή γράφτηκε) από την ίδια τη Σρι Ματάτζι» (61).
Αλλά κανένας Χριστιανός δεν απαγγέλλει το «Πάτερ Ημών» για να παραγάγει «ισχυρές δονήσεις». Πώς αντιμετωπίζει η Σαχάτζα Γιόγκα τις άλλες θρησκείες, για παράδειγμα τον Χριστιανισμό;
Η Σαχάτζα Γιόγκα και ο Χριστιανισμός
Πρέπει αμέσως να σημειωθεί ότι η Νίρμαλα Σριβαστάβα γνωρίζει ελάχιστα τον Χριστιανισμό και, όπως φαίνεται, δεν αγαπά καθόλου αυτή τη θρησκεία. Για παράδειγμα, για την Εκκλησία των Χριστιανών γράφει:
«…σε αυτές δεν έχει απομείνει καμία ηθική. Δεν υπάρχει σεβασμός στον νόμο, δεν υπάρχει σεβασμός στον Θεό, δεν υπάρχει επίσης σεβασμός στην αγνότητα, που ήταν η κύρια ουσία του Χριστού» (62).
Φαίνεται ότι οι Χριστιανοί ποτέ δεν απασχολήθηκαν με τα προβλήματα της πνευματικής ανάπτυξης:
«Όταν ήρθε ο Χριστός, μίλησε για τα προβλήματα που είδε. Αλλά το κύριο πράγμα για το οποίο μίλησε ήταν η ανάσταση, η ανάληψη, και μίλησε για αυτή την ανάληψη. Μίλησε για το Πνεύμα και με την ανάστασή του έδειξε ότι αναλήφθηκε. Αλλά οι άνθρωποι δεν κατάλαβαν αυτή τη στιγμή, ποτέ δεν σκέφτηκαν ότι στον Χριστιανισμό είναι απαραίτητο να επιτευχθεί ανάληψη, κανένας δεν ανησυχούσε για την ιδέα ότι έπρεπε να αναπτυχθούν. Έπαιρναν κάποια ασήμαντα πράγματα από κάπου και έχτιζαν πάνω σε αυτά τις θεωρίες τους. Εκεί επίσης αργότερα εμφανίστηκε ένας άνθρωπος που ονομαζόταν Άγιος Παύλος, ο οποίος δεν είδε ποτέ τον Χριστό και ο οποίος ίδρυσε τη χριστιανική θρησκεία, η οποία ήταν παράλογη, η οποία ήταν στραμμένη κατά του Χριστού» (63).
Πιθανότατα, φωτεινοί πνευματικοί φάροι της Ορθοδοξίας όπως ο Όσιος Σεραφείμ του Σάροφ και ο Όσιος Σέργιος του Ραντονέζ, δεν υπήρχαν καθόλου πριν από την εμφάνιση της Νίρμαλα Σριβαστάβα στην ανθρωπότητα. Πώς θα μπορούσαν να υπάρξουν, αν, σύμφωνα με την κυρία Σριβαστάβα, οι Χριστιανοί δεν ανησυχούσαν για την πνευματική τους ανάπτυξη, και ο ίδιος ο Χριστιανισμός ήταν στραμμένος κατά του Χριστού;
Όσο για τις εικασίες της Νίρμαλα Σριβαστάβα σχετικά με τον Απόστολο Παύλο, δεν είναι πρωτότυπες. Κατά τη γνώμη του συγγραφέα, αυτό είναι μια από τις επιβεβαιώσεις της αληθινής πηγής της πνευματικής έμπνευσης της κυρίας Σριβαστάβα. Ανάλογες ιδέες βρίσκονται στο αποκρυφιστικό βιβλίο του Ντανιήλ Αντρέγεφ «Το Ρόδο του Κόσμου» (64). Η Νίρμαλα Σριβαστάβα αναδιηγείται τον Ντανιήλ Αντρέγεφ και τις κατηγορίες του κατά του Αποστόλου Παύλου σχεδόν κατά λέξη (65). Όπως και ο συγγραφέας του «Ρόδου του Κόσμου», η κυρία Σριβαστάβα δείχνει στους αναγνώστες πολύ κακή γνώση της Βίβλου (παρακάτω θα μιλήσουμε περισσότερο γι’ αυτό). Για παράδειγμα, στην Αγία Γραφή αναφέρεται: «…το Πνεύμα το Άγιον είπε: χωρίσατε μοι τον Βαρνάβαν και τον Σαύλον εις το έργον, εις το οποίον προσεκάλεσα αυτούς. Τότε, αφού ενήστευσαν και προσευχήθησαν και έθεσαν τας χείρας επάνω αυτών, απέλυσαν αυτούς. Ούτοι λοιπόν, πεμφθέντες υπό του Πνεύματος του Αγίου, κατέβησαν εις την Σελεύκειαν…» (Πράξ. 13:2-4). Ας θυμηθούμε: «…διά της επιθέσεως των χειρών των αποστόλων δίδεται το Πνεύμα το Άγιον» (Πράξ. 8:18).
Η κυρία Σριβαστάβα δηλώνει ότι είναι η εκδήλωση του Αγίου Πνεύματος (66). Δεδομένου ότι η Βίβλος μαρτυρεί σαφώς ότι ο Απόστολος Παύλος καθοδηγούνταν από το Άγιο Πνεύμα, μπορούμε να κάνουμε ένα από τα δύο συμπεράσματα: είτε ψεύδεται η Νίρμαλα Σριβαστάβα, και το πνεύμα που την καθοδηγεί δεν έχει καμία σχέση με το Άγιο Πνεύμα, είτε ψεύδεται η Βίβλος, αλλά τότε η Νίρμαλα Σριβαστάβα δεν θα έπρεπε να αναφέρεται σε αυτήν. Δεδομένου, ωστόσο, ότι χωρίς τη Βίβλο δεν υπάρχει Χριστιανισμός, πρέπει να διαπιστώσουμε την αρχική ασυμβατότητα του Χριστιανισμού και της Σαχάτζα Γιόγκα. Και αν ένας Σαχάτζα-γιόγκι αυτοαποκαλείται Χριστιανός, είναι είτε αμόρφωτος, μη γνωρίζοντας τη δική του διδασκαλία, είτε ψεύτης. Δεν μπορεί κανείς να είναι Χριστιανός και ταυτόχρονα να απορρίπτει τη Βίβλο.
Μιλώντας για τους Χριστιανούς, η Νίρμαλα Σριβαστάβα γράφει: «Ο Χριστός το επεσήμανε ειδικά, όταν προειδοποίησε: «Ειπώθηκε – «μη μοιχεύετε». Εγώ, όμως, λέω: «Τώρα για να μην έχετε μοιχικές ματιές». Μίλησε για τα μάτια, επειδή Αυτός κυβερνούσε τα μάτια. Στη Δύση είναι πολύ δύσκολο να βρει κανείς άνδρες και γυναίκες που να μην έχουν μοιχικές ματιές. Οι οπαδοί του Χριστού έχουν τόσο φρικτά, τρελά μάτια, που δεν ξέρετε τι κάνουν. Δεν μπορούν να κρατήσουν τα μάτια τους σε ηρεμία. Συνεχώς περιστρέφονται προς όλες τις πλευρές» (67).
Πού αναφέρει η Βίβλος ότι ο Ιησούς κυβερνούσε τα μάτια; Ο Χριστός μίλησε για τη μοιχεία: «Ηκούσατε ότι ερρέθη εις τους αρχαίους· Ου μοιχεύσεις. Εγώ όμως σας λέγω ότι πας όστις βλέπει γυναίκα προς το να επιθυμήση αυτήν, ήδη εμοίχευσεν αυτήν εν τη καρδία αυτού» (Ματθ. 5:27-28). Τα λόγια του Ιησού είναι μια ηθική εντολή, και όχι μια προσπάθεια να κυβερνήσει τα μάτια κάποιου. Και παρεμπιπτόντως, αν η κυρία Σριβαστάβα καταφεύγει στη Βίβλο, γιατί το κάνει επιλεκτικά; Ο Απόστολος Παύλος, κατά τη γνώμη της, δεν καθοδηγείται από το Άγιο Πνεύμα, παρόλο που η Βίβλος διδάσκει διαφορετικά, ενώ στο θέμα της μοιχείας, για κάποιο λόγο, αναφέρεται στην Αγία Γραφή; Μια περίεργη επιλεκτικότητα. Φαίνεται ότι η Νίρμαλα Σριβαστάβα βλέπει στη Βίβλο μόνο ό,τι θέλει.
Εκφράζοντας γνώμη για άλλες θρησκείες, η κυρία Σριβαστάβα γράφει:
«Εξωτερικά μπορεί κανείς να ομολογεί οποιαδήποτε θρησκεία, αλλά ταυτόχρονα το άτομο είναι ικανό να διαπράξει οποιαδήποτε αμαρτία, ακόμη και φόνο, να κάνει κάτι επικίνδυνο για την κοινωνία ή να βλάψει τον εαυτό του. Μερικοί μπορεί να είναι ενάρετοι λόγω φόβου προς τις παραδόσεις. Μεταξύ εκείνων που ομολογούν αυτές τις θρησκείες, υπάρχουν, φυσικά, πολλοί ειλικρινείς, πιστοί και αθώοι άνθρωποι, αλλά οι ίδιοι δεν γνωρίζουν ότι όλες οι θρησκείες δημιουργήθηκαν για την άνοδο σε ανώτερες σφαίρες πνευματικότητας. Ενώ ένας Σαχάτζα-γιόγκι, αμέσως μετά την αφύπνιση της εσωτερικής του θρησκείας, γίνεται ένας άνθρωπος του οποίου η ισορροπία και η σοφία είναι αναπόσπαστο μέρος της ουσίας του, έτσι ώστε να μην μπορεί ποτέ να σκεφτεί να διαπράξει αμαρτία ή να εκδηλώσει αυθαιρεσία, να κάνει κάποιον δυστυχισμένο ή να σκοτώσει κάποιον» (68).
Οι Χριστιανοί δεν ακολουθούν τον Χριστό από φόβο προς την παράδοση, όπως ψεύδεται η Νίρμαλα Σριβαστάβα. Ο φόβος, τουλάχιστον στον Χριστιανισμό, δεν έκανε ποτέ κανέναν δίκαιο, και αυτό αναφέρεται ρητά στη Βίβλο: «Εν τη αγάπη φόβος δεν υπάρχει, αλλ’ η τελεία αγάπη έξω διώκει τον φόβον, διότι ο φόβος έχει κόλασιν· όστις δε φοβείται, δεν είναι τετελειωμένος εν τη αγάπη» (1 Ιωάν. 4:18)· «Εκ τούτου θέλουσι γνωρίσει πάντες ότι είσθε εμού μαθηταί, εάν έχητε αγάπην προς αλλήλους» (Ιωάν. 13:35).
Η γενικευμένη κατηγορία ότι όλοι οι Χριστιανοί μπορούν να διαπράξουν φόνο ή οποιαδήποτε αμαρτία, ας μείνει στη συνείδηση της κυρίας Σριβαστάβα. Ούτε ο ισχυρισμός ότι οι Χριστιανοί πολεμούσαν με άλλες χώρες, ακόμη και μεταξύ τους, είναι βάσιμος. Πολεμούσαν οι Χριστιανοί επειδή ήταν Χριστιανοί, ή επειδή οι άρχοντες διέστρεφαν τις αρχές του Χριστιανισμού, και η θρησκεία χρησίμευε ως κάλυψη για εντελώς μη θρησκευτικούς σκοπούς; Ουσιαστικά, όλες αυτές οι κατηγορίες κατά του Χριστιανισμού και άλλων θρησκειών είναι αβάσιμες και δεν βασίζονται σε τίποτα άλλο παρά στην δημαγωγία της Νίρμαλα Σριβαστάβα. Όσο για το γεγονός ότι υπάρχουν Χριστιανοί που είναι έτσι μόνο κατ’ όνομα, αυτό είναι εδώ και πολύ καιρό γνωστό και στους ίδιους τους Χριστιανούς.
Μήπως η Νίρμαλα Σριβαστάβα δεν αγαπά μόνο τον Χριστιανισμό; Καθόλου:
«Οι θρησκείες τώρα διαθέτουν μόνο μερική γνώση, η οποία πρέπει να συμπληρωθεί και να αποδειχθεί η αυθεντικότητά της με τη βοήθεια της Σαχάτζα Γιόγκα» (69).
Είναι ένα παλιό τραγούδι: οργανώσεις που ισχυρίζονται ότι κατάφεραν να ενώσουν όλες τις θρησκείες (και αυτό διεκδικούν πολλοί: οι Μπαχάι, οι Θεοσοφιστές, οι Άγνι Γιόγκι, και οι Μουνίτες), ξεκινούν με όμορφα λόγια για την «αδελφοσύνη και την ισότητα» των θρησκειών, και καταλήγουν να βρίζουν όλους όσους δεν τις αναγνωρίζουν και να ανακηρύσσουν τους εαυτούς τους ως τους μοναδικούς και ανεπανάληπτους (70). Το ίδιο κάνει και η Νίρμαλα Σριβαστάβα:
«…αυτή η θρησκεία (η Σαχάτζα Γιόγκα. – Β.Π.) είναι η πεμπτουσία όλων των θρησκειών. Είναι η μοναδική θρησκεία που δίνει την ευκαιρία να βιώσεις πραγματικές αισθήσεις μέσα σου, που δίνει αυτή την ευαισθησία στην πνευματικότητα…» (71).
Ίσως οι Σαχάτζα-γιόγκι διακρίνονται για την ιδιαίτερη αγάπη τους προς τους πλησίον τους; Αλλά όχι, η Νίρμαλα Σριβαστάβα διδάσκει:
«…αυτοί που δεν είναι Σαχάτζα-γιόγκι δεν πρέπει να επιλέγονται και να υποστηρίζονται από εσάς. Πρέπει να στέκεστε μόνο στο πλευρό των Σαχάτζα-γιόγκι και να υποστηρίζετε μόνο αυτούς. Ίσως μερικές φορές οι Σαχάτζα-γιόγκι να κάνουν και λάθη, δεν λέω τίποτα, είναι πιθανό, αλλά σε αυτούς που δεν είναι Σαχάτζα-γιόγκι δεν πρέπει να βοηθάτε, δεν πρέπει να τους υποστηρίζετε» (72). «…αυτοί που δεν θα έρθουν στη Σαχάτζα Γιόγκα και δεν θα ανέβουν στο απαιτούμενο επίπεδο, θα πεταχτούν έξω. Αυτό είναι γεγονός, αλλά εσείς… δεν πρέπει να έχετε προσκόλληση σε τέτοιους ανθρώπους» (73).
Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Χριστός δεν δίδαξε αυτό που διδάσκει η κυρία Σριβαστάβα. Για να το καταλάβει κανείς, αρκεί να γνωρίσει την παραβολή του Καλού Σαμαρείτη (Λουκ. 10:30-38). Ο ιδανικός Χριστιανισμός συνίσταται στην παροχή βοήθειας στον πλησίον ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Στην παραβολή αυτή, αυτό είναι πολύ εμφανές: ένας ομόθρησκος πέρασε από δίπλα, ενώ ο Σαμαρείτης, ο οποίος για τους ορθόδοξους Ιουδαίους ήταν απόβλητος, άνθρωπος δεύτερης κατηγορίας, βοήθησε, και μάλιστα εντελώς ανιδιοτελώς.
Αν οι Σαχατζιστές μελετούσαν τον Χριστιανισμό όχι από την αφήγηση της Νίρμαλα Σριβαστάβα, αλλά απευθείας, θα μπορούσαν να μάθουν ότι ο Χριστός καλούσε να αγαπούν τους εχθρούς τους: «Εγώ όμως σας λέγω, αγαπάτε τους εχθρούς σας, ευλογείτε τους καταρωμένους υμάς, ευεργετείτε τους μισούντας υμάς και προσεύχεσθε υπέρ των σας βλασφημούντων και καταδιωκόντων, διά να γείνητε υιοί του Πατρός υμών του εν τοις ουρανοίς, διότι ανατέλλει τον ήλιον αυτού επί πονηρούς και αγαθούς και βρέχει επί δικαίους και αδίκους. Διότι εάν αγαπάτε τους αγαπώντας σας, τίνα μισθόν έχετε; Δεν κάμνουσι το αυτό και οι τελώναι; Και εάν χαιρετήσητε τους αδελφούς υμών μόνον, τί κάμνετε περισσότερον; Δεν κάμνουσι το αυτό και οι εθνικοί;» (Ματθ. 5:44-47).
Είναι σαφές ότι η Νίρμαλα Σριβαστάβα απέχει πολύ από τα ηθικά ύψη στα οποία καλούσε ο Χριστός.
Στη Σαχάτζα Γιόγκα υποστηρίζεται ο δημοφιλής σήμερα μύθος για την κοινή πηγή όλων των θρησκειών. Παρεμπιπτόντως, και σε αυτό το ζήτημα, η Νίρμαλα Σριβαστάβα δεν είναι πρωτότυπη. Όπως έχει ήδη σημειωθεί, το ίδιο ισχυρίζονται οι Θεοσοφιστές, οι Μπαχάι, οι Άγκνι Γιόγκι, οι Μουνίτες, ο Σάτια Σάι Μπάμπα και πολλοί άλλοι, και πάνω σε αυτό είναι χτισμένο ολόκληρο το κίνημα της New Age (74).
Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι όλοι αυτοί ισχυρίζονται την ιδιαίτερη εκλογή και αλήθεια τους σε σύγκριση με τους άλλους. Έτσι, αποδεικνύεται ότι όλες οι θρησκείες, φυσικά, είναι ίσες, αλλά η οργάνωσή τους είναι η πιο «ίση» και η πιο «αληθινή». Την ίδια θέση υιοθετεί και η κυρία Σριβαστάβα:
«Η Σαχάτζα Γιόγκα είναι ο τελικός σκοπός κάθε θρησκείας, οποιασδήποτε μορφής» (75). «Ο Άντι Γκουρού Ντατατρέγια είναι ο αρχέγονος γκουρού. Δηλαδή, είναι ο πρωτότυπος ή η πρωταρχική μορφή από την οποία προέρχονται όλοι οι γκουρού. Αυτός είναι η αρχή του Γκουρού. Ως Άντι γκουρού ενσαρκώθηκε πολλές φορές για να οδηγήσει την ανθρωπότητα στον σωστό δρόμο. Ήρθε με τη μορφή δέκα μεγάλων αρχέγονων δασκάλων (76)… Με τη μορφή του Κομφούκιου, του Ζαρατούστρα, του Λάο-Τσε, του Νάνακ, του Μωυσή, του Αβραάμ και του Μωάμεθ, ο Ντατατρέγια ήταν το θεμέλιο των μεγάλων θρησκειών…» (77).
Δεν έχει νόημα να αναλύσουμε τη συμβατότητα των παραπάνω θρησκειών, καθώς αυτό έχει ήδη γίνει επανειλημμένα (78). Η Νίρμαλα Σριβαστάβα γράφει:
«…ο Νάνακ, ο Μωάμεθ και ο Μωυσής είναι το ίδιο πρόσωπο; Δεν υπάρχει καμία διαφορά μεταξύ τους. Μπορούμε να αποδείξουμε στη Σαχάτζα Γιόγκα πόσο σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ότι όλοι ήταν το ίδιο πρόσωπο και κήρυτταν το ίδιο πράγμα, αλλά σε διαφορετικές εποχές» (79).
Οι γνώσεις στον τομέα των θρησκειολογικών μελετών δεν είναι το δυνατό σημείο της κυρίας Σριβαστάβα. Θα επισημάνουμε μόνο ένα γεγονός, το οποίο η Νίρμαλα Σριβαστάβα, όπως φαίνεται, δεν γνωρίζει καν. Ο Σιχισμός, που ιδρύθηκε από τον Νάνακ, διαφέρει από το Ισλάμ, τον Χριστιανισμό, ακόμα και από τον Ιουδαϊσμό. Για παράδειγμα, ούτε οι Χριστιανοί, ούτε οι Μουσουλμάνοι, ούτε οι Ιουδαίοι δεν έχουν ως στόχο να διακόψουν την αλυσίδα των μετενσαρκώσεων, όπως κάνουν οι Σιχ. Επίσης, δεν έχουν ως στόχο την ένωση με τη Θεότητα, κάτι που επίσης κήρυττε ο Νάνακ (80).
Το πιο αστείο είναι ότι ο Σιχισμός απορρίπτει αυτό που διδάσκει η Σαχάτζα Γιόγκα. Για παράδειγμα, στον Σιχισμό απορρίπτεται η θεωρία των αβατάρ (81), δηλαδή η ιδέα ότι ο Θεός εκδηλώνεται ενσαρκωμένος σε μια σειρά από διάφορα αβατάρ του. Η Σαχάτζα Γιόγκα λέει:
«Αισθάνομαι ότι σε αυτόν τον κόσμο υπάρχουν και λειτουργούν δύο έννοιες. Η μία είναι ότι οι άνθρωποι πιστεύουν ότι υπάρχει μόνο ένας Θεός και δεν μπορεί να υπάρχουν πολλές πτυχές του. Αυτό είναι λάθος. Ο Χριστός είπε: «Εκείνοι που δεν είναι εναντίον Μου, είναι μαζί Μου». Έτσι, κάτω από αυτή τη νοητική έννοια για τον Θεό εννοείται ότι Αυτός είναι κάτι σαν τον βράχο του Γιβραλτάρ. Κοιτάξτε αυτό το κάλυμμα που ετοιμάσατε για αυτό το πρόγραμμα. Έχει τόσο πολύ φως, και όλες οι πηγές του δίνουν ένα φως σε όλους μας, δεν δίνουν διαφορετικό φως, έτσι δεν είναι; Πώς μπορούν να είναι σε εχθρότητα μεταξύ τους; Τι είδους μάχη μπορεί να συμβεί μεταξύ τους; Συνεισφέρουν στο ίδιο φως. Το κάλυμμα είναι ένα, αλλά για εμάς έχει τόσα πολλά φώτα, ένα δεν μας είναι αρκετό. Ένα τέτοιο πρόσωπο γεννιέται σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Σε κάθε χρονική περίοδο πρέπει να γεννιέται ένα πρόσωπο που θα φωτίζει μια πτυχή της ανθρώπινης συνείδησης και της συνειδητοποίησης» (82).
Στο παραπάνω απόσπασμα, η Νίρμαλα Σριβαστάβα αναφέρεται ξανά στη Βίβλο, αλλά δεδομένου ότι δεν δίνει ακριβείς παραπομπές, πρέπει να ψάξουμε για τις πρωτότυπες φράσεις. Προφανώς, η Σριβαστάβα προσπαθεί να αποδείξει την αποδοχή της θεωρίας των αβατάρ από τους Χριστιανούς, αναφερόμενη στον ακόλουθο στίχο της Βίβλου:
«Και απεκρίθη ο Ιωάννης λέγων· Διδάσκαλε, είδoμέν τινα εκβάλλoντα δαιμόνια εν τω ονόματί σoυ, όστις δεν ακολουθεί μεθ’ ημών, και τoν εμποδίσαμεν, διότι δεν ακολουθεί μεθ’ ημών. Ο δε Ιησούς είπε· Μη εμποδίζετε αυτόν· διότι ουδείς όστις κάμνει θαύμα εν τω ονόματί μoυ, δύναται ταχέως να κακολογήση εμέ. Επειδή όστις δεν είναι καθ’ υμών, είναι υπέρ υμών» (Μαρκ. 9:38-40).
Ή, ίσως, αναφέρεται στον ακόλουθο στίχο:
«Όστις δεν είναι μετ’ εμού, είναι κατ’ εμού· και όστις δεν συνάγει μετ’ εμού, διασκορπίζει» (Λουκ. 11:23).
Σε κάθε περίπτωση, κανένας από αυτούς τους στίχους δεν αποδεικνύει τη θεωρία των αβατάρ. Επιπλέον, στη Βίβλο υπάρχουν στίχοι που είναι άμεσα αντίθετοι σε αυτή τη θεωρία: «Πάντες όσοι ήλθον προ εμού, κλέπται είναι και λησταί· αλλ’ ουκ ήκουσαν αυτών τα πρόβατα» (Ιωάν. 10:8).
Η ιδρύτρια της Σαχάτζα Γιόγκα τάσσεται όχι μόνο εναντίον των παραδοσιακών θρησκειών, κυρίως του Χριστιανισμού, αλλά και εναντίον των λεγόμενων «μη παραδοσιακών θρησκευτικών κινημάτων», κάτι που πιθανώς πρέπει να εκληφθεί ως ένας ιδιόμορφος αγώνας με τους ανταγωνιστές της. Για παράδειγμα, τάσσεται εναντίον των Κρισναϊτών (83), των οποίων το κίνημα αποτελεί μια παρωδία του παραδοσιακού Ινδουισμού, όπως και η Σαχάτζα Γιόγκα:
«Πάρτε, για παράδειγμα, την οργάνωση «Χάρε Ράμα, Χάρε Κρίσνα». Αυτοί είναι αντίχριστοι, και το παραδέχονται ανοιχτά, αλλά στην πραγματικότητα δρουν και κατά του Σρι Κρίσνα, απολύτως κατά του Κρίσνα… . Δεν έχουν το δικαίωμα να επικαλούνται το όνομα του Κρίσνα, όταν, σαν τρελοί, στέκονται μπροστά στους ανθρώπους, ντυμένοι με έναν εντελώς περίεργο τρόπο με αυτά τα φρικτά ρούχα, χωρίς να ξέρουν πώς να φορούν τα ντότι και τις κούρτα, και οι γυναίκες τα σάρι. Οι άνδρες αγοράζουν επίσης αυτά τα μπόντι (κοτσίδες) και τα βάζουν στο κεφάλι τους, ενώ το ξυρίζουν. Μήπως ο Κρίσνα ξύριζε το κεφάλι του; Άλλωστε, τα μαλλιά Του ήταν στην πραγματικότητα μέρος της έμπνευσής Του, και πάντα περιγράφονταν, πάντα περιγράφονταν στην ποίηση. … Έρχονται εδώ, λένε «Χάρε Ράμα, Χάρε Κρίσνα», διαβάζουν τη Γκίτα, λένε μερικές αποστηθισμένες λέξεις και κερδίζουν έτσι τη ζωή τους, έχοντας βολευτεί θαυμάσια. … Έτσι οι άνθρωποι ασχολούνται με αντι-θεϊκή δραστηριότητα και αντι-Κρίσνα δραστηριότητα» (84).
Στο άρθρο έχουμε ήδη πει επανειλημμένα ότι η κυρία Σριβαστάβα και οι οπαδοί της δεν γνωρίζουν τη Βίβλο. Ας δώσουμε μερικά ακόμη παραδείγματα που επιβεβαιώνουν αυτό το γεγονός. Οι Σαχατζιστές γράφουν:
«Να ξέρετε ότι Αυτή είναι η ενσάρκωση της προφητείας του Κυρίου Ιησού Χριστού, όταν είπε: «Θα σας στείλω τον Παράκλητο, τον Σύμβουλο και Σωτήρα – το άγιο πνεύμα, το οποίο θα σας διδάξει όλη την αλήθεια». Αυτή η γνώση δεν πρέπει να είναι τυφλή πίστη, μπορείτε να το διαπιστώσετε μόνοι σας» (85).
Οι διεκδικητές του δικαιώματος να είναι ο Παράκλητος μπορούν να κάνουν ουρά. Για παράδειγμα, ο ιδρυτής του Μπαχαϊσμού, ο Μπαχαουλλά, διεκδίκησε τον τίτλο του Παράκλητου (86).
Αποδίδοντας στον εαυτό της τον τίτλο του Παράκλητου, η κυρία Σριβαστάβα δείχνει για άλλη μια φορά την άγνοιά της για τη Βίβλο. Η Βίβλος δεν αναφέρει πουθενά ότι ο Παράκλητος θα ενσαρκωθεί και θα έρθει στη γη ως ο Χριστός. Ο Παράκλητος είναι το Άγιο Πνεύμα: «Ο δε Παράκλητος, το Πνεύμα το Άγιον (έμφαση από τον συγγραφέα), το οποίον θέλει πέμψει ο Πατήρ εν τω ονόματί μου, εκείνος θέλει σας διδάξει πάντα και θέλει σας υπενθυμίσει πάντα όσα είπον προς εσάς» (Ιωάν. 14:26). Για τον Παράκλητο, ο Χριστός είπε: «Και εγώ θέλω παρακαλέσει τον Πατέρα και θέλει σας δώσει άλλον Παράκλητον, διά να μένη μεθ’ υμών εις τον αιώνα, το Πνεύμα της αληθείας, το οποίον ο κόσμος δεν δύναται να λάβη, διότι δεν βλέπει αυτό και δεν γνωρίζει αυτό· σεις όμως γνωρίζετε αυτό, διότι μένει μεθ’ υμών και θέλει είναι εν υμίν (έμφαση από τον συγγραφέα)» (Ιωάν. 14:16-17).
Αν φτάσουμε τη λογική των Σαχατζιστών στο τέλος, μπορούμε να πούμε ότι η αποστολή του Παράκλητου, η οποία έπρεπε να συμβεί (και συνέβη, όπως πιστεύουν οι Χριστιανοί), σύμφωνα με την υπόσχεση του Χριστού, στην Ιερουσαλήμ λίγο μετά την ανάληψή Του – «Και συναθροίσας αυτούς, παρήγγειλε να μη απομακρυνθώσιν από Ιεροσολύμων, αλλά να περιμένωσιν την επαγγελίαν του Πατρός, την οποίαν ηκούσατε απ’ εμού» (Πράξ. 1:4) – καθυστέρησε μέχρι το 1970, όταν η κυρία Σριβαστάβα αισθάνθηκε θεότητα.
Ο Παράκλητος, όπως είπε ο Χριστός, πρέπει να μαρτυρεί για Αυτόν, δηλαδή για τον Χριστό: «Όταν δε έλθη ο Παράκλητος, τον οποίον εγώ θέλω πέμψει προς εσάς από του Πατρός, το Πνεύμα της αληθείας, το οποίον εκ του Πατρός εκπορεύεται, εκείνος θέλει μαρτυρήσει περί εμού» (Ιωάν. 15:26).
Αλλά μήπως οι Σαχατζιστές μαρτυρούν για τον Ιησού Χριστό και όχι για τη Νίρμαλα Σριβαστάβα; Ο Χριστός δίδαξε ότι ο Παράκλητος θα υπενθυμίσει όλα όσα δίδαξε Αυτός: «Ο δε Παράκλητος… θέλει σας υπενθυμίσει πάντα όσα είπον προς εσάς» (Ιωάν. 14:26). Αλλά τι δίδαξε ο Χριστός, για παράδειγμα, μιλώντας για τους νέους μεσσίες; Ας στραφούμε στην Αγία Γραφή:
«…θέλουσιν εγερθή ψευδόχριστοι και ψευδοπροφήται, και θέλουσι δείξει σημεία μεγάλα και τέρατα, ώστε να πλανήσωσιν, ει δυνατόν, και τους εκλεκτούς. Ιδού, προείπον εις εσάς. Εάν λοιπόν σας είπωσιν· Ιδού, εν τη ερήμω είναι, μη εξέλθητε· Ιδού, εν τοις ταμείοις, μη πιστεύσητε· διότι καθώς η αστραπή εξέρχεται από ανατολών και φαίνεται έως δυσμών, ούτω θέλει είσθαι η παρουσία του Υιού του ανθρώπου» (Ματθ. 24:24-27).
Εάν η Νίρμαλα Σριβαστάβα διεκδικεί τη θέση του Χριστού, τότε η έλευσή της δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη, «διότι καθώς η αστραπή εξέρχεται από ανατολών και φαίνεται έως δυσμών, ούτω θέλει είσθαι η παρουσία του Υιού του ανθρώπου» (Ματθ. 24:27). Αν όχι, τότε το μόνο μέρος όπου μπορεί κανείς να βρει προφητικά λόγια για την έλευσή της είναι οι παραπάνω στίχοι που μιλούν για τους ψευδο-μεσίες (Ματθ. 24:24-27).
Παρά όλους τους ισχυρισμούς της, η Νίρμαλα Σριβαστάβα δεν είναι ικανή ούτε καν να αναδιηγηθεί την ιστορία της Καινής Διαθήκης χωρίς λάθη. Για παράδειγμα, γράφει:
«Ο Χριστός ήταν τόσο συνετός. Όταν την Μαγδαληνή την λιθοβολούσαν, Αυτός δεν είχε καμία σχέση με την πόρνη, εννοώ, δεν είχε καμία σχέση καθόλου, αλλά μπορούσε να δει με τη σύνεσή Του, ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν το δικαίωμα να την λιθοβολούν. Στάθηκε εκεί, με τη δική Του τόλμη, και είπε: «Εκείνοι που δεν έχουν διαπράξει καμία αμαρτία, μπορούν να ρίξουν πέτρα σε Εμένα». Ακριβώς αυτή τη δύναμη της σύνεσής Του, οι άνθρωποι απλά την ένιωσαν…» (87).
Εάν η κυρία Σριβαστάβα είχε την ευγενή διάθεση να διαβάσει την Καινή Διαθήκη, θα μπορούσε να παρατηρήσει ότι το περιεχόμενο αυτού του επεισοδίου της Καινής Διαθήκης είναι εντελώς διαφορετικό:
«Έφεραν δε οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι προς αυτόν γυναίκα πιασμένην εις μοιχείαν, και στήσαντες αυτήν εις το μέσον, είπον προς αυτόν· Διδάσκαλε, αύτη η γυνή επιάσθη επ’ αυτοφώρω μοιχευομένη· ο δε Μωυσής εν τω νόμω προσέταξεν ημάς να λιθοβολώμεν τας τοιαύτας· συ λοιπόν τί λέγεις; Τούτο δε έλεγον πειράζοντες αυτόν, διά να έχωσι πρόφασιν να κατηγορώσιν αυτόν. Ο δε Ιησούς κύψας κάτω, έγραφε με τον δάκτυλον εις την γην. Επειδή δε επέμενον ερωτώντες αυτόν, ανακύψας είπε προς αυτούς· Ο αναμάρτητος από σας ας ρίψη πρώτος λίθον επ’ αυτήν (έμφαση από τον συγγραφέα). Και πάλιν κύψας κάτω, έγραφεν εις την γην. Οι δε ακούσαντες και ελεγχόμενοι υπό της συνειδήσεως, εξήρχοντο εις έκαστος, αρχίσαντες από των πρεσβυτέρων έως των εσχάτων· και έμεινεν ο Ιησούς μόνος, και η γυνή η στέκουσα εν τω μέσω. Ανακύψας δε ο Ιησούς, και μη βλέπων ουδένα ειμή την γυναίκα, είπε προς αυτήν· Γύναι, που είναι εκείνοι οι κατήγοροί σου; ουδείς σε κατέκρινεν; Η δε είπεν· Ουδείς, Κύριε. Ο δε Ιησούς είπε προς αυτήν· ουδέ εγώ σε κατακρίνω· ύπαγε, και μη αμαρτάνεις πλέον» (Ιωάν. 8:3-11).
Προφανώς, η κυρία Σριβαστάβα, σε αντίθεση με τους Χριστιανούς, δεν θεωρεί τη Βίβλο μια αξιόπιστη αυθεντία, αφού επιτρέπει κατάφωρα λάθη στην παράθεσή της και αντικαθιστά το νόημα στα αποσπάσματα στα οποία αναφέρεται.
Η Νίρμαλα Σριβαστάβα γράφει:
«…για να καταλάβεις τον Ιησού Χριστό, πρέπει να διαβάσεις το «Ντέβι Μπαγκαβάντ». Αλλά αν το προτείνεις στους Χριστιανούς, δεν θέλουν να σε ακούσουν, γιατί για αυτούς η Βίβλος είναι η τελευταία λέξη. Πώς μπορεί να είναι έτσι; Στη Βίβλο αντανακλώνται μόνο τέσσερα χρόνια από τη ζωή του Χριστού, … στη Βίβλο ήρθαν στρεβλώσεις από τον Άγιο Παύλο, ο οποίος δεν συνάντησε ποτέ τον Χριστό, δεν είχε τίποτα κοινό με αυτόν. Δεν ξέρω γιατί βρίσκεται στη Βίβλο. Δεν ήταν μια πραγματοποιημένη ψυχή, αλλά απλώς ένας «υπερσυνειδητός» Ρωμαίος στρατιώτης, ένας αηδιαστικός στρατιώτης, που σκότωσε πολλούς Χριστιανούς. Και ξαφνικά αυτός ο κύριος Παύλος τοποθετείται στη Βίβλο, και γίνεται αποδεκτός από όλο τον κόσμο» (88).
Και πάλι, η έλλειψη εκπαίδευσης της κυρίας Σριβαστάβα είναι εμφανής. Ο Απόστολος Παύλος ήταν Ρωμαίος πολίτης, όχι Ρωμαίος στρατιώτης, κάτι που απέχει πολύ από το ίδιο. Επιπλέον, η Βίβλος στην πραγματικότητα αρχίζει με την αφήγηση της δημιουργίας του κόσμου, και όχι με την περιγραφή της γέννησης του Ιησού Χριστού. Η Καινή Διαθήκη περιγράφει λεπτομερώς τα τελευταία χρόνια του Χριστού, αλλά επίσης αφηγείται τη γέννησή Του και την επίσκεψή Του στο Ναό της Ιερουσαλήμ σε ηλικία δώδεκα ετών (Λουκ. 2:46-48). Οι επιστολές του Αποστόλου Παύλου καταλαμβάνουν πράγματι ένα σημαντικό μέρος της Καινής Διαθήκης, αλλά η Καινή Διαθήκη περιέχει και επιστολές άλλων συγγραφέων, κάτι που μπορεί να διαπιστώσει ο καθένας διαβάζοντας τον πίνακα περιεχομένων της Καινής Διαθήκης, κάτι που η κυρία Σριβαστάβα, προφανώς, δεν είχε τη δύναμη, τον χρόνο ή την επιθυμία να κάνει.
Το να πιστεύει κανείς ότι οι πρώτοι Χριστιανοί ήταν πιο ανόητοι από την κυρία Σριβαστάβα και επέτρεψαν σε έναν άνθρωπο να διαστρεβλώσει τη διδασκαλία του Χριστού είναι, τουλάχιστον, αφελές. Φανταστείτε την κατάσταση: ένας νέος απόστολος έρχεται και αρχίζει να κηρύττει κάτι που είναι αντίθετο στη διδασκαλία του Χριστού, και οι άλλοι απόστολοι το επιτρέπουν σιωπηλά! Και αυτό υπό την προϋπόθεση ότι όλοι οι απόστολοι, εκτός από τον Απόστολο Ιωάννη, υπέστησαν μαρτυρικό θάνατο για την αφοσίωσή τους στον Χριστό, συμπεριλαμβανομένου, παρεμπιπτόντως, και του Παύλου.
Όσον αφορά τη στάση απέναντι σε άλλα θρησκευτικά βιβλία, εκτός από τη Βίβλο, οι Χριστιανοί δεν τα αρνούνται. Απλώς ακολουθούν την αρχή που μας κληροδότησαν οι άγιοι απόστολοι: «Αλλ’ εάν ημείς ή άγγελος εξ ουρανού σας κηρύττη άλλο ευαγγέλιον παρά εκείνο το οποίον σας εκηρύξαμεν, ας είναι ανάθεμα» (Γαλ. 1:8). Αν ένα βιβλίο κηρύττει ανοιχτά αντιχριστιανικές ιδέες, τότε γιατί να το αποδεχθεί κανείς; Η Βίβλος είναι πράγματι στην πρώτη θέση για κάθε Χριστιανό, επειδή η εμπειρία της Χριστιανικής Εκκλησίας επιβεβαιώνει την αλήθεια της. Και τι, εκτός από τη δική της διδασκαλία, μπορεί να προσφέρει σε αντάλλαγμα η κυρία Σριβαστάβα; Ίσως για αρχή θα έπρεπε τουλάχιστον να βελτιώσει το επίπεδο των θεολογικών της γνώσεων;
Κατά τη γνώμη του συγγραφέα του άρθρου, είναι ανόητο να ακολουθείς έναν άνθρωπο που κάνει χονδροειδή λάθη κατά την παράθεση της Βίβλου, αγνοεί την ιστορία της Εκκλησίας και παρόλα αυτά προσπαθεί να την κριτικάρει. Η άγνοια της Νίρμαλα Σριβαστάβα για τα κείμενα της Αγίας Γραφής φαίνεται και στο ακόλουθο απόσπασμα:
«Για παράδειγμα, στη Βίβλο, όπου αυτή η διαδικασία ονομάζεται «δέντρο της ζωής», αναφέρεται: «Εμφανίζομαι σε σας με τη μορφή φλογών». Όταν η Κουνταλίνι ανεβαίνει, περνάει μέσα από διάφορα κέντρα, τα οποία, φωτιζόμενα, γίνονται σαν φλόγες. Το δροσερό αεράκι του Αγίου Πνεύματος της Πεντηκοστής είναι η ενέργεια που μπορεί κανείς να αισθανθεί στη Σαχάτζα Γιόγκα. Στο Ευαγγέλιο του Θωμά, η αίσθηση της Σαχάτζα καθορίζεται πολύ καθαρά ως ο τελικός σκοπός της θρησκευτικής μας ζωής» (89).
Θα θέλαμε να μάθουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια, πού στη Βίβλο η διαδικασία της ανόδου της κουνταλίνι ονομάζεται «δέντρο της ζωής»; Αν ανοίξουμε τη Βίβλο, μπορούμε να διαβάσουμε για το δέντρο της ζωής, μεταξύ άλλων, τα εξής:
«Μακάριος άνθρωπος, όστις ευρήκε την σοφίαν και άνθρωπος, όστις απέκτησε σύνεσιν· διότι η απόκτησις αυτής είναι καλητέρα της αποκτήσεως αργυρίου, και τα κέρδη αυτής υπέρ χρυσίον καθαρόν· είναι τιμιωτέρα πολυτίμων λίθων, και πάντα τα ποθούμενα σου δεν δύνανται να συγκριθώσι προς αυτήν. Μακρότης ημερών είναι εν τη δεξιά αυτής· εν δε τη αριστερά αυτής πλούτος και δόξα· αι οδοί αυτής είναι οδοί τερπναί, και πάσαι αι τρίβοι αυτής ειρήνη. Δένδρον ζωής (έμφαση από τον συγγραφέα) είναι εις τους κρατούντας αυτήν, και μακάριοι οι συνέχοντες αυτήν» (Παρ. 3:13-18).
Όσο και αν έψαξε ο συγγραφέας, δεν είχε την τύχη να βρει υπαινιγμούς ότι το «δέντρο της ζωής» είναι η άνοδος της κουνταλίνι. Ως εκ τούτου, θα είναι πολύ ευγνώμων στους Σαχατζιστές αν αναφέρουν τον στίχο που υποδεικνύει αυτή την περίσταση. Στη Βίβλο διαβάζουμε:
«Και εφάνη εις αυτόν άγγελος Κυρίου εν φλογί πυρός εκ μέσου βάτου· και είδε, και ιδού, η βάτος εκαίετο εν πυρί, και η βάτος δεν κατεκαίετο» (Εξ. 3:2).
Πιθανώς, ακριβώς αυτόν τον στίχο η Νίρμαλα Σριβαστάβα τον συσχετίζει κατά κάποιον τρόπο με την άνοδο της κουνταλίνι, όταν μιλάει για «φλόγες», αλλά δεν βλέπουμε καμία σχέση μεταξύ αυτού του βιβλικού στίχου ούτε με την άνοδο της κουναδλίνι, ούτε με το «δέντρο της ζωής».
Ίσως ο συγγραφέας δεν προσεγγίζει το υλικό αρκετά επιστημονικά. Όσο για την Πεντηκοστή, η Αγία Γραφή λέει:
«Και εφάνησαν εις αυτούς διαμεριζόμεναι γλώσσαι ως πυρός, και εκάθισεν επί ένα έκαστον αυτών» (Πράξ. 2:3).
Μήπως και αυτός ο στίχος πρέπει να εκληφθεί ως απόδειξη της ανόδου της κουνταλίνι στη σπονδυλική στήλη;
Όσον αφορά το Ευαγγέλιο του Θωμά (90), πρέπει κατ’ αρχάς να σημειωθεί ότι εμφανίστηκε τον δεύτερο αιώνα μ.Χ., ενώ όλα τα κανονικά Ευαγγέλια γράφτηκαν τον πρώτο αιώνα. Επομένως, όταν κανείς θέλει να αναφερθεί σε πιο αρχαία βιβλία, πρέπει να χρησιμοποιεί τα κανονικά Ευαγγέλια που περιέχονται στην Καινή Διαθήκη. Αλλά αν οι Σαχατζιστές καταφεύγουν στα απόκρυφα, κάτι που ο συγγραφέας δεν έχει επίσης αντίρρηση, θα ήταν ενδιαφέρον να μάθουμε με περισσότερες λεπτομέρειες, πού στο Ευαγγέλιο του Θωμά αναφέρεται η άνοδος της κουνταλίνι;
Πάνω στο άρθρο έχει ήδη αναφερθεί ότι η Σαχάτζα Γιόγκα απορρίπτει τις παραδοσιακές θρησκείες, συμπεριλαμβανομένου του Χριστιανισμού. Ας παραθέσουμε μερικά ακόμη ενδιαφέροντα αποσπάσματα από τη λογοτεχνία των Σαχατζιστών σχετικά με αυτό το ζήτημα.
Σε αρμονία με τους αποκρυφιστές, οι Σαχάτζα-γιόγκι απορρίπτουν τα μοναστήρια:
«Εμφανίστηκε μια ακόμη ακρότητα, η οποία δεν ομολογούνταν καθόλου από τον Χριστό – δεν ξέρω πώς διείσδυσε στη χριστιανική θρησκεία. Αυτή είναι η δημιουργία των μοναστηριών…» (91).
Οι ίδιες ιδέες βρίσκονται στην αποκρυφιστική διδασκαλία της Άγκνι Γιόγκα: «Είμαστε αποφασιστικά εναντίον των μοναστηριών ως αντίθεσης στη ζωή, μόνο οι εστίες ζωής, οι κοινόβιοι των καλύτερων εκδηλώσεων της εργασίας θα βρουν τη Βοήθειά Μας» (92). Πιθανώς, αυτό οφείλεται στην πνευματική συγγένεια του αποκρυφισμού και της Σαχάτζα Γιόγκα.
Το μίσος των αποκρυφιστών για τα μοναστήρια είναι απολύτως κατανοητό: άλλωστε, τα μοναστήρια συνέβαλαν στην ανάδειξη των περισσότερων Χριστιανών αγίων, οι οποίοι ήξεραν να ξεχωρίζουν τη δαιμονική πλάνη από τη Χάρη του Θεού και πάντα κατήγγελλαν ενεργά τις προσπάθειες οποιωνδήποτε ψευδοδιδασκάλων να παρασύρουν τους Χριστιανούς με δαιμονική πλάνη.
Η κυρία Σριβαστάβα δεν συμπαθεί ούτε το χριστιανικό ιερατείο:
«Εάν ένας μη-πραγματοποιημένος ιερέας βάλει το χέρι του στο κεφάλι ενός παιδιού, τότε το παιδί αντιμετωπίζει προβλήματα. Το παρατηρήσαμε αυτό σε πολλά πραγματοποιημένα παιδιά, τα οποία εμφάνισαν στραβισμό, μετατόπιση στον εγκέφαλο, και η συμπεριφορά τους έγινε περίεργη. Έπρεπε να τα θεραπεύσουμε» (93).
Και αυτό είναι κατανοητό: ποιος από τους αποκρυφιστές θα συμπαθούσε ανθρώπους που είναι ικανοί να μετατρέψουν σε σκόνη οποιαδήποτε αποκρυφιστικά θαύματα!
Η άποψη της κυρίας Σριβαστάβα για τους Εβραίους παρουσιάζεται χωρίς σχόλια:
«Οι Εβραίοι αρνήθηκαν να συμφωνήσουν με τον Χριστό. Είπαν: «Δεν θα συμφωνήσουμε με τον Χριστό, πρέπει να υποφέρουμε». Υπέφεραν, υπέφεραν και υπέφεραν, και ως αποτέλεσμα απέκτησαν τον κύριο Χίτλερ, τώρα γίνονται οι ίδιοι Χίτλερ. Μπορείτε να φανταστείτε – η λανθασμένη αντίληψη ότι πρέπει να υποφέρουμε οδήγησε στη γέννηση του Χίτλερ, ώστε να ικανοποιήσει την επιθυμία τους» (94).
Η ιδρύτρια της Σαχάτζα Γιόγκα καλλιεργεί σαφώς τη μεγαλομανία στους οπαδούς της. Παρά το γεγονός ότι, όπως γράφει η κυρία Σριβαστάβα, «…μερικές φορές οι Σαχάτζα-γιόγκι θα κάνουν και λάθη…» (95), το κύριο μήνυμά της προς τους μαθητές της είναι διαφορετικό:
«…πρέπει να πιστεύετε ότι έχετε ξεπεράσει την ανθρώπινη προσωπικότητά σας και τώρα έχετε γίνει υπεράνθρωποι. Πρώτα απ’ όλα, αυτή η πίστη πρέπει να έρθει σε εσάς. Αυτό είναι που ονομάζουμε πίστη. Αυτή η πίστη δεν είναι μια ψεύτικη πίστη, δεν είναι μια τυφλή πίστη, όταν απλά πιστεύετε σε κάτι. Αλλά αυτό είναι γεγονός» (96).
«…αρχίζοντας να ασκεί τη Σαχάτζα Γιόγκα, ο άνθρωπος ανεβαίνει τόσο ψηλά πάνω από τους άλλους, και η σύνεσή του γίνεται τόσο τέλεια, που ούτε τα μέσα ενημέρωσης, ούτε η τηλεόραση, ούτε οι επιχειρηματίες, ούτε οι ψευδοδάσκαλοι, ούτε οι παραπλανητικές μέθοδοι – τίποτα δεν μπορεί να τον αποπλανήσει από τον σωστό δρόμο… . Γίνεται παντοδύναμος, ελεύθερος, άγιος, ζώντας μια αγγελική ζωή» (97).
«…ένας Σαχάτζα-γιόγκι αμέσως μετά την αφύπνιση της εσωτερικής του θρησκείας γίνεται ένας άνθρωπος του οποίου η ισορροπία και η σοφία είναι αναπόσπαστο μέρος της ουσίας του, έτσι ώστε να μην μπορεί ποτέ να σκεφτεί να διαπράξει αμαρτία ή να εκδηλώσει αυθαιρεσία, να κάνει κάποιον δυστυχισμένο ή να σκοτώσει κάποιον» (98).
«όλοι αυτοί οι άνθρωποι (οι Σαχατζιστές. – Β.Π.) ομολογούν τη θρησκεία που ονομάζεται Βίσβα Νίρμαλα Ντάρμα, που σημαίνει «η φυσική, αγνή θρησκεία που βρίσκεται μέσα μας». Αυτοί οι άνθρωποι έλαβαν αληθινή φώτιση. Βίωσαν από μόνοι τους το αληθινό βάπτισμα, επειδή αισθάνονται το δροσερό αεράκι, όταν η Κουνταλίνι διαπερνά την περιοχή του κεφαλιού, και ως αποτέλεσμα έγιναν θρησκευόμενοι, άγιοι, γιόγκι, γιογκίνι και οραματιστές. Δεν μοιάζουν με τους συνηθισμένους ανθρώπους που δεν έχουν εισέλθει σε αυτή τη νέα, τέταρτη διάσταση της συνειδητοποίησης και δεν έχουν αυτο-επιβεβαιωθεί» (99).
«Καθώς τελειοποιείται η συλλογική του συνείδηση, ο Σαχάτζα-γιόγκι αρχίζει να αντιλαμβάνεται πολύ αντικειμενικά την τυφλότητα των ανθρώπων γύρω του… Είναι δεμένος με τα δεσμά μιας αληθινά πνευματικής θρησκείας και δεν μοιάζει πλέον με άλλους ανθρώπους που δηλώνουν ότι ομολογούν μια θρησκεία, αλλά ταυτόχρονα μπορούν να διαπράξουν οποιαδήποτε αμαρτία εναντίον της ίδιας της θρησκείας τους» (100).
Λοιπόν, δεν πέρασε πολύς καιρός από τότε που υπήρχε ένα ολόκληρο κράτος υπερανθρώπων (το Τρίτο Ράιχ), αλλά, όπως είναι γνωστό, η άγια θέση δεν μένει κενή, προφανώς άρχισαν να γεννιούνται νέοι υπεράνθρωποι. Γενικά, οι ιδέες του Νίτσε ζουν και ευδοκιμούν.
Η ιδρύτρια της Σαχάτζα Γιόγκα, φοβούμενη πιθανώς τις κατηγορίες από τους κριτικούς, επιμένει ότι δεν παίρνει χρήματα για την πνευματική πραγματοποίηση:
«Οι Σαχάτζα-γιόγκι δεν πρέπει ποτέ να ανησυχούν για τα χρήματα, επειδή δεν παίρνουμε χρήματα για την πνευματική μας εργασία και καταδικάζουμε πάντα τους ανθρώπους που τα παίρνουν, καλύπτοντας τον εαυτό τους με το όνομα του Θεού. Θυμηθείτε, ότι βρισκόμαστε στο Βασίλειο του Θεού και ότι αυτό φροντίζει για όλες μας τις ανάγκες. Θα το διαπιστώσετε μόνοι σας, όταν δείτε ότι κάθε φορά που θα εκτελείτε κάποια εργασία για τη Σαχάτζα Γιόγκα, τα χρήματα θα έρχονται σε εσάς με κάποιο τρόπο. Όχι με κάποιον παράνομο τρόπο, ούτε υπό πίεση, αλλά με έναν πολύ θαυμαστό τρόπο» (101).
Ωστόσο, αν οι αναγνώστες πιστεύουν ότι η συμμετοχή των απλών Σαχατζιστών στη Σαχάτζα Γιόγκα δεν τους κοστίζει τίποτα, τότε κάνουν μεγάλο λάθος:
«Χρήματα μπορούν να εισπράττονται για βιβλία, περιοδικά, κασέτες ήχου και βίντεο, δαχτυλίδια, μενταγιόν, μετάλλια, κονκάρδες, για σεμινάρια και εκδρομές. Δεν επιτρέπεται η είσπραξη χρημάτων για θεραπεία και αυτο-πραγματοποίηση. Τα ταξίδια των ηγετών μπορούν να πληρωθούν, αν οι ηγέτες δεν εργάζονται. Στους δασκάλους και τους διευθυντές των σχολείων πρέπει να καταβάλλεται εγκεκριμένος μισθός» (102).
Στη Σαχάτζα Γιόγκα μπορεί κανείς να βρει και καθαρό εκφοβισμό των μελών της:
«…εάν η Σαχάτζα Γιόγκα δεν διαδοθεί, ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος είναι αναπόφευκτος, και οι άνθρωποι θα υποφέρουν πολύ από αυτόν» (103).
Μία από τις αγαπημένες τακτικές που χρησιμοποιούν οι σέκτες είναι η ενστάλαξη φοβιών στα μέλη τους (104). Για παράδειγμα, οι «Μάρτυρες του Ιεχωβά» εκφόβιζαν τους οπαδούς τους, ορίζοντας το τέλος του κόσμου πολλές φορές. Βέβαια, δεν έχει έρθει ακόμα, αλλά η ηγεσία της σέκτας δεν ενοχλείται ιδιαίτερα (105). Όπως μπορούμε να δούμε, και η κυρία Σριβαστάβα δεν διστάζει να καταφύγει σε μια τέτοια ψυχολογική τεχνική και ασχολείται με τον κοινό εκφοβισμό των οπαδών της. Εάν δεν είναι έτσι, θα ήταν ενδιαφέρον να μάθουμε από τους Σαχατζιστές πώς αντιδρούν στις παραπάνω πληροφορίες για τον τρίτο παγκόσμιο πόλεμο; Νιώθουν ενθουσιασμό ή τελικά φόβο;
Ο συγγραφέας του άρθρου, ως άτομο που ασχολείται με την κριτική ανάλυση της Σαχάτζα Γιόγκα, βρήκε ιδιαίτερο ενδιαφέρον την άποψη της Νίρμαλα Σριβαστάβα για τους κριτικούς. Και αυτό που έμαθε είναι:
«Όλοι οι ψεύτες, φυσικά, φοβούνται να αντιμετωπίσουν την αλήθεια, επειδή η Σαχάτζα Γιόγκα είναι εναντίον των συμφερόντων τους. Απορρίπτουν τη Σαχάτζα Γιόγκα και την αντιμάχονται σφοδρά» (106).
«Προστατευτείτε από τις αρνητικές δυνάμεις και τους αρνητικούς ανθρώπους, καθώς νιώθουν ότι τους έχει γίνει πρόκληση. Επειδή ζουν συνεχώς μέσα στο ψέμα, θυμώνουν μαζί σας και προσπαθούν να σας βλάψουν» (107).
Όπως βλέπουμε, χωρίς να έχει δει ακόμα τους κριτικούς και χωρίς να έχει διαβάσει τα έργα τους, η κυρία Σριβαστάβα γνωρίζει εκ των προτέρων ότι είναι ψεύτες, ζουν μέσα στο ψέμα και φοβούνται να αντιμετωπίσουν την αλήθεια. Χωρίς να μιλάει εκ μέρους άλλων κριτικών, αλλά μόνο για τον εαυτό του, ο συγγραφέας αυτού του άρθρου είναι έτοιμος για δημόσια πολεμική με οποιονδήποτε Σαχατζιστή: αυτή θα δείξει ποιος «ζει μέσα στο ψέμα».
Μιλώντας για τους κριτικούς, η κυρία Σριβαστάβα συνεχίζει:
«…ένας Σαχάτζα-γιόγκι πρέπει να αντιμετωπίζει με επιείκεια κάθε κριτική και να γνωρίζει ότι αυτοί είναι σαν τυφλοί που περιγράφουν έναν ελέφαντα και οδηγούν τους πάντες στο σκοτάδι» (108).
Προφανώς, μια μη κριτική στάση απέναντι στο σύστημά της είναι πιο ευχάριστη στην κυρία Σριβαστάβα. Τι γίνεται όμως με το κάλεσμά της για επιστημονικότητα κατά τη γνωριμία με τη Σαχάτζα Γιόγκα; Ή μήπως τα λόγια της για τη μη αποδεκτή τυφλή πίστη (109) ήταν μια κενή διακήρυξη;
Διαβάζοντας τις ακόλουθες γραμμές από το έργο της κυρίας Σριβαστάβα, ο συγγραφέας αυτών των γραμμών ανατρίχιασε:
«Εάν η Βίσβα Νίρμαλα Ντάρμα (η Σαχάτζα Γιόγκα. – Β.Π.) δεχθεί επιθέσεις, τότε οι Σαχάτζα-γιόγκι όλου του κόσμου πρέπει να τις αντισταθούν» (110).
Ναι, είναι δύσκολο να αντισταθεί κανείς στους Σαχατζιστές όλου του κόσμου. Μπορεί ένα άτομο να εγκαταλείψει τη Σαχάτζα Γιόγκα και να παραμείνει στα μάτια των Σαχατζιστών ένας φυσιολογικός άνθρωπος; Φυσικά και όχι. Όπως γράφει η κυρία Σριβαστάβα:
«Μερικοί από εκείνους που φεύγουν, φυσικά, μπορούν να προσπαθήσουν να δυσφημίσουν τη Σαχάτζα Γιόγκα. Αλλά η προπαγάνδα τους δεν πρέπει να ανησυχεί ή να αναστατώνει κανέναν, επειδή τώρα βρισκόμαστε στο Βασίλειο του Θεού, και όλα αυτά τα ψέματα και οι επιθέσεις δεν θα επηρεάσουν την ανάπτυξή μας, ούτε την ανάπτυξη της Σαχάτζα Γιόγκα συνολικά» (111).
Αν οι άνθρωποι απορρίπτουν τη Σαχάτζα Γιόγκα, τότε από την άποψη των Σαχατζιστών η αιτία είναι μόνο η πνευματική τυφλότητα των ανθρώπων:
«Πρέπει να σεβόμαστε τους μεγαλύτερους σε ηλικία, να σεβόμαστε τους γονείς μας, ακόμα κι αν δεν καταλαβαίνουν τη Σαχάτζα Γιόγκα, πρέπει να τους συγχωρούμε, επειδή είναι τυφλοί» (112).
Όπως βλέπουμε, η Σαχάτζα Γιόγκα δεν έχει καμία σχέση με την επιστήμη. Επίσης, ούτε με τον Χριστιανισμό. Η Σαχάτζα Γιόγκα βασίζεται στην μη κριτική πίστη σε ένα άτομο, την κυρία Νίρμαλα Σριβαστάβα, η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί ως μυστικίστρια, και το κίνημά της ως σύνολο να ταξινομηθεί στον μυστικισμό. Αν και ακόμη και αυτή η ταξινόμηση του κινήματος της κυρίας Σριβαστάβα γίνεται από τον συγγραφέα με μεγάλη επιφύλαξη, και μόνο επειδή δεν βλέπει άλλο τρόπο ταξινόμησης της διδασκαλίας και της πρακτικής της.
Η διδασκαλία της Σαχάτζα Γιόγκα είναι ασυνεπής και, κατά τη γνώμη του συγγραφέα, είναι δύσκολο να χαρακτηριστεί ως θρησκευτική. Οι ιδέες που προωθεί η κυρία Σριβαστάβα είναι, μάλλον, μια συλλογή γενικών λέξεων για την πνευματικότητα, πλούσια αρωματισμένες με θρησκευτική ορολογία. Επιπλέον, φαίνεται ότι η κυρία Σριβαστάβα δεν γνωρίζει τη σημασία πολλών θρησκευτικών όρων.
Εάν λάβουμε υπόψη την ταυτότητα πολλών ιδεών της Σαχάτζα Γιόγκα με τις ιδέες που κηρύσσονται από τους αποκρυφιστές (ενότητα των θρησκειών, διδασκαλία για τη «θεία ενέργεια», μίσος για τα μοναστήρια, εικασίες για την επιστήμη, ενστάλαξη φοβιών, μεγαλομανία, μυστικισμός), τότε είναι απολύτως δυνατό να μιλήσουμε για πνευματική ενότητα του αποκρυφισμού και της Σαχάτζα Γιόγκα. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να διαπιστώσουμε τη σημαντική εγγύτητα αυτών των διδασκαλιών μεταξύ τους. Είναι λυπηρό να συνειδητοποιούμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που παίρνουν στα σοβαρά τέτοιους «πνευματικούς δασκάλους» όπως η Νίρμαλα Σριβαστάβα.
Απομένει μόνο να ελπίζουμε ότι οι Σαχάτζα-γιόγκι, που θα διαβάσουν αυτό το άρθρο, δεν θα χαρακτηρίσουν τον συγγραφέα του ως ψεύτη πριν καν το διαβάσουν, αλλά θα προσπαθήσουν τουλάχιστον να σκεφτούν λίγο το νόημα αυτών που ειπώθηκαν.
(1) Σαχάτζα Γιόγκα. Συμβουλές και συστάσεις για τους αναζητητές της αλήθειας. TO «Νίρμαλα». 2000. Σ.10.
(2) Δεύτερη γέννηση. Παράρτημα του περιοδικού «Νέα κοσμοθεωρία». №1. 2003.Σ.2.
(3) Σαχάτζα Γιόγκα. Μεθοδολογικός οδηγός για αρχάριους. Κέντρο Σαχάτζα Γιόγκα. ΡΟ «Βίσβα νίρμαλα ντάρμα». Αγία Πετρούπολη, 2002. Σ.1.
(4) Σαχάτζα Γιόγκα. Συμβουλές και συστάσεις για τους αναζητητές της αλήθειας. TO «Νίρμαλα». 2000. Σ.7.
(5) Σρι Μάτατζι Νίρμαλα Ντέβι. Σαχάτζα – γιόγκα. Μ., Αντάλ. 1992.Σ.9.
(6) Στο ίδιο. 1992.Σ.18.
(7) Στο ίδιο. Σ.17.
(8) Βλ.: Ντβόρκιν Α.Λ. Σεκτολογία. Νίζνι Νόβγκοροντ. Εκδ. Εις το όνομα του Αγ. Πρίγκιπα Αλεξάνδρου Νιέφσκι. 2003. Σ.432.
(9) Άσραμ – πνευματική κοινότητα, όπου οι μαθητές συγκεντρώνονται γύρω από έναν δάσκαλο και συχνά ζουν μαζί. Οι μαθητές της Νίρμαλα Ντέβι για κάποιο λόγο αποκρύπτουν ότι ήταν μαθήτρια του Ραζνίς (Όσο). Βλ.: Ντβόρκιν Α.Λ. Σεκτολογία. Νίζνι Νόβγκοροντ. Εκδ. Εις το όνομα του Αγ. Πρίγκιπα Αλεξάνδρου Νιέφσκι. 2003. Σ.432.
(10) Η βιογραφία παρατίθεται από το βιβλίο Σαχάτζα Γιόγκα. Μεθοδολογικός οδηγός για αρχάριους. Κέντρο Σαχάτζα Γιόγκα. ΡΟ «Βίσβα νίρμαλα ντάρμα». Αγία Πετρούπολη, 2002. Σ.2.
(11) Σάκτι – η θηλυκή εκδήλωση της ινδικής θεότητας Σίβα. Η Σάκτι είναι σαν την ενεργή του υπόσταση. Ο ίδιος ο Σίβα είναι μία από τις κύριες θεότητες του ινδουισμού. Θεωρείται καταστροφέας του κόσμου, αλλά και δημιουργός του. Στον χαρακτήρα του αποδίδεται θυμός και επεκτατικότητα. Βλ.: Ινδουισμός, Τζαϊνισμός, Σιχισμός. Λεξικό. Μ., Ρεσπούμπλικα. 1996. Σ.454, 459.
(12) Σαχάτζα Γιόγκα. Συμβουλές και συστάσεις για τους αναζητητές της αλήθειας. TO «Νίρμαλα». 2000. Σ.2.
(13) Στο ίδιο. Σ.60.
(14) Σαχάτζα Γιόγκα. Μεθοδολογικός οδηγός για αρχάριους. Κέντρο Σαχάτζα Γιόγκα. ΡΟ «Βίσβα νίρμαλα ντάρμα». Αγία Πετρούπολη, 2002. Σ.1.
(15) Βλ.: Πιτάνοφ Β.Γ. Χριστιανισμός και επιστήμη – εχθροί ή συνεργάτες;
(16) Για τον μυστικισμό βλ.: Οσίποφ Α.Ι. Η πορεία του νου στην αναζήτηση της αλήθειας. Μ., Εκδ. Μονής Σρετένσκι. 2002.
(17) Βλ.: Πιτάνοφ Β.Γ. Ο μύθος της «αδελφότητας των θρησκειών», ως μέθοδος αγώνα κατά των παραδοσιακών θρησκειών.
(18) Βλ.: Πιτάνοφ Β.Γ. Επιστήμη και ψευδοεπιστήμη: η υπέρβαση της ψευδούς αυθεντίας.
(19) Σρι Μάτατζι Νίρμαλα Ντέβι. Σαχάτζα-γιόγκα. Μ., Αντάλ. 1992.Σ.6.
(20) Στο ίδιο. Σ.3.
(21) Ίβλεφ. Γ.Β. Λογική. Μ., Προσπέκτ. 2005.Σ.33.
(22) Σρι Μάτατζι Νίρμαλα Ντέβι. Σαχάτζα-γιόγκα. Μ., Αντάλ. 1992.Σ.7.
(23) Στο ίδιο. Σ.12.
(24) Βλ.: Μπας Λ.Μ., Μπομπρόβα Α.Β., Βετσέσλοβα Γ.Λ., Κιμιαγκάροβα Ρ.Σ., Σεντρόβιτς Ε.Μ. Σύγχρονο λεξικό ξένων λέξεων. Μ., Τσιταντέλ-τρεϊντ. 2002. Σ.158.
(25) Σρι Μάτατζι Νίρμαλα Ντέβι. Σαχάτζα-γιόγκα. Μ., Αντάλ. 1992.Σ.11.
(26) Στο ίδιο. Σ.13.
(27) Σαχάτζα Γιόγκα. Συμβουλές και συστάσεις για τους αναζητητές της αλήθειας. TO «Νίρμαλα». 2000. Σ.48.
(28) Στο ίδιο. Σ.47.
(29) Για την παραδοσιακή κατανόηση του Γκανέσα στον ινδουισμό βλ.: Ινδουισμός, Τζαϊνισμός, Σιχισμός. Λεξικό. Μ., Ρεσπούμπλικα. 1996. Σ.138.
(30) Παρβάτι (Κόρη των βουνών) – σύζυγος του Σίβα. Θεωρείται πρότυπο ιδανικής, πιστής συζύγου, που κέρδισε τον σύζυγό της μέσω της λατρείας του στα νιάτα της. Βλ.: Ινδουισμός, Τζαϊνισμός, Σιχισμός. Λεξικό. Μ., Ρεσπούμπλικα. 1996. Σ.325.
(31) Βλ.: Νταντενακάρ Ρ.Ν. Από τις Βέδες στον ινδουισμό: μια εξελισσόμενη μυθολογία. Μ., «Ανατολική λογοτεχνία» ΡΑΝ. 2002. Σ.198.
(32) Σρι Μάτατζι για τα τσάκρα. Μ., 2003.Σ.34.
(33) Στο ίδιο. Σ.5.
(34) Στο ίδιο. Σ.8.
(35) Στο ίδιο. Σ.13.
(36) Στο ίδιο. Σ.36.
(37) Στο ίδιο. Σ.178.
(38) Στο ίδιο. Σ.162.
(39) Σαχάτζα Γιόγκα. Μεθοδολογικός οδηγός για αρχάριους. Κέντρο Σαχάτζα Γιόγκα. ΡΟ «Βίσβα νίρμαλα ντάρμα». Αγία Πετρούπολη, 2002. Σ.1.
(40) Σρι Μάτατζι Νίρμαλα Ντέβι. Σαχάτζα-γιόγκα. Μ., Αντάλ. 1992.Σ.3.
(41) Βλ.: Πιτάνοφ Β.Γ. Η κρίση της συνείδησης: Άγκνι-γιόγκα κατά του Χριστιανισμού.
(42) Βλ.: Ινδουισμός, Τζαϊνισμός, Σιχισμός. Λεξικό. Μ., Ρεσπούμπλικα. 1996. Σ.249.
(43) Σαχάτζα Γιόγκα. Μεθοδολογικός οδηγός για αρχάριους. Κέντρο Σαχάτζα Γιόγκα. ΡΟ «Βίσβα νίρμαλα ντάρμα». Αγία Πετρούπολη, 2002. Σ.3.
(44) Σαχάτζα Γιόγκα. Συμβουλές και συστάσεις για τους αναζητητές της αλήθειας. TO «Νίρμαλα». 2000. Σ.4.
(45) Αναφέρονται στα λεγόμενα ενεργειακά κανάλια. Τα τσάκρα είναι κάποια ενεργειακά κέντρα στο ανθρώπινο σώμα, τα οποία σύμφωνα με τη διδασκαλία της Σαχάτζα Γιόγκα, επηρεάζουν την αυτοσυνείδησή του: όσο ψηλότερα βρίσκεται ένα ανοιχτό τσάκρα, τόσο πιο πνευματικός, πιο έξυπνος κ.λπ. είναι ο άνθρωπος. Βλ.: Σρι Μάτατζι για τα τσάκρα. Μ., 2003.
(46) Σαχάτζα Γιόγκα. Μεθοδολογικός οδηγός για αρχάριους. Κέντρο Σαχάτζα Γιόγκα. ΡΟ «Βίσβα νίρμαλα ντάρμα». Αγία Πετρούπολη, 2002. Σ.8.
(47) Σρι Μάτατζι Νίρμαλα Ντέβι. Σαχάτζα-γιόγκα. Μ., Αντάλ. 1992.Σ.18.
(48) Σαχάτζα Γιόγκα. Συμβουλές και συστάσεις για τους αναζητητές της αλήθειας. TO «Νίρμαλα». 2000. Σ.5.
(49) Σρι Μάτατζι Νίρμαλα Ντέβι. Σαχάτζα-γιόγκα. Μ., Αντάλ. 1992.Σ.21.
(50) Βλ.: Σουλτς Ντ.Π., Σουλτς Σ.Ε. Ιστορία της σύγχρονης ψυχολογίας. Αγία Πετρούπολη, Εβρασία. 1998.
(51) Βλ.: Γκλούκιχ Μ. Βιοενεργητική. Πρακτικός οδηγός για τον εξωαισθητικό. Βιάτκα. Βότσινα. 1992.
(52) Ενεργειακό κέντρο που, όπως πιστεύουν οι γιόγκι, βρίσκεται στην κορυφή του κεφαλιού.
(53) Σαχάτζα Γιόγκα. Μεθοδολογικός οδηγός για αρχάριους. Κέντρο Σαχάτζα Γιόγκα. ΡΟ «Βίσβα νίρμαλα ντάρμα». Αγία Πετρούπολη, 2002. Σ.5.
(54) Βλ.: Μπας Λ.Μ., Μπομπρόβα Α.Β., Βετσέσλοβα Γ.Λ., Κιμιαγκάροβα Ρ.Σ., Σεντρόβιτς Ε.Μ. Σύγχρονο λεξικό ξένων λέξεων. Μ., Τσιταντέλ-τρεϊντ. 2002. Σ.511.
(55) Σαχάτζα Γιόγκα. Μεθοδολογικός οδηγός για αρχάριους. Κέντρο Σαχάτζα Γιόγκα. ΡΟ «Βίσβα νίρμαλα ντάρμα». Αγία Πετρούπολη, 2002. Σ.6.
(56) Στο ίδιο. Σ.6.
(57) Σαχάτζα Γιόγκα. Συμβουλές και συστάσεις για τους αναζητητές της αλήθειας. TO «Νίρμαλα». 2000. Σ.37.
(58) Βλ.: Πιτάνοφ Β.Γ. Μάντρα-γιόγκα, διαλογισμός και ορθόδοξη προσευχή: ζήτημα συμβατότητας.
(59) Σαχάτζα Γιόγκα. Συμβουλές και συστάσεις για τους αναζητητές της αλήθειας. TO «Νίρμαλα». 2000. Σ.16.
(60) Βλ.: Πιτάνοφ Β.Γ. Μάντρα-γιόγκα, διαλογισμός και ορθόδοξη προσευχή: ζήτημα συμβατότητας.
(61) Σαχάτζα Γιόγκα. Συμβουλές και συστάσεις για τους αναζητητές της αλήθειας. TO «Νίρμαλα». 2000. Σ.38.
(62) Δεύτερη γέννηση. Παράρτημα του περιοδικού «Νέα κοσμοθεωρία». №1. 2002. Σ.4.
(63) Σρι Μάτατζι για τα τσάκρα. Μ., 2003.Σ.104.
(64) Ντανιίλ Αντρέεφ. Ρόδο του Κόσμου. Μ., Ίνοι μιρ. 1992. Σ.232.
(65) Βλ.: Πιτάνοφ Β.Γ. Το μυστήριο του «Ρόδου του Κόσμου».
(66) Σαχάτζα Γιόγκα. Συμβουλές και συστάσεις για τους αναζητητές της αλήθειας. TO «Νίρμαλα». 2000. Σ.60.
(67) Σρι Μάτατζι για τα τσάκρα. Μ., 2003.Σ.157.
(68) Σαχάτζα Γιόγκα. Συμβουλές και συστάσεις για τους αναζητητές της αλήθειας. TO «Νίρμαλα». 2000. Σ.6.
(69) Σρι Μάτατζι Νίρμαλα Ντέβι. Σαχάτζα-γιόγκα. Μ., Αντάλ. 1992.Σ.24.
(70) Βλ.: Πιτάνοφ Β.Γ. Ο μύθος της «αδελφότητας των θρησκειών», ως μέθοδος αγώνα κατά των παραδοσιακών θρησκειών.
(71) Σρι Μάτατζι Νίρμαλα Ντέβι. Σαχάτζα-γιόγκα. Μ., Αντάλ. 1992.Σ.12.
(72) Δεύτερη γέννηση. Παράρτημα του περιοδικού «Νέα κοσμοθεωρία». №1. 2003.Σ.4.
(73) Δεύτερη γέννηση. Παράρτημα του περιοδικού «Νέα κοσμοθεωρία». №1. 2002. Σ.24.
(74) Βλ.: Ντβόρκιν Α.Λ. Σεκτολογία. Νίζνι Νόβγκοροντ. Εκδ. Εις το όνομα του Αγ. Πρίγκιπα Αλεξάνδρου Νιέφσκι. 2003.
(75) Σρι Μάτατζι Νίρμαλα Ντέβι. Σαχάτζα-γιόγκα. Μ., Αντάλ. 1992.Σ.11.
(76) Αυτοί είναι οι ακόλουθοι δάσκαλοι: Τζανάκα, Αβραάμ, Μωυσής, Ζαρατούστρα, Λάο-Τσε, Κομφούκιος, Σωκράτης, Μωάμεθ, Νανάκα, Σάι Ναθ. Βλ.: Σρι Μάτατζι για τα τσάκρα. Μ., 2003.Σ.84.
(77) Σρι Μάτατζι για τα τσάκρα. Μ., 2003.Σ.76-77.
(78) Π.χ. βλ.: Χάλβερζον Ντ. Σύντομος οδηγός για τις παγκόσμιες θρησκείες. Αγία Πετρούπολη, Σαντάλ. 2000.
(79) Σρι Μάτατζι για τα τσάκρα. Μ., 2003.Σ.69.
(80) Για τον Σιχισμό βλ.: Μπορούνκοφ Γ.Φ., Γιαμπλόκοφ Ι.Ν., Νοβίκοφ Μ.Π. Βασικές αρχές της θρησκειολογίας. Μ., Βίσιγια σκόλα. 1994. Σ.88-92.
(81) Για τους αβατάρ βλ.: Πιτάνοφ Β.Γ. Ήταν ο Ιησούς Χριστός αβατάρ;
(82) Σρι Μάτατζι για τα τσάκρα. Μ., 2003.Σ.107.
(83) Για τους Κρισναΐτες, βλ.: Πιτάνοφ Β.Γ. Ο Κρισναϊσμός, ως παράδοση λατρείας της απάτης και του θανάτου.
(84) Σρι Μάτατζι για τα τσάκρα. Μ., 2003.Σ.124-127.
(85) Σαχάτζα Γιόγκα. Συμβουλές και συστάσεις για τους αναζητητές της αλήθειας. TO «Νίρμαλα». 2000. Σ.31.
(86) Μάρτιν Γ. Το βασίλειο των λατρειών. Αγία Πετρούπολη, Λόγος. 1992. Σ. 274
(87) Σρι Μάτατζι για τα τσάκρα. Μ., 2003.Σ.138.
(88) Στο ίδιο. Σ.154-155.
(89) Σρι Μάτατζι Νίρμαλα Ντέβι. Σαχάτζα-γιόγκα. Μ., Αντάλ. 1992.Σ.4.
(90) Βλ.: Γκάισλερ Νόρμαν Λ. Εγκυκλοπαίδεια της χριστιανικής απολογητικής. Αγία Πετρούπολη, Βίμπλιγια ντλιά βσεχ. 2004. Σ.402.
(91) Σρι Μάτατζι για τα τσάκρα. Μ., 2003.Σ.158.
(92) Ζωντανή ηθική. Φώτιση.2.4.3.
(93) Σρι Μάτατζι για τα τσάκρα. Μ., 2003.Σ.160.
(94) Στο ίδιο. Σ.159.
(95) Δεύτερη γέννηση. Παράρτημα του περιοδικού «Νέα κοσμοθεωρία». №1. 2003.Σ.4.
(96) Σαχάτζα Γιόγκα. Συμβουλές και συστάσεις για τους αναζητητές της αλήθειας. TO «Νίρμαλα». 2000. Σ.49.
(97) Σρι Μάτατζι Νίρμαλα Ντέβι. Σαχάτζα-γιόγκα. Μ., Αντάλ. 1992.Σ.6-7.
(98) Στο ίδιο. Σ. 8.
(99) Στο ίδιο. Σ.10.
(100) Στο ίδιο. Σ.19.
(101) Στο ίδιο. Σ.18.
(102) Στο ίδιο. Σ.15.
(103) Δεύτερη γέννηση. Παράρτημα του περιοδικού «Νέα κοσμοθεωρία». №1. 2002. Σ.7.
(104) Βλ.: Χάσεν Σ. Απελευθέρωση από την ψυχολογική βία. Αγία Πετρούπολη, Πράιμ-Εβροζνάκ. 2001.
(105) Βλ.: Φραντς Ρ. Κρίση συνείδησης. Μ., Τριάδα. 2000.
(106) Σρι Μάτατζι Νίρμαλα Ντέβι. Σαχάτζα-γιόγκα. Μ., Αντάλ. 1992.Σ.9.
(107) Στο ίδιο. Σ.21.
(108) Στο ίδιο. Σ.14.
(109) Σαχάτζα Γιόγκα. Συμβουλές και συστάσεις για τους αναζητητές της αλήθειας. TO «Νίρμαλα». 2000. Σ.10.
(110) Σρι Μάτατζι Νίρμαλα Ντέβι. Σαχάτζα-γιόγκα. Μ., Αντάλ. 1992.Σ.15.
(111) Στο ίδιο. Σ.20.
(112) Στο ίδιο. Σ.16.
Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ:
