Τῆς κας Μαρίας Ἐλευθερίας Γ. Γιατράκου,
Δρ. Ἱστ.Φιλ. Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
4ον.-Τελευταῖον
Καὶ τὰ παιδιὰ τῆς Ἑλλάδας μὲ τὴ φυσικὴ λεβεντιὰ καὶ πατριδολατρεία τους ἀφουγκράσθηκαν τὰ λόγια τοῦ ποιητῆ κι ἔγραψαν σελίδες δόξας καὶ μεγαλείου στὶς δυσπρόσιτες καὶ χιονισμένες κορυφὲς τῆς Πίνδου κι ἔτσι ὁ Κωστὴς Παλαμᾶς συνεπαρμένος ἀπ᾽ τὶς νίκες τῶν Ἑλλήνων γράφει τὸ τελευταῖο του ποίημα μὲ τίτλο: «Ἡ νίκη».
«Παιδιά μου ὁ πόλεμος, / γιὰ σᾶς περνάει θριαμβευτὴς /
τῶν ἄδικων ὁ πόλεμος / δὲν εἶν ἐκδικητής / εἶναι ὁ
θυμὸς τῆς ἄνοιξης / καὶ τῆς δημιουργίας; / Κι ἂν
εἶναι, καὶ στὸν / πόλεμο μέσα ἡ ζωὴ θυσία, /
ὁ τάφος εἶναι πέρασμα / πρὸς τὴν Ἀθανασία!»
Ὁ Κωστὴς Παλαμᾶς ἐξαντλημένoς ἤδη ἀπὸ τὴν πολυετῆ ἀνύψωσή του στὴν τέχνη, γερασμένος μὲ ἄσπρα τὰ μαλλιὰ καὶ τὰ γένεια, ἄσπρα τὰ δασιὰ πυκνὰ φρύδια, ποὺ ἔπεφταν καὶ σκέπαζαν σχεδὸν τὰ μάτια του, δὲν ἄντεξε στὸ χαμὸ τῆς στοργικῆς συντρόφου του, ποὺ πέθανε στὶς 9 Φεβρουαρίου 1943, καὶ δεκαοκτὼ ἡμέρες ἀργότερα προσευχόμενος καὶ σιγοψέλνοντας ψαλμοὺς ἔφυγε κι αὐτὸς γιὰ τοὺς οὐρανούς, γιὰ τὴν αἰώνια ἀνάπαυση.
Ἔφυγε ὁ Παλαμᾶς ποὺ ἀναφέρθηκε στὴν ποίησή του σ᾽ ὅλες τὶς μεγάλες στιγμὲς τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς μας πίστης καὶ μὲ τὸν πλοῦτο τῶν κοσμητικῶν του ἐπιθέτων προσφώνησε τὴν Παναγία μας μὲ τὰ κατὰ τόπους ὡραῖα ἐπίθετά της, μαζεμένα ἀπ᾽ ὅλη τὴν Ἑλλάδα καὶ ἀραδιασμένα ἁρμονικὰ στοὺς ἑξῆς στίχους του: Παντάνασσα, Ἐλεοῦσα, Γλυκοφιλοῦσα, Ἀκάθιστη, Γιάτρισσα, Πονολύτρα, Παραμυθιά, Περίβλεφτη, Πανάχραντη, Ὁδηγήτρα, Ἀντιφωνήτρια, Τριχεροῦσα, Βαγγελίστρα, Γοργοεπήκοη, Ἀθηναία, Ρωμαία, Φανερωμένη! [Φ.124]20.
Πέθανε στὶς 3.20 π.μ., ἡμέρα Σάββατο, τῆς 27ης Φεβρουαρίου 1943. Τὸ θλιβερὸ ἄγγελμα διαδόθηκε ἀστραπιαῖα ἀπὸ στόμα σὲ στόμα σ᾽ ὅλη τὴ Γερμανοκρατούμενη πρωτεύουσα21. Ὁ Παλαμᾶς δὲν ἀνῆκε πλέον στὴν οἰκογένειά του ἀλλὰ σ᾽ ὁλόκληρο τὸ ἔθνος. Μία λαοθάλασσα ἔψαλλε μὲ ρίγη ἐθνικῆς συγκινήσεως τὸν Ἐθνικό μας Ὕμνο. Κι ἐνῶ τὸ φέρετρο κατέβαινε στὸν τάφο, ἀκούστηκε ἡ βροντώδης καὶ θαρραλέα φωνὴ τοῦ Ἄγγελου Σικελιανοῦ στὸν ὕστατο ποιητικὸ ἐθνικὸ ἀποχαιρέτισμα ποὺ ἦταν ταυτόχρονα καὶ μία δυναμικὴ ἀντιστασιακὴ πράξη μπροστὰ στὰ μάτια τῶν ἐμβρόντητων κατακτητῶν22.
«…Ἠχῆστε οἱ σάλπιγγες…/ καμπάνες βροντερές/
δονῆστε σύγκορμη τὴ χώρα / πέρα ὣς πέρα…
Σ᾽ αὐτὸ τὸ φέρετρο ἀκουμπᾶ ἡ Ἑλλάδα!
…………………………………………
Σημαῖες τῆς λευτεριᾶς, ξεδιπλωθεῖτε!»
Στὴν κηδεία τοῦ Παλαμᾶ, στὸ Α´ Νεκροταφεῖο Ἀθηνῶν, κάτω ἀπ᾽ τὸ πέλμα τοῦ κατακτητοῦ, ἕνας λαός, μὲ μυριόστομες φωνὲς γονάτιζε, δάκρυζε καὶ τραγουδοῦσε τὸν Ἐθνικό μας Ὕμνο.
Τὸ 2004 μαζὶ μὲ τὸν Ἐθνικό μας Ὕμνο, παιανίσθηκε καὶ ἀκούστηκε πανανθρώπινα, οἰκουμενικά, ὁ Ὀλυμπιακὸς Ὕμνος ποὺ ἔγραψε ὁ Κωστὴς Παλαμᾶς καὶ μελοποίησε ὁ Σπύρος Σαμάρας.
«Ἀρχαῖο Πνεῦμα ἀθάνατο, ἁγνὲ πατέρα
τοῦ ὡραίου, τοῦ μεγάλου καὶ τ’ ἀληθινοῦ
Κατέβα, φανερώσου κι ἄστραψε ἐδῶ πέρα
στὴ δόξα τῆς δικῆς σου γῆς καὶ τ’ οὐρανοῦ»
Σίγουρα τότε μαζὶ μὲ ὅλους ἐμᾶς θὰ ἀγάλλεται ἡ ψυχή του, ὅταν αἰσθάνεται ὅτι βιώνονται οἱ στίχοι του,
«Καὶ τρέχει στὸ ναὸ ἐδῶ προσκυνητὴς
Σὰν ἀρχαῖο πνεῦμα ἀθάνατο κάθε λαός».
Ὁ ἀπόηχος τῶν στίχων τοῦ λυράρη τῆς πατρίδας, τῆς θρησκείας, τῆς ἀγάπης, τῆς δικαιοσύνης καὶ τῆς ὀμορφιᾶς τῆς ζωῆς, τοῦ στοχασμοῦ καὶ τῶν ὑψηλῶν ἀναζητήσεων δὲν θὰ πάψει νὰ εὐφραίνει τὶς καρδιὲς καὶ νὰ νοηματίζει τὴ ζωή.
Σημειώσεις:
20. Βλ. Χ. Π. Ἀνδριώτης, Ἡ γλῶσσα τοῦ Παλαμᾶ, Περιοδικὸν «Νέα Ἑστία», Χριστούγεννα 1943, σ. 260. 21. Βλ. Μιχ. Περάνθη, Ποιητικὴ Ἀνθολογία, ὅ.π. , σ. 97. 22. Βλ. Παναγιώτας Ἰ. Δασκαλάκη, ὅ.π.