Ἀπό τό βιβλίο Ἀναστασία Μ. Μπάγκαλα,
Ψυχοσωματική ὑγεία καί νόσος στούς Ἀσκητικούς Λόγους τοῦ ἁγίου Ἰσαάκ τοῦ Σύρου
Οstracon Publishing p.c., 2015
Ὁ
ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος γεννήθηκε στή Νινευΐ, πόλη τῆς Μεσοποταμίας, ἤ κάτ΄
ἄλλους κοντά στήν Ἔδεσσα τῆς Συρίας καί ὄχι στό Κατάρ ὅπως πρεσβεύουν
κάποιοι ἄλλοι 46.
Στά
χειρόγραφα τῆς ἀρχαιοελληνικῆς μεταφράσεως τῶν κειμένων τοῦ Ἁγίου Ἰσαάκ
προτάσσεται ἡ πλήρης ταυτότητα τοῦ Ἁγίου. «Τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρός ἠμῶν
Ἀββᾶ Ἰσαάκ τοῦ Σύρου καί ἀναχωρητού τοῦ γενομένου ἐπισκόπου της
φιλοχρίστου πόλεως Νινευΐ λόγοι ἀσκητικοί, εὑρεθέντες ὑπό τῶν Ὁσίων
Πατέρων ἠμῶν τοῦ Ἀββᾶ Πατρικίου καί τοῦ Ἀββᾶ Ἀβρααμίου τῶν φιλοσόφων καί
ἡσυχαστῶν ἐν τή Λαύρα τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρός ἠμῶν Σάββα».47
Ἔζησε τόν 6ο αἰώνα. Ἐλάχιστα γνωρίζουμε γιά τήν ζωή του. Νέος ἔγινε μοναχός μαζί μέ τόν ἀδελφό του στή Μονή
τοῦ Ἁγίου Ματθαίου καί ἀφοῦ προγυμνάσθηκε καί ἔφθασε σέ μεγάλα μέτρα
ἀρετῆς, τόν κατέλαβε ὁ ἔρως τῆς ἡσυχίας καί ἀνεχώρησε μένοντας σέ κελλί
μακριά ἀπό τό μοναστήρι, στήν ἔρημο. Ὅταν ὁ ἀδελφός του ἔγινε ἡγούμενος
στό μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Ματθαίου, τόν καλοῦσε μέ συνεχεῖς ἐπιστολές νά
γυρίσει πίσω, ἐκεῖνος ὅμως ἔχοντας τήν ἡσυχαστική ἐμπειρία ἀρνήθηκε.
Ἀργότερα, ὅταν ἔγινε γνωστή ἡ ἁγιότητά του, ὑπακούοντας σέ θεία
ἀποκάλυψη δέχθηκε νά γίνει ἐπίσκοπος Νινευΐ. Τήν ἴδια ἡμέρα πού
χειροτονήθηκε ἐπίσκοπος, ἦλθαν στό ἐπισκοπεῖο δύο ἄνθρωποι γιά νά λύσουν
μία διαφορά τους. Ὁ ὀφειλέτης ζητοῦσε μία μικρή παράταση γιά τό χρέος
του, ἐνῶ ὁ δανειστής ἔλεγε: «Ἄν δέ μοῦ δώσει τώρα τά ὀφειλόμενα, θά τόν
πάω στό δικαστή». Τότε τοῦ εἶπε ὁ ἅγιος Ἰσαάκ: «Ἄν, σύμφωνα μέ τό
Εὐαγγέλιο, οὔτε καν πρέπει νά ζητοῦμε ὅσα μᾶς πῆραν, τότε πολύ
περισσότερο θά πρέπει νά κάμεις ὑπομονή μία μέρα γιά νά ἐπιστρέψει τό
χρέος τοῦ ὁ ὀφειλέτης σου». Ἀλλά ὁ σκληρός δανειστής ἀπάντησε: «Ἄσε τώρα
τό Εὐαγγέλιο!». Τότε σκέφθηκε ὁ Ἅγιος: Ἄν αὐτοί ἐδῶ δέν ὑπακούσουν στά
εὐαγγελικά προστάγματα τοῦ Κυρίου, τότε τί ἦρθα ἐγώ νά κάμω ἐδῶ;» καί
ἐνθυμούμενος τόν ἡσυχαστικό βίο, ἐγκατέλειψε τόν ἐπισκοπικό θρόνο καί
γύρισε στήν ἀγαπημένη τοῦ σκήτη, στήν ἔρημο. Ἐκεῖ ἔζησε μέχρι τό θάνατό
του ἀσκητικῶς ἀγωνιζόμενος καί, ὅπως λέγει ὁ ἀνώνυμος βιογράφος, ὁ Ὅσιος
ἀνεδείχθη «ὑφηγητής καί διδάσκαλος ὅλων τῶν μοναχῶν καί λιμήν σωτηρίας
πάντων»47. Κατά τόν Ἀνώνυμο βιογράφο τοῦ 10ου αἰῶνος, ὁ ἀββάς Ἰσαάκ καταγόταν ἀπό περιοχή τῆς Ἀνατολῆς καί ἦταν Σύρος κατά τό γένος48.
Σέ
μερικούς θεολογικούς κύκλους ὑπάρχει ἡ πλανεμένη ἄποψη ὅτι ὁ ἅγιος
Ἰσαάκ ὁ Σύρος δέν περιλαμβάνεται στό ὀρθόδοξο ἑορτολόγιο γιατί κατ΄
αὐτούς ἀνῆκε στή νεστοριανή ἐκκλησία. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ἡ ἑορτή τῆς
μνήμης τοῦ ἁγίου Ἰσαάκ καθιερώνεται στόν ἑλληνορθόδοξο χῶρο πολλούς
αἰῶνες μετά τήν κοίμησή του. Συνηθίζονταν νά μνημονεύεται τό ὄνομά του
στίς 28 Ἰανουαρίου μαζί μέ τόν ἄλλο μεγάλο Σύρο πατέρα τῆς Ἐκκλησίας τόν
ὅσιο Ἐφραίμ, ἀλλά τελικά δέν διατηρήθηκε στήν ἑλληνική ἐκκλησιαστική
παράδοση, ἐνῶ μνημονεύονταν στή ρωσική Ἐκκλησία49.
Μέ πρωτοβουλία τοῦ ὀσίου γέροντος Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου, ὁ ὁποῖος
εὐλαβεῖτο πολύ τόν ὅσιο Ἰσαάκ, συντάχθηκε ἡ ἀκολουθία του καί ἐπελέγη ἡ
28η Σεπτεμβρίου ὡς ἡμέρα ἑορτασμοῦ τῆς ὀσιακῆς μνήμης του50.
Ἡ ἀκολουθία τοῦ ὁσίου Ἰσαάκ τοῦ Σύρου εἶναι πόνημα τοῦ μακαριστοῦ
ὑμνογράφου π. Γερασίμου Μικραγιαννανίτη. Τήν ἀκολουθία ὁ π. Γεράσιμος τή
συνέγραψε μετά ἀπό παραγγελία τοῦ μακαριστοῦ γέροντος Παϊσίου. Τό
κείμενο ἐκδόθηκε ἀπό τήν Καλύβη Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ στήν Καψάλα τοῦ
Ἁγίου Ὅρους.
Ἡ
δέ εἰκόνα τοῦ ἀββᾶ Ἰσαάκ ἐμφανίζεται γιά πρώτη φορά σέ ἁγιορείτικο
χειρόγραφο τόν 14ο αἰώνα. Στήν ἀρχή ἑνός χειρογράφου της Ι. Μ. Μεγίστης
Λαύρας τοῦ ἔτους 1389, τό ὁποῖο περιέχει τή σλαβονική μετάφραση τῶν
Ἀσκητικῶν του ἀββᾶ Ἰσαάκ, εἰκονίζεται ὁ Ἅγιος κρατώντας εἰλητάριο καί
εὐλογῶν. Τό χειρόγραφο αὐτό εἶναι ἀποθησαυρισμένο στή Μονή τῆς Ὄπτινα,
ὅπου ἔφθασε ὡς δῶρο πρός τόν στάρετς Μακάριο51.
Ὑπάρχει
ἐπίσης εἰκόνα τοῦ Ἁγίου στόν κώδικα 1745-Μ.54 τοῦ 16ου αἰῶνος τῆς
Μεγίστης Λαύρας, τό ὁποῖο περιέχει τά Ἀσκητικά του ἁγίου Ἰσαάκ52.
Ὑπάρχουν καί νεώτερες ἱστορήσεις τῆς εἰκόνος τοῦ Ἁγίου Ἰσαάκ ἀπό τόν
Φώτη Κόντογλου, τόν Χρῆστο Βουτσινά, τόν Γιάννη Πάντο καί ἄλλους.
Διαβάστε: «Ὁ Πολύ ἀδικημένος Ἅγιος, Ἀββάς Ἰσαάκ ὁ Σύρος» ~ Στίς 28 Σεπτεμβρίου τιμοῦμε τήν ἱερή μνήμη του.
***
46
Στο σημεῖο αὐτό χρειάζεται νά γίνει ἡ ἑξῆς ἐπισήμανση. Ὑπάρχουν δύο
βιογραφίες γιά τόν ἀββᾶ Ἰσαάκ τόν Σύρο. Αὐτή ἡ πρώτη πού προέρχεται ἀπό
τό Βιβλίο τῆς Ἁγνότητος – ἕνα νεστοριανό βιβλίο πού τό ἔγραψε ὁ
νεστοριανός ἐπίσκοπος Bashra (Βασσόρας) isho’ denah. Σ΄αὐτό ἀναφέρεται
ὅτι ὁ ἀββάς Ἰσαάκ γεννήθηκε στίς ἀρχές τοῦ 7ου αἰώνα στό Beth Qatraye
στό σημερινό Κατάρ. Στήν ἴδια πηγή ἀναφέρεται ὅτι ὁ ἀββάς Ἰσαάκ ἀφοῦ
χειροτονήθηκε ὡς ἐπίσκοπος ἀπό τόν νεστοριανό ἐπίσκοπο Giwargis
παρέμεινε γιά 5 μῆνες στόν ἐπισκοπικό θρόνο πρίν ἀναχωρήσει γιά τήν
ἔρημο. Ἡ ἄλλη ἡ δεύτερη βιογραφία πού προέρχεται ἀπό τήν Μαρτυρία
Ἀνωνύμου μας παρέχει, περίπου παρόμοιες μαρτυρίες γιά τόν τόπο καταγωγῆς
του καί τό ἐπισκοπικό ἀξίωμα. Βλ. Ἀββᾶ Ἰσαάκ τοῦ Σύρου, Λόγοι
Ἀσκητικοί, Κριτική Ἔκδοση Μάρκελλος Πιράρ, Ι.Μ.Ἰβήρων, Ἅγιον Ὅρος 2012,
σέλ.35-38. Πρβλ. Γιατηνπρώτηβιογραφια B. Chabot, livre de la chastete,
Melanges d’ archeologie et d’ histoire, vol. 16, pp. 277-278, Paris
1896. Γιά τήν δεύτερη βιογραφία πρβλ. Ι. Ε. Rahmani, Studia syriaca, I.
Charjet 1904, σ. 32 (συριακό κείμενο). Φῶς στίς διφορούμενες, πλανεμένες
ἀπόψεις καί ἀνακρίβειες, σχετικά μέ τήν καταγωγή τοῦ ἁγίου Ἰσαάκ καί
ὄχι μόνο, ἔρχεται νά ρίξει ἡ διεξοδική ἐπιστημονική ἔρευνα τοῦ πρώτ. Ι.
Φωτοπούλου ὁ ὁποῖος ἀξιοποιεῖ ὅλες τίς πληροφορίες γύρω ἀπό τήν
βιογραφία τοῦ ἀββᾶ Ἰσαάκ. Στήν ἀνά χείρας ἐργασία γί΄ αὐτό τό θέμα
γίνεται λόγος σέ ἑπόμενο κεφάλαιο.
47 Βλ. πρώτ. Ι. Φωτοπούλου, Ἀββάς Ἰσαάκ ὁ Σύρος, ὁ ἀδικημένος ἅγιος, Ἀθήνα 2010, σέλ. 51
47
«τοῦ ὁσίου Πατρός ἠμῶν Ἰσαάκ τοῦ Σύρου, τά Σωζόμενα Ἀσκητικά,
μετενεχθέντα εἰς τήν λαλούμενην καθαράν ἑλληνικήν γλώσσα παρά τοῦ
ὀσιωτάτου Καλλίνικου Παντοκρατορινοῦ», φωτοτυπική ἀνατύπωσις τῆς
ἐκδόσεως 1871, ἔκδ. Βάσ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη2003, σέλ. ἴα-ἴγ. Πρβλ.
J. B. ASSEMANI, Bibliotheca Orientalis I, p. 445: “Erat autem magister
et doctor omnium Monachorum, portusque salutis universorum”. Ο Assemani
μετέφρασε τό βίο τοῦ Ἀνωνύμου ἀπό τά ἀραβικά στά Λατινικά καί τόν
περιέλαβε στή Bibliotheca Orientalis.
48
Ένθ. ἀνωτ. Ι. Φωτοπουλου, Ἀββάς Ἰσαάκ ὁ Σύρος, ὁ ἀδικημένος ἅγιος, σέλ.
51-53. Πρβλ. J. B. ASSEMANI, B.O. p. 444: «Hic oriundus juit ex
orientali regione Syrus genere».
49 Νέος Συναξαριστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἐκδόσεις Ἴνδικτος, Ἰανουάριος, σ. 355, ὑποσ. 4.
50
Ιερά Ἀκολουθία τοῦ Ὁσίου καί Θεοφόρου πατρός ἠμῶν Ἰσαάκ τοῦ Σύρου
ἐπισκόπου Νινευΐ, Ἱερόν Κελλίον Ἀναστάσεως τοῦ Σωτῆρος, Καψάλα, Ἅγιον
Ὅρος, σ. 5-6.
51
π. Ι. Φωτοπούλου, Ἀββάς Ἰσαάκ ὁ Σύρος, σ. 70-71. Πρβλ. Popova Olga,
Asceci e trasligurazione: immagini dell’ arte bizantina e russa nel xiv
secolo, Milano: La casa di Matriona, 1996, σ. 12-13.
52
ένθα ἀνωτ. πρώτ. Ι. Φωτοπουλου, Ἀββάς Ἰσαάκ ὁ Σύρος, σέλ.71, πρβλ.
Θεόφιλου Σιμόπουλου, Μελέτιος ὁ Γαλησιώτης (1230-1307) ὁ ἄγνωστος,Ἀθήνα
1978, σέλ.24.