«Πνευματική φαρέτρα τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ»
Τό πᾶν εἶναι σύνθετο: Τό σύμπαν, ὁ ἄνθρωπος, ἕνα φύλλο, μιά πέτρα, ἀκόμη καί τό ἄτομο. Ὁ προσανατολισμός τοῦ ἀνθρώπου σ΄ αὐτόν τόν σύνθετο κόσμο εἶναι μιά πολύ δύσκολη, μακρόχρονη καί φορτωμένη ὑπευθυνοτήτων πορεία. Αὐτόν τόν δρόμο δέν μπορεῖ νά τόν διανύσει ὁ ἄνθρωπος μόνος του, σάν ἕνας ἀγριάνθρωπος καί ἀπομονωμένος, ὅπως ὁ πρῶτος ἄνθρωπος χωρίς ἱστορία καί χωρίς κοινωνικές σχέσεις, ἀλλά ἐξαρτᾶται ἀπό τό περιβάλλον στό ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος γεννιέται καί μεγαλώνει: ἀπό τήν κληρονομικότητά του, τήν γεωγραφία στήν ὁποία ἀνήκει, τήν ἱστορία καί τόν πολιτισμό στόν ὁποῖο μεγαλώνει, τούς ἀνθρώπους μέ τούς ὁποίους ἔρχεται σέ ἐπαφή, μέ ὅλες τίς πολύπλοκες ἐπιρροές τίς ὁποῖες αὐτοί οἱ ἄνθρωποι ἐπηρεάζονται. Ἀκόμη ἐπιδροῦν ἐπάνω του ἡ πνευματικότητα, ἡ πίστη, οἱ ἰδέες, τά ἤθη, ἡ φιλοσοφία, ἡ νοοτροπία, ἡ συμπεριφορά, ἡ κοινωνικοπολιτική ὀργάνωση, οἱ οἰκονομικές σχέσεις καί οἱ ψυχικές ἐπαφές. Γενικά ὁ ἄνθρωπος εἶναι καρπός τῆς κοινότητας στήν ὁποία ζῆ καί κινεῖται.
Καί οἱ μεγαλύτεροι ἄνθρωποι ἔχουν σφάλει. Λάθη ἔκαναν ὁ Ὠριγένης, ὁ Πασκάλ, οἱ Ἀπόστολοι καί μαθητές τοῦ Κυρίου. Ἀλλά καί ποιός δέν ἁμάρτησε; Δέν μποροῦμε νά ζοῦμε καί νά μεγαλώνουμε μόνοι μας, ἀλλά σέ κοινωνία μέ τούς ἄλλους. Ἡ ἐπαφή μέ ἄλλους ἀνθρώπους, ἡ ἀνάγνωση, οἱ τέχνες, τό γενικό περιβάλλον διαπλάθουν τόν ἄνθρωπο.
Τό περιβάλλον δέν δίνει οὔτε τήν συνείδηση, οὔτε τήν προσωπικότητα τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά τά λειαίνει, τά παιδεύει, τά μορφώνει. Κάθε στιγμή ἐπηρεαζόμαστε ὁ ἕνας ἀπό τόν ἄλλο διά τῶν ἰδίων μας ἐσωτερικῶν βιωμάτων, διά τοῦ πνεύματος πού ἀναδύεται ἀπό μέσα μας, διά τῶν ψυχικῶν καί διανοητικῶν ἐκδηλώσεων, διά τῶν καθημερινῶν μας πράξεων, ὅσο ἐλάχιστες καί νά εἶναι. Ὁ παιδαγωγικός ρόλος τοῦ περιβάλλοντος εἶναι τεράστιος καί συχνά δέν τόν καταλαβαίνουμε.
Πέρα, ὅμως, ἀπό τήν ἐπίδραση τοῦ περιβάλλοντος καί τά πατρογονικά χαρακτηριστικά, τό ἀνθρώπινο πρόσωπο εἶναι μοναδικό καί κυρίαρχο. Αὐτός, ὁ ἄνθρωπος, εἶναι ὁ δεύτερος δημιουργός τοῦ κόσμου διότι γνωρίζει τίς ἀόρατες ἀρχές τοῦ κόσμου, προσπαθεῖ νά τίς ξεπερνάει, καί στήν συνέχεια νά ξεκουράζεται στήν κοινωνία του μέ τόν Δημιουργό καί Ἐξουσιαστή τῶν πάντων, τόν Θεό.
Ξεκινῶντας ἀπό τήν σύνθεση τῆς ὕπαρξής του, ὁ ἄνθρωπος καταλαβαίνει τήν ἑνότητα προέλευσης τῶν πάντων, ἡ ὁποία εἶναι ὁ Θεός. Ἀπό τότε πού μάθαμε τί εἶναι τό ἄτομο, μποροῦμε μέ μεγαλύτερη νηφαλιότητα νά θαυμάσουμε τήν κατασκευή του. Ἀπό τότε πού ξέρουμε κάτι γιά τούς νόμους τῆς κληρονομικότητας συγκλονιζόμαστε γιά τό μυστήριο πού κρύβεται μέσα σ᾿ αὐτούς. Καί μαθαίνοντας περί τῆς ἀρχῆς καί τοῦ τέλους τῆς ὕλης στό σύμπαν, κατανοοῦμε πιό ξεκάθαρα τήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ. Τό πᾶν, τά πάντα ὁδηγοῦν πρός τήν πίστη καί καλλωπίζονται διά τῆς πίστεως. Οὔτε ὁ σατανᾶς δέν μπορεῖ νά εἶναι ἄπιστος.
Ὁ χριστιανός ἔχει μιά ἄγρυπνη, ζωντανή, δυναμική καί δημιουργική συνείδηση. Οἱ Ἀπόστολοι συγκεντρώνουν τίς ἰδιότητες τοῦ πολιτισμένου πιστοῦ, γιά νά τίς προσανατολίσουν, ὄχι ἐναντίον τοῦ πολιτισμοῦ, ἀλλά πρός τόν Θεό, χρησιμοποιώντας τόν πολιτισμό, τήν τέχνη καί τήν ἐπιστήμη σάν ἐργαλεῖα προσέγγισης στόν Θεό.
Ἀπ᾿ αὐτήν τήν προοπτική μᾶς φαίνεται κενός ὁ λόγος μερικῶν ἠθικολόγων Κληρικῶν. Ὄχι βέβαια διότι ἡ ἠθική εἶναι ἀσήμαντη, ἀλλά διότι ἡ ἴδια πρέπει νά πηγάζει ἀπό τήν θρησκευτικότητα καί ἀπό τήν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι βίωση τῆς Χάριτος. Ἡ θρησκευτική ζωή εἶναι φωτιά καί καίει μέχρι τό πύρωμά της νά λύσει ὅλα τά προβλήματα τῶν ἀνθρώπων. Τότε οἱ πιστοί φτάνουν στόν Θεό καί δέν περιπλανοῦνται, δέν ἀστοχοῦν, διότι δέν εἶναι πιά μόνοι. Τό Ἅγιο Πνεῦμα τούς φωτίζει καί τούς προτρέπει.
Τί νά κάνουμε μέ τίς αἰσθήσεις; Πρέπει νά τίς γνωρίζουμε, νά τίς χρησιμοποιοῦμε σύμφωνα μέ τόν προορισμό μας καί νά τίς πειθαρχοῦμε. Κάθε αἴσθηση ἔχει μιά ἔννοια κι ἕνα βαθμό, τά ὁποῖα γνωρίζονται μόνο ὅταν ὁ νοῦς δέν ὑποδουλώνεται ἀπό τίς αἰσθήσεις, ἀλλά λειτουργεῖ σύμφωνα μέ τούς νόμους τῆς πρωτόγονης φύσης. Ἡ τροφή, ὁ ἀέρας τό νερό χρησιμοποιοῦνται μἐσα σέ ὡρισμένα ὁριακά πλαίσια, διότι ἀλλιῶς γίνονται βλαβερά. Καμμιά ὑπέρβαση τῶν αἰσθήσεων δέν εἶναι φυσιολογική καί δέν ὁδηγεῖ σέ εὐχαρίστηση. Κάθε τι τό φαγώσιμο δέν εἶναι καί καλό. Δέν εἶναι καλό νά δεῖς ὅτιδήποτε, ν᾿ ἀκούσεις ὁτιδήποτε, νά μυρίσεις ἤ νά ψηλαφήσεις ὁτιδήποτε, οὔτε ὅσονδήποτε, οὔτε ὅπως νἆναι, οὔτε ὁποτεδήποτε. Ὅλα πρέπει νά γίνονται μέ τό κατάλληλο μέτρο.
Τό πιό σημαντικό πρόβλημα σχετικά μέ τίς αἰσθήσεις εἶναι ἡ φιληδονία. Αὐτή περιέχει μέσα της τό μυστήριο τοῦ πολλαπλασιασμοῦ τοῦ ἀνθρώπου καί εἶναι, ἀπ᾿ αὐτή τήν πλευρά, μιά τελείωση τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου. Γι΄ αὐτό, ὅμως ὅσο δελεαστικές καί νά εἶναι οἱ αἰσθησιακές ὀμορφιές, τελικά μόνο ἡ ἀγνή καί γεμάτη μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ ψυχή μπορεῖ νά προσφέρει χαρά καί νόημα στήν ἐνδόμυχη ἐπικοινωνία μέ τόν ἄλλο.
Ἡ σεξουαλική ἀσέλγεια εἶναι φθορά καί ἀλλοτρίωση. Ὁ ἐλεύθερος ἔρωτας καταστρέφει τόν ἄνθρωπο καί διαλύει τήν κοινωνία. Τό ἴδιο τό ἀνθρώπινο γένος κινδυνεύει διά τῆς σεξουαλικῆς κατάχρησης. Οἱ διεστραμμένες μορφές τῆς σεξουαλικότητας εἶναι ἡ ἀπόδειξη εἴτε ἑνός ἀρρώστου ἀνθρώπου, εἴτε μιᾶς νοσηρῆς κοινωνίας. Ἡ διαστροφή ἀφήνει βαθειές οὐλές στήν κληρονομικότητα, στήν ψυχή καί στήν κοινωνία. Στήν ἀρχή αὐτή μπορεῖ νά γίνεται σάν μιά πλάνη, μιά μικρή ὑπέρβαση, ἕνα πάθος, ἀλλά ὕστερα πρέπει νά παρακολουθεῖται διότι μετατρέπεται σέ ἀρώστεια, γίνεται κοινωνικό πρόβλημα, μιά νοσηρότητα πού χρειάζεται αὐστηρή, ἐκτενή καί βαθειά θεραπεία.
Ἡ ἄθληση, ἡ ἐργασία, τό καλό ἀνάγνωσμα, ὁ διαλογισμός τῶν πνευματικῶν, ἡ ἐξομολόγηση, ἡ νηστεία, ἡ ἀγρυπνία, οἱ μετάνοιες, ἡ ταπείνωση καί ἡ ὑποταγή σέ σωματικές ἀσκήσεις τοποθετοῦν τόν νοῦ καί τήν θέληση σάν ἄρχοντες πάνω ἀπό τήν σαρκική ἡδονή. Τό πιό ἰσχυρό ὅπλο, ὅμως, εἶναι ἡ αὐτοκριτική τῶν δικῶν μας λογισμῶν, φαντασιῶν, ἐπιθυμιῶν καί σχέσεων μέ τό περιβάλλον, διότι ἡ ἀνηθικότητα ἀρχίζει μέ τήν ἀκολασία τοῦ λογισμοῦ.
Ὅταν σκέφτεσαι μέ ἐπιθυμία τίς ἀπολαύσεις, φορτώνεσαι μέ εἰκόνες τέτοιου εἴδους. Ὅταν συνοδεύονται καί μέ μουσική καί διεγερτικούς ἤχους καί ὑπάρξει κάποια πρόκληση πρός τήν φιληδονία, τότε νικιέσαι ἀπό τόν ἄμεσο πειρασμό καί εἶσαι σχεδόν χαμένος. Λοιπόν, πρέπει νά φεύγεις ἀπό τόν πειρασμό, νά μήν ἀφήνεις καμμιά αἴσθηση σέ ἀποχαύνωση καί ἰδιαίτερα νά φροντίζεις γιά νά εἶναι καθαρός ὁ ψυχικός σου κόσμος. Ὑγιής εἶναι μόνο ὁ ἄνθρωπος πού ὑποδουλώνει καί βασιλεύει ἐπάνω στίς αἰσθήσεις του. Μόνο ὁ ἄνθρωπος χωρίς Θεό μπορεῖ νά καταστρέψει τίς αἰσθήσεις του, ἀπομακρύνοντάς τες ἀπό τόν σκοπό πού μᾶς τίς χάρισε ὁ Δημιουργός.
Ὄχι μόνο οἱ αἰσθήσεις, ἀλλά καί ὁλόκληρη ἡ παιδεία τοῦ ἀνθρώπου πρέπει νά μορφώνεται σέ θρησκευτικό πνεῦμα. Ὅσο περισσότερη ἐκπαίδευση, τόσο καί ἀνώτερη πρόοδο. Ὅσο πιό μεγάλο χάρισμα εἶναι ή ἰδιοφυΐα, τόσο πιό πολύ θρησκευτική βίωση καί πνευματική ἕνωση μέ τόν Θεό επιβάλλεται. Καί νά μήν ξεχνᾶμε ποτέ ὅτι τό τέλειο μέσο τῆς γνώσης εἶναι ἡ ἀποκάλυψη.
Ἀρχίσαμε ἀπό τήν πίστη στόν Θεό καί φτάσαμε στήν βίωση ἐν Χριστῶ. Αὐτή ἡ πορεία ἦταν μακρόχρονη, πολύπλοκη, δύσκολη, ἀλλά καί θαυμάσια. Δέν ὑπῆρξε βάσανο πού νά μήν συνοδεύθηκε ἀπό τήν χαρά. Γι΄αὐτό ὁ στενός δρόμος εἶναι ὡραῖος. Ξεκινήσαμε ἀπό τήν πίστη, πολεμήσαμε μέ τίς αἰσθήσεις, μέ τά προβλήματα τῆς ὑλικῆς καί κοινωνικῆς ζωῆς, μέ τούς ἀνθρώπους ὅπως εἶναι αὐτοί, καί βαθμιαία βάλαμε τάξη στήν ψυχή, στόν νοῦ, στό πνεῦμα, στήν σχέση μας μέ τόν κόσμο καί μέ τό σύμπαν.
Στήν ἀναπτέρωσή μας γιά τήν σωτηρία εἴχαμε ἀνθρώπους πού μᾶς συμβούλευαν. Διδάξαμε ὁ ἕνας τόν ἄλλον, μελετήσαμε βιβλία, ἀκολουθήσαμε τίς διδασκαλίες τῶν Ἁγίων Πατέρων καί τελικά φτάσαμε νά ὁδηγηθοῦμε ἀπό τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ. Πάντα ἄγρυπνοι, προσεκτικοί, ἐνσυνείδητοι καί τό Ἅγιο Πνεῦμα ἀπό μέσα μας διακρίνει εὔκολα τά πονηρά πνεύματα, τίς πονηρές ἰδέες, τούς κακούς ἄνθρωπους, τήν λανθασμένη ἐξήγηση τῆς ζωῆς ἤ τῆς φύσης, ἀλλά – ἐπαναλαμβάνουμε –μόνο διά τοῦ ζωντανοῦ καί νηφάλιου ἐν Πνεύματι βιώματος.
Μπορεῖ νά φανεῖ ὅτι ἔκανα μιά θεωρητική καί ἀφηρημένη εἰσήγηση, ἀλλά πραγματικά ἐμεῖς ὁμολογοῦμε τά ἀποτελέσματα τῆς ἐντυπωσιακῆς ἐμπειρίας στήν ὁποία συμμετείχαμε. Δέν εἶναι τίποτε λογοτεχνικό στά λεγόμενα, παρόλο πού ὅλα εἶναι ἀπό βιβλία, δέν εἶναι τίποτε ἀπό ἄλλους ἀνθρώπους, παρόλο πού οἱ ἄνθρωποι μᾶς ὡδήγησαν στά πάντα. Κάθε ἄνθρωπος ἀποκτᾶ τήν ἐμπειρία τῶν ἄλλων ἀνθρώπων, τῆς ζωῆς καί τοῦ Θεοῦ. Ἄρα, μέσα ἀπό τήν καρδιά μας σᾶς μιλήσαμε τώρα, προσπαθώντας νά παρουσιάσουμε τό περιβάλλον τῆς ἐξωτερικῆς καί ἐσωτερικῆς ζωῆς πού ζήσαμε.
Ἀπόσπασμα ἀπό: Ἡ ἐπιστροφή στόν Χριστό (ΤΑ ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΑ ΒΑΣΑΝΑ ΤΩΝ ΘΥΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΡΟΥΜΑΝΙΑ)