Πρωτ. Στέφανου Στεφόπουλου
ΕΜΑΝΟΥΕΛ ΣΒΕΝΤΕΝΜΠΟΡΓΚ
ΕΝΑΣ ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
Ο Εμάνουελ Σβέντενμποργκ (1688‑1772) γεννήθηκε στην Λουθηρανική Σουηδία, και στα πενήντα τρία του, ισχυρίστηκε ότι ο Χριστός τού άνοιξε «τα πνευματικά μάτια» και τον κάλεσε να αποκαλύψει το εσωτερικό νόημα της Γραφής. Το 1744 ξεκινούν τα όνειρα και τα οράματα. Στο Λονδίνο, το 1745, βίωσε κατά δήλωσή του συνάντηση με «άνδρα λαμπρό, εν πορφύρα», ο οποίος του είπε: «Εγώ είμαι ο Κύριος· σε εξέλεξα να γράψεις το πνευματικό νόημα της Αγίας Γραφής» . Έκτοτε ισχυριζόταν ότι κυκλοφορούσε ανάμεσα σε αγγέλους και δαίμονες, είδε τον ουρανό, την κόλαση, τις κοινωνίες των πνευμάτων, ακόμη και κατοίκους άλλων πλανητών. Θεωρούσε πως η Τελευταία Κρίση συνέβη το 1757 στον «κόσμο των πνευμάτων»· από τότε, ο Χριστός βρισκόταν ήδη σε Δευτέρα Παρουσία μέσω της «εσωτερικής αποκάλυψης» που ο ίδιος κατέγραφε .
ΠΛΑΝΕΣ Ανάμεσα στο 1749‑1771 εκδίδει δεκαοκτώ θεολογικά βιβλία. Θεμελιώδες είναι το Arcana Cœlestia (Ουράνια
Μυστήρια) όπου σχολιάζει αλληγορικά τη Γένεση και την Έξοδο,
υποστηρίζοντας ότι κάθε λέξη φέρει κρυμμένη πνευματική έννοια· έτσι η
εξαήμερη δημιουργία δεν είναι ιστορία της γης, αλλά εξάπτυχο
της εσωτερικής 
αναγέννησης του ανθρώπου . Το De Coelo et Ejus Mirabilibus (Παράδεισος
και Κόλαση, 1758) προσφέρει λεπτομερείς περιγραφές αγγελικών κοινωνιών,
τάξεων, φωτεινών πνευματικών ασμάτων· αντιστρόφως, εκθέτει οσμές,
στοιβαγμένες πόλεις και τιμωρίες στην κόλαση.
Απορρίπτει τον κανόνα της Κ. Διαθήκης και για «Λόγο Θεού» αναγνωρίζει μόνον τα τέσσερα ευαγγέλια και την Αποκάλυψη· οι επιστολές του Παύλου, οι Πράξεις και ο Ιάκωβος παραμερίζονται γιατί «δεν συμφωνούν με την αποκαλυφθείσα διδασκαλία». Κατασκευάζει έτσι «κανόνα κατ’ επιλογήν», ώστε να στηρίξει θέσεις όπως: ανυπαρξία προπατορικού αμαρτήματος, κατάργηση ανάστασης σωμάτων, αλληγορική αντίληψη του Αγίου Πνεύματος. Χαρακτηριστική είναι η μονοπροσωπική Τριάδα του. Η θεότητα βρίσκεται «ολόκληρη» στον Ιησού. Πατήρ και Πνεύμα είναι εκφάνσεις του ενός θείου Προσώπου. Υποστηρίζει ακόμη ότι η δικαίωση δεν συντελείται «δια πίστεως μόνον», αλλά μέσω εσωτερικής μεταμόρφωσης με αγάπη και χρήσιμα έργα.
Ο Σβέντενμποργκ διαβεβαιώνει ότι κάθε στοιχείο της Γραφής – λέξη, συλλαβή, ακόμη και στίξη – περιέχει πολλαπλά στρώματα νοήματος, ώστε «σε κάθε συλλαβή κρύβεται ολόκληρη η διδασκαλία της σωτηρίας». Η μέθοδός του στηρίζεται στις «αντιστοιχίες». Το φίδι συμβολίζει το κακό, η πέτρα την αλήθεια, η πόλη ένα θρησκευτικό σύστημα.
ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ Ο Σουηδός μυστικιστής έγινε διάσημος για «τηλεκοινωνίες». Λέγεται πως στην πυρκαγιά της Στοκχόλμης το 1759 όπου ο Σβέντενμποργκ, βρισκόμενος εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, περιέγραψε λεπτομερώς τη φωτιά σε πραγματικό χρόνο, όταν έγινε η επίσημη αναφορά, οι περιγραφές του επαληθεύτηκαν. Στο Γαίες στο Σύμπαν αφηγείται συζητήσεις με πνεύματα κατοίκων Δία, Άρη, Κρόνου· οι οικισμοί τους, είπε, χρειάζονται ώστε «να μη μείνει το κοσμικό σχέδιο κενό».
Μετά τον θάνατο του Σβέντενμποργκ δημιουργήθηκε στη Βρετανία (1787) η λεγόμενη «Νέα Εκκλησία» από κοινότητα ανθρώπων που πίστευαν πως τα βιβλία του αποτελούν νέα αποκάλυψη. Από εκεί ξεκίνησαν μικρές ενορίες σε Ηνωμένες Πολιτείες, Καναδά και Νότια Αφρική. Στις συνάξεις αυτές διαβάζονται Ευαγγέλια μαζί με αποσπάσματα του Σουηδού μυστικού ως ισάξια κείμενα, ενώ οι πιστοί προσπαθούν να ερμηνεύουν τα όνειρά τους με βάση τις λεγόμενες «αντιστοιχίες» που ο ίδιος δίδαξε (π.χ. φίδι = κακία, πέτρα = αλήθεια).
Οι ιδέες του επηρέασαν έντονα δύο μεγάλα ρεύματα. Πρώτα, τον πνευματισμό των λεγόμενων μέντιουμ, όπου η επαφή με τους νεκρούς παρουσιαζόταν ως «επιστημονικό» φαινόμενο. Και τη θεοσοφία της Μπλαβάτσκυ, η οποία υιοθέτησε την ιδέα πως υπάρχουν επτά αόρατα επίπεδα κόσμου και ότι η ανθρωπότητα ανεβαίνει βαθμίδες εξέλιξης, πρότυπο δανεισμένο από τους «επτά ουρανούς» του Σουηδού.
Αργότερα ο Αυστριακός Ρούντολφ Στάινερ, ιδρυτής της ανθρωποσοφίας και των σχολείων Βάλντορφ, δήλωνε ότι μελέτησε σε βάθος τον Σβέντενμποργκ και υιοθέτησε τη διδασκαλία του για τα τρία «σώματα» του ανθρώπου (υλικό, ψυχικό, πνευματικό). Στις Η.Π.Α, το κίνημα «Νέα Σκέψη» που κηρύσσει ότι «η θετική σκέψη δημιουργεί πραγματικότητα» βρήκε στο έργο του Σουηδού πρόσφορο έδαφος καθώς η σκέψη παρουσιάζεται ως δύναμη που μορφοποιεί τον αόρατο κόσμο.
Σήμερα ομάδες της Νέας Εποχής δανείζονται τον όρο «αντιστοιχίες» του Σβέντενμποργκ για να εξηγήσουν κάρτες ταρώ, κρυστάλλους ή «ενεργειακά» ρεύματα. Ακόμη και στη μουσική σκηνή του black metal εμφανίζονται στίχοι εμπνευσμένοι από τα βιβλία του. Tο σουηδικό συγκρότημα Therion δηλώνει ότι χρησιμοποιεί τα ουράνια και τα αντίθετα κολασμένα σύμβολά του για τελετουργική ατμόσφαιρα.
Στον χώρο των «εναλλακτικών θεραπειών» ο ιδρυτής της ομοιοπαθητικής, Σάμουελ Χάνεμαν, μνημονεύει τον Σουηδό μυστικό ως «πρωτοπόρο της πνευματικής ιατρικής». Παρόμοια, τεχνικές όπως το ρέικι ή η κρανιοϊερή θεραπεία επαναλαμβάνουν τη φράση «ό,τι είναι μέσα είναι έξω», μεταφέροντας πιστά τη διδασκαλία ότι ο ορατός οργανισμός είναι καθρέφτης ενός αόρατου πνευματικού προτύπου.
O Σβέντενμποργκ λειτούργησε σαν γέφυρα ανάμεσα στον προτεσταντισμό (λουθηρανισμό) και στον μοντέρνο αποκρυφισμό. Από τις μικρές κοινότητες του 18ου αιώνα, η επιρροή του πέρασε στον πνευματισμό, στη θεοσοφία, στην ανθρωποσοφία, στα περισσότερα ρεύματα της Νέας Εποχής και ακόμη σε εναλλακτικές θεραπείες. Άνθρωποι και ομάδες αντλούν μέχρι σήμερα από το έργο του εικόνες για πολλαπλά επίπεδα κόσμου, σχέδια ουρανού‑γη, και την ιδέα μιας προσωπικής αποκάλυψης που υπερβαίνει την αλήθεια της χριστιανικής πίστης.
Ήδη τον 18ο‑19ο αιώνα, διάφοροι θεολόγοι επισήμαναν ότι ο Σβέντενμποργκ αποσιωπά τις επιστολές του Παύλου επειδή δεν χωρούν στη δική του εσχατολογία, απορρίπτει τον εκκλησιαστικό κανόνα και εισάγει αλληγορική ερμηνεία που οδηγεί σε «πνευματική ειδωλολατρία» . Στην επιστημονική ιστοριογραφία σήμερα αναγνωρίζεται ως σημείο τομής ανάμεσα σε λουθηρανικό μυστικισμό και θεοσοφίας. Τα γραπτά του άσκησαν γοητεία σε ποιητές, αποκρυφιστές, «ψυχικούς» ερευνητές και το έργο του παραμένει ζωντανό στους κόλπους της “New Church” και στα ρεύματα της Νέας Εποχής.
ΠΗΓΕΣ:
The Western Esoteric Traditions (Nicholas Goodrick-Clarke, Oxford University Press, 2008)
Swedenborg’s Influence on Modern Spiritualism https://www.swedenborg.org.uk
The Swedenborgian Roots of Theosophy https://www.theosophical.org
Andrew Jackson Davis and the Harmonial Philosophy https://spiritualismlink.com
π. Σεραφείμ Ρόουζ, Η Ορθοδοξία και η Θρησκεία του Μέλλοντος
Wikipedia – Emanuel Swedenborg
The New Church (Swedenborg Foundation) – Swedenborg’s Theology
Τα αλλόκοσμα οράματα του Emanuel Swedenborg – Μέρος Α΄ & Τα αλλόκοσμα οράματα του Emanuel Swedenborg – Μέρος Β΄