«Οἱ χρηματοδοτήσεις, οἱ ἄνθρωποι τῶν διεθνῶν ὀργανισμῶν καὶ οἱ ἰδέες τους προέρχονται ἀπὸ τὰ πολὺ μεγάλα οἰκονομικὰ συμφέροντα»
ΟΥΝΕΣΚΟ, ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ: ΤΙ ΚΡΥΒΕΤΑΙ ΑΠΟ ΠΙΣΩ;
Γράφουν οἱ Γέρων Παΐσιος Καρεώτης, Ἐπιφάνιος Μοναχὸς Καψαλιώτης.
Ἀδιαμφισβήτητα, τὸ Ἅγιον Ὄρος (ΑΟ) ἀντιμετωπίζει σύνθετες προκλήσεις (πολιτικὲς ἐπιδιώξεις, μὲ τὴν χρήση τῆς θρησκευτικῆς διπλωματίας, γεωπολιτικὲς ἐπιδιώξεις καὶ τέλος οἰκονομικὰ συμφέροντα), σὲ ἕνα σύνθετο εὐμετάβλητο διεθνὲς τοπίο, ἡ πολυπλοκότητα τῶν ὁποίων ἀποτελεῖ μεῖζον ζήτημα γιὰ τὰ θεσμικά του ὄργανα. Τὸ νὰ ἀφεθοῦν οἱ νομικὲς πολυπλοκότητες, τῶν σύγχρονων “ὑψηλοῦ ρίσκου” ἀπαιτήσεων, ἀποκλειστικὰ σὲ “εἰδικούς”, ἐγκυμονεῖ ὑπαρκτοὺς κινδύνους γιὰ τὸ ΑΟ, καθὼς ἀφ’ ἑνὸς –ἐκ τῶν πραγμάτων– αὐτοὶ ἀδυνατοῦν νὰ κατανοήσουν σὲ βάθος τὴν πνευματικὴ διάσταση τοῦ ΑΟ, καθὼς μόνον διὰ τοῦ βιώματος κατανοεῖται, ἀφ’ ἑτέρου, διότι τὸ νομικὸ πλαίσιο σκέψης τους δύναται νὰ κυριαρχεῖται ἀπὸ ἐσφαλμένες ἀντιλήψεις περὶ τοῦ εἰδικοῦ χαρακτήρα τοῦ Ἁγιορειτικοῦ Αὐτοδιοικήτου Καθεστῶτος ἐν σχέσει πρὸς τὸ Ἑλληνικὸ ὅσο καὶ τὸ Διεθνὲς Δίκαιο.
Τὶς σύνθετες προκλήσεις ποὺ ἀντιμετωπίζει τὸ Ἅγιον Ὄρος, στὸ ὁποῖο ἀξιωθήκαμε νὰ κατοικοῦμε χάριτι Θεοῦ, ὀφείλουμε νὰ τὶς γνωρίζουμε, καὶ –τὸ κατὰ δύναμιν– διεξοδικὰ νὰ τὶς ἀναλύουμε, μὲ τὴν συγκέντρωση τῶν ἀπαραίτητων ἐκείνων στοιχείων, ποὺ θὰ βοηθήσουν τὴν πληρέστερη ἀπεικόνιση τοῦ ἑκάστοτε προβλήματος. Καὶ δὲν εἶναι πάντα θεολογικοῦ χαρακτήρα οἱ προκλήσεις ποὺ ἀντιμετωπίζει τὸ ΑΟ, κάτι ποὺ μᾶς ὁδηγεῖ σὲ ἐγχειρήματα πλέον ἀπαιτητικά τοῦ συνήθους…
Ἀφορμὴ γιὰ τὴν παροῦσα τοποθέτηση, ἀποτέλεσε ἡ δήλωση στὴν ὁποία προέβη, κατὰ τὴν διάρκεια τῶν ἐργασιῶν τοῦ 9ου Οἰκονομικοῦ Φόρουμ τῶν Δελφῶν (Ἀπρίλιος 2024), ἡ Ὑπουργὸς Πολιτισμοῦ Λίνα Μενδώνη, ὅπου καὶ ἀνακοίνωσε τὴν ἔναρξη τῆς σύνταξης τοῦ διαχειριστικοῦ σχεδίου τοῦ ΑΟ, τὸ ὁποῖο ζητάει ἡ UNESCO (ΟΥΝΕΣΚΟ) γιὰ ὅλα τὰ μνημεῖα ποὺ ἐντάχθηκαν στὸν κατάλογο τῆς παγκόσμιας κληρονομιᾶς. Προσέθεσε δέ, ὅτι “μετὰ τὴν πανδημία μὲ τὸν προηγούμενο διοικητὴ Ἀθανάσιο Μαρτίνο καὶ τὸν νῦν διοικητὴ Ἀναστάσιο Μητσιάλη καὶ πάντα μὲ τὴν εὐλογία καὶ τὴ βοήθεια τοῦ Γέροντα Ἐλισσαίου ξεκινᾶμε σιγὰ σιγὰ τὴ σύνταξη αὐτοῦ τοῦ διαχειριστικοῦ σχεδίου”.[1] Κατ’ ἀρχὰς ξενίζει ἡ ἀναφορὰ τῆς Ὑπουργοῦ, ἀποκλειστικὰ καὶ μόνον στὸν Ἡγούμενο τῆς Ἱ.Μ. Σίμωνος Πέτρας, ἐκ τοῦ ὁποίου ἔχει λάβει “τὴν εὐλογία του”, καὶ ὄχι στὸ μόνο θεσμικὰ ἁρμόδιο Ἁγιορειτικὸ ὄργανο, τὴν Ἱερὰ Κοινότητα (ΙΚ) τοῦ ΑΟ, ποὺ σημειωτέον ἔχει παραλάβει ἀπὸ μηνὸς σχετικὸ ἔγγραφο ἐκ τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ! Ἆραγε πλέον γιὰ τὴν Κυβέρνηση ὁ ἐν λόγῳ Ἡγούμενος ἔχει ἀναλάβει νὰ διαχειρίζεται ἢ καὶ νὰ ἐκπροσωπεῖ τὸ ΑΟ; Δίχως νὰ τὸ καταλάβει ἡ Ὑπουργός, ἐκθέτει τόσο τὴν ΙΚ, ὅσο καὶ τὸν Ἁγιορείτη Ἡγούμενο…
Τὸ Ἅγιον Ὄρος ὡς ὑποκείμενον διεθνῶν συμβάσεων
Τὸ ΑΟ ἔχει χαρακτηριστεῖ ὡς Τόπος Παγκόσμιας Κληρονομιᾶς γιὰ τὴ Φύση καὶ τὸν Πολιτισμό, σύμφωνα μὲ τὴν ἀντίστοιχη Σύμβαση τῆς UNESCO (ΟΥΝΕΣΚΟ)[2], μὲ τὸ Ἑλληνικὸ Κράτος (ΕΚ) —δίχως νὰ ἐρωτηθεῖ τὸ ΑΟ– τοῦ 1988, κάτι ποὺ συνεπάγεται γι’ αὐτὸ κανόνες συμμόρφωσης καὶ ὑποχρεώσεις, ποὺ δὲν ἀντιστοιχοῦν σὲ κανόνες καὶ ὑποχρεώσεις ποὺ ὁρίζει ὁ Καταστατικὸς Χάρτης τοῦ Ἁγίου Ὄρους (ΚΧΑΟ). Περιλαμβάνεται ἐπίσης, ἐξ ὁλοκλήρου στὸ εὐρωπαϊκὸ δίκτυο προστατευόμενων περιοχῶν Natura 2000 (Ὁδηγία 92/43/ΕΕΚ).
Μετὰ ἀπὸ ἐπίσκεψη στὸ ΑΟ τὸ 2006, ἡ Ἐπιτροπὴ Παγκόσμιας Κληρονομιᾶς (ΕΠΚ), τὸ κεντρικὸ δηλαδὴ ὄργανο τῆς Σύμβασης Παγκόσμιας Κληρονομιᾶς τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ, ζήτησε μία μελέτη ὁλοκληρωμένης διαχείρισης ὁλόκληρης τῆς χερσονήσου προκειμένου νὰ “διατηρήσει ἀποτελεσματικὰ τὴν πνευματική, πολιτιστικὴ καὶ φυσική της κληρονομιά”. Ἡ ὁδηγία τῆς ἐν λόγῳ ἐπιτροπῆς ὁδήγησε τὴν Ἱερὰ Κοινότητα (ΙΚ) τοῦ ΑΟ νὰ ἀναθέσει στὴν ἑλληνικὴ Μὴ Κυβερνητικὴ Ὀργάνωση (ΜΚΟ) MedINA (Μεσογειακὸ Ἰνστιτοῦτο γιὰ τὴ Φύση καὶ τὸν Ἄνθρωπο) τὴν ἐκπόνηση μίας Προκαταρκτικῆς Ἔκθεσης (2013) γιὰ τὸ Στρατηγικὸ Πλαίσιο γιὰ τὴ διαφύλαξη καὶ διαχείριση τῆς πολιτιστικῆς καὶ φυσικῆς κληρονομιᾶς τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ἡ Προκαταρκτικὴ Ἔκθεση περιελάμβανε τὶς βασικὲς ἀρχές, στὶς ὁποῖες θὰ βασιζόταν ἡ τελικὴ μελέτη διαχείρισης, τὴν σύνταξη τῆς ὁποίας φαίνεται ὅτι ἐπείγονται νὰ δρομολογήσουν, τόσο ἡ παροῦσα κυβέρνηση ὅσο καὶ διεθνεῖς φορεῖς.
Κατ’ ἀρχάς, στὴν Προκαταρκτικὴ Ἔκθεση συνδέονται ἄμεσα ἡ ἰδιότητα τοῦ ΑΟ ὡς “Τόπου Παγκόσμιας Κληρονομιᾶς γιὰ τὴ Φύση καὶ τὸν Πολιτισμό“, μὲ αὐτὴν τῆς “προστατευόμενης περιοχῆς” τοῦ δικτύου Natura 2000 τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης (EE). Ἡ σύνδεση τῶν δύο, ὀφείλει νὰ ἐρευνηθεῖ περαιτέρω, καθὼς ἀποκαλύπτεται ὅτι εἶναι ὀργανικῆς σημασίας, ἐνῷ ταυτόχρονα παρουσιάζει προβλήματα ἀρχῶν ὡς πρὸς τὸ αὐτοδιοίκητο καθεστὼς τοῦ ΑΟ. Ἂς σημειωθεῖ πάντως ὅτι στὴν ἔκθεση ρητὰ ἀναφέρεται ὅτι, τὸ Ἅγιο Ὄρος ἐντάχθηκε στὸ δίκτυο Natura 2000, μὲ τὴν ἐπιφύλαξη πάντοτε τοῦ εἰδικοῦ καθεστῶτος του:
Οἱ ἰδιαιτερότητες (σημ. ἡμ. τὸ Αὐτοδιοίκητο Καθεστὼς) αὐτὲς πρέπει νὰ ληφθοῦν σοβαρὰ ὑπόψη κατὰ τὴ σύνταξη τῆς Μελέτης καὶ κατὰ τὴν ἀξιολόγηση τῶν προτάσεών της, ποὺ θὰ πρέπει νὰ περιλαμβάνουν καὶ εἰσηγήσεις γιὰ τὴν ἐξειδίκευση τῶν γενικῶν περιορισμῶν τόσο τῆς Σύμβασης Παγκόσμιας Κληρονομιᾶς τῆς UNESCΟ ὅσο καὶ τῆς Ὁδηγίας 92/43/ΕΕΚ – Natura 2000 στὶς εἰδικὲς ἀπαιτήσεις μόνιμης διαβίωσης τοῦ πληθυσμοῦ τῆς μοναστικῆς κοινότητας.[3]
Στὸ σημεῖο αὐτὸ πρέπει νὰ σταθοῦμε προσεκτικά. Κατ’ ἀρχὰς δὲν θὰ πρέπει νὰ διαφεύγει ὅτι οἱ ὅποιες δράσεις, ἀποφάσεις ἢ ὑποχρεώσεις ἀναφέρονται στὸ ΑΟ, ὑπὸ ἐθνικῶν ἢ ὑπερεθνικῶν ὀργανισμῶν (πχ Ἑλληνικὸ Κράτος, ΟΥΝΕΣΚΟ, Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση κλπ), δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ὁρίζονται ἀπὸ τὸ ἀρχαῖο προνομιακὸ Καθεστὼς Αὐτοδιοίκησής του, ὅπως ἐκφράζονται στὸν ΚΧΑΟ, ποὺ τὸν ἀναγνωρίζει τὸ Ἑλληνικὸ Σύνταγμα διὰ τοῦ ἄρθρου 105. Ἡ ἴδια ἡ ὕπαρξη τοῦ ἄρθρου 105, ἐπιβάλλεται στὸ Ἑλληνικὸ Κράτος, λόγω τῶν Διεθνῶν Συνθηκῶν ποὺ τὸ τελευταῖο ἔχει ὑπογράψει ἢ ἀναγνωρίσει: Βερολίνου (1878), Λονδίνου (1913), Ἀθηνῶν (1913), Σεβρῶν (1920) καὶ τῆς Λωζάννης (1923).
Σημαντικὴ κρίνεται ἐπίσης, πέραν τῆς ἀναγνώρισης τοῦ Ἀρχαίου Ἁγιορειτικοῦ Καθεστῶτος ὑπὸ τοῦ Ἑλληνικοῦ Συντάγματος, καὶ ἡ κοινὴ δήλωση τῆς 29ης Μαΐου 1979, μεταξὺ Ἑλληνικοῦ Κράτους (ΕΚ) καὶ τῆς (τότε) ΕΟΚ, ἡ ὁποία ἂς σημειωθεῖ, ἐντάχθηκε στὴν Τελικὴ Πράξη (Final Act) τῆς Συνθήκης Προσχώρησης τῆς Ἑλλάδας στὴν ΕΟΚ καὶ ὄχι στὸ ἐπίσημο κείμενο τῆς ἴδιας τῆς Συνθήκης Προσχώρησης![4] Ἡ δήλωση ἔχει ὡς ἑξῆς: “Ἀναγνωρίζοντας ὅτι τὸ εἰδικὸ καθεστὼς τὸ ὅποιο ἔχει παραχωρηθεῖ στὸ Ἅγιο Ὄρος, ὅπως τοῦτο εἶναι ἐγγυημένο ἀπὸ τὸ ἄρθρο 105 τοῦ Ἑλληνικοῦ Συντάγματος, δικαιολογεῖται ἀποκλειστικὰ γιὰ λόγους πνευματικοὺς καὶ θρησκευτικούς, ἡ Κοινότης θὰ μεριμνήσει, ὥστε νὰ ληφθοῦν ὑπ’ ὄψη οἱ λόγοι αὐτοὶ κατὰ τὴν ἐφαρμογὴ καὶ τὴν περαιτέρω ἐπεξεργασία τῶν διατάξεων τοῦ κοινοτικοῦ δικαίου, ἰδίως ὅσον ἀφορᾶ τὶς τελωνειακὲς καὶ φορολογικὲς ἀπαλλαγές, καθὼς καὶ τὸ δικαίωμα ἐγκαταστάσεως.”
Ἡ ἴδια δήλωση ἐπαναλήφθηκε καὶ προστέθηκε στὴν Συνθήκη τοῦ Amsterdam τῆς 2ας Ὀκτωβρίου τοῦ 1997, μὲ τὴν ὁποία τροποποιήθηκε ἡ Συνθήκη γιὰ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση (Maastricht 1992) καὶ οἱ Συνθῆκες περὶ ἱδρύσεως τῶν Εὐρωπαϊκῶν Κοινοτήτων. Τρίτη δήλωση ἀποτελεῖ ἡ Τελικὴ Πράξη τῆς Συμφωνίας Προσχώρησης τῆς Ἑλλάδας στὴ Συμφωνία Schengen (1985), κατὰ τὴν ὁποία: «Ἀναγνωρίζοντας ὅτι τὸ εἰδικὸ καθεστὼς τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ὅπως τὸ ἐγγυᾶται τὸ ἄρθρο 105 τοῦ Ἑλληνικοῦ Συντάγματος καὶ ὁ Χάρτης τοῦ Ἁγίου Ὄρους δικαιολογεῖται ἀποκλειστικὰ γιὰ πνευματικοὺς καὶ θρησκευτικοὺς λόγους, τὰ συμβαλλόμενα μέρη θὰ φροντίσουν νὰ λάβουν τοῦτο ὑπόψη τους κατὰ τὴν ἐφαρμογὴ καὶ τὴν περαιτέρω ἐπεξεργασία τῶν διατάξεων τῆς συμφωνίας τοῦ 1985 καὶ τῆς σύμβασης τοῦ 1990».[5]
Ἄξιον ἐπισήμανσης εἶναι ὅτι καὶ στὶς 3 δηλώσεις ἀπὸ πλευρᾶς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης (ΕΕ) δηλώνεται εὐθέως ὅτι θὰ μεριμνήσει καὶ θὰ φροντίσει στὴν διευθέτηση τοῦ ἁγιορειτικοῦ ζητήματος. Μάλιστα στὴν σημαντικότερη ἐκ τῶν τριῶν, τὴν πρώτη, ἡ ἀναφορὰ καλύπτει ἁπλῶς τὶς τελωνειακὲς καὶ φορολογικὲς ἀπαλλαγές, καθὼς καὶ τὸ δικαίωμα ἐγκαταστάσεως, κάτι ποὺ ὑποδηλώνει ὅτι τόσο ἀπὸ πλευρᾶς ΕΚ, ὅσο καὶ ΕΕ, σὲ αὐτὰ φαίνεται νὰ ἐξαντλεῖται ἡ ἔννοια τοῦ ἀρχαίου καθεστῶτος τοῦ ΑΟ καὶ τῶν προνομίων ποὺ ἀπορρέουν ἀπὸ αὐτό!
Τὰ ἀνωτέρω θὰ πρέπει νὰ ληφθοῦν σοβαρὰ ὑπ’ ὄψιν ἐκ τῶν Ἁγιορειτῶν, ὅσον ἀφορᾶ τὸ νομικὸ πλαίσιο, ἐντός τοῦ ὁποίου ἐκταμιεύονται οἱ χρηματοδοτήσεις πρὸς τὸ ΑΟ (πάντοτε διὰ τοῦ ΕΚ, καὶ ὄχι ἀπ’ εὐθείας), ὑπὸ τῆς ΕΕ, καθὼς τοῦτο ἀποτελεῖ τὴ νέα νομικὴ πραγματικότητα, ἐντός τῆς ὁποίας κατανοεῖται ἡ θέση τοῦ ΑΟ. Ἐπιπλέον, ἂς προστεθεῖ ὅτι οἱ χρηματοδοτήσεις (πχ τῆς ΕΕ, ἀλλὰ ὄχι μόνον αὐτῆς) ὀφείλονται ἀκριβῶς στὴν σημασία τοῦ ΑΟ ὡς μέλους τῶν συμβάσεων τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ καὶ τοῦ εὐρωενωσιακοῦ δικτύου Natura 2000.
Ὅμως δὲν εἶναι μόνον ἡ ἀσαφὴς θέση ποὺ ἐπιφύλαξαν γιὰ τὸ ΑΟ οἱ συντάκτες τῶν νέων συνθηκῶν. Ἐπιπλέον, προστίθενται “βιώσιμοι στόχοι” ποὺ τὸ ΑΟ ὀφείλει νὰ ἐπιτύχει, ὅπως αὐτοὶ καθορίζονται στὴν Διαχείριση τῆς φυσικῆς καὶ πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς τοῦ ΑΟ, τοὺς ὁποίους καταγράφει ἡ προκαταρκτικὴ ἔκθεση, μὲ κεντρικότερο αὐτῶν τὴν “ἐφαρμογὴ τῶν κανόνων ἀειφορίας”[6], ποὺ ἀποτελεῖ τὸ θεμελιῶδες πλαίσιο τῆς νέας πολιτικῆς ποὺ υἱοθέτησε τὸ 2015 ὁ ΟΗΕ ὑπὸ τὸν τίτλο, “Μεταμορφώνοντας τὸν κόσμο μας: ἡ ἀτζέντα 2030 γιὰ τὴ Βιώσιμη Ἀνάπτυξη”[7] (Transforming Our World: the 2030 Agenda for Sustainable Development). Ἡ ἐν λόγῳ ἀτζέντα θέτει 17 βιώσιμους ἀναπτυξιακοὺς στόχους, καὶ ἔχει τὴν ἀμέριστη ὑποστήριξη καὶ προώθηση ἀπὸ πλευρᾶς τοῦ Παγκόσμιου Οἰκονομικοῦ Φόρουμ[8] (ΠΟΦ), καὶ ἀκολούθως υἱοθέτησε καὶ ἡ ΕΕ, μέσῳ τοῦ Προγράμματός της “Ἑπόμενη Γενιὰ τῆς ΕΕ” (Next Generation EU, 2020). Σὲ πλήρη στοίχιση πρὸς τὰ ἀντίστοιχα προγράμματα τοῦ ΟΗΕ καὶ τοῦ ΠΟΦ, ἔθεσε ὡς στόχους τοῦ προγράμματος τὴν “πράσινη μετάβαση, τὸν ψηφιακὸ μετασχηματισμό, τὴν ἔξυπνη, βιώσιμη καὶ χωρὶς ἀποκλεισμοὺς ἀνάπτυξη”. Τὸ πρόγραμμα συνοδεύεται ἀπὸ ἕνα ἀρχικὸ πακέτο στήριξης, τῆς τάξης τῶν 750 δὶς Εὐρώ. Οὐσιαστικά, ΟΗΕ, ΠΟΦ καὶ ΕΕ ἀναφέρονται σὲ ἕνα κοινὸ πρόγραμμα, μὲ κοινοὺς ἄξονες, σὲ ἀπόλυτη ταύτιση ὅρων καὶ στόχων, ποὺ λειτουργοῦν συμπληρωματικὰ καὶ ὄχι ἀνεξάρτητα ὁ ἕνας ἀπὸ τὸν ἄλλο. Ἂς σημειωθεῖ ὅτι, τὸ ἐν λόγῳ πρόγραμμα λόγω τοῦ στρατηγικοῦ χαρακτήρα ποὺ ἔχει γιὰ τὴν ἐπίτευξη τῆς εὐρωπαϊκῆς ὁλοκλήρωσης, ἐνσωματώνεται στὰ εὐρωπαϊκὰ ἐθνικὰ συντάγματα. Στὸ Ἑλληνικὸ Σύνταγμα καταγράφεται στὸ ἄρθρο 24 παρ. 1:
Ἡ προστασία τοῦ φυσικοῦ καὶ πολιτιστικοῦ περιβάλλοντος ἀποτελεῖ ὑποχρέωση τοῦ Κράτους καὶ δικαίωμα τοῦ καθενός. Γιὰ τὴ διαφύλαξή του τὸ Κράτος ἔχει ὑποχρέωση νὰ παίρνει ἰδιαίτερα προληπτικὰ ἢ κατασταλτικὰ μέτρα στὸ πλαίσιο τῆς ἀρχῆς τῆς ἀειφορίας. […] Ἀπαγορεύεται ἡ μεταβολὴ τοῦ προορισμοῦ τῶν δασῶν καὶ τῶν δασικῶν ἐκτάσεων, ἐκτὸς ἂν προέχει γιὰ τὴν Ἐθνικὴ Οἰκονομία ἡ ἀγροτικὴ ἐκμετάλλευση ἢ ἄλλη τους χρήση, ποὺ τὴν ἐπιβάλλει τὸ δημόσιο συμφέρον.
Ἤδη σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο ὀφείλουμε νὰ σταθοῦμε, θέτοντας τὸ ἑξῆς κρίσιμο ἐρώτημα: ὀφείλει νὰ ὑπάρχει σχέση τοῦ ἡσυχαστικοῦ, μή–κοσμικοῦ ΑΟ, μὲ πολιτικο–οικονομικὲς “ἀτζέντες”; Ποιὸν ἐξυπηρετοῦν, καὶ τὸ κυριότερο, ἐξυπηρετοῦν ἄραγε τὸ ΑΟ καὶ τὴν διαχρονικὴ ἀποστολή του;
Ἀειφορία– βιωσιμότης
Ἡ βιώσιμη/ἀειφόρος ἀνάπτυξη ἀποτελεῖ ἑπομένως κάτι ποὺ ἐνσωματώνει τὴν “πράσινη μετάβαση” (τὴν υἱοθέτηση δηλαδή, “οἰκολογικῶν” νέων τεχνολογιῶν, καθὼς καὶ τῶν ἀντιστοίχων οἰκονομικῶν δράσεων), καὶ συνδέεται τόσο μὲ αὐτήν, ὅσο καὶ μὲ τὸν ψηφιακὸ μετασχηματισμὸ τῆς οἰκονομίας. Τὸ λέμε ἐδῶ, διότι τόσο στὰ κείμενα τῆς Σύμβασης Παγκόσμιας Κληρονομιᾶς τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ, ὅσο καὶ σὲ αὐτὰ τοῦ εὐρωενωσιακοῦ δικτύου προστατευόμενων τόπων Natura 2000, γίνεται ρητὴ ἀναφορὰ στὴν βιωσιμότητα (εἶναι ὁ ὅρος ποὺ συνήθως χρησιμοποιεῖται ἐναλλακτικὰ, γιὰ νὰ περιγράψει συνολικὰ τὶς ἐπιμέρους παραμέτρους τῆς βιώσιμης/ἀειφόρου ἀνάπτυξης) διαφοροποιώντας την, ἀλλὰ συνδέοντάς την μὲ τὴν κλιματικὴ δράση (ἐναλλακτικὸς ὅρος γιὰ τὴν “πράσινη μετάβαση”). Βιωσιμότητα δὲν σημαίνει συνεπῶς μόνον “οἰκολογική– κλιματική” δράση.
Πιὸ συγκεκριμένα, ἡ ΕΕ συνδέει –ὡς μέρος τῆς συμφωνίας τοῦ Γκέτεμποργκ (2001) γιὰ τὴν ἀειφόρο ἀνάπτυξη– τὸ περιβάλλον ὡς τρίτο πυλῶνα ἀνάπτυξης, μὲ τὸν ἀντίστοιχο οἰκονομικὸ καὶ κοινωνικό, κάτι ποὺ ἀποτυπώθηκε στὸ –κατ’ οὐσίαν– Εὐρωσύνταγμα, (Συνθήκη τῆς Λισσαβώνας, 2007), ὅπου διακηρύσσεται ἡ δέσμευση τῆς ΕΕ γιὰ μία «ἰδιαίτερα ἀνταγωνιστικὴ οἰκονομία τῆς ἀγορᾶς», μὲ γνώμονα τὴν «εἰρήνη, ἀσφάλεια, βιωσιμότητα, ἀνάπτυξη τῆς γῆς, ἀλληλεγγύη καὶ σεβασμὸ μεταξὺ τῶν λαῶν, τὴν ἐξάλειψη τῆς φτώχειας καὶ τὴν προστασία τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων».[9] Οὐσιαστικά, τὸ Εὐρωσύνταγμα μᾶς ἀποκωδικοποιεῖ τὴν ἔννοια τῆς βιωσιμότητας, καθὼς οἱ μεγαλόστομες διακηρύξεις περὶ “πράσινης μετάβασης” κλπ, ὁρίζονται στὸ πλαίσιο τοῦ (ἀποτυχημένου καὶ καταστροφικοῦ γιὰ τὰ εὐρωπαϊκὰ ἔθνη καὶ Κράτη) οἰκονομικοῦ μοντέλου τοῦ νεοφιλελευθερισμοῦ, καὶ μάλιστα στὴν ἑπόμενη φάση του, ὅπου ἔγκριτοι οἰκονομολόγοι τὴν ὁρίζουν ὡς “τεχνοφεουδαρχία”: μία πλήρως “ἀπελευθερωμένη” οἰκονομία ἀπὸ κρατικοὺς περιορισμούς, ἰδιωτικοποιόντας ἕως καὶ τὶς πλέον θεμελιώδεις κρατικὲς ὑπηρεσίες. Αὐτὸ σημαίνει τό, “ἰδιαίτερα ἀνταγωνιστικὴ οἰκονομία τῆς ἀγορᾶς”… Τελικὰ ἡ ὡρίμανση τῶν ὑπαρχόντων εὐρωενωσιακῶν προγραμμάτων, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν οἰκονομικὴ κρίση ποὺ ἔφερε ἡ περίοδος τῆς λεγόμενης “πανδημίας”, ὁδήγησε τὴν ΕΕ στὴν ἐκπόνηση τοῦ πλέον μεγαλόπνοου προγράμματός της, αὐτοῦ ποὺ φιλοδοξεῖ νὰ ὁδηγήσει τὴν ΕΕ στὸ τέλος τῆς διαδικασίας τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ὁλοκλήρωσης, δηλαδή, τὴν ὁμοσπονδιοποίηση τῆς ΕΕ. Ἀναφερόμαστε στὸ πρόγραμμα “Ἑπόμενη γενιὰ τῆς ΕΕ” (2020), ὅπου κλίμα, ψηφιακὸς μετασχηματισμὸς καὶ ὁλοκλήρωση τῆς νεοφιλελεύθερης ἀτζέντας συμπλέκονται σὲ ἕνα ἀδιαίρετο ὅλον (τὰ κείμενα τῶν πηγῶν ποὺ παρατίθενται εἶναι στὰ Ἀγγλικά· ἡ μετάφραση, ἡμετέρα):
Παράλληλα μὲ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν οἰκονομικῶν καὶ κοινωνικῶν ἐπιπτώσεων τῆς πανδημίας COVID-19, τὸ σχέδιο ἔχει καὶ ἄλλους στόχους. Στοχεύει ἐπίσης νὰ βοηθήσει τὴν πράσινη μετάβαση, τὸν ψηφιακὸ μετασχηματισμό, τὴν ἔξυπνη, βιώσιμη καὶ χωρὶς ἀποκλεισμοὺς ἀνάπτυξη καὶ τὶς νέες θέσεις ἐργασίας· τὴν κοινωνικὴ καὶ ἐδαφικὴ συνοχή· τὴν ὑγεία καθὼς καὶ πολιτικὲς γιὰ τὴν νέα γενιά, συμπεριλαμβανομένης τῆς ἐνίσχυσης τῆς ἐκπαίδευσης. Ὁ τρίτος στόχος εἶναι ὁ ἐκσυγχρονισμὸς τῆς εὐρωπαϊκῆς οἰκονομίας.[10]
Ὅλα αὐτὰ ἀναφέρονται, διότι τὸ ἰσχῦον κανονιστικὸ πλαίσιο τοῦ δικτύου Natura 2000, στὸ ὁποῖο ἀνήκει τὸ ΑΟ, ὁρίζεται καὶ λειτουργεῖ στὸ εὐρύτερο πλαίσιο στόχων τῆς ΕΕ (ἂς ὑπενθυμίσουμε ξανὰ ὅτι τὸ ΑΟ συμμετέχει στὸ εὐρωενωσιακὸ δίκτυο Natura 2000, ἐνῷ παράλληλα ἀποτελεῖ καὶ Τόπο Παγκόσμιας Κληρονομιᾶς τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ). Θὰ τὸ ἐπαναλάβουμε, ὥστε νὰ γίνει κατανοητό: δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ κρατήσεις τὸ ἕνα μέρος τοῦ πακέτου (τὸ οἰκολογικό), παραβλέποντας τὸ λοιπὸ τεχνο–οικονομικό…
Ἴσως κάποιος –ἀφελής– νὰ θεωρήσει ὅτι εἴμαστε ὑπερβολικὰ καχύποπτοι καὶ ἐξάπαντος ἐκτὸς θέματος. Ὅτι πιαστήκαμε ἀπὸ μία φράση σὲ κάποιο κείμενο, τὴν ὁποία κάναμε “ἀπὸ τρίχα, τριχιά”, εἰδικὰ ἀναφερόμενοι στὸ μορμολύκειο τοῦ νεοφιλελευθερισμοῦ, ἐκείνου τοῦ γενικοῦ πλαισίου δηλαδή, τὸ ὁποῖο μέσῳ τῆς ἀνεξέλεγκτης ἰδιωτικοποιήσεως τῶν πάντων, καθιστᾶ “ἀγορὰ” τὰ πάντα, ἰδέες, χώρους, κοινωνίες. Αὐτοῦ ποὺ διαμορφώνει μία νέα κοινωνικὴ νοοτροπία, ποὺ ὅπως πολὺ σωστὰ ἔχει ἐπισημανθεῖ: “ἀντὶ γιὰ πολίτες, παράγει καταναλωτές. Ἀντὶ γιὰ κοινότητες, παράγει ἐμπορικὰ κέντρα. Πού τὸ καθαρὸ ἀποτέλεσμα εἶναι μία ἐξατομικευμένη “κοινωνία” ἀκοινώνητων ἀνθρώπων ποὺ αἰσθάνονται ἀποθαρρυμένοι καὶ κοινωνικὰ ἀνίσχυροι.” Ποὺ ἀποτελεῖ τὴν πλέον χυδαία ὑλιστικὴ θεώρηση τῆς κοινωνίας καὶ τοῦ ἀνθρώπου, ὅπου ὅ,τι ἀκουμπάει, τὸ ἐκμαυλίζει, ἐμπορευματοποιώντας το, καθὼς οἱ ἀνάγκες τῆς ἀγορᾶς, μετασχηματίζονται σὲ ἀνάγκες τῆς κοινωνίας, καὶ ὄχι τὸ ἀντίθετο. Τέλος, ἕνα σύστημα, ποὺ παράγει μόνον φτώχεια γιὰ τοὺς πολλούς, μὲ συνέπεια τὴν ἐξαθλίωση, τὶς ἐξαρτήσεις, τὴν πορνεία καὶ κάθε λογῆς ἀλλοτρίωση…
Ὅμως ὄχι, δὲν εἴμαστε καχύποπτοι ἢ συνωμοσιολόγοι. Ἁπλὰ σκύψαμε ἐπὶ τῶν κειμένων τῶν ἐκθέσεων, τῶν διακηρύξεων καὶ τῶν συμβάσεων, ἐνῷ ταυτόχρονα κάναμε μία (δειγματοληπτικὴ) ἔρευνα τῶν ἀνθρώπων ποὺ κατέχουν θέσεις ἰσχύος (πολιτικές, οἰκονομικὲς ἢ στὸ ἐνδιάμεσο), ποὺ “κρύβονται” πίσω ἀπὸ προγράμματα καὶ χρηματοδοτήσεις, ἀποκαλύπτοντας παράλληλα, τὴν –ὄχι καὶ πολὺ γνωστὴ σὲ πολλούς– ἁλυσίδα τῶν ἀλληλεπικαλυπτόμενων ΜΚΟ.
Αἱ ΜΚΟ καὶ αἱ διασυνδέσεις τους
Ὅπως ἤδη εἴπαμε, ἡ Ἱερὰ Κοινότης τοῦ ΑΟ χρησιμοποίησε τὴν ἑλληνικὴ ΜΚΟ MedINA γιὰ τὴν ἐκπόνηση τῆς Προκαταρκτικῆς Ἔκθεσης (2013), ὡς προστάδιο γιὰ τὴν ἐκπόνηση τῆς τελικῆς μελέτης ποὺ ἀπαιτεῖ ἡ ΟΥΝΕΣΚΟ. Στόχος τῆς ΜΚΟ MedINA εἶναι “νὰ συμβάλλει στὴν οἰκοδόμηση ἑνὸς κόσμου, ὅπου οἱ κοινωνίες εὐημεροῦν σὲ ἁρμονία μὲ τὴ φύση”, καὶ ἐπικεντρώνεται στὴν “ὁλοκληρωμένη διαχείριση τῆς φύσης καὶ τοῦ πολιτισμοῦ μέσῳ τριῶν τομέων προτεραιότητας -τῶν πολιτιστικῶν ἀξιῶν τῶν ὑγροτόπων, τοῦ τοπίου καὶ τῶν Ἱερῶν Φυσικῶν Τόπων- μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου τὸ MedINA διεύρυνε τὸ πεδίο δραστηριότητάς του σὲ τρεῖς ἀλληλένδετους πυλῶνες: τὴ φύση, τὸν πολιτισμὸ καὶ τὴν συμμετοχὴ τῶν κοινοτήτων.” Κεντρικὴ ἀξία ποὺ καθοδηγεῖ τὸ ἐγχείρημα τῆς ἐν λόγῳ ΜΚΟ εἶναι ἡ διαφορετικότητα “εἰδῶν καὶ οἰκοσυστημάτων, πολιτισμῶν καὶ ἀπόψεων”. Στὴν ἱστοσελίδα τῆς ΜΚΟ γιὰ τὸ ΑΟ,[11] ἀναφέρεται ὁ χρηματοδότης τῆς μελέτης, ποὺ εἶναι μία ἄλλη ΜΚΟ, ποὺ ὀνομάζεται MAVA. Ἱδρυτὴς τῆς MAVA ἦταν ὁ Ἑλβετὸς μεγιστάνας Luc Hoffmann (+2016), ἡ οἰκογένεια τοῦ ὁποίου κατέχει τὴν ἰδιοκτησία τῆς Ἑλβετικῆς πολυεθνικῆς φαρμακευτικῆς ἑταιρείας F. Hoffmann-La Roche AG, ἢ ἁπλὰ Roche. Σημειώνεται ὅτι ἡ ἐν λόγῳ οἰκογένεια, εἶναι ἡ πλουσιότερη τῆς Ἑλβετίας…
Γιὰ τὸν μεγιστᾶνα ἱδρυτὴ τῆς MAVA, στὴ νεκρολογία ποὺ ἀνήρτησε τὸ Κέντρο Παγκόσμιας Κληρονομιᾶς τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ, ἐπ’ ἀφορμῇ τοῦ θανάτου του τὸ 2016, ἔγραφε γιὰ τὸν “πρωτοπόρο στὴ διατήρηση τῆς φύσης, ὁ ἀντίκτυπος τοῦ ὁποίου ἄγγιξε ὅλες τὶς γωνιὲς τοῦ πλανήτη. Ὀρνιθολόγος, οἰκολόγος καὶ φιλάνθρωπος, ὁ κ. Hoffmann συνίδρυσε τὸ Παγκόσμιο Ταμεῖο Ἄγριας Ζωῆς (WWF) καὶ βοήθησε στὴ δημιουργία τῆς Σύμβασης Ραμσὰρ γιὰ τὴν προστασία τῶν ὑγροτόπων. Ἵδρυσε τὸ ἐρευνητικὸ κέντρο Tour du Valat στὴν περιοχὴ Camargue τῆς Γαλλίας. Τὸ 2012, τὸ Ἵδρυμα MAVA τοῦ κ. Hoffmann, μαζὶ μὲ τὸ WWF International, ἵδρυσαν τὸ Ἰνστιτοῦτο Luc Hoffmann.”[12]
Ὅμως, ἡ MAVA, στὰ χρόνια λειτουργίας της (1994–2022), δὲν ἦταν ἁπλὰ ἄλλο ἕνα πρότζεκτ “φιλανθρωπικοῦ καπιταλισμοῦ”, ἑνὸς μεγιστάνα τοῦ χρήματος μὲ οἰκολογικὲς ἀνησυχίες, ἀλλὰ ἀποτέλεσε βασικὸ χρηματοδότη τοῦ ΠΟΦ καὶ στρατηγικὸ συνεργάτη του. Πράγματι, σὲ ποικιλία πρωτοβουλιῶν τοῦ ΠΟΦ, ἡ MAVA πρωτοστατεῖ χρηματοδοτικά, ἀλλὰ τὸ ἐνδιαφέρον ἐδῶ εἶναι ὡς πρὸς τὰ ἀντικείμενα τῶν χρηματοδοτήσεων. Τὸ ἀναμενόμενο θὰ ἦταν νὰ περιορίζεται στὸ ἀντικείμενο τῆς κλιματικῆς δράσης, ὅμως ἀποδεικνύεται ὅτι μὲ ἀφορμὴ τὴν κλιματικὴ ἀλλαγή, χρηματοδοτεῖ ὅλες ἐκεῖνες τὶς συνδεδεμένες μὲ αὐτὴν παραμέτρους, ποὺ οὐσιαστικὰ ὅλες μαζὶ συγκροτοῦν τὴν τέταρτη βιομηχανικὴ ἐπανάσταση ἢ ὅπως ἀλλοιῶς τὴν χαρακτηρίζει τὸ ΠΟΦ, ὡς Μεγάλη Ἐπανεκκίνηση (Great Reset). Ἔτσι τὸ 2018 π.χ., χρηματοδοτεῖ τὴν μελέτη “Ἀξιοποίηση τεχνητῆς νοημοσύνης γιὰ τὴ Γῆ” (Harnessing Artificial Intelligence for the Earth), στὸ πλαίσιο τῆς ἐκδοτικῆς σειρᾶς “Τέταρτη Βιομηχανικὴ Ἐπανάσταση γιὰ τὴ Γῆ” (Fourth Industrial Revolution for the Earth Series) τοῦ ΠΟΦ. Ἀντικείμενο τῆς μελέτης ἀποτελεῖ τὸ κύριο στοιχεῖο τῆς τέταρτης βιομηχανικῆς ἐπανάστασης, καὶ δὲν εἶναι ἄλλο, ἀπὸ τὴν Τεχνητὴ Νοημοσύνη (Artificial Intelligence). Πράγματι, ἀναφέρεται ὅτι προκειμένου νὰ ἐπιτευχθοῦν οἱ κλιματικοὶ στόχοι τῆς ἀτζέντας 2030 τοῦ ΟΗΕ, καὶ δεδομένου τοῦ ἀναπόδραστου τῆς εἰσαγωγῆς τόσο τῆς Τεχνητῆς Νοημοσύνης, ὅσο καὶ τῆς νέας ψηφιακῆς οἰκονομίας, στὴν καθημερινότητα, πρέπει νὰ ἀποτελέσει στόχο ἡ ἀνάπτυξη μίας κλιματικὰ φιλικῆς καὶ “ἀσφαλοῦς” τεχνητῆς νοημοσύνης. Ἔτσι προαναγγέλλεται ὅτι γιὰ τὸ “καλὸ” τῆς Γῆς, ἡ Τεχνητὴ Νοημοσύνη θὰ συνεισφέρει στοὺς ἑξῆς τομεῖς: κλιματικὴ ἀλλαγή, βιοποικιλότητα καὶ διατήρηση, ὑγιεῖς ὠκεανοί, ἀσφάλεια νεροῦ(!), καθαρὸς ἀέρας καὶ τέλος καταστροφικὰ καιρικὰ φαινόμενα.
Ἤδη ἀπὸ τὸ 2018 τὸ ΠΟΦ (καὶ οἱ συνδεδεμένοι μὲ αὐτὸ ὀργανισμοί), ἔχει ἐπικεντρωθεῖ στὴν Τεχνητὴ Νοημοσύνη καὶ τὴν συνδέει ὡς οὐσιαστικὸ στοιχεῖο τῆς βιώσιμης ἀνάπτυξης. Ἐνδεικτικά, τὸ 2021, στὴν μελέτη ποὺ ἐκδίδει, “Ἕνας Ὁλιστικὸς Ὁδηγὸς γιὰ τὴν Ἐκπαίδευση στὴν Δεοντολογικὴ Χρήση τῆς Τεχνητῆς Νοημοσύνης σὲ Ὀργανισμούς” (Α Holistic Guide to Approaching AI Fairness Education in Organizations), ἀναγνωρίζει ὅτι: “Ἡ Τέταρτη Βιομηχανικὴ Ἐπανάσταση θολώνει τὰ ὅρια μεταξύ τοῦ φυσικοῦ, τοῦ ψηφιακοῦ καὶ τοῦ βιολογικοῦ κόσμου. Ἡ τεχνητὴ νοημοσύνη ὁδηγεῖ αὐτὴν τὴν ἐπανάσταση.” Ὁ μετασχηματισμὸς τῶν ὑπαρχουσῶν κοινωνικῶν–πολιτικῶν–οἰκονομικῶν δομῶν ἀποτελεῖ μόνιμο στόχο τοῦ ΠΟΦ, π.χ. τὸ “μακρυνὸ” 2019, στὴν ἐτήσια συνάντηση τοῦ ΠΟΦ στὸ Νταβὸς τῆς Ἑλβετίας, ἔθετε ὡς ζήτημα προτεραιότητας τὴν “Μελλοντικὴ Κοινωνία τῶν Πολιτῶν: Νέοι Ὀργανισμοί, Μοντέλα καὶ Δυναμικὴ στὴν Τέταρτη Βιομηχανικὴ Ἐπανάσταση” (Future Civil Society: New Organizations, Models and Dynamics in the Fourth Industrial Revolution).
Ἡ Κλιματικὴ ἀλλαγή, ὡς ἡ μόνιμη ἐπῳδὸς ποὺ ἐπικαλοῦνται ΟΗΕ, ΠΟΦ, ΕΕ κλπ, δὲν ἀποτελεῖ παρὰ τὸ ἔδαφος ἐπὶ τοῦ ὁποίου σχεδιάζεται ὁ ὁλικὸς μετασχηματισμὸς τῆς κοινωνίας πρὸς μία τεχνοκρατικὴ οὐτοπία. Χαρακτηριστικά, τὸ ΠΟΦ προβάλλοντας τὸν κεκηρυγμένο στόχο τῆς ἐξάλειψης τῶν ρύπων, καὶ τοῦ φαινομένου τοῦ θερμοκηπίου, παραθέτει τέσσερις δέσμες τεχνολογιῶν ποὺ ὀφείλουν νὰ λειτουργοῦν συμπληρωματικά.[13] Σὲ αὐτὲς περιλαμβάνονται: ἡ τεχνολογία 5g, ἡ τεχνολογία blockchain (ἀπαραίτητη γιὰ τὴν μετάβαση στὸ ψηφιακὸ νόμισμα cbdc), τὸ Web3 (ἴντερνετ τῶν πραγμάτων), ἡ εἰκονικὴ πραγματικότητα (virtual reality), τὰ ντρόουν ἐπιτήρησης (drones) καὶ φυσικὰ ἡ τεχνητὴ νοημοσύνη. Ὅλα αὐτά, γιὰ τὸ “κλίμα”! Ὅλα αὐτά, μὲ ἀφορμὴ τὸ “κλίμα”…
Ὁ ΟΗΕ καὶ τὸ “μεγάλο χρῆμα” (big money)
Ἡ διασύνδεση τῶν στόχων τῶν ὑπερεθνικῶν ὀργανισμῶν, σὲ μία ἑνιαία ἀτζέντα, μὲ κοινὸ καμβὰ τὴν μετάβαση σὲ μία νέα οἰκονομία, ἀμιγῶς ψηφιοποιημένη καὶ “πράσινη”, περνᾶ –ὅπως εἴδαμε– μέσα ἀπὸ τὴν ἀλληλεπικαλυπτόμενη δράση ΜΚΟ, κρατικῶν καὶ ὑπερκρατικῶν φορέων, στὶς ἡγετικὲς θέσεις τῶν ὁποίων συναντᾶμε, τοὺς ἴδιους ἀνθρώπους: αὐτοὺς ποὺ συνδέονται μὲ τὰ πολὺ μεγάλα οἰκονομικὰ συμφέροντα, τὰ ὁποῖα καθοδηγοῦν καὶ διαμορφώνουν τὴν ἑνιαία ἀτζέντα.
Οἱ χρηματοδοτήσεις ἀπὸ ποῦ –κυρίως– προέρχονται; Ἀπὸ τὰ πολὺ μεγάλα οἰκονομικὰ συμφέροντα. Οἱ ἄνθρωποι πού στελεχώνουν τοὺς διεθνεῖς ὀργανισμούς, ἀπὸ ποῦ προέρχονται; Ἀπὸ τὰ πολὺ μεγάλα οἰκονομικὰ συμφέροντα. Οἱ ἰδέες πού πραγματώνονται ἀπὸ τοὺς διεθνεῖς ὀργανισμούς, ἀπὸ ποῦ προέρχονται; Ἀπὸ “δεξαμενὲς σκέψεις” (think tanks) ποὺ χρηματοδοτοῦνται ἀπὸ τὰ πολὺ μεγάλα οἰκονομικὰ συμφέροντα.
Ἕνα παράδειγμα: ὅταν τὸ 2015 ὁ ΟΗΕ υἱοθέτησε τὴν ἀτζέντα 2030, γιὰ τὴν βιώσιμη ἀνάπτυξη, καὶ ἔθεσε τοὺς 17 στόχους, γνωστοὶ καὶ ὡς Παγκόσμιοι Στόχοι, γιὰ τὸν τερματισμὸ τῆς φτώχειας(!), τὴν προστασία τοῦ πλανήτη καὶ τὴ διασφάλιση ὅτι μέχρι τὸ 2030 ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ὀφείλει νὰ ἀπολαμβάνουν εἰρήνη καὶ εὐημερία, σὲ μία ἀναπτυξιακὴ πορεία ποὺ πρέπει νὰ ἐξισορροπεῖ τὴν κοινωνική, οἰκονομικὴ καὶ περιβαλλοντικὴ βιωσιμότητα, ὑπολογίστηκε ὅτι ἀπαιτεῖται χρηματοδότηση μὲ τεράστια ποσά.
Στὴν δὲ εἰδικὴ ἱστοσελίδα τοῦ ΟΗΕ σχετικὰ μὲ τὴν χρηματοδότηση γιὰ τὸ κλίμα, ἀναφέρεται ὅτι: “Ἡ χρηματοδότηση γιὰ τὸ κλίμα ἀναφέρεται σὲ τοπική, ἐθνικὴ ἢ διακρατικὴ χρηματοδότηση —ποὺ προέρχεται ἀπὸ δημόσιες, ἰδιωτικὲς καὶ ἐναλλακτικὲς πηγὲς χρηματοδότησης— ποὺ ἐπιδιώκει νὰ ὑποστηρίξει δράσεις μετριασμοῦ καὶ προσαρμογῆς ποὺ θὰ ἀντιμετωπίσουν τὴν κλιματικὴ ἀλλαγή […] ἀπαιτοῦνται δέ, ἐπενδύσεις μεγάλης κλίμακας γιὰ τὴ σημαντικὴ μείωση τῶν ἐκπομπῶν.”[14] Πράγματι ὁ ΟΗΕ, ὑπολογίζει ὅτι χρειάζονται τουλάχιστον 2,4 τρισεκατομμύρια δολλάρια, γιὰ νὰ διατηρήσει τοὺς στόχους τῆς παγκόσμιας κλιματικῆς ἀλλαγῆς ἐφικτούς.
Ἐν κατακλεῖδι, “οἱ ἐπενδύσεις σὲ ἀνανεώσιμες πηγὲς ἐνέργειας καὶ βιώσιμες ὑποδομὲς αὐξάνονται, [ὅμως] πολλὲς χῶρες δὲν διαθέτουν τοὺς οἰκονομικοὺς πόρους, γιὰ νὰ κάνουν τὴ μετάβαση στὴν καθαρὴ ἐνέργεια καὶ σὲ ἕνα βιώσιμο τρόπο ζωῆς ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ ἀναστρέψει τὴν κλιματικὴ ἀλλαγή […] Οἱ ἐπενδύσεις καθαρῆς ἐνέργειας ὁδηγοῦν ἐπίσης τὴν οἰκονομικὴ ἀνάπτυξη, μὲ δυνατότητα δημιουργίας 18 ἑκατομμυρίων θέσεων ἐργασίας ἕως τὸ 2030, καὶ αὐτὸ περιλαμβάνει τὶς ἀναπόφευκτες ἀπώλειες θέσεων ἐργασίας ἀπὸ ὀρυκτὰ καύσιμα. Ἡ ἐτήσια δέσμευση 100 δισεκατομμυρίων δολλαρίων «εἶναι ἕνα κατώτατο ὅριο καὶ ὄχι ἕνα ἀνώτατο ὅριο» γιὰ τὸ κλίμα […] Τὸ Περιβαλλοντικὸ Πρόγραμμα τοῦ ΟΗΕ (UNEP) ἐκτιμᾶ ὅτι τὸ κόστος προσαρμογῆς ποὺ ἀντιμετωπίζουν μόνο οἱ ἀναπτυσσόμενες χῶρες θὰ κυμαίνεται ἀπὸ 140 ἕως 300 δισεκατομμύρια δολλάρια ἐτησίως ἕως τὸ 2030 καὶ 280 δισεκατομμύρια ἕως 500 δισεκατομμύρια δολλάρια ἐτησίως ἕως τὸ 2050.”[15]
Ποῦ θὰ βρεθοῦν αὐτὰ τὰ τεράστια ποσά; Ἀπὸ ποιοὺς θὰ δοθοῦν; Μᾶς ἀπαντᾶ ὁ ἴδιος ὁ ΟΗΕ. Ἀπὸ τὰ πολὺ μεγάλα οἰκονομικὰ συμφέροντα.
Πρῶτα ὅμως πρέπει νὰ δοῦμε ποιὸς ἔχει τοποθετηθεῖ Εἰδικὸς Ἀπεσταλμένος τοῦ ΟΗΕ γιὰ Δράση καὶ Οἰκονομικὰ γιὰ τὸ Κλίμα (UN Special Envoy for Climate Action and Finance). Αὐτὸς εἶναι ὁ Mark Carney, Καναδὸς οἰκονομολόγος καὶ τραπεζίτης ποὺ διετέλεσε διοικητὴς τῆς Τράπεζας τοῦ Καναδᾶ ἀπὸ τὸ 2008 ἕως τὸ 2013, καθὼς καὶ διοικητὴς τῆς Τράπεζας τῆς Ἀγγλίας* ἀπὸ τὸ 2013 ἕως τὸ 2020. Εἶναι πρόεδρος καὶ ἐπικεφαλῆς ἐπενδύσεων στὸ Brookfield Asset Management ἀπὸ τὸ 2020 καὶ διορίστηκε πρόεδρος τῆς Bloomberg Inc., μητρικῆς ἑταιρείας τῆς Bloomberg L.P., τὸ 2023. Διετέλεσε πρόεδρος τοῦ Συμβουλίου Χρηματοπιστωτικῆς Σταθερότητας (εἶναι ὁ διεθνὴς ἐκεῖνος ὀργανισμὸς ποὺ παρακολουθεῖ καὶ κάνει συστάσεις γιὰ τὸ παγκόσμιο χρηματοπιστωτικὸ σύστημα), ἀπὸ τὸ 2011 ἕως τὸ 2018. Πιὸ πρίν, ὁ Carney ἐργάστηκε στὴν Goldman Sachs καθὼς καὶ τὸ Ὑπουργεῖο Οἰκονομικῶν τοῦ Καναδᾶ. Ὑπηρετεῖ ἐπίσης ὡς Εἰδικὸς Ἀπεσταλμένος τοῦ ΟΗΕ γιὰ τὴ “Δράση γιὰ τὸ Κλίμα καὶ τὰ Οἰκονομικὰ” (Climate Action and Finance). Τέλος, ὁ Carney εἶναι μέλος τῆς Ὁμάδας τῶν Τριάντα, ἑνὸς διεθνοῦς ὀργανισμοῦ κορυφαίων χρηματοπιστωτῶν καὶ ἀκαδημαϊκῶν, ἐνῷ ταυτόχρονα, ἀποτελεῖ μέλος τοῦ Ἱδρυτικοῦ Συμβουλίου τοῦ Παγκόσμιου Οἰκονομικοῦ Φόρουμ. Ὁ Carney παρακολούθησε τὶς ἐτήσιες συνεδριάσεις τῆς Bilderberg τὸ 2011, τὸ 2012 καὶ τὸ 2019.[16]
Ὁ ἐν λόγῳ τραπεζίτης–χρηματιστής ἀποτελεῖ τὸν ἄνθρωπο–κλειδὶ ποὺ λειτουργεῖ ὡς ὁ ἐνδιάμεσος συντονιστὴς μεταξὺ ΟΗΕ, τῶν κρατῶν μελῶν καὶ τῶν μεγάλων οἰκονομικῶν συμφερόντων. Ἡ βασική του λειτουργία ὅμως εἶναι νὰ ἐκπροσωπεῖ τὰ ὑπ’ ὄψιν συμφέροντα, ἐντός τοῦ ΟΗΕ, καὶ ὡς τέτοιος νοεῖται καὶ ὡς συντονιστής:
Πάνω ἀπὸ 160 ἑταιρεῖες μὲ περιουσιακὰ στοιχεῖα 70 τρισεκατομμυρίων δολλαρίων ἕνωσαν τὶς δυνάμεις τους πίσω ἀπὸ ἕνα κοινὸ στόχο: νὰ κατευθύνουν τὴν παγκόσμια οἰκονομία πρὸς τὶς καθαρὲς μηδενικὲς ἐκπομπὲς καὶ νὰ ἐπιτύχουν τοὺς στόχους τῆς Συμφωνίας τοῦ Παρισιοῦ.
Ἡ νέα Χρηματοοικονομικὴ Συμμαχία τῆς Γλασκώβης γιὰ τὶς μηδενικὲς ἐκπομπὲς διοξειδίου τοῦ ἄνθρακα (GFANZ), τῆς ὁποίας προεδρεύει ὁ Mark Carney, Εἰδικὸς Ἀπεσταλμένος τοῦ ΟΗΕ γιὰ τὴν Κλιματικὴ Δράση καὶ τὰ Οἰκονομικά, συγκεντρώνει κορυφαῖες πρωτοβουλίες ἀπὸ ὅλο τὸ χρηματοπιστωτικὸ σύστημα γιὰ τὴν ἐπιτάχυνση τῆς μετάβασης σὲ μηδενικὲς ἐκπομπὲς ἕως τὸ 2050.
Στὰ μέλη τῆς συμμαχίας περιλαμβάνονται ἐξαιρετικὰ σημαντικοὶ κάτοχοι καὶ διαχειριστὲς ἐπενδυτικῶν κεφαλαίων (major asset owners and managers), καθὼς καὶ τράπεζες μὲ τὴ δύναμη νὰ κινητοποιήσουν τρισεκατομμύρια δολλάρια γιὰ τὴ μετάβαση στὶς μηδενικὲς ἐκπομπές.[17]
Τὸν πραγματικὸ ὅμως λόγο τῆς εὐρείας “συμμαχίας” τῶν παγκόσμιας ἐμβέλειας οἰκονομικῶν συμφερόντων, μᾶς τὸν ἀποκαλύπτει τὸ μεγαλοστέλεχος μίας ἐκ τῶν μεγαλυτέρων ἀμερικανικῶν τραπεζῶν, ὅπου τόνισε:
Κυριολεκτικὰ ἐδῶ δημιουργοῦμε μία νέα βιομηχανία, νέους βασικοὺς κανόνες γιὰ τὴν νέα βιομηχανία ποὺ δίνει προτεραιότητα στὴ δράση γιὰ τὸ κλίμα. […] Θέλω νὰ ἐκμεταλλευτῶ τὴν εὐκαιρία νὰ μοιραστῶ ὅτι θὰ ἀνακοινώσουμε τὸν πρῶτο γῦρο τῶν ἐνδιάμεσων στόχων μας, πρόσθεσε ἡ Audrey Choi, Chief Sustainability Officer τῆς (μεγάλης ἀμερικανικῆς τράπεζας) Μόργκαν Στάνλεϋ (Morgan Stanley).[18]
Οὐσιαστικά μᾶς περιέγραψε τὴν πραγματικὴ διάσταση τῆς πράσινης ἀτζέντας, ὅτι ἀποτελεῖ μία βασικὴ παράμετρο τῆς τέταρτης βιομηχανικῆς ἐπανάστασης. Πίσω λοιπὸν ἀπὸ τὴν πράσινη ἀνάπτυξη καὶ τὴν κλιματικὴ δράση (τὰ δύο ταυτίζονται) κρύβεται ἡ ἐναγώνια προσπάθεια τοῦ παγκόσμιου οἰκονομικοῦ συστήματος γιὰ ἀναμόρφωση καὶ ὑπέρβαση τῶν τεραστίων προβλημάτων ποὺ ἀντιμετωπίζει, δημιουργώντας νέες τεράστιες οἰκονομικὲς ἀγορές.
Ἐδῶ ὅμως ἐμφανίζεται μία θεμελιώδης παραδοξότητα, σὲ ἐπίπεδο προθέσεων, ἡ ὁποία κάνει σαφὲς ὅτι ἡ ὅλη ρητορική τοῦ ΟΗΕ καὶ τῶν οἰκονομικῶν μεγαλοπαραγόντων, δὲν ἀποτελεῖ παρὰ μία πρόφαση: ἐνῷ δηλαδὴ εἶναι πασιφανὲς ὅτι στὴν ἀνεπτυγμένη τεχνολογικὰ καὶ οἰκονομικὰ Δύση ἑστιάζεται τὸ πρόβλημα τῆς μόλυνσης καὶ τῆς κλιματικῆς κρίσης, ὁ κύριος ὄγκος τῶν ἐπενδύσεων κατευθύνεται πρὸς τὶς χῶρες ποὺ δὲν διαθέτουν ἴδιους πόρους, γιὰ νὰ τοὺς διοχετεύσουν γιὰ τὴν κλιματικὴ ἀλλαγή, καὶ τοῦτο διότι οἱ χῶρες αὐτὲς δὲν διαθέτουν βαριὰ βιομηχανία, ἀνεπτυγμένη οἰκονομία ἢ ὑπερβολικὴ κατανάλωση ἐνέργειας (κάτι ποὺ συμβαίνει στὴν Δύση), ὅπου ἡ “ἀνθρωπογενὴς μόλυνση” δηλαδή, εἶναι ἀπὸ μικρὴ ἕως ἀσήμαντη! Ὅμως ἡ παραδοξότητα ἔχει ἤδη ἐπιλυθεῖ: τὸ ζητούμενο εἶναι ἡ νέα οἰκονομία καὶ ἡ ἐκ νέου ἐξάρτηση τῶν μικρῶν, ἀπὸ τοὺς μεγάλους, καὶ ὄχι τὸ περιβάλλον…
Πολιτισμικὸς σχετικισμός: ἡ ἠθική τῆς νέας ἀτζέντας
Εἴδαμε ὅτι ἡ νέα ἀτζέντα ποὺ προωθεῖται ἀπὸ τὸν ΟΗΕ, ἡ ὁποία σχεδιάζεται καὶ ὑποστηρίζεται ἀπὸ οἰκονομικὰ πανίσχυρους παράγοντες, προβάλλοντας τὴν ρητορικὴ τῶν “ἀγαθῶν προθέσεων” (πχ τὴ λεγόμενη “κλιματικὴ δράση”), ἀποτελεῖ ἕνα συνεκτικὸ ὅλον, καὶ ἡ μόνη παράμετρος ποὺ λείπει γιὰ τὴν –κατὰ τὸ δυνατόν– παρουσίαση τῆς πλήρους εἰκόνος εἶναι, τὸ νὰ καταδειχθεῖ τὸ καθοδηγητικὸ ἰδεολογικὸ πλαίσιο ποὺ διέπει τὴν ἐν γένει πολιτικὴ τῆς βιωσιμότητας, ποὺ προβάλλει ὁ ΟΗΕ, καὶ στὴν περίπτωσή μας (γιὰ τὸ ΑΟ), τὸ καθεστὼς λειτουργίας τῶν Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτισμικῆς Κληρονομιᾶς τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ (ποὺ ἀποτελεῖ τὴν ὑλοποίηση αὐτῆς τῆς πολιτικῆς).
Τὸ ὑπ’ ὄψιν πλαίσιο, περιγράφεται σ’ ἕνα ἀπὸ τὰ πλέον κομβικῆς σημασίας κείμενα τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ, ποὺ εἶναι ἡ Οἰκουμενικὴ Διακήρυξη γιὰ τὴν Πολιτισμικὴ Ποικιλότητα.
Ἡ συγγραφὴ τῆς διακήρυξης ἔγινε ἀμέσως μετὰ τὶς ἐπιθέσεις τῆς 11ης Σεπτεμβρίου στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες. Σύμφωνα μὲ τὰ λόγια τοῦ Γενικοῦ Διευθυντῆ Koichiro Matsuura, ἡ δήλωση ἐπέτρεψε στὰ κράτη νὰ ἀντιδράσουν ἐνάντια στὶς ἐπιθέσεις, καὶ στὸν φονταμενταλισμὸ γενικά, ἐπιβεβαιώνοντας ὅτι ὁ διαπολιτισμικὸς διάλογος εἶναι ἡ καλύτερη ἐγγύηση γιὰ τὴν εἰρήνη καὶ ἀπορρίπτοντας τὴν ἰδέα μίας ἀναπόφευκτης σύγκρουσης τῶν πολιτισμῶν. Τὸ ὀνόμασε ὡς “ἕνα ἀπὸ τὰ ἱδρυτικὰ ἔγγραφα τῆς νέας ἠθικῆς ποὺ προωθεῖται ἀπὸ τὴν UNESCO”. Ἡ δήλωση διευκρινίζει τὶς γενικὲς ἀρχὲς ποὺ ἀναμένεται νὰ ἐφαρμόσουν τὰ κράτη μέλη, σὲ συνεργασία μὲ ἰδιωτικοὺς καὶ πολιτικοὺς ὀργανισμούς. Δημοσιεύτηκε μὲ ἕνα γενικὸ σχέδιο δράσης ποὺ ἀπαριθμεῖ διάφορους τρόπους προώθησης τῆς πολιτιστικῆς πολυμορφίας. Ἡ διακήρυξη ἦταν τὸ πρῶτο διεθνὲς μέσο ποὺ κατοχύρωσε τὴν ἀξία τῆς πολιτιστικῆς πολυμορφίας καὶ τοῦ διαπολιτισμικοῦ διαλόγου. Ἡ σύμβαση εἶναι ἡ πρώτη διεθνὴς συνθήκη ποὺ δίνει στὰ πολιτιστικὰ ἀγαθὰ ἕνα εἰδικὸ καθεστώς, μὲ πολιτιστικὴ ἀλλὰ καὶ οἰκονομικὴ ἀξία.[19]
Οἱ θεμελιώδεις ὁρισμοὶ ποὺ χρησιμοποιήθηκαν, ἅπαντες, ἀποτελοῦν νοητικὲς κατασκευὲς τῆς πρώτης περιόδου τῆς ἀπόλυτης ἀμερικανικῆς ἡγεμονίας, δηλαδὴ μετὰ τὸ 1990 (διάλυση τοῦ Ἀνατολικοῦ Μπλὸκ καὶ τῆς ΕΣΣΔ). Πράγματι, ἡ τότε κατάσταση τῶν πρώην σοσιαλιστικῶν χωρῶν, ἐπέτρεψε τὴν σὲ ἀπόλυτο βαθμὸ υἱοθέτηση τῶν νέων ὁρισμῶν, ὡς “αὐτονόητων”.
Ἡ ἴδια ἡ διακήρυξη ἀποτελεῖται ἀπὸ δώδεκα ἄρθρα, ὅπου οἱ βασικὲς ἔννοιες τῆς ἀνεκτικότητας (tolerance) καὶ τῆς ἐλευθερίας, πλαισιώνονται ἀπὸ αὐτὴν τῆς “ταυτότητας” (ἄρθ. 1), ἐνῷ ἤδη στὸν πρόλογο ἀναγνωρίζεται ὅτι ἡ “διαδικασία τῆς παγκοσμιοποίησης (globalization) … δημιουργεῖ … τὶς συνθῆκες γιὰ τὴν ἀνανέωση τοῦ διαλόγου μεταξὺ τῶν πολιτιστικῶν παραδόσεων (cultures) καὶ τῶν πολιτισμῶν (civilizations)”. Οἱ “πολιτισμικὲς ταυτότητες” ὀφείλουν νὰ καθοδηγοῦνται ἀπὸ τὴν “πολιτική τῆς ἐνσωμάτωσης (inclusion)” τοῦ διαφορετικοῦ (ἄρθ. 2), ἐνῷ ἡ ἴδια ἡ ἔννοια τῆς πολιτισμικῆς διαφορετικότητας, ὀφείλει νὰ προστατεύει τὶς κάθε λογῆς μειονότητες (ἄρθ, 3). Ὁ κεντρικὸς ἄξονας τῆς ὅλης ἀνάπτυξης, εἶναι ἡ ἀναγνώριση τῆς κρισιμότητας τῆς παρούσας φάσης τῆς οἰκονομικο–τεχνολογικῆς ἐξέλιξης, ἡ ὁποία “ἀνοίγει τεράστιους (vast) ὁρίζοντες γιὰ δημιουργία καὶ καινοτομία” (ἄρθ. 8). Οἱ νέοι οἰκονομικοὶ ὁρίζοντες ἀναγνωρίζουν τὶς πολιτισμικὲς ταυτότητες ὡς “πολιτισμικὰ ἐμπορευματικὰ ἀγαθὰ” (ὁ.π.), ἡ δὲ ἐμπορευματοποίηση τῶν πολιτισμικῶν ἀγαθῶν, ὀφείλει νὰ γίνεται μέσῳ τῆς πολιτικῆς δημιουργίας πολιτιστικῶν βιομηχανιῶν (σημ. ἡμ. ἂς θυμηθοῦμε ἐδῶ ὅτι ἡ Ἑλλάδα πχ, ἔχει ὡς “βαρεῖα βιομηχανία”, τὸν τουρισμό), οἱ ὁποῖες ὀφείλουν νὰ σχηματίζονται ἀπὸ τὴν κοινὴ συνεργασία τοῦ δημόσιου καὶ τοῦ ἰδιωτικοῦ τομέα (ἄρθ. 9, 10, 11). Ὁ δὲ ρόλος τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ, σὲ ὅλην αὐτὴ τὴν διαδικασία εἶναι ὁ συντονισμὸς μεταξὺ κρατῶν, ΜΚΟ καὶ τοῦ ἰδιωτικοῦ τομέα (ἄρθ. 12). Τέλος στὸν ἐπίλογο τῆς διακήρυξης, σὲ εἴκοσι σημεῖα περιγράφονται οἱ στόχοι: ἐμβάθυνση καὶ βελτίωση τῶν νέων ὁρισμῶν, προώθηση μέσῳ τῆς ἐκπαίδευσης τοῦ νέου μοντέλου κατανόησης τῆς πολιτισμικῆς διαφορετικότητας, ἐνθάρρυνση τῆς ψηφιακῆς ἐγγραματοσύνης (digital literacy), διαμόρφωση “πολιτιστικῶν βιομηχανιῶν” καὶ στὶς ἀναπτυσσόμενες χῶρες, στὸ πλαίσιο ἀναγνώρισης τῆς σημασίας τοῦ ἰδιωτικοῦ τομέα στὴν ἐνίσχυση τῆς πολιτιστικῆς διαφορετικότητας. Ὡς κατάληξη τῶν στόχων ἀναφέρεται ὁ ρόλος τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ στὴν διαμόρφωση φόρουμ (forums) διαλόγου μεταξὺ δημόσιου καὶ ἰδιωτικοῦ τομέα[20]…
Γίνεται κατανοητὸ ὅτι ἡ “νέα ἠθικὴ” τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ εἶναι ἡ ἠθική τοῦ νεοφιλελευθερισμοῦ, ποὺ ὡς κυρίαρχο μοντέλο ἀνάπτυξης τῆς οἰκονομίας ἔχει τὴν ὑφαρπαγὴ τῶν δημόσιων πόρων καὶ ὑπηρεσιῶν ἀπὸ τὸν ἰδιωτικὸ τομέα, στὴν μορφὴ τῆς συνεργασίας τῶν ἐπιχειρήσεων τοῦ δημοσίου–ιδιωτικοῦ τομέα, ὅπου τὰ κέρδη καταλήγουν στὸν ἰδιωτικὸ τομέα ἐνῷ οἱ ὅποιες οἰκονομικὲς ἀπώλειες, καταλήγουν στὸ Δημόσιο. Ἡ διάνοιξη δὲ νέων ἀγορῶν ἐπιβάλλει τὴν ἐνσωμάτωση τῶν φτωχῶν χωρῶν στὸ νέο μοντέλο… Ἡ διακήρυξη συγκροτεῖ ἑπομένως ἕνα κατεξοχὴν ἐργαλεῖο, (δυτικῆς) οἰκονομικῆς ἀποικιοκρατίας, μὲ ὄχημα τὸν “πολιτισμό”, μίας καὶ ὁ ἰδιωτικὸς τομέας ἀποτελεῖται ἀπὸ τὶς πελώριες πολυεθνικὲς ἑταιρεῖες καὶ τὰ κατὰ τόπους παραρτήματά τους.
Ἐδῶ χρειάζεται νὰ γίνει μία μικρὴ ἐπισήμανση, ὡς πρὸς τὸ θεωρητικὸ πλαίσιο ἀναφορᾶς τῆς διακήρυξης. Ἡ κατ’ ἀρχὰς διαμόρφωσή της συντελεῖται στὸ περιβάλλον τῆς ἐπιστήμης τῆς κοινωνικῆς ἀνθρωπολογίας, ἡ ὁποία καθοδηγεῖται –κυρίως– ἀπὸ τὴν θεώρηση τοῦ πολιτισμικοῦ σχετικισμοῦ (cultural relativism), ὁ ὁποῖος ἦταν –ἐν μέρει– ἡ ἀπάντηση τῶν Ἀμερικανῶν ἀνθρωπολόγων μεταξὺ τοῦ Α΄ καὶ τοῦ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στὸν δυτικὸ ἐθνοκεντρισμό, καὶ τὴν ἀξίωσή του γιὰ καθολικότητα.
Ἡ κριτικὴ λειτουργία τοῦ πολιτισμικοῦ σχετικισμοῦ, ὅπως ὁ φιλόσοφος Τζὸν Κοὺκ παρατήρησε, εἶναι ὅτι «στοχεύει ὥστε νὰ κάνει τοὺς ἀνθρώπους νὰ παραδεχθοῦν ὅτι παρόλο ποὺ μπορεῖ νὰ τοὺς φαίνεται ὅτι οἱ ἠθικές τους ἀρχὲς εἶναι αὐτονόητα ἀληθινές, καὶ ὡς ἐκ τούτου φαίνεται νὰ ἀποτελοῦν λόγο, γιὰ νὰ κρίνουν ἄλλους λαούς, στὴν πραγματικότητα, ἡ αὐταπόδεικτη ἰσχὺς αὐτῶν τῶν ἀρχῶν εἶναι ἕνα εἶδος ψευδαίσθησης.” Ἐν τέλει, ὁ σχετικισμὸς δὲν σημαίνει ὅτι οἱ ἀπόψεις κάποιου εἶναι ψευδεῖς, ἀλλὰ σημαίνει ὅτι εἶναι ψευδὲς νὰ ἰσχυρίζεται κανεὶς ὅτι οἱ ἀπόψεις του εἶναι αὐτονόητες, ἢ σὲ μιὰ ἐλαφρῶς διαφοροποιημένη ἐκδοχή: «Δὲν ὑπάρχουν ἢ μποροῦν νὰ ὑπάρχουν, ἀξιολογικὲς κρίσεις ποὺ νὰ εἶναι ἀληθινές, δηλαδή, ἀντικειμενικὰ δικαιολογημένες, ἀνεξάρτητες ἀπὸ συγκεκριμένους πολιτισμούς».[21]
Γιὰ τὸν πολιτισμικὸ σχετικισμό, οἱ ἀνθρώπινες ἠθικὲς ἀρχές, ὅσο καὶ ἐν γένει αὐτὴ ἡ ἔννοια τῆς ἠθικῆς, δὲν ἀποτελοῦν κάτι τὸ στατικό, μὰ κάτι τὸ ρευστὸ καὶ ποικίλλουν μεταξὺ τῶν πολιτισμῶν ἀνάλογα μὲ τὴ χρονικὴ περίοδο καὶ τὴν τρέχουσα κατάσταση κάθε συγκεκριμένου πολιτισμοῦ.
Αὐτὸ ποὺ εἶναι ἐνδιαφέρον, καὶ συσχετίζει τὰ πράγματα, εἶναι ὁ μετασχηματισμὸς τοῦ πολιτισμικοῦ σχετικισμοῦ, στὸ δόγμα τοῦ ἠθικοῦ σχετικισμοῦ, ποὺ συνέβη στὸ πλαίσιο τοῦ ἔργου τῆς Ἐπιτροπῆς Ἀνθρωπίνων Δικαιωμάτων τῶν Ἡνωμένων Ἐθνῶν κατὰ τὴν προετοιμασία τῆς Οἰκουμενικῆς Διακήρυξης τῶν Ἀνθρωπίνων Δικαιωμάτων (1948). Ὁ Melville J. Herskovits ἑτοίμασε ἕνα σχέδιο «Δήλωση γιὰ τὰ Ἀνθρώπινα Δικαιώματα» τὸ ὁποῖο ἀναθεώρησε τὸ Ἐκτελεστικὸ Συμβούλιο τῆς Ἀμερικανικῆς Ἀνθρωπολογικῆς Ἑταιρείας, ποὺ τὸ ὑπέβαλε στὴν Ἐπιτροπὴ Ἀνθρωπίνων Δικαιωμάτων καὶ στὴ συνέχεια τὸ δημοσίευσε.[22]
Ἐπίλογος
Εἰδήσεις ποὺ ἔρχονται ἀπὸ τὸ ΑΟ, πλέον κατανοοῦνται βαθύτερα. Ἐπὶ παραδείγματι, ἐμφανίστηκε ἡ πληροφορία γιὰ τὴν ἐπικείμενη ἐπένδυση στὸ ΑΟ, “Μονάδων ἐπεξεργασίας λυμάτων καὶ ΑΠΕ (Ἀνανεώσιμες Πηγὲς Ἐνέργειας)”.[23] Τὰ ποσὰ εἶναι μεγάλα, τὰ δῶρα εἶναι μεγάλα, καὶ σχεδὸν ἀποκλειστικὰ προέρχονται ἀπὸ τὴν ΕΕ, τὸ ΕΚ ἀλλὰ καὶ τὴν ΟΥΝΕΣΚΟ, μέσῳ τρίτων χρηματοδοτήσεων. Τὸ αὐτονόητο εἶναι ὅτι οἱ ἐν λόγῳ “ἐπενδύσεις” ἀνήκουν στὴν κατηγορία τῆς βιώσιμης “πράσινης ἀτζέντας”, ὅπως ἀκριβῶς εἴδαμε ἀνωτέρω.
Φαίνεται ὅτι, πέραν τοῦ ὅποιου “χρηστικοῦ χαρακτήρα” τῶν ἐν λόγῳ ἔργων, ὅτι τὸ ΑΟ ἀναλαμβάνει συμβολικὸ ρόλο ἐκπροσωπώντας– ἐφαρμόζοντας ἔμπρακτα τὴν πολιτικὴ τῆς βιωσιμότητας, καὶ ὅ,τι αὐτὴ περιλαμβάνει, δίνοντας τὸ “καλὸ” παράδειγμα πρὸς τὰ ἔξω…
Ἴσως δὲν περνάει ἀπὸ τὸ νοῦ ὅτι, μέσῳ τῶν νέων διακηρύξεων καὶ ἀποφάσεων, ὅπως αὐτὲς ἀποτυπώνονται στὶς ἐπίσημες ἐθνικὲς καὶ ὑπερεθνικὲς πολιτικὲς συμφωνίες, ἐπιτυγχάνεται ὁ “ἤπιος” μετασχηματισμὸς τοῦ ἁγιορειτικοῦ Αὐτοδιοικήτου, ἡ μετάθεση τῶν αἰωνόβιων ὁρίων τοῦ Μοναχικοῦ Καθεστῶτος του καὶ ἐν τέλει ἡ ὑπέρβαση τῶν περιορισμῶν ποὺ αὐτὸ θέτει. Ἀποτελεῖ δηλαδὴ τὴν ὁδὸ γιὰ τὴν τελικὴ ἐκκοσμίκευση τοῦ ΑΟ, ὅπως ἔχει ἤδη συμβεῖ, πχ στὴν ὁριστικὰ ἀλλοτριωμένη, τουριστική, μοναστικὴ πολιτεία τῶν Μετεώρων.
Ἴσως πάλι μᾶς διαφεύγει ὅτι, τὸ ΑΟ ἔχει καταστεῖ στόχος. Στόχος, ποὺ καλεῖται νὰ ἔχει ρόλο σὲ μία πολιτικὴ “ἤπιας ἰσχύος”, κάτι ποὺ ἀναπτύσσεται στὰ πολυάριθμα (καὶ ἀλληλοδιάδοχα) Φόρα. Ἡ μετάλλαξη καὶ ἐνσωμάτωσή του στὶς “Δυτικὲς Ἀξίες”, ἀποτελεῖ κεκηρυγμένο πρωταρχικὸ σκοπό.
Πέραν αὐτῶν, ἡ ἀτζέντα ποὺ ὑπηρετεῖ τόσο ἡ ΟΥΝΕΣΚΟ, ὅσο καὶ τὸ Natura 2000 τῆς ΕΕ, δὲν ἀποτελοῦν παρὰ ἄλλον ἕνα ὁλοκληρωμένο μηχανισμὸ τουριστικοποιήσεως τοῦ ΑΟ. Ἡ τουριστικοποίηση ὅμως, συνιστᾶ τὴν ἐμπράγματη ἀλλοτρίωση ἑνὸς χώρου, ὅπου τὸ “ἀξιοθέατο” ὑπηρετεῖ τοὺς σκοπούς της, καὶ ὄχι τὸν ἀρχικὸ σκοπὸ γιὰ τὸν ὁποῖο δημιουργήθηκε. Ἡ κοινωνικὴ λειτουργία τοῦ ἀξιοθέατου, ὑπηρετεῖ ἑπομένως τὸν ἀλλοτριωμένο (καὶ ἀλλοτριωτικὸ) σκοπὸ τοῦ τουρισμοῦ, καὶ ἐντάσσει τοὺς ἀνθρώπους ποὺ ζοῦν ἐντός του (στὴν περίπτωσή μας, τοὺς Ἁγιορεῖτες Μοναχούς), στὴν λογική τῆς ἐμπορευματοποίησης, ποὺ διέπει ἐξ ὁλοκλήρου τὸν τουρισμό. Ἐν τέλει, ἡ τουριστικοποίηση ἑνὸς χώρου, δὲν συνιστᾶ τίποτε ἄλλο ἀπὸ τὴν ἐνσωμάτωση αὐτοῦ τοῦ χώρου στὸ κυρίαρχο μοντέλο τῆς Δύσης, ποὺ ἔχει πιὰ παγκοσμιοποιηθεῖ, αὐτοῦ τῆς κυριαρχίας τῆς οἰκονομίας ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπου.
Στὴν ἐρώτηση, «γιατί ὅλα αὐτά»; Ἡ ἀπάντηση εἶναι ἁπλή: διότι ὡς (πολιτικὰ ἐκμεταλλεύσιμος) πυλώνας ἤπιας ἰσχύος ἡ Ἐκκλησία, χρησιμοποιεῖται πρὸς σκοπὸν τοῦ δυτικότροπου μετασχηματισμοῦ τῆς κοινωνίας, διὰ τῆς ἐπιβολῆς σ’ αὐτὴν τοῦ κυρίαρχου δυτικοῦ μοντέλου τῆς υἱοθέτησης τῆς διαφορετικότητας, τῆς σχετικοποιήσεως τῶν παραδόσεων καὶ τοῦ “διαλόγου”. Τὸ ΑΟ, στὴν περίπτωση τῆς Ἑλλάδας, καὶ τοῦ Ὀρθοδόξου Κόσμου εὐρύτερα, καλεῖται νὰ παίξει ἀποφασιστικὸ ρόλο…
Τὸ τελικὸ ἐρώτημα: Τὸ Ἅγιον Ὄρος ὁδεύει ἆραγε σὲ μία πορεία δίχως γυρισμό; Εὐελπιστοῦμε πὼς ὄχι…
Ὑ.Γ. Ἂς θυμηθοῦμε οἱ Ἁγιορεῖτες τρία χωρία, ποὺ εἶναι ἀρκούντως διαφωτιστικά:
“ἐξόλλυσιν ἑαυτὸν ὁ δωρολήπτης, ὁ δὲ μισῶν δώρων λήψεις σώζεται” (Παροιμίες Σολομώντα, 15),
“ὁ γὰρ κύριος οὐ μὴ ἀποποιήσεται τὸν ἄκακον, πᾶν δὲ δῶρον ἀσεβοῦς οὐ δέξεται” (Ἰὼβ 8,20)
“Πάν δῶρον καὶ ἀδικία ἐξαλειφθήσεται, καὶ πίστις εἰς τὸν αἰῶνα στήσεται. χρήματα ἀδίκων ὡς ποταμὸς ξηρανθήσεται” (Σοφία Σειρὰχ 40 12-13)
Ἐπιλεκτικὴ βιβλιογραφία
Anderson, Perry. 2021. Ever Closer Union?: Europe in the West. Verso Books.
MedINA. 2013. “Προκαταρκτική Ἔκθεση.” MedINA.
Καρβουνιάρη, Χρ. 2015. “Το ἄβατο τοῦ Ἁγίου Ὄρους ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ Δημοσίου Διεθνοῦς καὶ τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Δικαίου.” Νομικὴ Σχολή, Ἐθνικὸ καὶ Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν.
Σημειώσεις:
[1] parapolitika.gr [2] Κωδικὸς GR 1270003 καὶ ὀνομασία «Χερσόνησος Ἄθως». [3] MedINA (2013) σ.5. [4] Καρβουνιάρη, Χρ. (2015) σ.56. [5] Official Journal of EE, L 239 τῆς 22ης Σεπτεμβρίου 2000, δήλωση ὑπ’ ἀριθμὸν 5, σσ. 83-89, παρὰ Καρβουνιάρη, Χρ. (2015) ὑποσ.156 σ.50. [6] MedINA (2013) σ.10. [7] un.org [8] wef.org [9] Anderson (2021) σ.192. [10] wikipedia.org [11] med-ina.org [12] whc.unesco.org [13] initiatives.weforum.org [14] unfccc.int [15] news.un.org [16] wikipedia.org [17] un.org [18] news.un.org [19] wikipedia.org [20] unesco.org [21] wikipedia.org [22] Ὅ.π. [23] capital.gr
