«Πνευματική φαρέτρα τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ»
Ὑπό Γέροντος Κλεόπα Ἠλίε
Σπουδαστής: Τί εἴδους Μυστήριο εἶναι ἡ Μετάνοια;
Ἱερεύς: Ή Μετάνοια ἤ ἐξομολόγησις εἶναι Μυστήριο μέ τό ὁποῖο ὁ Θεός συγχωρεῖ, μέσῳ τοῦ Πνευματικού, τίς ἁμαρτίες τῶν χριστιανῶν, πού μετανοούν εἰλικρινά καί έξομολογοῦνται ἐνώπιον τοῦ ἐξομολόγου ἱερέως.
Μετάνοια, κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό, εἶναι ἡ ἐπιστροφή ἀπό τό παρά φύσι στό κατά φύσι καί ἀπό τόν διάβολο στόν Θεό διά τῆς ἀσκήσεως καί τῶν πνευματικών ἀγώνων. "Ετσι λέγει ὅτι εἶναι ἡ ἐπιστροφή μέ καλή προαίρεσι ἀπό τήν έμπάθεια στήν κατάστασι τῆς άγνότητος. Ή Μετάνοια εἶναι τεσσάρων εἰδῶν: 1) ή μεταμέλεια, 2) ή έξαγόρευσις τῶν ἁμαρτιῶν μέ ζῶσα φωνή, 3) ή έκπλήρωσις τοῦ διορισμένου κανόνος ἀπό τόν Πνευματικό καί 4) ή λύσις τῶν ἁμαρτιῶν. Κανείς Πνευματικός δέν μπορεῖ νά λύση τίς ἁμαρτίες κάποιου, ὁ ὁποῖος δέν αναλαμβάνει νά κάνη τόν κανόνα πού τού ἔχει έπιβληθῆ.
Ή Μετάνοια ὡς Μυστήριο θεσπίσθηκε καί καθιερώθηκε ἀπό τόν Σωτήρα, ὁ ὁποῖος τό ἔδωσε τότε, ὅταν εἶπε σ' ὅλους τούς Ἀποστόλους Του: «ἀμήν λέγω ὑμῖν, ὅσα ἐάν δήσητε ἐπί τῆς γῆς, έσται δεδεμένα ἐν τῶ οὐρανῶ, καί ὅσα ἐάν λύσητε ἐπί τῆς γῆς, έσται λελυμένα ἐν τῶ οὐρανῶ» (Ματθ. 18,18), καί τό συνέστησε μετά τήν Άνάστασί Του, ὡσάν ἕνα καρπό της ἀναστάσεώς Του, ὅταν, φανερωθείς στούς Ἀποστόλους Του, τούς εἶπε: «Λάβετε Πνεῦμα ἅγιον" άν τίνων άφήτε τάς ἁμαρτίας, άφίενται αὐτοῖς, άν τίνων κρατήτε, κεκράτηνται» (Ίωάν. 20, 22- 25).
Στόν νόμο τοῦ Μωῦσέως δέν ὑπήρχε μετάνοια οὔτε ὑπομονή καί ἐγκράτεια κατά τῆς ἁμαρτίας, ὁ θάνατος πληρωνόταν μέ θάνατο, ὁ φονεύς κατέφευγε καί σωζὅταν ἀκόμη καί στό Βήμα γιά νά μή θανατωθῆ: «ὀφθαλμόν ἀντί ὀφθαλμοῦ, οδόντα ἀντί οδόντος, χείρα ἀντί χειρός, πὁδα άντι ποδός, κατάκαυμα άντι κατακαύματος, τραῦμα άντι τραύματος, μώλωπα άντι μώλωπος» ('Έξοδ. 21, 12-25). ὁποιος ἔφερε κάποιο φορτίο τό Σάββατο ή ἔκανε κάποια ἐργασία, ἀκόμη καί αν μετανοοῦσε καί ὑποσχόταν ὅτι δέν θά τό κάνη πάλι, δέν έσυγχωρεῖτο, ἀλλά ἔπρεπε οπωσδήποτε νά πεθάνη. "ὁποιος ἀναβε φωτιά στό σπίτι του τό Σάββατο δέν έσυγχωρεῖτο καί ἔπρεπε νά πεθάνη ('Έξοδ. 31, 13-15 καί Ἀριθμ. 15, 32-36). ἐάν ἔκανε κάποιος κάποια άκὅλαστη πρᾶξι, ἔπρεπε οπωσδήποτε νά πεθάνη (Λευϊτ. 20, 10-20), καί ἄλλες διατάξεἰς τέτοιου εἴδους.
Μέ τέτοιες ἐντολές εἶχε δοθῆ ὁ νόμος στούς Εβραίους. ἀλλά στόν νέο νόμο τοῦ Χριστοῦ, τό Εὐαγγέλιο ή νόμο τῆς Πίστεως, συμβαίνει ἄραγε τόἴδιο πρᾶγμα; Σίγουρα ὄχι. Διότι ὁ Θεός ἔστειλε τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Πρόδρομο νά φωνάξη: «Μετανοεἴτε· ήγγικε γάρ ή βασιλεία τῶν οὐρανῶν... ποιήσατε ούν καρπόν ἄξιον τῆς μετανοίας» (Ματθ. 3, 1-8). «ὁ ἔχων δύο χιτῶνας μεταδότω τω μή ἔχοντι καί ὁ ἔχων βρώματα ὁμοίως ποιείτω» (Λουκ. 3,11). Στούς τελώνες εἶπε νά μή ζητοῦν τίποτε περισσότερο άπ5 αὐτό πού τούς άνήκει (πρβλ. Λουκ. 3,13). Στούς στρατιώτες πού τόν ερώτησαν καί αὐτοί τί νά κάνουν γιά νά συγχωρηθοῦν, τούς ἔλεγε: «Μηδένα διασείσητε μηδέ συκοφαντῆσητε, καί άρκεῖσθε τοις ὁψωνίοις ὑμῶν» (Λουκ. 3, 11-14). Ερχόμενος ὁ Κύριος στόν κόσμο, ἐδίδασκε: «Μετανοεἴτε καί πιστεύετε ἐν τῶ Εὐαγγελίφ» (Μάρκ. 1,15), «ὁ νόμος καί οί προφήται έως Ἰωάννου" ἀπό τότε ή βασιλεία τοῦ Θεοῦ Εὐαγγελίζεται, καί πάς εις αυτήν βιάζεται» (Λουκ. 16,16). «"ὅτι ὁ νόμος διά Μωῦσέως εδόθη, ή χάρις καί ἡ ἀλήθεια διά Ἰησοῦ Χριστοῦ έγένετο» (Ίωάν. 1,17). ἐνῶ ὁ ἀπόστολος Παῦλος μᾶς λέγει: «τέλος γάρ νόμου Χριστός εις δικαιοσύνην παντί τω πιστεύοντι» (Ρωμ. 10,4), καί ὁποιος πιστεύει στόν Ἰησοῦ συγχωροῦνται ὅλες οι ἁμαρτίες του, τίς ὁποῖες δέν μποροῦσε νά συγχωρῆση ὁ νόμος τοῦ Μωῦσέως (Πράξ. 13,39).
Ή μετάνοια προκηρύχθηκε ἀπό τούς προφήτας, ὅπως εἶναι γραμμένο: «τάδε λέγει Κύριος, ζώ ἐγώ, ού βούλομαι τόν θάνατον τού άσεβοῦς, ὡς τό ἀποστρέψαι τόν άσεβη ἀπό τῆς ὁδοῦ αὐτοῦ καί ζῆν αὐτόν. Ἀποστροφή άποστρέψατε ἀπό τῆς οδού ὑμῶν...» (Ίεζεκ. 33,11 καί ἡσ. 1,16). ἐπίσης μέ αὐτό τό ὁποῖο λέγει τό "Αγιο Πνεῦμα: «ἐπιστράφηθι, Ἰσραήλ, πρός Κύριον τόν Θεόν σου, διότι ή σθένη σας έν ταίς ἄδικίαις σου. Λάβετε μεθ5 έαὐτῶν λόγους καί ἐπιστράφητε πρός Κύριον τόν Θεόν ὑμῶν' είπατε αὐτῶ ὅπως μή λάβητε ἄδικίαν καί λάβητε ἀγαθά, καί άνταποδώσομεν καρπόν χειλέων ἡμῶν» (ὡσηέ 14, 2- 3). Στούς ψαλμούς ὁμοίως γίνεται πολύς λόγος γιά τήν συγχώρησι τῶν ἁμαρτιῶν μέσῳ τῆς μετανοίας.
Ή μετάνοια ἀποβλέπει στήν επιστροφή πρός τόν Ἰησοῦ Χριστό καί τήν διδασκαλία τοῦ Εὐαγγελίου Του, στήν επιστροφή ἀπό τήν οδό τῆς κακίας στήν ὁδό τῆς Ἐκκλησίας. Ή μετάνοια συνίσταται στήν ἀπομάκρυνσι ἀπό τήν κακἤ ὁδό τῆς ἀπολαύσεως καί στό βάδισμα τῆς στενής καί τεθλιμμένης ὁδοῦ (Ματθ. 7,13). Μετάνοια σημαίνει τά κακά ἔργα τά ὁποῖα ἔκανες ν᾿ ἀποφασίσης νά μἤ τά έπαναλάβης (Β' Πέτρ. 2,20). Σημαίνει ἀκόμη νά ἐξομολογηθῆς τίς ἁμαρτίες σου στόν Πνευματικό ἱερέα (Α' Ίωάν. 1,9. Λουκ. 17,1 Γ Ίωάν. 20,19 καί ἄλλα). Παράδειγμα συγχωρήσεως ἁμαρτιῶν μέσῳ ἱερέως έφανέρωσε ὁ Κύριος μέ τήν συγχώρησι τοῦ παραλυτικού (Ματθ. 9, 1-8), τῆς ἁμαρτωλής γυναικός (Λουκ. 7, 36-50), τήν επιστροφή τοῦ άσώτου υιού (Λουκ. 15, 11-32), στήν άθώωσι τῆς γυναικός πού συνελήφθηκε έν ακολασία (Ίωάν. 8, 1- 11). Μέ λίγα λόγια, ὁ Κύριος μας Ἰησοῦς Χριστός, ὅπως ὁ 'ἴδιος έφανέρωσε, «...ἦλθε νά σώση τό ἀπολωλός», νά σώση τούς ἁμαρτωλούς πού θά μετανοήσουν (Ματθ. 18, 11-14), διότι δέν ἔχουν ἀνάγκη ἀπό ιατρό οί ύγιεῖς, ἀλλά οί ασθενείς (Ματθ. 9,12 καί Λουκ. 19, 1-10). Ή ιδέα τῆς χριστιανικής πίστεως εἶναι κανείς νά μή ἁμαρτῆςη πλέον, καθ' ὅσον λέγει ἐπίσης καί ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης: «Τεκνία μου, ταῦτα γράφω ύμίν 'ἵνα μή ἁμάρτητε' καί ἐάν τις ἁμάρτη, παράκλητον ἔχομεν πρός τόν Πατέρα, Ἰησοῦν Χριστόν δίκαιον" καί αὐτός ίλασμός έστι περί τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν, ού περί τῶν ήμετέρων δέ μόνον, ἀλλά καί περί ὅλου τού κόσμου» (Α' Ίωάν. 2, 1-2).
Σπουδαστής: Μήπως ή ἐξομολόγησις δέν πρέπει νά γίνεται στόν ἱερέα, ἀλλά μπροστά στούς ἄλλους χριστιανούς; Μήπως δηλ. αὐτή δέν πρέπει νά εἶναι μυστική ἀλλά δημόσια; Διότι αὐτό ἐξάγεται ἀπό τά λόγια τῆς Γραφῆς: «έξομολογεῖσθε ἀλλήλοις τά παραπτώματα, καί εὔχεσθε ὑπέρ ἄλλήλων, ὅπως ίαθῆτε» (Ίακ. 5,16).
Ἱερεύς: Δέν εἶναι κακό νά ἐξομολογούμεθα, ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Ἰάκωβος" ἀλλά μόνο αὐτοί πού ἔχουν τό χάρισμα τῆς ἱερωσύνης μποροῦν νά δίνουν καί τήν συγχώρησι τῶν ἁμαρτιῶν, πού προέρχεται ἀπό τόν Κύριο. Μόνο στούς Ἀποστόλους καί άπ' αὐτούς στούς διαδόχους τῶν πού ἔλαβαν τό χάρισμα τῆς ἱερωσύνης, δόθηκε ἀπό τόν Κύριο ή ἐξουσία τοῦ δεσμεῖν καί λύειν τίς ἁμαρτίες τῶν πιστῶν (Ματθ. 16,19 καί 18,18). Ἡ ἔκφρασις τοῦ ἁγίου Ἰακώβου στό ἀνωτέρω χωρίον «ἐξομολογεῖσθε ἄλλήλοις τά παραπτώματα» σημαίνει τόν ἱερέα πού δέχεται τήν μετάνοια ἀπό τό ἕνα μέρος καί τόν πιστό, ὁ ὁποῖος μετανοεῖ καί ζητεῖ τήν λύσι τῶν ἁμαρτιῶν του ἀπό τό ἄλλο μέρος. "ὅταν ὁ ἀπόστολος Παῦλος έκήρυττε τό Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ στήν "Εφεσο πολλοί άπ' αὐτούς πού εἶχαν πι- στεύσει, ἤρχοντο καί ἐξομολογοῦντο ὅλες τίς πράξεις ως εδόθη, ή χάρις καί ἡ ἀλήθεια διά Ἰησοῦ Χριστοῦ έγένετο» (Ίωάν. 1,17). ἐνῶ ὁ ἀπόστολος Παῦλος μᾶς λέγει: «τέλος γάρ νόμου Χριστός εις δικαιοσύνην παντί τω πιστεύοντι» (Ρωμ. 10,4), καί ὁποιος πιστεύει στόν Ἰησοῦ συγχωροῦνται ὅλες οί ἁμαρτίες του, τίς ὁποῖες δέν μποροῦσε νά συγχωρῆση ὁ νόμος τοῦ Μωῦσέως (Πράξ. 13,39).
Ή μετάνοια προκηρύχθηκε ἀπό τούς προφήτας, ὅπως εἶναι γραμμένο: «τάδε λέγει Κύριος, ζώ ἐγώ, ού βούλομαι τόν θάνατον τού άσεβοῦς, ὡς τό ἀποστρέψαι τόν άσεβῆ ἀπό τῆς οδού αὐτοῦ καί ζῆν αὐτόν. Ἀποστροφή Ἀποστρέψατε ἀπό τῆς οδού ὑμῶν...» (Ίεζεκ. 33,11 καί ἡσ. 1,16). Ἐπίσης μέ αὐτό τό ὁποῖο λέγει τό "Αγιο Πνεῦμα: «ἐπιστράφηθι, Ἰσραήλ, πρός Κύριον τόν Θεόν σου, διότι ήσθένησας έν ταίς ἄδικίαις σου. Λάβετε μεθ' εαὐτῶν λόγους καί ἐπιστράφητε πρός Κύριον τόν Θεόν ὑμῶν" είπατε αὐτφ ὅπως μή λάβητε ἀδικίαν καί λάβητε ἀγαθά, καί άνταποδώσομεν καρπόν χειλέων ἡμῶν» (ὡςηέ 14, 2- 3). Στούς ψαλμούς ὁμοίως γίνεται πολύς λόγος γιά τήν συγχώρησι τῶν ἁμαρτιῶν μέσῳ τῆς μετανοίας.
Ἡ μετάνοια ἀποβλέπει στήν ἐπιστροφή πρός τόν Ἰησοῦ Χριστό καί τήν διδασκαλία τοῦ Εὐαγγελίου Του, στήν ἐπιστροφή ἀπό τήν ὁδό τῆς κακίας στήν ὁδό τῆς Ἐκκλησίας. Ή μετάνοια συνίσταται στήν ἀπομάκρυνσι ἀπό τήν κακἤ ὁδό τῆς ἀπολαύσεως καί στό βάδισμα τῆς στενής καί τεθλιμμένης οδού (Ματθ. 7,13). Μετάνοια σημαίνει τά κακά ἔργα τά ὁποῖα ἔκανες ν5 ἀποφασίσης νά μἤ τά έπαναλάβης (Β' Πέτρ. 2,20). Σημαίνει ἀκόμη νά ἐξομολογηθῆς τίς ἁμαρτίες σου στόν Πνευματικό ἱερέα (Ά Ίωάν. 1,9. Λουκ. 17,11. Ίωάν. 20,19 καί ἄλλα). Παράδειγμα συγχωρήσεως ἁμαρτιῶν μέσῳ ἱερέως έφανέρω- σε ὁ Κύριος μέ τήν συγχώρησι τοῦ παραλυτικού (Ματθ. 9, 1-8), τῆς ἁμαρτωλής γυναικός (Λουκ. 7, 36-50), τήν ἐπιστροφἡ τοῦ άσώτου υἱοῦ (Λουκ. 15, 11-32), στήν άθώωσι τῆς γυναικός πού συνελήφθηκε έν ακολασία (Ίωάν. 8, 1- 11). Μέ λίγα λόγια, ὁ Κύριος μας Ἰησοῦς Χριστός, ὅπως ὁ "ἴδιος έφανέρωσε, «...ἦλθε νά σώση τό ἀπολωλός», νά σώση τούς ἁμαρτωλούς πού θά μετανοήσουν (Ματθ. 18, 11-14), διότι δέν ἔχουν ἀνάγκη ἀπό ιατρό οί ύγιέϊς, ἀλλά οί ἀσθενεῖς (Ματθ. 9,12 καί Λουκ. 19, 1-10). Ή ιδέα τῆς χριστιανικής πίστεως εἶναι κανείς νά μή ἁμαρτῆςη πλέον, καθ' ὅσον λέγει ἐπίσης καί ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης: «Τεκνία μου, ταῦτα γράφω ύμίν ἵνα μή ἁμάρτητε' καί ἐάν τις ἁμάρτη, παράκλητον ἔχομεν πρός τόν Πατέρα, Ἰησοῦν Χριστόν δίκαιον καί αὐτός ίλασμός έστι περί τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν, ού περί τῶν ήμετέρων δέ μόνον, ἀλλά καί περί ὅλου τού κόσμου» (Α' Ίωάν. 2, 1-2).
Σπουδαστής: Μήπως ή ἐξομολόγησις δέν πρέπει νά γίνεται στόν ἱερέα, ἀλλά μπροστά στούς ἄλλους χριστιανούς; Μήπως δηλ. αὐτή δέν πρέπει νά εἶναι μυστική ἀλλά δημόσια; Διότι αὐτό ἐξάγεται ἀπό τά λόγια τῆς Γραφῆς: «ἐξομολογεῖσθε ἀλλήλοις τά παραπτώματα, καί εὔχεσθε ὑπέρ ἀλλήλων, ὅπως ίαθῆτε» (Ίακ. 5,16).
Ἱερεύς: Δέν εἶναι κακό νά ἐξομολογούμεθα, ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Ἰάκωβος, ἀλλά μόνο αὐτοί πού ἔχουν τό χάρισμα τῆς ἱερωσύνης μποροῦν νά δίνουν καί τήν συγχώρησι τῶν ἁμαρτιῶν, πού προέρχεται ἀπό τόν Κύριο. Μόνο στούς Ἀποστόλους καί άπ' αὐτούς στούς διαδόχους των πού ἔλαβαν τό χάρισμα τῆς ἱερωσύνης, δόθηκε ἀπό τόν Κύριο ή ἐξουσία τοῦ δεσμεῖν καί λύειν τίς ἁμαρτίες τῶν πιστῶν (Ματθ. 16,19 καί 18,18). Ἡ ἔκφρασις τοῦ ἁγίου Ἰακώβου στό ἀνωτέρω χωρίον «ἐξομολογεῖσθε ἀλλήλοις τά παραπτώματα» σημαίνει τόν ἱερέα πού δέχεται τήν μετάνοια ἀπό τό ἕνα μέρος καί τόν πιστό, ὁ ὁποῖος μετανοεῖ καί ζητεῖ τήν λύσι τῶν ἁμαρτιῶν του ἀπό τό ἄλλο μέρος. "ὅταν ὁ ἀπόστολος Παῦλος έκήρυττε τό Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ στήν "Εφεσο πολλοί άπ' αὐτούς πού εἶχαν πιστεύσει, ἤρχοντο καί ἐξομολογούντο ὅλες τίς πράξεις τους (Πράξ. 19,18). ἀλλά σέ ποιόν ἤρχοντο, παρά στόν Παῦλο γιά νά λάβουν καί τήν συγχώρησι τῶν ἁμαρτιῶν τους. ὁ ἀπόστολος Παῦλος άφώρισε αὐτόν πού εἶχε κάνει μία μεγάλη ἁμαρτία στήν Κόρινθο καί πάλι τόν δέχθηκε στήν ἐκκλησία, ἀφοῦ μετενόησε (Α' Κορ. 5 καί Β' Κορ. 2, 5-11). ὁ ἴδιος ἀπόστολος ἔστειλε στόν σατανᾶ τόν Ύμέναιο καί Αλέξανδρο γιά νά μάθουν καί οἱ ἄλλοι νά μή βλασφημοῦν (Α' Τιμ. 1,20). "Ετσι λοιπόν, ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἔδωσε τήν ἐξουσία «τοῦ δεσμεῖν καί λύειν» μόνο στούς μαθητάς καί Ἀποστόλους Του καί ὄχι στόν οὁποιονδήποτε, ὅπως νομίζουν μερικοί. Στήν Μέλλουσα Κρίσι τοῦ Χριστοῦ θά φανῆ ποιός εἶχε αὐτή τήν ἐξουσία στήν γῆ, δοσμένη άπ' Αὐτόν, γιά νά λύνη καί νά συγχωρῆ τίς ἁμαρτίες τῶν ἀνθρώπων, ἀλλά τότε θά εἶναι γιά μερικούς πολύ άργά.
Σπουδαστής: Λέγουν μερικοί, ἀλήθεια, ὅτι ἡ έξομο- λόγησις πρέπει νά γίνεται κατ' εύθεῖαν στόν Θεό: «Έλέησόν με, ὁ Θεός, κατά τό μέγα έλεὁς σου καί κατά τό πλῆθος τῶν οίκτιρμών σου έξάλειψον τό άνόμημά μου. ἐπί πλεῖον πλῦνόν με ἀπό τῆς ἀνομίας μου καί ἀπό τῆς άμαρτίας μου καθάρισόν με» (Ψαλμ. 50, 1-3). Αὐτός ὁ ψαλμός λέγει νά άπευθυνώμεθα πρός τόν Θεό: «ὅτι τήν ἀνομίαν μου ἐγώ γινὡσκω καί ἡ ἁμαρτία μου ἐνώπιον μού έστι διά παντός». ἐνῶ στόν 31ον ψαλμό εἶναι γραμμένο: «τήν άμαρτίαν μου ἐγνώρισα καί τήν ἀνομίαν μου οὐκ έκάλυψα. Είπα" έξαγορεύσω κατ' έμοῦ τήν ἀνομίαν μου τω Κυρίω' καί συ άφήκας τήν άσέβειαν τῆς καρδίας μου» (στ. 5).
Ἱερεύς: Προηγουμένως σοῦ έφανέρωσα ὅτι ἡ λύσις τῶν ἁμαρτιῶν προέρχεται ἀπό τήν θυσία τού Σωτῆρος. Αὐτός τήν έδωκε στούς ἱερεῖς.
Στήν Παλαιά Διαθήκη ή ἐξομολόγησις γινόταν κατ' εύθεῖαν στόν Θεό διότι δέν μποροῦσε νά γίνη μέ ἄλλον τρόπο. ἀλλά ή ἐξομολόγησις αὐτή ἦταν μόνο μία μετάνοια, ὄχι ἕνα Μυστήριο Μετανοίας, ἀφοῦ στόν παλαιὁ Νόμο οὔτε ή ἱερωσύνη ἦταν ἕνα Μυστήριο μέ τό ὁποῖο οί ἱερεῖς νά λαμβάνουν ἀπό τόν Θεό τήν ἐξουσία «τοῦ δεσμείν καί λύειν» τίς ἁμαρτίες τῶν ἀνθρώπων. Αὐτό τό Μυστήριο συνεστήθηκε μόλις στήν Καινή Διαθήκη, συγκεκριμένα μετά τήν ἀνάστασι τοῦ Κυρίου καί ἀφοῦ Αὐτός ἔστειλε στόν κόσμο τό "Αγιο Πνεῦμα μέ τόν πλούτο τῶν ένθέων χαρισμάτων Του.
Παρ' ὅλα αὐτά, ἀκόμη καί στήν Παλαιά Διαθήκη συναντοῦμε περιπτώσεις κατά τίς οποίες ή ἐξομολόγησις τῶν ἁμαρτιῶν δέν γινόταν κατ' εύθείαν στόν Θεό. "Ενα παράδειγμα ὁ ἴδιος ὁ ψαλμωδός Δαβίδ ἔξωμολογήθηκε στόν Προφήτη Νάθαν (Β' Βασ. 12,13), ἐνῶ ὁ Ἀαρών ἔξωμολογήθηκε μέ μετάνοια στόν Μωῦσἤ καί ὄχι κατ' εύθείαν στόν Θεό (Ἀριθμ. 3, 11-22). ἰδού λοιπόν, ὅτι καί στήν Παλαιά Διαθήκη ὑπῆρχε καί ἔμμεσα ή δυνατότης έξὁμολογήσεως έν μετανοία.
Σπουδαστής: Λέγεται ἀκόμη ὅτι ἡ συγχώρησις τῶν ἁμαρτιῶν ἔρχεται κατ' εύθείαν ἀπό τόν Θεό, χωρίς τήν μεσολάβησι τῶν ἱερέων, διότι ἔτσι μᾶς ἐδίδαξε ὁ Σωτήρ νά κάνουμε: «Καί άφες ήμίν τά οφειλή ματ α ἡμῶν» (Ματθ. 6,12). Κατ' εύθείαν ἀπό τόν Θεό ἔλαβαν τήν συγχώρησι: ὁ παραλυτικός τῆς Καπερναούμ (Μάρκ. 2,5 καί Λουκ. 5,20), ή ἁμαρτωλή γυναίκα στό σπίτι τοῦ Σίμωνος (Λουκ. 7,48), ὁ ληστής ἐπί τοῦ σταυροῦ (Λουκ. 23,43) κλπ. Κανείς άπ΄ αὐτούς δέν εἶχε τήν ἀνάγκη ἱερέων γιά νά λάβη τήν συγχώρησι.
Ἱερεύς: Οί ἀνωτέρω περιπτώσεις μέ τά χωρία πού ἀνἔφερες δέν ἔχουν καμμία σχέσι μέ τό Μυστήριο τῆς Μετανοίας καί τήν ἐξομολόγησι ἁμαρτιῶν στόν ἱερέα, διότι αὐτές ἀναφέρονται μεμονωμένα τόν καιρό πού ὁ Κύριος ἀκόμη δέν εἶχε συστῆσει τήν Μετάνοια ὡς Μυστήριο οὔτε τήν ἱερωσύνη μέ τήν ἐξουσία «τοῦ δεσμείν καί λύειν» τίς ἁμαρτίες, πού ἔδωσε ἀργότερα στούς Ἀποστόλους Του. Τότε ἦταν ἀκόμη παρών ὁ Ἰησοῦς καί, συνεπῶς, ὡς ἀληθινός Θεός, ἔλυνε ὁ "ἴδιος τίς ἁμαρτίες τῶν ἀνθρώπων. Ἐμεῖς γνωρίζουμε ὅτι αὐτή τήν δύναμι ἔδωσε στούς Ἀποστόλους Του μετά τήν έκ νεκρῶν ἀνάστασι Του, ὅταν φανερώθηκε καί τούς εἶπε: «Εἰρήνη ὑμῖν καθώς άπέσταλκέ με ὁ πατήρ, κάγώ πέμπω ύμᾶς. Καί τοῦτο εἰπών ἐνεφύσησε καί λέγει αὐτοῖς λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον ἄν τίνων ἀφῆτε τάς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, άν τίνων κρατῆτε, κεκράτηνται» (Ίωάν. 20, 21-23). Βλέπεις λοιπόν, ὅτι τόσο τήν χάρι τοῦ Παναγίου Πνεύματος, ὅσο καί τήν ἐξουσία «τοῦ δεσμεῖν καί λύειν» ἔδωσε ὁ Σωτήρ στούς μαθητάς Του, μετά τήν ἀνάστασι Του. "Οσον ἀφορᾶ τήν προσευχή, ἤ καλύτερα νά ειπούμε τά λόγια τῆς προσευχής «Πάτερ ἡμῶν» μέ τά ὁποῖα άπευθυνόμεθα κατ᾿ εύθείαν στόν Θεό γιά τήν συγχώρησι τῶν ἁμαρτιῶν μας, δέν παραμερίζεται ἡ μεσολάβησις τῶν ἱερέων γιά τήν λύσι τῶν ἁμαρτιῶν μας μέσῳ τῆς ἐξὁμολογήσεως, διότι αὐτά δέν ἔχουν κάποια σχέσι μέ αὐτό τό Μυστήριο. ἐμεῖς μποροῦμε νά ζητήσουμε τήν συγχώρησι τῶν ἁμαρτιῶν μας καί ἔξω ἀπό τό Μυστήριο τῆς Μετανοίας. Μποροῦμε νά τήν ζητήσουμε κατ' εύθείαν σέ ὁποιαδήποτε κατάστασι μετανοίας εὑρισκόμεθα καί μέ ὁποιαδήποτε προσευχή, ἰδιαίτερα τότε, ὅταν ὑποσχώμεθα νά πράξουμε καλά ἔργα, ὅπως εἶναι ἡ περίπτωσις ἐδῶ, ὅταν λέγουμε στήν συνέχεια: «...ὡς καί ημείς άφίεμεν τοις ὁφειλέταις ἡμῶν». Τήν συγχώρησι μερικῶν ἁμαρτιῶν μποροῦμε νά λάβουμε, ἐκτός ἀπό τό Μυστήριο τῆς Μετανοίας, καί μέ τίς προσευχές τῶν ἱερέων. Γιά παράδειγμα μέ τήν προσευχή, τήν συναίσθησι τῆς ένοχής μας καί ἀναζήτησι τοῦ θείου ελέους, τά ἀγαθά ἔργα κλπ.
Ὅμως τό Μυστήριο της Μετανοίας εἶναι ἕνα μέσον πολύ σίγουρο καί πολύ πρακτικό. Ή συγχώρησις τῶν ἁμαρτιῶν μας μέ αὐτό εἶναι πλήρης καί ολοκληρωτική, κατά τό μέτρο τῆς πληρότητος πού ἔχει καί Αὐτό, χωρίς νά θεωροῦνται καταφρονητέα καί τά ἔργα πού ελκύουν τήν χάρι τοῦ Θεοῦ γιά τήν συγχώρησι, ὅπως ἡ προσευχή, ή νηστεία, ή εὐλάβεια, ή ἀγάπη καί ἄλλα. ἐπί πλέον μέ τό Μυστήριο αὐτό ἀποκτοῦμε τήν συγχώρησι μέ τήν ἐξουσία πού ὁ "ἴδιος ὁ Σωτήρ ἔδωσε στούς μαθητάς Του καί αὐτοί στούς διαδόχους τῶν. "Ετσι τά παραπάνω κείμενα δέν άντιπαρατίθενται στήν διδασκαλία καί τάξι τοῦ Μυστηρίου αὐτοῦ, μέσῳ τοῦ ὁποίου οί ἱερεῖς μόνο δίνουν τήν ἄφεσι τῶν ἁμαρτιῶν διά τοῦ Ίησοῦ Χριστοῦ.
Σπουδαστής: Πῶς πρέπει νά γίνεται ή ἐξομολόγησις στόν ἱερέα;
Ἱερεύς: Ή ἐξομολόγησις ἐνώπιον τοῦ Πνευματικοῦ πρέπει νά γίνεται ὡς ἑξῆς:
Νά εἶναι πλήρης, δηλαδή νά λέγωνται ὅλες οί διαπραχθείσες ἁμαρτίες ἀπό τήν τελευταία ἐξομολόγησι καί ὕστερα, καί νά μή κρύβη ὁ ἐξομολογούμενος καμμία ἐσκεμμένως.
Πρέπει νά εἶναι ἡ ἐξομολόγησις εἰλικρινής καί καλοπροαίρετη.
Πρέπει νά εἶναι μυστική, νά μή γίνεται δηλαδή ἐνώπιον ἄλλων.
Πρέπει νά γίνεται μέ ταπείνωσι καί μέ συντριβή τῆς καρδίας, μέ άηδία καί ἀποστροφή γιά τίς τελεσθεῖσες ἁμαρτίες καί μέ εἰλικρινῆ πόθο νά μή τίς διαπράξη πάλι ὁ ἐξομολογούμενος πιστός. Ή ἁπλή άπαρίθμησις καί έξαγόρευσις τῶν ἁμαρτιῶν, χωρίς δηλαδή συντριβή καί συναίσθησι, δέν επιφέρει καί τήν συγχώρησι, διότι λέγει ὁ Κύριος: «ἐάν μή μετανοήσητε, πάντες ὁμοίως ἀπολείσθε» (Λουκ. 13,5). Τό πιό ἀπαραίτητο καί σπουδαῖο εἶναι ὁ χριστιανός, ἀπό τήν μία μέχρι τήν ἄλλη ἐξομολόγησι του, νά προσπαθῆ ὅσο μπορεῖ, νά διορθώση τήν ζωή του φθάνοντας ἔτσι σιγά-σιγά στίς ἀρετές.
Σπουδαστής: Κάθε πότε πρέπει νά ἐξομολογοῦνται οἱ χριστιανοί;
Ἱερεύς: Ή ἐξομολόγησις δέν δεσμεύεται μέ διορίες καί προθεσμίες χρόνου. Μποροῦμε νά τρέχουμε στόν Πνευματικό ὅσες φορές αἰσθανόμεθα τήν ἀνάγκη νά ἐλαφρύνουμε τήν ψυχή μας ἀπό τό βάρος τῶν ἁμαρτιῶν μας, ἤ νά λάβουμε τήν παρηγοριά τῆς Χάριτος καί τήν ἐλπίδα τῆς συγχωρήσεως. "Οσο συχνότερα ἐξομολογούμεθα τόσο καλύτερα εἶναι γιά ἐμᾶς. Συνήθως σήμερα ή ἐξομολόγησις εἶναι σχετισμένη μέ τίς μεγάλες νηστεῖες τοῦ ἔτους: Τοῦ Πάσχα, τῶν Χριστουγέννων, τῆς Θεοτόκου καί τῶν ἁγίων Ἀποστόλων. Οί εὐλάβέστεροι μποροῦν νά ἐξομολογοῦνται μία φορά τόν μήνα ή συχνότερα, ἐνῶ οἱ ἄλλοι τό λιγώτερο μία φορά τό ἔτος.
Σπουδαστής: Ἄραγε ἔχουν τήν δύναμι οί ἱερεῖς νά συγχωροῦν ἁμαρτίες; Διότι εἶναι γραμμένο: «Τίς δύναται ἀφιέναι ἁμαρτίας εἰ μή μόνος ὁ Θεός;» (Λουκ. 5,21).
Ἱερεύς: Πράγματι, μόνο ὁ Θεός μπορεῖ νά συγχωρῆ ἁμαρτίες, ἀλλά στό Μυστήριο τῆς Μετανοίας δέν εἶναι ὁ Ἱερεύς πού συγχωρεῖ τίς ἁμαρτίες, ἀλλά μόνο ὁ Θεός διά μέσου τοῦ ἱερέως. ὁ Θεός εἶναι ἡ πηγή καί ἐξουσιαστής τῆς χάριτος πού συγχωρεῖ τίς ἁμαρτίες. Ὁ Ἱερεύς εἶναι μόνο ἕνας ὑπηρέτης αὐτῆς τῆς χάριτος. Συνεπῶς καί ἐμεῖς στήν ἐξομολόγησι δέν λαμβάνουμε τήν ἄφεσι ἀπό τόν ἱερέα, ἀλλά ἀπό τόν Θεό, μέσῳ τῆς χάριτος Του, τήν ὁποία μᾶς μεταφέρει ὁ Ἱερεύς. Ή χάρις δέν εἶναι ἰδική του, ἀλλά τοῦ Θεοῦ (Β' Κορ. 4,7) καί, ὅταν ἀκόμη εἶναι ἁμαρτωλός ὁ Ἱερεύς, δέχεται καί διατηρεί αὐτή τήν χάρι. Καί ὁ ἀπόστολος Πέτρος ἦταν ἁμαρτωλός, διότι ἀρνήθηκε τόν Κύριο καί Διδάσκαλο του, καί ὅμως ἔλαβε αὐτή τήν χάρι, ἀφοῦ μετενόησε. Ἔτσι ἔλαβε τήν χάρι καί ὁ ἀπόστολος Ἰωάννης, ἐνῶ καί ὁ ἴδιος ὁμολογεί ὅτι δέν ὑπάρχει ἄνθρωπος χωρίς ἁμαρτία στόν κόσμο (Α' Ίωάν. 1,8). Καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος θεωρεί τόν ἑαυτό του πρῶτο μεταξύ τῶν ἁμαρτωλών (Α' Τιμ. 1,15).
Σ' αὐτή τήν κατάστασι εἶναι καί ὁ Ἱερεύς, ὁ ὁποῖος λαμβάνοντας τήν χάρι ἀπό τό Μυστήριο τῆς ἱερωσύνης, μπορεῖ νά λύνη καί νά δένη τίς ἁμαρτίες τῶν ἀνθρώπων (Ματθ. 18,18 καί Ίωάν. 20, 21-23).
Μετάφρασις ἀπό τά ρουμανικά π. Δαμασκηνός Γρηγοριάτης
Μέ τήν εὐλογία τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου