Η ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΩΝ ΕΞΟΜΟΛΟΓΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ

  «Πνευματική φαρέτρα τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ»

Ὑπό ρουμάνου ἱερομάρτυρος π. Ἱλαρίωνος

  Ἡ πιό προσφιλής ποιμαντική ἐνέργεια τοῦ ἱερέως εἶναι ἡ πνευματικότητα. Τίποτε ἄλλο δέν ἀνυψώνει καί δέν τιμωρεῖ πιό εὔκολα ἕναν ἱερέα ἀπ᾿ αὐτό τό ἱερό λειτούργημα. Εἶναι ἐξίσου ἀληθινό ὅτι τίποτε ἄλλο δέν εἶναι τόσο περιφρονημένο στίς θεολογικές σχολές ἀπό τήν πνευματικότητα. Μολονότι στήν Ἐκκλησία αὐτή ἡ διακονία ὑπερβαίνει ὅλες τίς ὑπόλοιπες. Γι᾿ αὐτό τόν λόγο, ὅταν ἔγραψα αὐτή τήν ἐργασία, ἡ πρώτη μου σκέπη ἦταν ν᾿ ἀπευθυνθῶ στούς πνευματικούς, γιά ν᾿ ἀποκομίσω ἀπ᾿ αὐτούς ποιμαντικές ἐμπειρίες καί μετά, ἐπεξεργασμένες καί μελετημένες, νά τίς προσφέρω πάλιν σέ ὅλους τούς Πνευματικούς. Χαρακτηριστικά ἔχω κάνει ἕνα ἐρωτηματολόγιο, τό ὁποῖο ἔστειλα σέ πάνω ἀπό 100 ἱερεῖς τοῦ Ρουμανικοῦ Πατριαρχείου, μέ τό ἑξῆς περιεχόμενο:

1. Πῶς ἐξὁμολογεῖς ἐσύ; Πῶς καί ποῦ κάθεσαι στό ναό τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης; Τί ρωτᾶς; Tί γνώμη ἔχεις περί τῶν ἐρωτήσεων τοῦ Εὐχολογίου καί ποιές ἀπ᾿ αὐτές χρησιμοποιεῖς; Ποιές ἔπρεπε νά εἶναι οἱ ἐρωτήσεις τίς ὁποῖες νά θέτει στόν μετανοημένο χριστιανό κάθε ἱερέας; Πῶς κάνεις τήν ἐξομολόγηση τῶν παιδιῶν;

2. Τι γνώμη ἔχεις περί τοῦ Πνευματικοῦ; Πῶς μπορεῖ νά μορφωθεῖ ἕνα πνευματικό μοντέλο; Διά ποίων μέσων καί σπουδῶν γίνεται αὐτό; Ποιός εἶναι ὁ ρόλος τοῦ Πνευματικοῦ στήν χριστιανική κοινότητα; Γνωρίζεις παραδείγματα καλῶν Πνευματικῶν; Ποιά εἶναι; Ἀπό ποιά βιβλία ἐδιάβαζες ἤ ποιούς ἁγίους Πνευματικούς γνωρίζεις;

3. Τι γνώμη ἔχεις περί τῶν ἐπιτιμίων; Τί συμβουλές δίνεις ἐσύ στά πνευματικά σου τέκνα; Μέ ποιό ἀποτέλεσμα; Ποιοί εἶναι οἱ πιό κατάλληλοι κανόνες οἱ ὁποῖοι θά ἔπρεπε νά τούς χρησιμοποιήσει ὁ Πνευματικός στήν ἐξομολόγηση στήν ἐποχή μας;

1. Ἐγώ τούς ἐξομολογῶ μ᾿ αὐτό τόν τρόπο: Φορῶ τό ἐπιτραχήλιο καί τό φαιλόνιο, στέκομαι μπροστά στήν εἰκόνα μέ τό Μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης, στήν ὁποία κάθεται ὁ Πνευματικός καί εἶναι παρών  ὁ ἀόρατος Θεός-Πατήρ. Κυττάζοντας τήν εἰκόνα μέ τό Μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης, συλλογίζομαι πῶς ἔρχεται ὁ διάβολος καί φέρνει ντροπή στόν χριστιανό γιά νά μήν πεῖ τήν ἁμαρτία, πῶς κάθε ἐξὁμολογημένη ἁμαρτία βγαίνει σάν ἕνα φίδι ἀπό τό στόμα τοῦ μετανοημένου, πῶς ὁ ἄγγελος εἶναι παρών καί σβήνει κάθε ἐξὁμολογημένἡ ἁμαρτία...Καί ἄλλες εἰκόνες μέ τά βάσανα τῆς κόλασης γιά κάθε ἁμαρτία ξεχωριστά. Πρῶτα ὁμιλῶ, δείχνοντας πόσο μεγάλο καί οὐράνιο πρᾶγμα εἶναι τό Μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης. Δίνω παραδείγματα...Δείχνω τίς εἰκόνες τοῦ Μυστηρίου τῆς μετανοίας καί μετά ἀφοῦ τόν ἔχω πείσει ὅτι πρέπει νά ἐξὁμολογηθεῖ μέ δάκρυα, ὅπως ἡ ἁμαρτωλή γυναίκα στά πόδια τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀρχίζω τήν ἐξομολόγηση.

Ἡ ἐξομολόγηση γίνεται ἐντός τοῦ ναοῦ, μπροστά στήν εἰκόνα τοῦ Σωτῆρος. Ἄν εἶναι ἀνάγκη, θά γίνει καί ἐντός σπιτιοῦ, ἀλλά μέ τό παραπάνω τρόπο, μέ τό φῶς καί τό κανδήλι ἀναμμένο.

Χρησιμοποιῶ καί τίς ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου καί ἄλλες, ἀνάλογα μέ τίς περιπτώσεις. Πρῶτα, τοῦ προτείνω νά πεῖ τό Σύμβολο τῆς Πίστεως, τίς Δέκα Ἐντολές καί τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας στά ὁποῖα πρέπει νά πιστεύει...

Στίς ἁμαρτίες χρησιμοποιῶ καί τίς ἑπτά αἰτίες τῆς ἁμαρτίας: Ποῦ; Πῶς; Πότε; Ποιός; Μέ ποιόν; Μέ ποιές συνθῆκες; Γιά ποιό σκοπό; Ἐπειδή ὅλα αὐτά εἶναι σημαντικά γιά τήν βαρύτητα τῆς ἁμαρτίας, διότι εἴτε τήν αὐξάνουν, εἴτε τήν περιορίζουν, ὅπως γίνεται καί στά κοσμικά δικαστήρια.

Πῶς γίνεται ἡ ἐξομολόγηση τῶν μαθητῶν; Πρῶτα διαβάζω ὅλες τίς καθιερωμένες εὐχές. Μετά ὁμιλῶ δείχνοντας πῶς πρέπει νά ἐξὁμολογηθοῦνε. Στό τέλος τῆς ἐξομολόγησης ἀκόμα λέω μερικά πράγματα περί τοῦ πῶς πρέπει νά φυλαχτοῦμε μετά τήν ἐξομολόγηση καί ἐπίσης τί λέγει ἡ πέμπτη ἐντολή τοῦ Δεκαλόγου, πῶς πρέπει τά παιδιά νά ὑπἀκούουν στούς γονεῖς (μέ παραδείγματα), τούς διδασκάλους τους καί ποιό εἶναι τό ὄφελος τῆς παιδείας στήν κοινωνία καί στό σχολεῖο, μεταξύ τους καί πῶς πρέπει νά συμπεριφέρονται...

2. Οἱ ἐρωτήσεις ποικίλουν ἀνάλογα μέ τήν ἡλικία, τό φῦλο, μέ τήν κοινωνική κατάσταση, ἀκόμη καί μέ τήν διάθεση τοῦ ἐξὁμολογουμένου. Γενικά καθωδηγήθηκα ἀπό τίς συμβουλές τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Νηστευτοῦ. Πάντα ἀρχίζω μέ τήν ἐξέταση τῆς συνείδησης, νά παρατηρήσω πόση πίστη ἔχει αὐτός ὁ ἄνθρωπος κι ἄν θέλει νά βγῆ ὠφελημένος καί μεταμορφωμένος ἀπ᾿ αὐτήν τήν ἐξομολόγηση.

Οἱ ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου ἔχουν ἕνα γενικό χαρακτήρα. Χρησιμοποιῶ μόνο ἐκεῖνες οἱ ὁποῖες μοῦ φαίνονται ὅτι εἶναι οἱ πιό κατάλληλες κι ἄν μπορέσω νά πείσω τόν ἁμαρτωλό νά μ᾿ ἐμπιστευτεῖ, ὁ ἴδιος θά με βοηθήσει νά εἰσδύσω καί στά ἐσώτερα ψυχικά του προβλήματα, γιά τά ὁποῖα ἔχει τύψεις συνείδησης. Ἐπιμένω νά πείθω τόν μετανοημένο ὅτι τοῦ προσφέρω τήν εἰλικρινῆ μου φιλία καί ὄντως ἐπιθυμῶ νά τόν ἐξυπηρετήσω...

Οἱ πιό κατάλληλες ἐρωτήσεις στήν ἐξομολόγηση εἶναι ἐκεῖνες πού ταιριάζουν στήν πνευματική κατάσταση τοῦ πιστοῦ καί ἀποβλέπουν, ὅπως ἤδη ἔχει εἰπωθεῖ, νά διαπιστωθεῖ ἡ πίστη, ἡ ἀγάπη του πρός τόν Θεό καί οἱ ἀδυναμίες πού τόν σκλαβώνουν καί, ἄν εἶναι δυνατόν, νά δοθεῖ σ᾿ αὐτόν ἕναν διεγερτικό γιά νά πράττει τό καλό καί νά τόν πείσει γιά τήν ἀηδία πού πρέπει νά τήν ἔχει γιά κάθε εἶδος ἁμαρτίας.

Τά παιδιά ἐξὁμολογοῦνται εὔκολα, προσπαθώντας νά προσαρμόζουν τήν ψυχή τους γιά προσευχή, γιά ὑπακοή στούς γονεῖς καί διδασκάλους, γιά προφύλαξη ἀπό τούς κἀκούς, γιά ν᾿ ἀγαποῦν τήν ἐκμάθηση. Στήν ἐξομολόγηση τους ὁ ἱερέας προσπαθεῖ νά καταδικάσει ὑπερβολικά τήν ροπή ἁρπαγῆς, ψέματος, αἰσχρολογιῶν, πείσματος κλπ, οὕτως ὥστε νά τούς ἀπομακρύνει ἀπ᾿ αὐτά τά πάθη ἐγκαίρως.

3. Ἐάν ἐξὁμολογεῖς στό ναό, κάτσε στήν μέση τοῦ ναοῦ, φορώντας τό ἐπιτραχήλιο καί τό φαιλόνιο. Ὅταν ρωτᾶς καί ἀκοῦς τήν ἐξομολόγηση, λόγῳ τῆς κούρασης καί γιά νά μπορέσεις ν᾿ ἀκούσεις καλύτερα τήν ἐξομολόγηση, μπορεῖς νά καθίσεις σ᾿ ἕνα καρεκλάκι καί μετά νά σηκωθεῖς.

Κάνεις ἐρωτήσεις  ἀνάλογα μέ τήν κατάσταση τοῦ μετανοημένου. Ἄν εἶναι παιδί, νέος, παντρεμένος, ἀνύπαντρος, ἄνδρας ἤ γυναῖκα, τά ὑπολογίζεις ὅλα αὐτά, καθώς καί τήν κοινωνική του κατάσταση. Τί ἁμαρτία ἔχει κάνει, μέ ποιόν, που, πόσος καιρός ἐπέρασε ἀπό τότε πού σταμάτε νά κάνει αὐτή τήν ἁμαρτία. Ὅλα αὐτά τἀ ἐξετάζει ὁ Πνευματικός γιά νά δεῖ τήν βαρύτητα τῆς ἁμαρτίας καί νά ξέρει τί συμβουλές νά τοῦ δώσει γιά τήν θεραπεία του. Π.χ., οἱ  νέοι πού πέφτουν στίς ἁμαρτίες τῆς νεότητας, πάντα τούς συμβουλεύει ὁ Πνευματικός νά παντρευτοῦν, μή τυχόν καί γίνουν ἄχρηστοι γιά τήν κοινωνία. Ὅταν ἐρωτᾶς, νά εἶσαι πολύ λεπτός γιά νά μή προσβάλλεις τόν χριστιανό.

Ὁἱ ἐρωτήσεις ἀπό τό Εὐχολόγιο εἶναι πολύ χρήσιμες καί κατάλληλες, ἀλλά πάντα θά χρησιμοποιεῖς μόνο τίς ἀναγκαῖες καί ἐκεῖνες πού ταιριάζουν στόν μετανοημένο. Δέν χρειάζεται νά τηρεῖς τήν σειρά τοῦ βιβλίου, ἀλλά καλύτερα εἶναι νά ψάξεις τήν συγγένεια τῶν ἁμαρτιῶν, διότι διευκολύνουν πολύ τόν ἱερέα, καί τό πνευματικό του παιδί.

Ἄν ὁ ἱερέας εἶναι καλός ψυχολόγος, ξέρει τί ἐρωτήσεις νά κάνει στόν χριστιανό, ὥστε νά βγάλει κάθε ἀμφιβολία ἀπό τήν καρδιά του, καί νά ἐμπνεύσει τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, τό μῖσος κατά τῆς ἁμαρτίας καί τήν ἀγάπη γιά τήν καρδιακή μετάνοια.

Ἡ ἐξομολόγηση τῶν παιδιῶν γίνεται σύμφωνα μέ τόν ἴδιο κανόνα, ὅπως καί τῶν ὡρίμων ἀνθρώπων, μόνο πού οἱ ἐρωτήσεις νά εἶναι πιό κατάλληλες γιά τήν παιδική τους ἡλικία. Δηλαδή θά ρωτήσει μόνο τίς ἁμαρτίες πού κάνουν συνήθως τά παιδιά καί θά προσπαθήσει νά τά ἀποδεσμεύσει ἀπό τίς κακές τους συνήθειες. Ὅλα αὐτά γίνονται μέ μεγάλη προσοχή γιά νά μήν μάθεις ἐσύ, ὦ Πνευματικέ, τήν τάδε καί τήν τάδε ἁμαρτία στά παιδιά, διεγείροντάς τους τήν περιέργεια.

4. Στό ναό, τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης, νά εἶσαι στόν πρόναο ἤ στήν εἴσοδο τοῦ ναοῦ. Ρωτᾶς ὅπως ἀκριβᾶς εἶναι γραμμένο στό βιβλίο. Χωρίς ἐξαίρεση (ἐννοεῖ τίς ἐρωτήσεις ἀπό τό Εὐχολόγιο). Νά τίς χρησιμοποιήσεις ὅλες. Ἔχω τήν ἴδια γνώμη, ὅπως τήν εἶχε ὅλη ἡ Ἐκκλησία ἀνά τούς αἰῶνες. Εἶμαι σίγουρος ὅτι ὁλόκληρη ἡ Ἐκκλησία δέν μπορεῖ νά σφάλει στήν σύνταξη τῆς διάταξης αὐτοῦ τοῦ ἱεροῦ μυστηρίου. Ἑπομένως, κάθε ἱερέας θά πρέπει νά θέτει στόν χριστιανό τίς ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου.

Τήν ἐξομολόγηση τῶν παιδιῶν, ἀπό ἑπτά ἕως καί δέκα ἐτῶν, τήν κάνω ὁμαδικά (4-5 παιδιά μαζί), ὅπως γίνεται καί στό σχολεῖο τους, μέ ἐρωτήσεις καί συμβουλές γιά νά συνηθίσουν τόν ἱερέα, ὥστε στό μέλλον νά ἔχουν σεβασμό, θεῖο φόβο καί ἀγάπη γι᾿αὐτόν, διότι εἶναι ὁ Πνευματικός τους πατέρας καί γιατρός, στό ὁποῖο μποροῦν ὅποτε θέλουν νά ἐξὁμολογηθοῦν τά κρυπτά τῶν καρδιῶν τους σέ κάθε περίπτωση καί ἀνάγκη. Ἀπό 10 χρονῶν καί ἄνω τήν ἐξομολόγηση τήν κάνω ὅπως καί στούς ὥριμους ἀνθρώπους, σύμφωνα μέ τό βιβλίο καί ὅπως παρουσιάζεται στήν κάθε περίπτωση.

5. Τίς ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου, ὅπου γράφονται ἐκεῖ  δέν τίς χρησιμοποίησα ποτέ, ἀλλά μόνο ἐκεῖνες πού ἔμαθα ὅτι ἔχουν σχέση μέ τίς ἐξὁμολογούμενες ἁμαρτίες τοῦ πιστοῦ. Εἶναι σχεδόν ἀδύνατον καί νομίζω ὅτι οὔτε χρήσιμο εἶναι νά συνομιλήσεις μέ τόν μετανοῦντα ἄνθρωπο περί τόσων καί τόσων ἁμαρτιῶν, τίς οποῖες οὔτε αὐτός τίς γνωρίζει. Ἄλλωστε θά μποροῦσα ἔτσι νά τόν μάθω νά ἀσχοληθεῖ μ᾿ ἕνα καινούργιο τρόπο ἁμαρτίας.

Μέ τούς ἁπλούς πιστούς, πού προϋποτίθεται ὅτι δέν μποροῦν νά ἐξετάσουν τήν δική τους συνείδηση μέ τά διδάγματα τοῦ Εὐαγγελίου, συνήθως τούς ἐρωτῶ τά ἑξῆς: «Πότε ἐξὁμολογήθηκες τελευταία φορά; Εἶχες κάποια ἐπιτίμια καί τά ἐξεπλήρωσες ἤ ὄχι; Σκέφθηκες τήν κατάσταση τῆς ψυχῆς σου ἀπό τήν τελευταία σου ἐξομολόγηση μέχρι τώρα; Τί ἁμαρτίες αἰσθάνεσαι ὅτι σοῦ βαρύνουν τήν ψυχή; Τί πράξεις ἔκανες ἤ τί ἐντολές δέν ἐτήρησες; Ἀπό τί εἶσαι δυσαρεστημένος μέ τόν Θεό;

Μετά ἀπ᾿ αὐτές τίς εἰσαγωγικές ἐρωτήσεις τόν ἀφήνω νά πεῖ ὁ ἴδιος τίς ἁμαρτίες του πού τίς ἀναγνωρίζει καλά. Ἄν καταλάβω ὅτι ἀκόμα χρειάζεται βοήθεια γιά νά συμπληρώσει τήν ἐξομολόγησή του, τοῦ κάνω ἐρωτήσεις  σχετικά μέ τίς θεῖες καί ἐκκλησιαστικές ἐντολές περί ἐκείνων τῶν ἁμαρτιῶν τίς ὁποῖες ἄλλοι ἁπλοί ἄνθρωποι, ὅπως κι αὐτός, ἔχουν συνηθίσει νά τίς κάνουν. Ἀπ᾿ αὐτά πού ἄκουσα μαθαίνω ποιά εἶναι ἡ πνευματική κατάσταση καί ἡ ἐνοχή τοῦ πιστοῦ καί ἐπιμένω νά διεγείρω σ᾿ αὐτόν τήν λύπη καί τόν πόνο γιά τόν παροργισμό τῆς αγαθότητας τοῦ Θεοῦ πού προκάλεσε. Μετά τοῦ δίνω συμβουλές πῶς νά πολεμήσει τίς κακές του συνήθειες καί νουθεσίες γιά νά ἐνισχυθεῖ ἡ πίστη του καί νά ἐμπιστεύεται τόν ἑαυτό του στόν Θεό, ἀπό τόν Ὁποῖο θά βρεῖ συγχώρηση, διορθώνοντας τήν ζωή του ὕστερα, σύμφωνα μέ ὅλα αὐτά τοῦ δίνω καί ἐπιτίμιο, ἄν χρειασθεῖ.

6. Ἐγώ δέν ἐξὁμολογῶ κανέναν. Ἑτοιμάζω τόν πιστό μέ τό παράδειγμα τῆς καθημερινῆς μου ζωῆς, διά τῶν ὁμιλιῶν, κατηχήσεών μου καί ὅταν ἔλθει νά ἐξὁμολογηθεῖ, τόν ἀφήνω χωρίς νά τόν ρωτήσω τίποτε ἄλλο. Τόν βοηθάω ὅταν τόν βλέπω ἔκπληκτο, τόν ἐγκαρδιώνω, τόν παρηγορῶ μέ τήν γλυκειά αὐστηρότητα καί καλωσύνη τοῦ πνευματικοῦ πατέρα καί χριστιανοῦ. Ἀπευθύνομαι ὄχι στόν νοῦ, ἀλλά στήν πίστη του. Τόν νοῦ τόν θεωρῶ ὅπλο προστασίας γιά θέματα πού ἔχουν σχέσι μέ τόν βιολογικό ἄνθρωπο. Ἡ πίστη εἶναι τό βασικό στοιχεῖο κι ἐγώ ἀπευθύνομαι στόν ἄνθρωπο χωρίς νά κυττάζω το πρόσωπο του. Ἐκθέτω τήν ψυχική κατάσταση τοῦ μετανοοῦντος, τήν ὁποία παρουσιάζω γενικά σέ ὅλους τούς ἀνθρώπους, χωρίς διαφορά λόγω τῆς κοινωνικῆς τους κατάστασης. Δέν ἀπορῶ γιά τίποτε, οὔτε γιά τίς παρασιωπήσεις του, οὔτε γιά τήν ἀσθενική του πνευματική κατάσταση. Ἄν ὁ μετανοημένος χριστιανός δέν εἶναι γνωστός μου, πρῶτα συζητῶ μαζί του κοιτώντας τον στά μάτια. Ἔτσι τρυπώνω στά βάθη τῆς ψυχῆς του, ἀφήνω νά τόν νικήσει μέσω ἐμοῦ ὁ Χριστός καί μετά τόν βάζω νά γονατίσει καί ἀναπτύσσω χωρίς δειλία ὅλο τό ψυχικό του περιεχόμενο, ἐρωτώντας τον ὅπως μέ διατάζει ὁ Θεός ἀπό ψηλά καί ἡ συνείδησής μου ἀπό μέσα μου. Δέν ντρέπομαι κανέναν, ὅποιος καί νά εἶναι ὁ ἐξὁμολογούμενος.

Ἄν εἶναι γνωστός μου, πάλι συνομιλοῦμε πρόσωπο πρός πρόσωπο. Μετά διερευνῶ τά βάθη τῆς ψυχῆς του καί κατόπιν τόν προσκαλῶ νά γονατίσει καί νά ἐξὁμολογηθεῖ. Τίποτε τό ἀνειλικρινές, τίποτε τό δύστροπο δέν προκαλῶ, τίποτε πού θά μποροῦσε νά καταλάβει ὅτι ἐγώ ξέρω περισσότερα ἀπ᾿ αὐτόν, ἔστω κι ἄν εἶμαι σίγουρος γιά ὁρισμένες πράξεις του καί παρατηρῶ ὅτι ἀρνεῖται τήν φανέρωσή τους. Ἄλλωστε δέν ἐξὁμολογοῦμε ἐγώ, αὐτός ἐξὁμολογεῖτα.  Φροντίζω νά τοῦ ἔχω διαφωτίσει τήν συνείδηση καί μετά τόν ἀφήνω στήν ἡσυχία του. Τοῦ λύω ὅσα ἁμαρτήματα ἔχει ἐξὁμολογηθεῖ καί σύμφωνα μέ τήν ἐξομολόγησή του τόν δέχομαι ἤ ὄχι στά Ἄχραντα Μυστήρια. Δέν γίνομαι γίνομαι ἐγώ ἀφεντικό, ἀφοῦ εἶμαι ὑπηρέτης Του. Ὁ καλός Θεός θά κρίνει τελικά. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ποτέ ἐγώ δέν θα γνωρίσω τό ἀπέραντο βάθος τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. Θέλει αὐτός νά κοινωνήσει; Γνωρίζει τά ἐντός του. Ἐγώ φρόντισα νά τόν ὁδηγήσω στήν πορεία τῆς γνώσεως καί ὁ ἴδιος θ᾿ ἀπαντήσει κατόπιν γιά τόν νυμφικό του χιτῶνα. Ὁ Θεός εἶναι ἐκεῖνος πού μπορεῖ νά τόν δεχθεῖ στό δεῖπνο τοῦ ἀκτίστου φωτός ἤ νά τόν βγάλει ἔξω ἀπ᾿ αὐτόν.

Ἐγώ ἐξὁμολογῶ μόνο στό παρεκκλήσι τοῦ ἱεροῦ ναοῦ, τό ὁποῖο βρίσκεται δίπλα στό ἱερό Βῆμα, μέ τό ὁποῖο ἐπικοινωνεί μέσω μιᾶς πόρτας. Μόνο σέ περίπτωση ἀσθένειας ἤ γιά κάτι ἄλλο πολύ σοβαρό δέχομαι νά ἐξὁμολογῶ ἐκτός τοῦ ναοῦ, ἀλλά καί πάλι σύμφωνα μέ ὅλη τήν προβλεπόμενη ἀπό τό ὀρθόδοξο τυπικό προετοιμασία. Στήν Μεγάλη Τεσσαρακοστή, ὅταν ἐξὁμολογοῦνται τό 99% τῶν πιστῶν τῆς ἐνορίας, διαβάζω στό ναό κάθε Κυριακή καί γιορτή ὅλες τίς εὐχές πρό τῆς ἐξὁμολογήσεως. Πρίν ἐξὁμολογήσω ξαναδιαβάζω ὅλες τίς ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου, τίς ὁποῖες θεωρῶ ἐπαρκεῖς καί κατάλληλες. Μετά ἐξετάζω καί τόν εαὐτό μου, ἔχοντας ὑπ᾿ ὄψιν αὐτούς πού ξέρω ὅτι θά ἔλθουν νά ἐξὁμολογηθοῦν, καί προετοιμάζομαι καί γιά ἄλλους πού μπορεῖ νά ἔρθουν κι ἔτσι βαδίζω ἤρεμος, ἀποφασισμένος, χωρίς βιασύνη καί μέ ἱερότητα ἀπό τήν τέταρτη Κυριακή τῆς Νηστείας μέχρι καί τήν Μεγάλη Πέμπτη. Στίς ἄλλες νηστεῖες τῆς χρονιᾶς, ὅταν ἔρθουν γιά ἐξομολόγηση μόνο περίπου 10-30%, διαβάζω τίς εὐχές πρό τῆς ἐξὁμολογήσεως στούς Ἑσπερινούς τῶν Κυριακῶν καί τῶν γιορτῶν, ὅταν ἐκκλησιάζονται ὅσοι θά ἤθελαν νά κοινωνήσουν. Συνομιλῶ μέ τόν καθέναν ξεχωριστά, ἀνάλογα μέ τήν προσωπικότητα του, καί δέν θεωρῶ ὅτι ὑπάρχει κάτι κοινό ἀνάμεσά μας.

7. Ποτέ δέν πῆγα νά ἐξὁμολογήσω μέ τεμπελιά, οὔτε ἄφησα νά παρατηρήσουν ἄλλοι σέ μένα κάποια ἀηδία καί δυσάρεστη διάθεσι. Μέ ὅλους ἤμουν σάν ἕνας στοργικός πατέρας, ὁ ὁποῖος ξοδεύει τόν λίγο χρόνο του μέ πολλή ἀγάπη γιά νά συζητήσει μέ τό πνευματικό του παιδί, νά τό παρηγορήσει, νά τό ἐνισχύσει στήν πίστη του, νά τοῦ ἐμπνεύσει ἀγάπη πρός τόν Θεό, τόν πλησίον, τήν Ἐκκλησία καί τό ἔθνος του. Ποθοῦσα ὁ κάθε ἐξὁμολογούμενος νά φεύγει ἀπό τήν ἐξομολόγηση παρηγορημένος καί εὐχαριστημένος καί νά περιμένει μέ λαχτάρα τήν Θεία Κοινωνία.

Οἱ ἐρωτήσεις ἀπό τό Εὐχολόγιο δέν εἶναι ὅλες κατάλληλες, διότι ζητοῦν μία ἀρνητική ἀπάντησι.·  Ὁ ἐξεταζόμενος ἀπό ἐμᾶς ὁμολογεῖ ὅτι δέν ἔκανε καί δέν ἐξὁμολογεῖται τί κακό ἔχει κάνει. Ἐμεῖς οἱ ἱερεῖς ἠμποροῦμε νά συμβουλευτοῦμε ἀπ᾿ αὐτές τίς ἐρωτήσεις, ἀλλά ὄχι νά τίς χρησιμοποιοῦμε κατά τόν ἴδιο τρόπο.

8. Συνήθως κάθομαι σ᾿ ἕνα στασίδι, μέσα στό ναό. Νοιώθω πολύ τήν ἔλλειψη μιᾶς καρέκλας τῆς ἐξομολόγησης. Ἀφ᾿ ἑνός γιά νά κάτσει καί ὁ ἱερέας πιό ἄνετα, ἀφ᾿ ἑτέρου γιά τόν πιστό, ὁ ὁποῖος ἔτσι θά γονάτιζε καί, μέ τό ἐπιτραχήλιο στό κεφάλι του, θ᾿ ἀπαντοῦσε ἤρεμα στίς ἐρωτήσεις μου.

Ἡ πρώτη ἐρώτηση πού θέτω εἶναι: Ἐξὁμολογήθηκες ποτέ; Ἄν ναί, πότε ἀκριβῶς; Στήν τελευταία σου ἐξομολόγηση ἄφησες κάτι πού δέν τό ἐξωμολογήθηκες, τό ὁποῖο μετά σοῦ ἔφερε τύψεις τῆς συνείδησης; Τί σοῦ βαρύνει τώρα τήν ψυχή;

Σέ περίπτωση πού εἶχε ἐξὁμολογηθεῖ καί ἄλλη φορά, τώρα τοῦ ἐξηγῶ τά περί τῆς οὐσίας αὐτοῦ τοῦ Μυστηρίου. Οἱ περισσότεροι ἐξὁμολογοῦνται σέ κάθε μεγάλη νηστεία. Μ᾿αὐτούς συνήθως ἀναφἐρομαι πιό σύντομα συνοψίζοντας τά τρία σημεῖα: τήν ἀναζήτηση τῶν ἁμαρτιῶν, τήν συντριβή γι᾿ αὐτές καί τήν μετάνοια διά τῆς ἐκπλήρωσης καί τοῦ   ἐπιτιμίου. Οἱ ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου δέν μποροῦν νά ἐφαρμοστοῦν στήν πράξη. Αὐτές εἶναι καλές μόνο συμβουλευτικά. Τό ἴδιο καί οἱ συγκεντρωμένοι ἐκεῖ παρόμοιοι κανόνες.

Προτείνω σάν πραγματικές ἐρωτήσεις τίς ἑξῆς: Λυπᾶσαι γι᾿ αὐτά πού ἔκανες; Νομίζεις ὅτι στό μέλλον θά εἶσαι ἀρκετά ἀνθεκτικός) γιά ν᾿ ἀποφύγεις τέτοιες πράξεις; Ὑπόσχεσαι ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ νά ἐξετάσεις τήν ψυχή σου ἀπ᾿ ἐδῶ καί πέρα μέ περισσότερη αὐστηρότητα; Θά ὁμολογεῖς τόν Χριστό μπροστά στούς ἀνθρώπους; Θά ζεῖς σύμφωνα μέ τήν διδασκαλία Του;

9. Τήν ἐξομολόγηση τήν κάνω ἐντός τοῦ ναοῦ, φορώντας ἐπιτραχήλιο καί φαιλόνι. Τούς ἀρρώστους τούς ἐξὁμολογῶ στό σπίτι τους, φορώντας μόνο τό ἐπιτραχήλιο. Ἕνα κερί θεωρῶ ὅτί πρέπει νά εἶναι ἀναμμένο. Στό ναό κάθομαι, συνήθως, μπροστά στήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, ἐπάνω στόν σολέα, ὅταν διαβάζω τίς εὐχές, ἐνῶ  οἱ πιστοί εἶναι δίπλα στόν σολέα. Ὅταν ἐξὁμολογοῦμε περισσότεροι ἱερεῖς, ἀπομακρύνονται ὁ ἕνας ἀπό τόν ἄλλο. Οἱ ἐρωτήσεις εἶναι σχετικές μέ τίς θεῖες ἐκκλησιαστικές ἐντολές καί ἀφοροῦν τίς σχέσεις τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό καί μέ τούς συνανθρώπους του, πρῶτα μέ τούς γονεῖς του καί μέ τούς συγγενεῖς του. Ἄν συνηθίζει νά προσεύχεται κάθε μέρα, εἶναι ἔνδειξη ὅτι ἔχει πίστη στόν Θεό. Ἡ εἰρήνη ἐντός τῆς οἰκογένειας εἶναι ἡ προϋπόθεση τῆς εἰρήνης ὁλόκληρου τοῦ κόσμου. Οἱ ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου περιλαμβάνουν ὅλες τίς δυνατότητες ὅλων τῶν ἀνθρώπων, ὅλων τῶνκαταστάσεων καί τῶν ἡλικιῶν.

Ἡ ἐπιλογή τῶν κατάλληλων ἐρωτήσεων εἶναι δύσκολη, ἀλλά εἶναι ἐνδεδειγμένη ἀπό τίς συνθῆκες τοῦ ἐξὁμολογουμένου. Ἐκεῖνες πού ἀφοροῦν τήν ἕβδομη καί τήν ὄγδοη ἐντολή τοῦ Δεκαλόγου δέν μποροῦν νά τεθοῦν ὅπως τίς παρουσιάζει τό βιβλίο, ἀλλά πρέπει νά ὑπάρχουν. Ἐγώ ἐρωτῶ τούς νέους, συνήθως πρίν ἀπό τόν γάμο ὡς ἑξῆς:· Εἶσαι ὑγιής, καθαρός ψυχικά καί σωματικά; Ἔχεις κάνει κακό σέ κάποιον; Πῶς, τί; Περί τῆς πίστεως δεν ἐρωτῶ τίποτε. Ὅποιος ἔρχεται νά ἐξὁμολογηθεῖ, ἔχει πίστη. Ἄν ἔχει ἀμφιβολίες, θά τίς πεῖ καί θ᾿ ἀρχίσω ἀπό ἐκεῖ.

10. Ὁ ὑπογραφόμενος κάνω τήν ἐξομολόγηση μέ τόν ἑξῆς τρόπο: Πρίν τήν ἐξομολόγηση τούς λέω μερικά πράγματα σχετικά μ᾿ αὐτό τό Μυστήριο, ὅτι ἱδρύθηκε ἀπό τόν Κύριο ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστό γιά τήν σωτηρία μας, δίνοντας στούς Ἀποστόλους καί στούς διαδόχους τους, δηλαδή στούς  ἐπισκόπους καί στούς πρεσβυτέρους, τήν δύναμη ἄφεσης καί ἀπόλυσης τῶν ἁμαρτιῶν, λέγοντάς τους: «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιο κτλ. Μετά λέω τί πρέπει νά κάνει ὁ χριστιανός ὅταν δεχθεῖ αὐτό τό ἱερό Μυστήριο· νά θυμᾶται τήν ψυχή του, ἡ ὁποία πρέπει νά καθαριστεῖ ἀπό τίς ἁμαρτίες, νά λυπᾶται γιά τίς πεπραγμένες του ἁμαρτίες, νά τίς ἐξὁμολογηθεῖ καί μετά νά διορθωθεῖ. Ἔτσι προετοιμασμένος, τόν βάζω νά γονατίσει κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιό μου. Ἐπάνω στό τραπέζι ἔχω τόν σταυρό καί ἕνα ἀναμμένο κερί. Ὕστερα τόν ρωτάω: Πότε ἐξὁμολογήθηκες τελευταία φορά; Ἀπό τότε μέ ποιές ἁμαρτίες αἰσθάνεσαι ὅτι εἶσαι ἔνοχος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ;

Τίς ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου δεν τίς χρησιμοποιῶ. Ἀφήνω καθέναν νά πεῖ τίς ἁμαρτίες του. Ἔτσι μοῦ  ἔχει εἰπεῖ ὁ Ἐπίσκοπός μου,ὁ ὁποῖος μ᾿ ἐξομολόγησε μέ τήν εὐκαιρία τῆς χειροτονίας μου ὡς ἱερέα ὅτι δέν εἶναι σωστό νά ἐρωτοῦμε ἄν ἔχεις κάνει τήν τάδε ἤ τήν τάδε ἁμαρτία, ἀλλά νά φέρουμέ τόν πιστό ν᾿ ἀναγνωρίσει μόνος του ὅτι εἶναι ἁμαρτωλός, ὅπως κάθε ἄνθρωπος καί ὅτι δέν ὑπάρχει ἄνθρωπος νά εἶναι ζωντανός καί νά μή ἔχει σφάλει. Ὁ κάθε πνευματικός ἱερέας πρέπει νά μή βιάζεται στήν ἐπιτέλεση αὐτοῦ τοῦ Μυστηρίου καί νά τό κάνει μέ μέγιστη χριστιανική εὐλάβεια. Νά ἔχει πάντα μαζί του καί ἕνα βιβλιάριο μέ τούς ἐξὁμολογουμένους, βέβαια μόνο γιά τήν προσωπική του χρήση.

11. Ἀπ᾿ ὅλα τά Μυστήρια πού ἐπιτελῶ, αὐτό τῆς ἐξομολόγησης μοῦ φαίνεται τό πιό δύσκολο, διότι καταλαβαίνω ὅτι ὁ χριστιανός πού βαδίζει πρός τήν ἐξομολόγηση ἀσφαλῶς θέλει νά γυρίσει δικαιωμένος στό σπίτι του καί τότε πρέπει νά ἐνεργήσω μέ ὅλη τήν προθυμία μου.

Εἶναι πολύ δύσκολο πρᾶγμα νά περιέχεται σέ μερικές ἐρωτήσεις καί σέ λίγα λεπτά ὅλο τό θέμα, κυρίως ὅτἌν ὁ ἐξὁμολογούμενος δέν λέει μόνος του τίς ἁμαρτίες, ἀλλά μόνο ἀπαντᾶ στίς ἐρωτήσεις τοῦ Πνευματικοῦ. Παρόλα αὐτά καί αὐτός πού μόνο ἀπαντᾶ στίς ἐρωτήσεις πρέπει νά φύγει ἐλαφρωμένος, ὅπως κι ἐκεῖνος πού θεληματικά καί μέ δάκρια μετανοίας χύνει ὅλη τήν πικρία τῆς ψυχῆς του. Μοῦ συνέβη πολλές φορές τό φαινόμενο νά ἔχω πιστούς οἱ ὁποῖοι νά μή μποροῦν νά ἐξὁμολογηθοῦν λόγω τῶν συνεχῶν δακρύων τους. Ἀπ᾿ ἐδῶ προκύπτει ὅτι ὑπάρχουν δύο τάξεις μετανοημένων· αὐτοί πού προσέρχονται στήν ἐξομολόγηση μέ τήν ἀπόφαση νά πάρουν συγχώρηση γιά τίς ἁμαρτίες τους καί ν᾿ ἀλλάξουν οὐσιαστικά τόν τρόπο ζωῆς τους καί ἐκεῖνοι πού ἔρχονται ἀπό συνήθεια, δηλαδή ὄχι πάντα μέ μία σκέψη ἐπανόρθωσης.

Ὅσοι ἔχουν βαρειές ἁμαρτίες – στά χωριά εἶναι συνήθως λιγώτεροι ἀπό τίς πόλεις – δέν ἔρχονται νά ἐξὁμολογηθοῦν παρά μόνο ὅταν περάσει ἕνα μεγάλο διάστημα. Ὅταν ξέρουν ὅτι σίγουρα δέν εἶναι ἄξιοι νά κοινωνήσουν τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου.

Ἄν ἔπρεπε νά χρησιμοποιοῦμε ὅλες τίς ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου, δέν θά χρειαζόταν ν᾿ ἀσχοληθοῦμε μόνο καί μόνο μέ τήν ἐξομολόγηση. Ἐκεῖ  ὑπάρχουν πολλά ἐρωτήματα τά ὁποῖα δέν μποροῦν νά χρησιμοποιηθοῦν στήν πρωτότυπή τους μορφή, διότι θά καλλιεργοῦσαν τό ἐνδιαφέρον γιά τήν ἁμαρτία.

12. Ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ἔχω ἀκούσει ὅτι γίνεται ἡ ἐξομολόγηση δέν μέ ἱκανοποιεῖ καθόλου. Ἐγώ θεωρῶ τήν ἐξομολόγηση ὡς κλειδί μέ τό ὁποῖο, ἀνοίγοντας τήν ψυχή τοῦ πιστοῦ μου, εἰσδύω μέσα της νά καθαρίσω τά πάντα ἐκεῖ  μέσα, γιά νά μπορέσω θά βάλω μετά ἐκεῖ  τόν Σωτῆρα Χριστό. Εἶναι ὁ μοναδικός τρόπος μέ τόν ὁποῖο μπορῶ ν᾿ ἀναγεννήσω τόν πλησίον μου. Δι᾿  αὐτοῦ τοῦ ἱεροῦ Μυστηρίου πλησιάζω τήν ψυχή τοῦ πιστοῦ, τόν ὁποῖον, μετά ἀπό μία θερμή προετοιμασία, ἐμπνέοντάς του ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη, τόν βοηθῶ ν᾿ ἀποκαλύψει τά πάντα. Δίνοντάς του τήν ἀπόλυση τῶν ἁμαρτιῶν του, τόν ἔχω πάντα ὑπ᾿ ὅψιν μου καί μέ πραότητα τοῦ ὑπενθυμίζω–ἄν χρειαστεῖ–τήν σημαντική στιγμή στήν  ὁποία εἶχε ὑποσχεθεῖ στόν Κύριο, ὁ ὁποῖος θυσιάσθηκε γιά ὅλους ἐμᾶς,  ν᾿ ἀλλάξει τήν ζωή του. Κι ἔτσι, ἔχοντάς τον πάντα κοντά μου (καί δι᾿ ἐμοῦ μέ τόν Χριστό), θά τόν ἀποδεσμεύσω τελικά ἀπό τίς ἁμαρτίες του.

Πρό τῆς ἐξομολόγησης τούς ὁμιλῶ θερμά καί ἐπιθυμῶ νά ξυπνήσω μέσα τους συναισθήματα θρησκευτικοῦ δέους, νά τούς κάνω νά αισθανθοῦν τήν ἀναγκαιότητα αὐτοῦ τοῦ μυστηρίου, παρουσιάζοντάς τους μία ζωντανή εἰκόνα τῆς ἁμαρτωλῆς κατάστασης καί τήν μεγάλη σημασία τῆς ἀγνότητας, χωρίς νά ξεχάσω βέβαια καί μερικά παραδείγματα σχετικά μέ ὅλα αὐτά. Προχωράω, τελώντας μ᾿ ἕνα πανηγυρικό τρόπο τήν ἀκολουθία τῆς ἐξομολόγησης, σύμφωνα μέ τίς ὁδηγίες τοῦ Εὐχολογίου …

Σχετικά μέ τίς ἐρωτήσεις πού μπορεῖς νά κάνεις στόν μετανοημένο χριστιανό πρέπει νά εἶσαι πάρα πολύ προσεκτικός. Ἀναμφίβολα, ἐμεῖς γνωρίζουμέ τούς ἐνορίτες μας, ὕστερα ἀπό τόση διαβίωση μαζί τους καί ξέροντας τήν ζωή τους καί σχεδόν ὅλες τίς συμπεριφορές τους, δεν θά κάνουμε ἐρωτήσεις οἱ ὁποῖες, μπορεῖ νά διεγείρουν περιέργειες καί νά ὁδηγήσουν σέ πειρασμούς. Μία ἀνασκόπηση τῶν δέκα ἐντολῶν, μαζί μέ τούς Μακαρισμούς καί ἄλλες πού ἀναφέρει τό Εὐχολόγιο, μέ τήν ἐλπίδα ὁ μετανοημένος νά σκεφτεῖ καλά καί νά μή ἀποκρύψει τίποτε, θεωρῶ ὅτι θά ἦταν ἀρκετή γιά νά ἐξετάσει τήν ψυχή του. Κάποιες ἐρωτήσεις, ὅμως, τοῦ Εὐχολογίου, ὅπως προανέφερα, δέν ἔχουν κανένα νόημα.

13. Ἡ θέση τοῦ μετανοημένου, εἶναι κανόνας νά εἶναι γονατισμένος. Σπάνια συνηθίζω νά τόν σηκώσω ὄρθιο, μετά τήν ἐξομολόγηση, κυρίως ὅταν θέλω νά τοῦ μιλήσω πειστικά ἤ ἔχει καμία ἀμφιβολία, ἀπορία κτλ. Κάνω αὐτό κοιτώντας ἀκριβῶς στά μάτια καί μιλώντας του θερμά καί μέ πολύ ἀγάπη. Νομίζω ὅτι ὁ λόγος ἔχει περισσότερη δύναμη ἔλξης καί πεποίθησης.

Ἐρωτήσεις, ὅπως: Αἰσθάνεσαι ὅτι εἶσαι ἔνοχος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ; Τί ἔχεις νά ἐξὁμολογηθῆς; Τί σοῦ ἐπιβαρύνει τήν ψυχή; Κάνω ἐρωτήσεις πού νά ἀναφέρονται στίς θεολογικές καί ἠθικές ἀρετές. Ἔμπρακτα, αὐτές τίς ἐρωτήσεις τίς δανειζόμεθα ἀπό τό Εὐχολόγιο. Στό τέλος συνηθίζω νά ρωτάω: Δέν ἔχεις τίποτε ἐξαιρετικό νά ἐξὁμολογηθῆς; Ἤ δέν ἔχεις κάτι ἄλλο νά πεῖς, καμμία μεγαλύτερη ἁμαρτία τῆς ζωῆς σου ἤ ἀπό τήν νεότητα σου; Καί τότε ἐμφανίζονται πιό βαρειές ἁμαρτίες, τίς ὁποῖες ντρέπονται νά τίς ποῦν.

Σ᾿ ἐμᾶς οἱ λόγιοι δέν ἐξὁμολογοῦνται. Γιατί; Ὄχι ἐπειδή ἦταν ἄθεοι ἤ δέν ἀγαποῦσαν τήν Ἐκκλησία. Ἀντίθετα, ἐκκλησιάζονται καί τήν στηρίζουν καί εἶναι καλοί χριστιανοί καί πιστοί. Τότε; Νά, ἔχουν ἕνα φόβο, μία ἀηδία καί δέν θέλουν ν᾿ ἀπαριθμήσουν λεπτομερειακά τίς ἰδιαίτερες ἁμαρτίες τους, μέ τά  ἄλλα ψυχικά τους χαρίσματα.

Ἄν ἔρθουν λόγιοι, νά μήν ἐπιμένεις νά τούς ἐρωτᾶς γιά ἰδιαίτερες ἁμαρτίες, ἀλλά καλύτερα νά τούς διδάσκεις. Νά κάνεις ἕνα σχετικό μάθημα μαζί τους, ν᾿ ἀπαριθμήσεις ἁμαρτίες, λέγοντας: Κύριε, ἁμάρτησα, κακίες διέπραξα, δέν Σέ τίμησα, δέν πίστεψα στήν ἀγαθότητά Σου, δέν ἐτήρησα τίς γιορτές Σου κτλ. Φυσικά ἀπαριθμεῖς ἀνθρώπινες ἁμαρτίες σάν νά βάζεις μιά πιατέλα μέ κάποια φροῦτα μέσα, τά ὁποῖα τοῦ τά προσφέρεις ἕτοιμα, μόνο νά δεχθεῖ νά τά πάρει. Βλέπεις, αὐτά καί μεγαλύτερα ἀπ᾿ αὐτά ἔχω πράξει.

Συνήθως θά λένε ναί, ναί! Εἶναι εὔκολα σάν διδαχές ὅλα αὐτά. Καί γιά τόν Πνευματικό σάν ἀρχή εἶναι ἀρκετά αὐτά. Τά ἄλλα μέ ἄλλες εὐκαίρίες θά ἔρθουν μόνα τους.

14. Ἐγώ κάνω τήν ἐξομολόγηση ὡς ἑξῆς: Διαβάζω ἀπό τόν ἄμβωνα τίς εὐχές τοῦ Εὐχολογίου, ἐνῶ  οἱ ἐξὁμολογούμενοι γονατίζουν. Τήν ἐξομολόγηση τήν κάνω σ᾿ ἕνα ξεχωριστό μέρος, ὅπου βρίσκονται μόνο ὁ Πνευματικός καί ὁ μετανοημένος. Τήν κάνω ὄρθιος. Ὁ πιστός κάνει τόν σταυρό του, χαιρετᾶ τόν Τίμιο Σταυρό, πού βρίσκεται στό χέρι τοῦ Πνευματικοῦ, στέκεται κι αὐτός σεμνός, μέ τά χέρια του ἑνωμένα σάν σέ προσευχή καί θά γονατίσει μόνο ὅτἌν ὁ ἱερέας τοῦ διαβάσει τήν συγχωρητική εὐχή. Νά στέκεται ὁ πιστός κατά τήν ἐξομολόγηση εἶναι πολύ πρακτικό, διότι τόν κυττάω στά μάτια καί βεβαιώνομαι γιά τήν εἰλικρίνεια τῆς ἐξομολόγησής του. Ἄν ἐξὁμολογιόταν γονατισμένος, σκεπασμένος μέ τό ἐπιτραχήλιο, δέν θά μποροῦσα νά ἔχω κι αὐτήν τήν ψυχολογική ἀπόδειξη.

Πρίν τόν ἐρωτήσω, τόν προετοιμάζω μέ μερικά λόγια πού τά λέω μέ ὅλη τήν ἀγάπη μου, ἐπιβεβαιώνοντάς τον ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός εἶναι παρόν ἀόρατα καί ἀκούει τήν ἐξομολόγηση του κτλ. Τόν πείθω γιά τό μυστικό τῆς ἐξομολόγησης καί μέ κατάλληλα καί εἰλικρινά λόγια τόν πείθω νά ἔχει ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη στόν Πνευματικό ἱερέα.

Ἀκολουθοῦν ἐρωτήσεις πού τοῦ κάνει ὁ ἱερέας. Αὐτές πρέπει νά εἰπωθοῦν μέ πολύ δεξιότητα, ἀνάλογα μέ τήν ἡλικία, τό φῦλο, τήν παιδεία καί τήν κοινωνική κατάσταση τοῦ μετανοημένου. Αὐτές οἱ ἐρωτήσεις πρέπει νά εἶναι συγκεκριμένες, στίς ὁποῖες νά μπορέσει ὁ μετανοημένος ν᾿ ἀπαντήσει μόνο μέ ναί ἤ μέ ὄχι. Νά μήν ξεσκαλίζουν ἄλλες ἁμαρτίες, τίς ὁποῖες ὁ χριστιανός ὄχι μόνο δέν τίς εἶχε διαπράξει, ἀλλά οὔτε ἤξερε ὅτι γίνονται. Οἱ πρῶτες ἐρωτήσεις ἀφοροῦν τήν χριστιανική πίστη. Π. χ., ἄν προσεύχεται καθημερινά μέ πίστη, ἄν ἐκφωνεῖ κάθε μέρα τό Σύμβολο τῆς Πίστεως καί πιστεύει ὅλα ὅσα περιέχει αὐτό. Μετά, ἄν εἶναι συνεχῶς ἕτοιμος νά ὁμολογήσει μέ ἀνδρεία τήν πίστη τῆς Ἐκκλησίας ὅποτε πολεμεῖται ἀπό κάποιον;

Ἕνας λόγιος θά ρωτηθεῖ ἄν εἶχε ἀμφιβολίες σχετικά μ᾿ ἕνα ἄρθρο (μία ἀλήθεια) τῆς πίστεως ἤ ἄν εἶχε ποτέ κάποιες ἀντεγκλήσεις μέ κάποιον. Μήπως ἄρχισε νά περιπλανιέται ἀπό τίς μέχρι τότε ὀρθόδοξες πεποιθήσεις του;

Οἱ ἐρωτήσεις τοῦ Εὐχολογίου δέν ταιριάζουν πάντοτε μέ τίς συνθῆκες τῆς ζωῆς μας. Ἐγώ ἔβγαλα ἀπ᾿ αὐτές περίπου δέκα, τίς ὁποῖες τίς συγκράτησα, ἀλλά σέ μιά νέα μορφή καί τίς πρόσθεσα στό σύνολο τῶν ἐρωτήσεων πού συγκέντρωσα μέ τόν συνδυασμό τῶν θεϊκῶν καί τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἐντολῶν, ἔχοντας ὑπ᾿ ὄψιν νά θέτω ἐρωτήσεις καί ἀπό τό τομέα τῶν θανάσιμων ἁμαρτιῶν κι αὐτῶν πού εἶναι ἐναντίον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἄλλων πολύ σοβαρωτέρων. Αὐτές οἱ ἐρωτήσεις ἔχουν σάν σκοπό νά ὑπογραμμίσουν τήν μεγάλη ἀνάγκη ἐκπλήρωσης τῆς χριστιανικῆς ἐλεημοσύνης, ἡ ὁποία εἶναι τόσο θεάρεστη καί ταυτόχρονα ὠφελιμότατη γιά κάθε ψυχή χριστιανοῦ.

ὍτἌν ὁ μετανοημένος δηλώσει ὅτι δέν ἔχει κάτι ἄλλο νά ἐξὁμολογηθεῖ, ὁ Πνευματικός, ἔχοντας ὑπ᾿ όὄψιν τίς πιό βαρειές ἁμαρτίες τοῦ πνευματικοῦ του παιδιοῦ, μέ ἀγάπη τό συμβουλεύει οὕτως ὥστε νά ἐξευμενίσει τήν θέληση καί τήν ἀπόφαση του ν ᾿ ἀπομακρυνθεῖ στό μέλλον ἀπό τίς ἁμαρτίες. Ὁ ἱερέας ὁ ὁποῖος ξέρει νά μιλήσει μ᾿ αὐτήν τήν ἀγάπη, ὄχι σπάνια θά βγάλει καί δάκρυα ἀπό τά μάτια τοῦ μετανοημένου. Ὕστερα θά τοῦ δώσει καί τό κατάληλο ἐπιτίμιο...

Ὁ μετανοημένος γονατίζει, ὁ Πνευματικός βάζει τό ἐπιτραχήλιο ἐπάνω στό κεφάλι καί διαβάζει τήν συγχωρητική εὐχή. Μετά αὐτός φιλεῖ τόν Τίμιο Σταυρό, τό ἐπιτραχήλιο καί τό χέρι τοῦ ἱερέως ...

15. Σύμφωνα μέ τήν ἐκκλησιαστική μας τάξη, στήν ἀκολουθία τοῦ Μυστηρίου τῆς ἐξομολόγησης, προηγεῖται τό μέρος τῆς ἐξέτασης τῆς συνείδησης, κι αὐτό πρέπει νά γίνεται γιά κάθε πιστό ξεχωριστά. Σήμερα εἶναι συνήθεια νά ἔχει εἰσαχτεῖ ἡ πρακτική τοῦ ὁμαδικοῦ διαβάσματος γιά ὅλους πού ἔχουν παρουσιαστεῖ ταυτόχρονα μέ τήν πρόθεση νά ἐξὁμολογηθοῦν. Λόγω τῆς κούρασης, τήν θεωρῶ κατάλληλη. Ἀλλά νά μήν διαβαστεῖ μέ χαμηλή φωνή. Κι ἄν ἕνας πιστός ζητήσει νά διαβαστεῖ μόνο γι᾿ αὐτό ξεχωριστά, ἄς γίνει ἔτσι. Χωρίς αὐτήν τήν ἀκολουθία ἤ τήν εὐχή γιά ὅλη τήν ἐνορία (ἡ ὁποία γίνεται στήν ἀρχή τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστής ἤ κάθε Κυριακή τό ἀπόγευμα κτλ) νά μήν γίνει ἡ ἐξομολόγηση.

Ἡ ἐξομολόγηση νά γίνεται μόνο καί μόνο ἐντός τοῦ ναοῦ, στό καθολικό κι, ἄν ὑπάρχει μέρος, μπροστά στήν εἰκόνα τοῦ Κυρίου τοῦ τέμπλου, οὕτως ὥστε ὁ μετανοημένος νά ἔχει μπροστά του τό πρόσωπο τοῦ Κυρίου. ὁ ἱερέας νά φορέσει τό ἐπιτραχήλιο καί τό φαιλόνιο. Δίπλα του νά εἶναι τοποθετημένα τό Εὐαγγέλιο καί ὁ Σταυρός κι ἕνα κηροπήγιο μ᾿ ἕνα ἀναμμένο κερί.

Ὁ πιστός νά στέκεται, μπροστά στόν ἱερέα,  κατά τήν διάρκεια τῆς ἐξομολόγησης. Ὁ Πνευματικός κάθεται μέ μία ἤρεμη στάση, μ᾿ ἕνα πρόσωπο καί ὕφος πού νά ἐμπνέει ἀγάπη, σοφία, πραότητα, ὑπομονή καί συγχώρηση. Ὅταν διαβάσει τήν συγχωρητική εὐχή, καί κάνει τήν ἀπόλυση, ὁ ἱερέας σηκώνεται καί ὁ πιστός γονατίζει κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιο.

Γιατί συνιστῶ νά εἶναι ὄρθιος ὁ πιστός; Γιά δύο λόγους. Κάνοντας μία εἰλικρινῆ ἐξομολόγηση θά ἔχεις μία συνομιλία μεγάλης διάρκειας. Ἄν τόν κρατήσεις στά γόνατα, κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιο, θά τόν κουράσεις τόσο πολύ ὥστε θά τοῦ προκαλέσεις πόνους, οἱ ὁποῖοι δημιουργοῦν ἀντιπερισπασμό ἀπό τά λεγόμενά σου, ἐνῶ  ἐσύ, ὡς Πνευματικός, πρέπει νά κάτσεις μέ τό αὐτί σκυφτός πλάγια γιά ν᾿ ἀκούσεις τούς ἤχους κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιο κι αὐτό μετά σιγά-σιγά ἀρχίζει νά σ᾿ ἐνοχλεῖ.

Τόν δεύτερο λόγο μου τόν ἔχουν ὑποβάλει οἱ ἐνορίτες μου μέ τά λόγια τους: Σ᾿ αὐτόν τόν ἱερέα πρέπει νά τά λές ὅλα ὀρθά καί ἴσια, ἐπειδή σέ κυττάζει στά μάτια κι ἄν δέν τόν κυττᾶς κι ἐσύ, σοῦ λέγει ἐκεῖνος νά τόν κυττᾶς. Δέν ξέρω ἄν τό κάνω ἔτσι ἀκριβῶς, ἀλλά μοῦ λέγουν ὅτι εἶναι καλό νά τό κάνω αὐτό.

Ἡ ἐξέταση τῆς συνείδησης εἶναι μία πράξη διακριτικότητας, μεθόδου, ἀγχίνοιας, ζωντανῆς παρουσίας διάφορων δογματικῶν, ἠθικῶν, νομικῶν, ἰατρικῶν, ψυχολογικῶν, κοινωνιολογικῶν κτλ γνώσεων ἀπό τήν πλευρά τοῦ Πνευματικοῦ. Ἐδῶ ἐξετάζεται καί ὁ ἱερέας, πόση παιδαγωγική δύναμη διααθέτει μέσα του, κατά πόσο  εἶναι Πατέρας. Διότι ἐσύ ἔχεις νά προκαλέσεις τήν ἀναγνώριση τῆς ἐνοχῆς καί τῆς ψυχικῆς νόσου καί νά διεγείρεις τήν συντριβή, τήν μεταμέλεια, τήν ἐπιθυμία ἐπανόρθωσης καί νά τοῦ δώσεις τήν συνταγή, τό φάρμακο. Ὀφείλεις νά τόν εἰσαγάγεις πάλι μέσα στήν κοινωνία, νά τόν κάνεις ὠφέλιμο γιά τούς ἄλλους καί γιά τόν ἑαυτό του, νά τόν ὁδηγήσεις πρός τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ καί νά τόν συμφιλιώσεις  μέ τόν Χριστό, ὁ πεῖ: «Πάρε τό κρεβάτι σου καί ὕπαγε στό σπίτι σου καί κοίταξε νά μήν ξανά σφάλεις, γιά νά μήν πάθεις χειρότερα. Διά τῶν ἐρωτήσεών σου καί τῶν ἀπαντήσεων του, ἐσύ μπαίνεις σ᾿ ἕνα νέο κόσμο. Βλέπεις κάθε τι πού ὑπάρχει στήν καρδιά του, πῶς ζεῖ στό σπίτι του, στήν αὐλή του, στήν γειτονιά του. Ξαφνικά σοῦ ἔδωσε τό δικαίωμα νά τακτοποιήσεις τόν ρυθμό τῆς προσωπικῆς του ζωῆς. Καί πόσες φορές δέν φρίττεις γι᾿ αὐτά πού ἔχεις ἀκούσει στήν ἐξομολόγηση καί ἄρα δέν χαίρεσαι ὅταν ξέρεις ὅτι μέ τήν συμβουλή σου κατάφερες νά ἀποφύγεις τόσα ἀτυχήματα! Κι ἔρχεται ἡ σύζυγός του κι ἔρχεται ὁ συνἐνοχός του κι ἔρχεται ὁ ἐχθρός του! Κι ἐσύ, σάν νά μήν ἤξερες τίποτε, μέ προσοχή τόν ὁδηγεῖς πρός τήν ἴδια χριστιανική ζωή καί συμφιλιώνεις ἰσόβιους ἐχθρούς! Πῶς νά μή σ᾿ εὐλογεῖ ὅλος ὁ κόσμος καί ὁ Θεός! ὅταν ἔτσι ἐνεργεῖ ὁ Πνευματικός, νά ξέρεις ὅτι ἔφτασε νά εἶναι απαραίτητος γιά τήν ἐνορία του σάν τό καθημερινό ψωμί. Εἶναι ἕνας πραγματικός πατέρας μιᾶς μεγάλης χριστιανικῆς οἰκογένειας. Θά νοιώθει τήν χαρά τῆς ἱερωσύνης του.

Ἄλλα εἶναι κουραστικά καί δύσκολα. Πρέπει νά μιλᾶς πολύ καί συγκεντρωμένος. Πρέπει νά ξέρεις νά σιωπᾶς σάν τήν γῆ, νά κρατᾶς ὁλόκληρο το μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης. Πρέπει νά προσέξεις μέ τί εἴδους ἄνθρωπο ἔχεις ν᾿ ἀσχοληθεῖς. Δέν ἀντιμετωπίζεται ἐξ ἴσου μία πολύ αἰσθητική καί εὐσυνείδητη ψυχή ἤ μία κυνική καί ἀναίσθητη φύση, ἡ ὁποία ἐξὁμολογεῖται μόνο ἀφοῦ ἔτσι ἔτυχε νά γίνει.

Αὐτή ἡ πλευρά τῆς ἱερᾶς ἐξὁμολογήσης εἶναι ἕνα πραγματικό μάθημα κατηχήσης, τό ὁποῖο τό διδάσκεις σέ κάθε πρόσωπο ξεχωριστά, σύμφωνα μέ τήν φύση καί τῶν ψυχικῶν του ἀναγκῶν.

Θά πρέπει νά καταστρώσεις γιά σένα μία σειρά ἐρωτήσεων, οὕτως ὥστε νά συνοψίσεις τά κύρια σημεῖα τῆς δογματικῆς καί τῆς ἠθικῆς τῆς Ἐκκλησίας μας. Τό πιό κατάλληλο μοῦ φάνηκε νά εἶναι τό σχέδιο τοῦ Δεκαλόγου. Σχετικά μέ τίς ἐντολές του ἔχω προσαρμόσει τίς ἐρωτήσεις μου, τίς ὁποῖες ἤθελα νά τίς χρησιμοποιῶ γενικά μέ τόν καθένα, ἰδιαίτερα ἐμβαθύνοντας μόνο ἐκεῖ  πού ἔπρεπε. Διότι, σύμφωνα μέ τούς ἱερούς κανόνες τῆς Ἐκκλησίας, δεν συγχωρεῖται ὁ ἱερέας πού ντρέπεται νά ρωτήσει, ἀλλά ταυτόχρονα πρέπει νά προβαίνει μέ πολύ μεγάλη προσοχή, μή τυχόν ὁ ἴδιος  πειράξει τόν ἐξὁμολογοὐμενο πρός μία ἄγνωστη μέχρι τότε ἁμαρτία γιά τόν συγκεκριμένο πιστό. Ἡ ἐρώτηση θ᾿ ἀρχίσει ἀπό μακριά καί θά προχωρήσει σταδιακά πρός  τήν ὑποψία πού ἔχει ψυχολογικά ὁ ἱερέας. Π. χ., σχετικά μέ τήν πορνεία, θ᾿ ἀρχίσεις ἀπό κενολογίες, περνᾶς στά νερόβραστα ἀστεῖα καί ἄν ὁμολογήσει ὅτι κι αὐτός κάνει τέτοια ἀστεῖα, προχωρᾶς ἀκόμα ἕνα βῆμα: Ποῦ, μέ ποιόν ἀστειεύεται καί μόνο ὕστερα ρώτησε ξάστερα (προϋποθέτοντας ὅτι μπροστά σου βρίσκεται ἕνας νέος, παλικάρι ἤ μία δεσποινίδα). Τό ἴδιο κάνε το καί μέ τούς παντρεμένους γιά νά τούς μάθεις νά εἶναι εὐπρεπεῖς καί ν᾿ ἀποφεύγουν τίς διαστροφές, πού σήμερα γίνονται ὄχι μόνο στίς πόλεις, ἀλλά πλέον καί στά χωριά. Κι ἄν, παρόλο πού ἔκανες αὐτό μέ πολλή προσοχή καί σύνεση, ἔσφαλες μνημονεύοντας ἕνα κακό, νά ἔχεις ὅλο τό ὁπλοστάσιο (τήν πανοπλία) ἐπιχειρημάτων, στοιχείων καί παραδειγμάτων, τά ὁποῖα ν᾿ ἀποδείξουν ἀληθοφανῶς τήν βαρύτητα τῆς καταδικασμένης ἁμαρτίας. Γιά κάθε ἐξομολόγηση (ἐννοώντας σέ κάθε νηστεία μεγάλης διάρκειας) καλό εἶναι νά συζητηθεῖ ἕνα πρόβλημα στό ὁποῖο νά ἐπιμένει ὁ Πνευματικός. Ἔτσι, λοιπόν, π.χ. μία φορά θά επιμένει ἐκτενῶς στό θέμα τοῦ ὅρκου ἤ τῆς ἀγάπης πρός τούς γονεῖς ἤ τῆς πορνείας, τῆς μέθης, τῆς χαρτοπαιξίας, τῶν αἰρέσεων, τῶν κοινωνικῶν ἰδεολογιῶν, τῆς ὡραιότητας κάποιων ἀρετῶν, τῆς φροντίδας τῶν γονέων γιά τήν καλή καί πνευματική διαμόρφωση τῶν παιδιῶν ἤ τῆς ἀληθινῆς χριστιανικῆς οἰκογένειας ἠ τῆς σωστῆς προσευχῆς, τῆς ἀληθινῆς λατρείας τοῦ Θεοῦ, τῆς νηστείας κτλ. Ὁ Πνευματικός, ὅμως, νά εἶναι πολύ προσεκτικός στό τί ἰσχυρίζεται τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης, νά μήν τό διαψεύσει διά τῶν ἔξω πράξεών του.

Ποτέ νά μή ἱκανοποιηθεῖ μόνο μέ τήν ἁπλῆ ἐξομολόγηση τοῦ πιστοῦ, ὅτι δηλαδή ἔχει κάνει τήν τάδε ἤ τήν τάδε ἁμαρτία, ἀλλά νά τήν ἀναλύει μέ τόν πιστό γιά νά τοῦ ἀποδείξει τήν κακία της. Ἐπίσης νά τοῦ δείξει τά μέσα ἐξυγίανσης καί τόν δρόμο στό ὁποῖο νά πορεύεται γιά νά φτάσει στό σκοπό του.

Ἡ συγχώρηση μπορεῖ, ὅμως, νά εἶναι μερικές φορές καί ἐπιτίμιο. Ἄν κάποιος ἔχει κάνει μεγάλες ἁμαρτίες καί σοῦ λέγει ὅτι θέλει νά τίς ξανακάνει, γιά ὡρισμένους λόγους του, νά τοῦ ἀρνηθεῖς τήν συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν του μέχρις ὅτου ἀποφασίσει νά μή τίς ξανακάνει. Αὐτό ἔχει ἀποτέλεσμα μόνο μέ μία προϋπόθεση· νά μή τοῦ δώσει τήν σύγχώρηση ἄλλος Πνευματικός. Κανένας νά μήν ἐπιτρέπει στό ποίμνιο του τά πρόβατα ἄλλου τσοπάνη. Μόνο στήν δικαιολογημένη περίπτωση ἄν ὁ πιστός βρίσκεται σέ μεγάλη ἐχθρότητα μέ τόν ἐφημέριο τῆς ἐνορίας του.

Ἡ συγχωρητική εὐχή πάντα διαβάζεται μέ γονατισμένο τόν μετανοημένο, κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιο. Ὁ Πνευματικός θά σηκωθεῖ. Στό σημεῖο αὐτό θά κάνει τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ ἐπάνω στό κεφάλι τοῦ ἐξὁμολογούμενου. Ὕστερα θά τόν βάλει νά ἀσπαστεῖ τό ἱερό Εὐαγγέλιο καί τόν Τίμιο Σταυρό.

Ἔτσι νομίζω ὅτι εἶναι πιό κατάλληλα νά φτάσουμε στόν ποθούμενο σκοπό μας. Κάνοντας ἔτσι δέν διατείνομαι ὅτι τά ἔκανα ὁ ἴδιος ὅλα καλά, ἀλλά ἕνα πρᾶγμα ξέρω. Θέρισα τούς πνευματικούς καρπούς καί γέμισα μέσα μου μέ χαρά. Ἄλλοι θά φωτιστοῦν ἀπό τήν δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέ ἄλλο τρόπο, διότι ἡΧάρη ἐνεργεῖ μέ ποικίλους τρόπους καί θά παραχθοῦν ἀκόμα πιό καλά ἀποτελέσματα ἀπό τά δικά μου. Γι᾿αὐτό θά ἦταν καλό νά τά λένε καί σέ ἄλλους, νά μάθουν κι αυτοί πῶς μπόρεσαν νά λύσουν αὐτό τό ποιμαντικό πρόβλημα.

16. Οἱ ἐξὁμολογήσεις εἶναι πραγματικές, ἀληθινές μόνο ὅταν γίνουν τό ζῶν ὕδωρ τοῦ Χριστοῦ, τό ὁποῖο ὁδηγεῖ τούς πιστούς σέ μία πνευματική ἀνάρρωση καί ὄχι ὅταν αὐτή εἶναι μόνο μία συνήθεια, ἀνανεώνεται χωρίς καμμία ἐμψύχωση.

Πῶς μπορεῖ νά πραγματοποιηθεῖ ἡ πνευματική ἀναβίωση; Ἕνας ἱερέας ἔλεγε ὅτι ὁ Πνευματικός πρέπει νά ρωτήσει τόν μετανοημένο λεπτομερειακά ὅλες τίς συνθῆκες μέ τίς ὁποῖες ἔπραξε τίς ἁμαρτίες, οὕτως ὥστε διά τῶν ἐκτενῶν ἐρωτήσεων καί ἀπαντήσεων ὁ ἐξὁμολογούμενος νά συνειδητοποιήσει πραγματικά τήν ἐνοχή του. Ἡ μέθοδος εἶναι ἀναγράφεται  στό τυπικό, ἄρα εἶναι καλή καί ἀκριβής. Ξυπνᾶ τίς ψυχές στήν θρησκευτική συνείδηση, διότι οἱ ἐρωτήσεις καί οἱ ἀπαντήσεις εἶναι σάν κάποιες ἀνάμοχλεύσεις οἱ ὁποῖες κινοῦν τά κοιμισμένα συναισθήματα τά ὁποῖα στεροῦνται τῆς συνείδησης ὅτι ζοῦν σέ ἁμαρτίες.

Ὅταν οἱ ἐξομολόγοι ἱερεῖς ξέρουν νά προκαλοῦν στίς ψυχές τῶν ἐξὁμολογουμένων τήν ἀηδία γιά τίς ἁμαρτίες τῆς ζωῆς τους μειώνεται ἡ ἐπιμονή τους ν᾿ ἁμαρτάνουν περαιτέρω καί γεννιέται μία νέα σκέψη, ἡ ὁποία ὁδηγεῖ στήν ἐπανόρθωση τῆς ζωῆς. Μία εἰαίσθητη καρδιά πάντοτε παρακινεῖ πρός ἀγαθότερες πράξεις. Αὐτή ἡ καρδιά εἶναι, ἑπομένως, ἡ ἀρχή μιᾶς καινούργιας ζωῆς. Οἱ ἐξὁμολογήσεις οἱ ὁποῖες μποροῦν νά πραγματοποιήσουν τέτοιες πνευματικές ἐπιτυχίες εἶναι πραγματικές ἐξὁμολογήσεις. Καί μακάριοι οἱ Πνευματικοί οἱ ὁποῖοι μποροῦν νά ἐπιτύχουν τέτοια κατορθώματα, ἀλλά μακάριοι καί οἱ ἐνορίτες οἱ ὁποῖοι μποροῦν ν᾿ ἀποφασίσουν κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιο τοῦ ἱερέως νά γκρεμίσουν τόν ἐνδιάμεσο τοῖχο μεταξύ τοῦ ἁμαρτωλοῦ τους παρελθόντος καί τοῦ  αφιερωμένου στήν χριστιανική ζωή μέλλοντός τους.

Ὅταν τά πρόσωπα δέν εἶναι σκληρόκαρδα, πείθονται εὔκολα καί ἐκτιμοῦν τά μαθήματα τοῦ ἱερέως μέσω τῆς ἐξομολόγησης. Ἄν οἱ ἐξὁμολογήσεις μέ πολλές ἐρωτήσεις καί ἀπαντήσεις θά μποροῦσαν νά φέρουν καλά ἀποτελέσματα, οἱ ἐξὁμολογούμενοι θά ἔπαιρναν μέσα στήν ψυχή τους τά διδάγματα τῶν Πνευματικῶν τους καί θά τά ἐφάρμοζαν ὅλα καί στήν καθημερινή τους ζωή.

Δυστυχῶς, ὅμως, ἄν ὄχι ὅλοι, οἱ περισσότεροι ἐξὁμολογούμενοι ἔχουν σχηματισμένες ἤδη τίς προσωπικότητές τους καί τά λόγια τῶν ἱερέων χάνονται στόν ἀέρα ἤ μιλᾶνε στούς κωφούς. Ὑπάρχουν μεταξύ τῶν ἐξὁμολογουμένων κάποιοι μέ σκληρό χαρακτῆρα, οἱ ὁποῖοι ἄν δέν ἀντιδράσουν τότε, ἐπειδή δέν τολμοῦν κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιο, μέσα τους σκέφτονται: Γιατί θέλει ὁ ἱερέας νά ξέρει ἀπό μένα περισσότερα ἀπ᾿ὅσα τοῦ λέω ἐγώ; Εἶμαι σέ δύσκολη θέση ν᾿ ἀπαντήσω σ᾿ ὅλες τίς ἐρωτήσεις του, διότι ντρέπομαι ὁ ἴδιος γιά πολλές ἀπό τίς πράξεις μου. Ἄρα γε πῶς θά μποροῦσα νά τά πῶ αὐτά καί σέ ἄλλον, ἔτσι ὅπως ἔχουν γίνει;

Ἐδῶ φτάνουμε ἄν ρωτήσουμε πολλά πράγματα στήν ἐξομολόγηση. Ἐγώ τό ἔχω πάθει καί μποροῦν νά μοῦ τό ποῦν κατάμουτρα μερικοί ἐξὁμολογούμενοι. Τήν τάδε ἤ τήν τάδε πράξη τήν ἔκανα στά νειᾶτα μου, ἀλλά κάθε φορά πού ἤθελα νά τήν πῶ στόν Πνευματικό ἔφριττα καί ντρεπόμουνα τόσο πολύ γι᾿ αὐτήν ὥστε, μολονότι ἤξερα ὅτι σφάλω, δέν μπόρεσα νά τήν δηλώσω στήν ἐξομολόγηση. Τέτοιες ἐνσυνείδητες ἤ ἀσυνείδητες παραβλέψεις δεν λείπουν. Σφάλλει ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος δέν δηλώνει ρητά καί κατανοητικά ὅλες τίς ἁμαρτίες του; Σφάλλει ὁ Πνευματικός, ὁ ὁποῖος δέν ἐξετάζει ἀρκετά λεπτομερειακά τούς ἐξὁμολογουμένους Χριστιανούς; Μπορεῖ νά σφάλουν καί οἱ δύο πλευρές. Κρίνοντας ὅμως πραγματικά, τό σφάλμα καί τῶν δύο δικαιολογεῖται. Ὁ ἐξὁμολογούμενος–προϋποθέτοντας ὅτι εἶναι ἄνθρωπος μέ καλό χαρακτῆρα καί ἀπόλυτα συνεπής – δέν θεωρεῖ τήν ἀνεξομολόγητη ἁμαρτία ὡς συγχωρημένη· αὐτή ἡ ἁμαρτία τοῦ βαρύνει τήν ψυχή καί μετά τήν ἐξομολόγηση στοῦ εἶναι σάν ἕνα βαρύ φορτίο ἀπό τό ὁποῖο θέλει νά γλυτώσει ὅσο σύντομα γίνεται, χωρίς νά τόν πιέζει κανένας ἐξωτερικά νά κάνει αὐτό. Διά τοῦ γεγονότος ὅτι λέει τώρα αὐτά πού τά ἔχει πράξει παλαιά, διορθώνει ὅ,τι ἔμεινε ἀδιόρθωτο στήν τελευταία του ἐξομολόγηση. Ἕνα, δύο λόγια ἐπίπληξης ἤ καλύτερα ἐνθάρρυνσης ἀπό τήν πλευρά τοῦ Πνευματικοῦ ὥστε ἄλλη φορά νά μή σφάλει καί νά εἶναι φοβητσιάρης – τοῦ ἐπαναφέρουν τήν ψυχική του ἡσυχία καί τήν συγχώρηση, ἄρα ἐκεῖνος ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά σωθεῖ. Ὁ Πνευματικός δικαιολογεῖται νά πεῖ στούς πιστούς νά προσέξουν νά μή κρύψουν τίς πράξεις τους, διότι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος τίς κρύβει ἐνώπιον τοῦ Πνευματικοῦ, ψεύδεται στόν Θεό, δέν ξεγελᾶ τόν Πνευματικό, ἀλλά τόν Θεό.

Οἱ ἀναλυτικές ἐξετάσεις τῆς συνείδησης βάζουν ὅμως εὔκολα τούς ἐξομολόγους σέ μιά δύσκολη θέση. Ὁ ἐξὁμολογούμενος δηλαδή πιστεύει ὅτι ὁ ἱερέας θέλει νά χρησιμοποιήσει τῆς πληροφορίες πού θά μάθει μέσῳ τῆς ἐξομολόγησης γιά νά τόν ψυχολογεῖ, ὅταν ξανακάνει ἁμαρτίες, ἔχοντας βέβαια καί συνεργούς νά βοηθήσουν σ᾿ αὐτή τήν προσπάθεια.

Ἔτσι ὁ ἱερέας ἀπομακρύνει τούς πιστούς ἀπό τήν ἐξομολόγηση ἤ τούς ἀναγκάζει νά πᾶνε σέ ἄλλους ἱερεῖς. Τό μεγαλύτερο λάθος τους εἶναι ὅτι καθυστεροῦν καί κουράζουν τούς ἄλλους πιστούς, πού περιμένουν τήν σειρά τους στήν ἐξομολόγηση, ὅπως εἶναι τό ἔθιμο κατά τήν διάρκεια τῶν νηστειῶν. Ἄν ἔχει μόνο ἕναν ἐνορίτη νά ἐξὁμολογήσει, τότε τέλος πάντων γίνεται νά τόν ἐρωτήσει λεπτομερῶς. Στίς νηστεῖες, ὅμως, οἱ ἐπιθυμοῦντες νά ἐξὁμολογηθοῦν εἶναι δεκάδες καί περιμένουν μπροστά στίς θύρες τοῦ ναοῦ. Πρέπει νά δοθεῖ καί σ᾿ αὐτούς ἡ κατάλληλη εὐκαιρία νά ἐξὁμολογηθοῦν.

Ἡ πολλή λεπτομερειακή ἐξέταση τοῦ πιστοῦ μπορεῖ νά καταλήξει καί σέ κάτι ἀπρόοπτο. Ὅπως εἶναι γνωστό, στίς ἀρχές τοῦ Χριστιανισμοῦ οἱ ἐξὁμολογήσεις ἦταν δημόσιες. Ἀργότερα αὐτό ἄλλαξε  καί ἡ ἱερά ἐξομολόγηση εἶναι μία πράξη πού γίνεται προσωπικά μπροστά στόν ἐξομολόγο. Γιατί αὐτή ἡ ἀλλαγή; Ἦταν δύσκολο γιά τούς τότε χριστιανούς ν᾿ ἀνακαλύπτουν τίς ἁμαρτωλές τους πράξεις ἐνώπιον ὅλου τοῦ κόσμου. Ἔλεγαν: καλύτερα νά μή ἐξὁμολογηθοῦμε παρά νά ρεζιλευτοῦμε διά τῆς δημόσιας ἐξαγόρευσης τῶν ἐλεεινῶν πράξεων, τίς ὁποῖες ἐκάναμε. Καί εἰσακούστηκαν ἀπό τήν Ἐκκλησία. Τό ἴδιο μπορεῖ νά κάνει καί σήμερα κάποιος καί νά ἔρθει σ᾿ ἐμᾶς, στούς ἱερεῖς, καί νά μᾶς πεῖ: Συγκεντρώνουμε στόν νοῦ μας τίς ἁμαρτίες μας ὅταν βρεθοῦμε κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιο, ἀλλά θά τίς λέμε μόνο καί μόνο στόν Θεό, ὁ ὁποῖος οὕτως ἤ ἄλλως ξέρει τίς καρδιές μας. Ἀπό τόν Πνευματικό περιμένουμε μόνο τήν συγχωρητική εὐχή.

Τούς κανόνες, ἀνάλογα μέ τό βαθμό ἐνοχῆς πού νοιώθουμε, νά τούς βάλουμε  ἐμεῖς οἱ ἴδιοι. Ἐγώ ὁ ἴδιος εἶχα μία τέτοια περίπτωση. Μία, ἀλήθεια, ὄχι περισσότερες. Τί θά κάνει ὁ ἱερέας σ᾿ αὐτές τίς περιπτώσεις ἀντιδράσεως; Δεν θά τόν ἐνδιαφέρει ἐκεῖνος στόν ὁποῖον δέν θέλει νά πεῖ τίς ἁμαρτίες του, ἀλλά ἀναγνωρίζει τήν ἐνοχή του καί νοιώθει τήν ἀνάγκη τῆς πνευματικῆς συγχώρησης; Δέν εἶναι καλό νά μήν ἐνδιαφέρει τόν ἱερέα,  ἐπειδή ὁ ποιμένας πάντα ψάχνεινά βρῆ τό πλανημένο πρόβατό του καί νά τό φέρει ὑγιές πίσω στό ποίμνιο;

Δέν θέλω νά καταργήσω τούς ἱερούς κανόνες, οὔτε τό τυπικό, ὅμως λέω ὅτι ὁ ἱερέας μπορεῖ καί ὀφείλει νά δεχτεῖ ἀπό τούς πιστούς πιό περιληπτικές ἐξὁμολογήσεις. Ὅταν κάποιός μοῦ λέει:· εἶμαι οἰνοπότης, πόρνος, ἔχω βάλει φωτιά, ἔχω κλέψει, δέν τήρησα τίς χριστιανικές γιορτές, δέν ἔχω ἐκκλησιαστεῖ κτλ, μπορεῖ πιό εὔκολα νά καταλάβει τήν ἐνοχή του, χωρίς νά τόν ἀναγκάσω ἐγώ σέ ἄλλες πιό ἐκτενεῖς ἐξὁμολογήσεις. Ἔτσι μπορεῖ νά δεχτεῖ καί ἐπίτιμιο, χωρίς πρόβλημα. Ἄρα δέν ἔπραξε τό ἴδιο καί ὁ Χριστός; Σέ πόσους καί πόσες φορές δέν ἔλεγε:  ἡ πίστη σου σ᾿ ἔσωσε, χωρίς νά τούς ὑπενθυμίσει στούς θεραπευμένους ὅτι ἐσύ ἔκανες αὐτό κι αὐτό, νά μή ξανακάνεις τέτοιες ἁμαρτίες! Ἀκόμα καί στόν ἐσταυρωμένο ληστή, ὅταν ἐκεῖνος παρακαλοῦσε: «Μνήσθητί μου ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου (Λκ. 23, 42), παρόλο πού τά λόγια τῆς μετάνοίας του ἦταν πολύ περιληπτικά, τοῦ συγχώρησε τίς ἁμαρτίες καί τόν πῆρε μαζί του στόν παράδεισο.

Εἶναι ἀποδεδειγμένο, λοιπόν, ὅτι ἡ σωτηρία κρέμαται ὄχι σέ πολλά λόγια, ἀλλά στήν μετάνοια μέ βαθειά μετάνοια καί μέ ψυχική περισυλλογή. Ἡ ἀληθινή μεταμέλεια ἀκολουθεῖ αὐτόματα ὅτἌν ὁ ἐξὁμολογούμενος δηλώνει ὅτι εἶναι ἁμαρτωλός καί αἰισθάνεται ἔνοχος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί χωρίς πολλές μπροστά στόν Πνευματικό λεπτομέρειες. Ἔτσι καταλαβαίνω καί κάνω ἐγώ.

Γιά νά μή θεωρηθῶ ὡς ἐλαφρόμυαλος σᾶς ὁμολογῶ ὅτι οἱ ἀναγκαῖες ψυχικές προετοιμασίες προηγοῦνται ἀπό τήν ἐξομολόγηση. Δέν ὑπάρχει μία φορά νά μιλήσω στόν λαό καί νά μή τοῦ ἐπισημάνω τά ἠθικά του καθήκοντα. Ὅσες κακίες μποροῦν νά γίνουν στήν καθημερινή ζωή, ὅλες ἐγώ τίς μεταχειρίζομαι, δείχνοντας μάλιστα καί τήν θεραπεία τους. Πάντα χρησιμοποιῶ τήν ἠπιότητα, προσπαθῶ νά ἐγείρω τήν θρησκευτική συνείδηση καί νά συμβουλέψω γιά τήν τήρηση τῶν νόμων, πού κυβερνοῦν τήν χριστιανική ζωή. Πρό τῶν μεγάλων νηστειῶν τῆς Ἐκκλησίας, οἱ χριστιανοί ἔρχονται συνήθως ὅλοι νά ἐξὁμολογηθοῦν, τότε ἔχω μία σειρά ὁμιλιῶν, διά τῶν ὁποίων ἐξηγῶ λεπτομερῶς ὅλα τά καθήκοντα αὐτοῦ πού προετοιμάζεται γιά τήν ἐξομολόγηση. Σ᾿ αὐτά ἀναφέρω ποιά πρέπει νά εἶναι ἡ συμπεριφορά τῶν ἐνοριτῶν τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης, ἀκόμα καί ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ἐρωτᾶται ὁ πιστός καί πῶς πρέπει νά δοθοῦν οἱ ἀπαντήσεις, ὥστε ὁ καθένας νά ἔρθει στήν ἐξομολόγηση ἕτοιμος καί ὄχι βιαστικά καί ἀκατήχητος. Ὁ πιστός πού ξέρει καλά τά καθήκοντά του, τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης δέν περιμένει οὔτε πολλές ἐρωτήσεις, οὔτε πολλά διδάγματα περί τῶν ἁμαρτιῶν του. Πλησιάζει στενάζοντας τόν ἱερέα καί μέ δάκρυα στά μάτια τοῦ λέει ὅλα ὅσα τόν βαρύνουν. Σέ πέντε λεπτά ὁ Πνευματικός μπορεῖ νά τελειώσει τήν ἐξομολόγηση τέτοιου ἀνθρώπου, ἀκόμα κι ὅταν θέλει νά τόν διδάξει καί μερικά πράγματα. Ὅποιος δέν ἔρχεται μέ καλή σκέψη καί μέ ἀκλόνητη ἀπόφαση νά καθαρίσει τήν ψυχή του καί νά ἀλλάξει τήν ζωή του, οὔτε μία ἐξέταση ὁλόκληρης ἡμερας δέν μπορεῖ νά τόν κάνει καλύτερο, παρόλο πού ὁ ἴδιος ὁ Χριστός εἶναι παρόν καί ἀκούει τήν ἐξομολόγηση του. Οἱ ἐγωισμοί μόνο μέ ἐπιμονή μεγάλης διάρκειας – μηνῶν καί ἐτῶν – μπορεῖ νά μαλακώσουν.

Βάση τῶν προαναφερθέντων πνευματικῶν στοιχείων, μελετῶν καί ποιμαντικῶν ἐμπειριῶν μποροῦμε νά κάνουμε τίς ἀκόλουθες διαπιστώσεις:

Τό πρῶτο ποιμαντικό στοιχεῖο στήν πράξη τῆς ἐξομολόγησης εἶναι οἱ προετοιμασία τῶν πιστῶν. Ἡ ἀγεώργητη καί ἄσπαρτη μέ καλούς σπόρους γῆ δέν παράγει ἀπό μόνη της παρά ζιζάνια. Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ διάφορες πρῶτες ὕλες, ἄν δέν ἐπεξεργαστοῦν σέ διάφορα ἐργαστήρια καί διαδικασίες, δέν θά γίνουν χρήσιμα πράγματα. Τό ἴδιο καί ὁ ἄνθρωπος. Πρέπει νά προετοιμαστεῖ κατάλληλα ἐνωρίς γιά νά κάνει μία πολύ καρποφόρα ἐξομολόγηση. Εἶναι γνωστό ὅτι διά τῆς σκέψεώς του, ὁ ἄνθρωπος προσπαθεῖ τίς περισσότερες φορές νά δικαιολογήσει τά πάθη καί τίς ἁμαρτίες του. Εἶναι μία κακόγουστη κατάσταση γιά τόν ἱερέα ὅταν ἔλθει στήν ἐξομολόγηση ἕνας πιστός, ὁ ὁποῖος θεωρεῖ τόν ἑαυτό του ἀθῶο ἀπό κάθε ἁμαρτία. Σ᾿ αὐτήν τήν περίπτωση οἱ ἐξέταση μέσω ἐρωτήσεων εἶναι ἀναπόφευκτη. Γιά ν᾿  ἀποφευχθοῦν, ὅσο τό δυνατόν, αὐτές οἱ περιπτώσεις, χρειάζεται ὁπωσδήποτε καί πάντα μία προηγούμενη ἀγωγή τῶν χριστιανῶν γιά τήν ἱερά ἐξομολόγηση. Πῶς; Βάζοντάς τους νά ἐξετάσουν τήν συνείδηση τους ὑπό τοῦ φωτός τῶν δογμάτων τῆς πίστεως καί τῶν ἐντολῶν τῆς χριστιανικῆς ἠθικῆς. Χωρίς τήν ἀφύπνιση καί τήν ἐξέταση τῆς συνείδησης τῶν μετανοημένων, ἡ πράξη τῆς ἐξομολόγησης παραμένει ἄκαρπη.

Εἶναι πολύ σημαντικό νά ἔχει ὁ πιστός στήν διάθεσή του ἕναν μεγάλο πίνακα ἐρωτήσεως περί τῶν ἁμαρτιῶν, πρίν τήν ἐξομολόγηση. Ἔχοντας μπροστά στά μάτια του τόν Δεκάλογο, τίς ἐννέα ἐκκλησιαστικές ἐντολές, τίς θανάσιμες ἁμαρτίες καί τίς πράξεις τῆς ψυχικῆς καί σωματικῆς ἐλεημοσύνης, ὁ μετανοημένος μπορεῖ πιό εὔκολα ν᾿ ἀναγνωρίσει τίς ἀκαθαρσίες τῆς ψυχῆς του κι ἔτσι νά ἔλθει νά ἐξὁμολογηθεῖ.

Μία ἄλλη μέθοδος ἐξερεύνησης τῆς συνείδησης εἶναι μέ τό μολύβι καί τό χαρτί. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες μᾶς συμβουλεύουν: Ἄν ξέρεις νά διαβάσεις, σημείωσε πάντα τίς ἁμαρτίες σου σ᾿ ἕνα χαρτί, γιά νά μήν τίς ξεχάσεις. Ὁ ἅγιος  Ἰωάννης, συγγραφέας τῆς Κλίμακας, μᾶς πληροφορεῖ ὅτι στήν ἐποχή του μερικοί μοναχοί βαστοῦσαν στήν ζώνη τους ἕναν μικρό πίνακα ἐπάνω στό ὁποῖο σημείωναν καθημερινά τούς κακούς τους λογισμούς.

Καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος συνιστᾶ μία ὅσο πιό προσεκτική ἐξέταση τῶν κακῶν μας πράξεων καί λογισμῶν – μέ πιστέψεις ὅτι ὅλα αὐτά εἶναι μικρά πράγματα, ἀλλά μάζεψέ τα ὅλα καί γράψε τα ὅπως σ᾿ ἕνα βιβλίο. Ἄν τά γράψεις ἐσύ στήν μνήμη σου, ὁ Θεός θά τά σβήσει ἀπό τήν δική Του. Ἀντίθετα, ἄν δέν τά σημειώσεις, θά τά γράψει ὁ Θεός καί θά σέ τιμωρήσει. Ἑπομένως, εἶναι πολύ καλύτερο νά γραφτοῦν ἀπό ἐμᾶς καί νά σβηστοῦν ἄνωθεν, παρά νά κρύβονται ἀπό ἐμᾶς καί ν᾿ ἀνακαλυφτοῦν ἀπό τόν Θεό ἐνώπιον τῶν ματιῶν μας τήν ἡμερα ἐκείνη.

Ἐκτός ἀπ᾿ αὐτόν τόν τρόπο ἐξέτασης τῆς συνείδησης, πολύ ἐωφελής γιά ἐκείνους, πού ξέρουν ἔστω καί λίγο τά μυστήρια τῆς ψυχικῆς παιδείας εἶναι καί ἄλλος, τόν ὁποῖον θά τόν χρησιμοποιήσει ὁ Πνευματικός ἀπό τόν ἄμβωνα –τό κήρυγμα. Ἡ περί μετανοίας ὁμιλία εἶναι τό πύρινο ξίφος πού διασχίζει καί ἡ ράβδος, πού διαχωρίζει τά στοιχεῖα τοῦ φωτός καί τοῦ  σκότους. Κάθε ἐξὁμολογητική πράξη πρέπει νά ἕπεται ἀπό μία καλή καί κατάλληλη γιά ἐκείνη τήν στιγμή ὁμιλία. Παρουσιάζουμε ἐδῶ ἕναν σύντομο λόγο ἀπό ἕνα σλαβονικό παλαιό Εὐχολόγιο, ὁ ὁποῖος μπορεῖ νά προσαρμοστεῖ ἀνάλογα μέ τήν περίπτωση.

Ἀγαπητέ μου τέκνο ! Τό Πνεῦμα τό Ἅγιο σ᾿ ἔφερε σήμερα ἐδῶ! Καλά ἔκανες πού ἦλθες στήν ἱερά ἐξομολόγηση, διότι δι᾿ αὐτῆς θά ξεπλύνεις τήν ψυχήν σου ἀπό κάθε ἁμαρτία καί ἐσύ μ᾿αὐτό τό οὐράνιο φάρμακο θά θεραπευτεῖς, θά καθαρίσεις τήν ψυχή σου ἀπό κάθε θανατηφόρα πληγή. Φρόντισε, τέκνο μου, νά μετανοήσεις μέ ὅλη τήν καρδιά σου γιά ὅλες τίς ἁμαρτίες πού ἔχεις κάνει καί πές τα ὅλα στόν Θεό, ὁ ὁποῖος εἶναι ἀόρατος παρών ἀνάμεσά μας. Νά τά πεῖς ὅλα ἐνώπιον μου, διότι ἐγώ, ὁ ταπεινός δοῦλος Του, ἔχω δεχτεῖ ἀπ Αὐτόν τήν δύναμη ἄφεσης ἁμαρτιῶν. Μή κρύψεις καί μή δικαιολογήσεις τίποτε, ἀλλά ὅ,τι καί ὅπως τά ἔχεις κάνει ὅλα, ἐξομολόγησέ τα ἀνάλογα πώς θά τά θυμηθεῖς κιόλας, διότι ἡ ἀπόκρυψη τῶν ἁμαρτιῶν εἶναι μία παραπλάνηση τῆς ψυχῆς, ἕνα πλήγωμά της, μία βεβήλωση καί ἡ ἁμαρτία σου δέν θά συγχωρεθεῖ. Δι᾿ αὐτῆς τῆς ἁμαρτίας γεννιέται μία ἄλλη ἁμαρτία, ἐπειδή τό ἱερό αὐτό μυστήριο τελειοποιεῖται μόνο ἐν ἀληθείᾳ. Μή κρύψεις ἀπό ντροπή καμία ἁμαρτία, διότι κι ἐγώ εἶμαι ἄνθρωπος πού συλαμβάνομαι ἀπό τίς ἴδιες ἀδυναμίες καί μπορῶ νά πέσω στίς ἴδιες ἁμαρτίες μέ σένα, ἐφ᾿ ὅσον κι ἐγώ ἔχω τόν πειρασμό τῶν ἀνθρώπινων ἀδυναμιῶν. Ἀφήνοντας τήν ντροπή, θ᾿ ἀποκαλύψεις μόνος σου τόν ἑαυτό σου ἐνώπιον μου, δέν θά τιμωρηθεῖς ἐνώπιον τῶν ἀγγέλων καί τῶν ἀνθρώπων τήν ἡμέρα τῆς Κρίσεως. Ἄν κρύψεις, ὅμως, κάτι ἀπό μένα, τότε θά λογοδοτήσεις γιά ὅλα ἐνώπιον ὁλόκληρου τοῦ οὐράνιου κόσμου καί δεν θά γλυτώσεις τήν αἰώνια τιμωρία. Μή κρύψεις κάτι οὔτε ἀπό φόβο, διότι ἐγώ δέν θά σέ καταγγείλω ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων ποτέ, ἀλλά μέ τό πνεῦμα τῆς πραότητας θά προσπαθήσω νά σέ διορθώσω. Στήν ἐξομολόγηση μή δικαιολογεῖσαι, ἀλλά ἀνακάλυψε τίς ἁμαρτίες σου καί ὄχι τῶν ἄλλων. Τά συνένοχα στό παρελθόν πρόσωπα μή τά μνημονεύεις, διότι ὁ ἐξευτελισμός τοῦ πλησίον εἶναι ἀκόμα μία ἁμαρτία. Ἐξὁμολογήσου τίς δικές σου ἁμαρτίες, ὄχι ἀραδιάζοντας τες σάν τά μυθιστορήματα, ἀλλά μέ μεγάλη λύπη καί ἀπόφαση νά φυλάγεσαι στό μέλλον ἀπό τέτοιες ἁμαρτίες. Χωρίς αὐτές τίς προϋποθέσεις, μία πραγματική ἐξομολόγηση εἶναι ἀδύνατη. Μ᾿ αὐτόν τόν τρόπο ἑτοιμάζοντας τήν ψυχή σου, τιμᾶς ὅπως πρέπει τόν Θεό. Ἀναγνώρισε τίς ἁμαρτίες σου ὥστε, δεχόμενος τήν ἄφεση τους, νά εἶσαι ἐλεύθερος ἀπό κάθε δεσμόν τῆς ἁμαρτίας, καθαρός καί θεραπευμένος ψυχικά διά τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ.

Εἶναι σημαντικό ἐδῶ νά παρατηρηθεῖ ὅτι σπάνια οἱ μετανοημένοι ἔχουν μία τέτοια διάθεση γιά πνευματικές ὁμιλίες, ὅπως τώρα, πρίν τήν πράξη τῆς ἐξομολόγησης. Αὐτή τήν στιγμή πρέπει νά τήν ἐκμεταλλευτεῖ ἀναμφίβολα ὁ ἱερέας.

Τό ἴδιο καί στήν περίπτωση τῶν εὐχῶν τοῦ Εὐχολογίου (κατά τήν ἀκολουθία τῆς ἐξομολόγησης). Μερικοί ἱερεῖς κάνουν τό μεγάλο λάθος νά συντομεύουν ἤ νά διαβάζουν βιαστικά αὐτές τίς εὐχές κι ἔτσι οἱ μετανοημένοι δέν μποροῦν ἤ ἐλάχιστα ἀντιλαμβάνονται τό περιεχόμενο καί τίς πνευματικές τους ὠφέλειες. Ὑπάρχει ἐδῶ ἕνας βασικός κανόνας: ἡ βιάσύνη δέν ἔχει καμία δικαιολογία στήν ἐπιτέλεση τῆς ἱερᾶς ἐξὁμολογήσεως. Καί ὁ δεύτερος γενικός κανόνας: νά γίνουν ὅλα κατά τάξη, δηλαδή σύμφωνα μέ τό τυπικό τοῦ Εὐχολογίου. Μ᾿ αὐτόν τόν τρόπο πολλές ποικιλίες λειτουργικῶν πρακτικῶν θά ἐξαφανιστοῦν μόνες τους, ἐπειδή οἱ ὁδηγίες τοῦ Εὐχολογίου εἶναι σαφεῖς καί δέν ἔχουμε κανένα δικαίωμα νά τίς παραβλέπουμε.

Το γονάτισμα –σέ μιά ἐποχή πού ἐφαρμόζεται ὅλο καί λιγώτερες φορές-, τώρα στήν ἐξομολόγηση γίνεται μέ εὐχαρίστησι. Κανένας δέν  θυμώνει ἐπειδή προσεύχεται καί ἀκούει γονατισμένος τίς εὐχές τῆς ἐξομολόγησης, διότι τό γονάτισμα, τά δάκρυα καί ἡ εὐπρεπής ἐνδυσμασία εἶναι κατεξοχήν στοιχεῖα μετανοίας, ὅπως καί τό ράσο τοῦ ἱερέως.

Γενικά οἱ Πνευματικοί συμφωνοῦν – ὅπως καί ὅλη ἡ Ἱερά Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας – ὅτι ἡ ἐξομολόγηση, ἡ ἐξέταση, ἡ νουθεσία καί ἐπιβολή τοῦ ἐπιτιμίου γίνονται σωστά, πρόσωπο πρός πρόσωπο.  Το πρόσωπο εἶναι ὁ καθρέφτης τῆς ψυχῆς. Σύμφωνα μέ τήν μορφή τοῦ μετανοημένου, ὁ Πνευματικός μπορεῖ νά διαβάσει τίς διαθέσεις του καί ὁ μετανοημένος, κυττώντας κατάματα τόν Πνευματικό, νοιώθει πιό εὔκολα τήν καλωσύνη καί τήν εὐμένεια του.

Τό πιό δύσκολο κεφάλαιο τοῦ μυστηρίου τῆς ἐξομολόγησης εἶναι σχετικά μέ τίς ἐρωτήσεις. Τό Εὐχολόγιο περιέχει ἕνα πίνακα πολυάριθμων ἐρωτήσεων, τίς ὁποῖες ὁ Πνευματικός ὀφείλει νά τίς βάλλει στούς μετανοημένους, ἰδιαίτερα σχετικά μέ τόν Δεκάλογο, μέ τό Σύμβολο τῆς Πίστεως, μέ τίς ἀρετές καί τίς υποχρεώσεις τοῦ χριστιανοῦ. Στά πάρα πάνω κείμενα εἴδαμε ὅτι ἐλάχιστοι ἱερεῖς τίς χρησιμοποιοῦν στήν ἐξομολόγηση. Οἱ περισσότεροι Πνευματικοί προσανατολίζονται ἀπό τό πνεῦμα, καί ὄχι ἀπό τό γράμμα τους. Μερικοί μάλιστα ζητοῦν μία γρήγορη ἀναθεώρηση κι ἕναν ἀνασχηματισμό τῆς διατύπωσής τους ἀντίστοιχα μέ τίς πνευματικές ἀναγκαιότητες τῆς σύγχρονης χριστιανικῆς κοινωνίας. Ἀφ᾿ ἑνός ἐπειδή θά ἀργοῦσαν πολύ καί μάλιστα ἄσκοπα στήν ἐξομολόγηση, ἀφ᾿ ἑτέρου ἐπειδή πολλές ἀπ᾿ αὐτές τίς ἐρωτήσεις δέν ταιριάζουν σέ κάθε ἡλικία καί σέ κάθε μετανοημένο χριστιανό.

Τήν πιθανότητα περιορισμοῦ καί προσαρμογῆς αὐτῶν τῶν ἐρωτήσεων ἀνάλογα μέ τίς περιπτώσεις τήν ἐγκρίνει τό ἴδιο τό Εὐχολόγιο, ὅταν ἐπισημαίνει στόν Πνευματικό γιά τίς κατηγορίες τῶν  μετανοημένων, πού προσέρχονται σ᾿ αὐτόν.

Νά προσέξεις ποιοί εἶναι αὐτοί πού ἐξὁμολογοῦνται σέ σένα, ἄν εἶναι ἄρχοντες ἤ ἁπλοί ἄνθρωποι, ἄν εἶναι ἄρρωστοι ἤ ὑγιεῖς, μορφωμένοι ἤ ἀμόρφωτοι. Ἡ ποικιλία τῶν κατηγοριῶν τῶν μετανοημένων χριστιανῶν συνεπάγεται τήν προσαρμογή τῶν ἐρωτήσεων σύμφωνα μέ τήν ἡλικία, μέ τό φῦλο, μέ τήν κοινωνική τους κατάσταση κτλ. Λοιπόν, ἐξ ἀρχῆς δικαιολογεῖται ἐδῶ μία στάση ἀνεξαρτησίας ἀπό τό γράμμα τῶν ἐρωτήσεων τοῦ Εὐχολογίου. Οἱ ἐρωτήσεις αὐτές μποροῦν νά μειωθοῦν ἤ ν᾿ αὐξηθοῦν, ἀνάλογα μέ τίς περιπτώσεις καί τίς ἀνάγκες. Μπορεῖ ν᾿ ἀλλάξει μόνο ἡ ἐξωτερική μορφή τους, ὄχι ὅμως  τό πνεῦμα καί τό περιεχόμενο τους.

Τό πῶς μποροῦν αὐτά νά συγκεφαλαιωθοῦν καλύτερα καί νά προσαρμοστοῦν εὐκολώτερα στίς ἀνάγκες κάθε μετανοημένου, αὐτό τό μεγάλο βάρος εἶναι ἐπάνω στούς ὤμουςτοῦ κάθε Πνευματικοῦ. Ἕτοιμο ὑλικό, ἐκτός τοῦ Εὐχολογίου, δέν μπορεῖ νά δοθεῖ. Νομίζουμε ὅτι οἱ προαναφερόμενες ἀπαντήσεις εἶναι χρήσιμες καί ἀπό τήν παράθεσή τους  κάθε Πνευματικός μπορεῖ νά ἐξαγάγει τήν διδασκαλία καί τόν πιό κατάλληλο πρακτικό κανόνα.

Γενικά θεωροῦμε ὅτι ἡ καλύτερη ἐξομολόγηση γίνεται σχετικά μέ τίς ἐρωτήσεις πού μᾶς ἐμπνέουν τό Σύμβολο τῆς Πίστεως, οἱ Δέκα θεϊκές ἐντολές, οἱ ἐννέα Μακαρισμοί, οἱ κατά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἁμαρτίες, οἱ θανάσιμες καί ἄλλες ἁμαρτίες καί ὅλες οἱ πράξεις τῆς σωματικῆς καί ψυχικῆς ἐλεημοσύνης. Σ᾿ αὐτό τό ὑλικό περιέχεται ὅλη ἡ χριστιανική δογματική καί ἠθική καί αὐτό πλεονεκτεῖ στό ὅτι ἔχει μία κλασική, ἁπλῆ καί συνθετική μορφή ἡ ὁποία εἶναι στήν διάθεση ὅλων τῶν πιστῶν καί μπορεῖ ἀκόμα καί νά μαθευτεῖ εὔκολα.

Χρειάζεται μία ἰδιαίτερη προσοχή σχετικά μέ τήν ἐξομολόγηση τῶν προετοιμασμένων γιά γάμο νέων καί τῶν παιδιῶν. Οἱ ὑποψήφιοι γιά γάμο πρέπει πρῶτα νά περάσουν μία πνευματική ἐξέταση καί μετά νά ἐξὁμολογηθοῦν καί νά κοινωνήσουν. Αὐτό τό γεγονός ἔχει πολύ μεγάλη σπουδαιότητα. Γι᾿ αὐτό θά ἐπιμένουμε περισσότερο σ᾿ αὐτό ἐδῶ.

Εἶναι γνωστό ὅτι ἕνα ἀπό τά μεγάλα προβλήματα τοῦ ρουμανικοῦ ἔθνους, τό ὁποῖο περιμένει μία γρήγορη καί σοβαρή λύση, εἶναι τό βιολογικό πρόβλημα, δηλαδή ἡ ὑγιεινή, ἡ ὑγεία καί ἡ ρωμαλεότητα τοῦ ρουμανικοῦ λαοῦ. Τί κάνει ἐδῶ ἡ Ἐκκλησία, τί κάνουμε ἐμεῖς, οἱ ἱερεῖς, μπροστά σ᾿ αὐτά τά προβλήματα; Μέ τί μποροῦμε νά βοηθήσουμε στήν ὑγιεινή τοῦ ἔθνους καί ποιά θά ἦταν ἡ συνεισφορά τῶν Πνευματικῶν στό ἔργο ἀνάπλασης τῆς ὑγείας τοῦ ρουμανικοῦ λαοῦ;

Οἱ τρόποι καί τά μέσα εἶναι πολλά, νομοθετικά, μορφωτικά, παιδαγωγικά, ἰατρικά κτλ. Ἔχοντας ὅμως ὑπ᾿ ὄψιν ὅτι ἡ ἀνύψωση καί ἡ πτώση ἑνός ἔθνους ἀρχίζει ἀπό τήν νεολαία καί τό κύτταρο τῆς κοινωνικῆς ζωῆς εἶναι ἡ οἰκογένεια, πρέπει ν᾿ ἀναρωτηθοῦμε μέ πολλή σοβαρότητα: τί πνευματική βοήθεια προσφέρουμε ἐμεῖς, οἱ ἱερεῖς, στούς νέους πρίν ἀπό τόν γάμο τους;

Εἶναι γνωστό ὅτι ἔχει συστηθεῖ σέ μερικά κράτη ἡ ὑποχρεωτική προγαμιαία ἰατρική ἐξέταση. Συγκεκριμένα στό Βέλγιο, στήν Γερμανία καί στήν Τουρκία. Δέν ἔχουμε συγκεκριμένες πληροφορίες γιά νά μπορέσουμε νά διαπιστώσουμε τί ἀποτελέσματα εἶχαν. Ὑποτίθεται ὅμως ὅτι τά ἀποτελέσματα δέν ἀντἀποκρίνονται στίς προσδοκίες ἀφ᾿ ἑνός ἐπειδή δεν διαφημίζονται πολύ καί ἀφ᾿ ἑτέρου ἀφοῦ σ᾿ ἕνα χωρίς εὐσυνειδησία κόσμο τό ὁποιοδήποτε πιστοποιητικό – ἀκόμα καί τά πτυχία μερικές φορές – βρίσκονται χωρίς πολύ μεγάλα ἔξοδα. Γι᾿ αὐτό νομίζουμε ὅτι ἡ πρώτη καί ἡ πιό σημαντική ἐξέταση ἑνός νέου πρίν τόν γάμο εἶναι μία τέτοιου εἴδους.

Πρέπει νά τεθεῖ το πρόβλημα πρῶτα καί μέ μεγάλη σοβαρότητα καί εἰλικρίνεια στό θρησκευτικό καί ἠθικό ἐπίπεδο, διότι χωρίς νά ἔχουμε μία ἄγρυπνη, εὐαίσθητη συνείδηση, τό πρόβλημα δέν μπορεῖ νά λυθεῖ εὐνοϊκά. Εἶναι ἀναγκαῖο νά δοθεῖ στούς νέους πρίν τόν γάμο μία προσεκτική πνευματική, μορφωτική καί παιδαγωγική ἀγωγή καί ὕστερα ν᾿ ἀκολουθήσει ἡ ἰατρική περίθαλψη. Γιατί;  Τό εἴπαμε ὅτι τά πιστοποιητικά δέν εἶναι πάντοτε ἡ ἔκφραση τῶν ἀληθινῶν ὅρκων. Ἔστω κι ἄν ἦταν, αὐτά ὅμως εἶναι μόνο ἐξωτερικές, τυπικές ἀποδείξεις. Τά ἐντός τοῦ ἀνθρώπου δέν τούς ἐνδιαφέρουν.

Ἡ Ἐκκλησία δεν παραμένει στά ἐπιφανειακά μέσα καί μέτρα. Αὐτή πάντα θεωρεῖ τά πράγματα καί τά προβλήματα μέ ὅλη τήν σοβαρότητα, στό βάθος καί στήν οὐσία τους. Ἡ Ἐκκλησία προβλέπει καί προαναγγέλλει τά κοινωνικά προβλήματα πρίν ἡ κοινωνία καί τό κράτος ν᾿ ἀντιληφτοῦν τήν βαρύτητά τους. Ἔτσι εἶναι καί στήν περίπτωση τῶν νέων ἐνώπιον τοῦ γάμου. Πρίν νά συζητηθεῖ ἡ θεσμοθέτηση τῆς προγαμιαίας ἰατρικῆς ἐξέτασης τῶν νέων, ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρουμανίας εἰσήγαγε ὑποχρεωτικά τήν πνευματική ἐξέταση, ἀκόμα ἀπό τά μισά τοῦ δεκάτου ἐνάτου αἰῶνος.

Σέ τί ἔγκειται αὐτή ἡ ἐξέταση; Εἶναι γνωστό ὅτι οἱ νέοι ὑποψήφιοι γιά γάμο καλοῦνται ἐνώπιον τοῦ ἱερέως ν᾿ ἀνακαλύψουν τό μυστήριο τῆς συνείδησής τους. Ἐδῶ εἶναι ὑποχρεωμένοι νά δώσουν λόγο γιά τήν πίστη καί τίς πράξεις τους.

Σωστό εἶναι αὐτή ἡ ἐξέταση νά γίνεται σύμφωνα μέ τούς ὁρισμούς. Σέ μερικές συνάντήσεις, τόσο ἀτομικά, μέ κάθε νέο ξεχωριστά, ὅσο καί μέ τούς δύο ταυτόχρονα. Προσωπικά συζητοῦνται τά μυστικά καί ἐσωτερικά προβλήματα.  Ὁμαδικά συζητοῦνται τά σχετικά μέ τά χριστιανικά καθήκοντα τους σάν γαμβρός καί νύμφη καί σάν μέλλοντες σύζυγοι, ἱδρυτές μιᾶς οἰκογένειας καί μέλη τῆς Ἐκκλησίας, τῆς κοινωνίας καί τοῦ  κράτους. Ἔτσι εἶναι τό ἰδανικό.

Δέν εἶναι κακό ἄν ἡ ἐξέταση αὐτή γίνεται μόνο τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης, ἀλλά μέ δύο ἀπαραίτητες προϋποθέσεις: νά μή γίνεται βιαστικά καί νά γίνει προετοιμασία σύμφωνα μέ τούς παρακάτω κανόνες. Τό πλεονέκτημα αὐτῆς τῆς ἐξέτασης τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης εἶναι ἀναμφισβήτητο. Ἡ ἱερότητα τοῦ ναοῦ, ἡ δύναμη τῶν εὐχῶν τῆς μετανοίας καί ἰδιαίτερα ἡ τελετή τῆς ἀκολουθίας προσφέρουν μία τέλεια ἀξιοπρέπεια σ᾿ αὐτή τήν στιγμή, ἡ ὁποία ἐνεργεῖ βαθειά στίς ψυχές τῶν δύο νέων.

Τώρα τίθενται μπροστά μας δύο ἐρωτήσεις: Τί ἀκριβῶς σημαίνει αὐτή ἡ πνευματική ἐξέταση καί τί συμβουλές, τυχόν ἐπιτίμια, εἶναι ἀνάγκη νά δώσει ὁ Πνευματικός στούς μετανοημένους τήν ὥρα τῆς ἱερᾶς ἐξομολόγησης;

Τό περιεχόμενο τῆς πνευματικής ἐξέτασης μπορεῖ νά συνοψιστεῖ σέ μιά λέξη: Ὑγεία. Καί ἐπειδή ἡ ὑγεία εἶναι δύο εἰδῶν, ψυχική καί σωματική, ἡ ἐξέταση ἔχει καί στίς δύο πλευρές. Ἡ μία ἀφορᾶ τήν πνευματική ὑγεία καί ἡ ἄλλη τήν σωματική ὑγεία.

Ἡ ἐξέταση τῆς ψυχικῆς ὑγείας περιέχει μία ἔκθεση περί:

1. Τῶν προσευχῶν τίς ὁποῖες ἀναλαμβάνει νά γνωρίζει ὁ κάθε χριστιανός, ὅπως τό «Βασιλεῦ Οὐράνιε, τό Παναγία Τριάς, τό Πάτερ ἡμῶν, Θεοτόκε Παρθένε κι ἀκόμη τόν 50^ον  Ψαλμό, τά τροπάρια τῆς μετανοίας καί τίς εὐχές πρό καί μετά τό φαγητό.

2. Τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως, μέ πολύ σύντομες διευκρινήσεις καί ἐπεξηγήσεις.

3. Τῶν θεολογικῶν καί ἠθικῶν ἀρετῶν, μέ πολύ ἁπλές καί πολύ σύντομες ἐξηγήσεις, τῶν θεϊκῶν καί ἐκκλησιαστικῶν ἐντολῶν, τῶν κατά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος βλασφημιῶν, τῶν θανατηφόρων ἁμαρτιῶν καί ὅλα ὅσα περικλείονται στήν χριστιανική ἠθική.

Ἡ περί σωματικῆς ὑγείας ἐξέταση ἀναφέρεται στίς ἐξὁμολογούμενες ἀπό τόν ὑποψήφιο γάμου ἀρετές, πράξεις καί ἁμαρτίες, καθώς καί στίς κανονικές καί νομικές δυσχέρειες τοῦ γάμου. Αὐτή ἡ ἐξέταση γίνεται πιό ἁπλᾶ καί φυσικά μέ τήν ἐρώτηση, ἡ ὁποία ἔχει σχέση μέ τήν ἕβδομη ἐντολή τοῦ Δεκαλόγου: Εἶσαι ὑγιής; Ἄν ὁ μετανοημένος ἀπαντᾶ ρητά :Ναί, καί δέν ὑπάρχουν ὑποψίες ἀνειλικρίνειας, τότε ἡ δουλεία τοῦ Πνευματικοῦ εἶναι εὔκολη. Ὅταν ὅμως δέν ἔχουμε σαφές ἀπαντήσεις, ἡ κατάσταση εἶναι πιό δύσκολη. Σ᾿ αὐτή τήν περίπτωση ὁ ἱερέας ἀναγκάζεται νά μιλήσει στόν πιστό πνευματικά γιά αἰτίες τῶν συγχρόνων νόσων, τῶν ξενόφερτων καί μεταδοτικῶν, πού ἔχουν ὀλέθριες συνέπειες ἐπάνω στόν ἄνθρωπο, στήν οἰκογένεια, στήν κοινωνία, στό κράτος καί στό ἔθνος. Τό ἄρρωστο ἄτομο τό ὁποῖο παντρεύεται, ἐγκληματεῖ, ἐπειδή πηγαίνει τό μικρόβιο τῆς ἀρρώστιας στήν οἰκογένεια κι ἔτσι μολύνει τήν σύζυγο καί καταστρέφει τήν εὐτυχία τῶν μελλόντων παιδιῶν του. Πόσες γενεές παιδιῶν δέν πληρώνουν πικρά τίς ἁμαρτίες καί τίς νόσους τῶν γονέων;

Τό κακό προχωρεῖ. Ἡ κοινωνία καί τό κράτος ὑποφέρουν βαρέως ἀπό ἕνα νοσηρό γάμο, διότι θά πρέπει στό μέλλον νά φροντίσουν καί νά ξοδέψουν πολλά λεφτά γιά νά προστατέψουν καί νά βοηθήσουν τούς ταλαίπωρους ἀπογόνους τῶν ἀσθενῶν γονέων. Πόσα νοσοκομεῖα, ἄσυλα, φυλακές καί τρελλοκομεῖα – ζωντανές εἰκόνες ἐνόχων οἰκογενειῶν–δέν εἶναι γεμάτα μέ ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι πάσχουν ἀπό τίς συνέπειες κάποιων κρυφῶν νόσων...

Μιλώντας ἔτσι στόν μετανοημένο χριστιανό, θά καταλάβει κι αὐτός τήν ἐνοχή ἑνός γάμου μεταξύ δύο νοσηρῶν μελῶν καί θά συγκατανεύσει νά κάνει μία εἰλικρινή καί ὁλική ἐξομολόγηση.

Ἐφ᾿ὅσον τελείωσε ἡ ἐξομολόγηση καί ἡ ἐξέταση, ἀκολουθεῖ ἡ  νουθεσία κι ἄν χρειαστεῖ, ἡ ἐπιβολή ἐπιτιμίου στούς ὑποψηφίους γιά γάμο. Εἶναι δύσκολο καί οὔτε ἀναγκαῖο νά παρουσιάσουμε ἐδῶ ὅλες τίς νουθεσίες καί κανόνες, πού πρέπει ἐμεῖς νά δώσουμε σ᾿ αὐτούς τήν ὥρα τῆς ἱερᾶς ἐξὁμολογήσης. Αὐτοί προκύπτουν φυσικά ἀπό τό περιεχόμενο τῆς ἐξομολόγησής τους κι ἀπό τό ἀποτέλεσμα τῆς πνευματικῆς τους ἐξέτασης.

Γενικά, ὁ Πνευματικός καλεῖται νά μιλήσει πατερικά στούς ὑποψηφίους γάμου:

1. Περί τῆς οὐσίας τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἡ ὁποία εἶναι: ὁ Θεός, ἡ Ἐκκλησία, τά Ἱερά Μυστήρια, οἱ ἐντολές, οἱ ἀρετές καί τά χριστιανικά καί πολιτικά καθήκοντα, τά ὁποῖα ἀφοροῦν τήν ψυχική μας ὑ γεία.

2. Περί τῶν παθῶν, τῶν ἁμαρτιῶν καί περί τῶν σοβαρῶν συνεπειῶν πού ἔχει μία νόσος γιά τόν ἴδιο τόν ἄνθρωπο, γιά τόν (τήν) σύζυγο, γιά τά παιδιά, τήν κοινωνία καί τό κράτος, πού ὅλες ἀφοροῦν τήν σωματική μας ὑγεία. Εἶναι κρῖμα νά ντυθεῖ μέ νυμφικό ἔνδυμα ἕνα νοσηρό καί ἁμαρτωλό σῶμα. Καί ὅπως φροντίζουμε νά ἔχουμε ἕνα γάμο καθαρό, πανηγυρικό, ἔντιμο, ἔτσι εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νά κάνουμε γιά τήν ὑγεία μας, ψάχνοντας τόν Πνευματικό ἤ τόν γιατρό τούς συμβουλευόμεθα γιά τήν ψυχική ἤ τήν σωματική μας ὑγεία.

3. Περί τῆς ἀποστολῆς τῶν συζύγων νά γίνουν μεθαύριο γονεῖς. Σ᾿  αὐτή τήν διδασκαλία θά πρέπει νά τονίσουμε, μέ ὅλη τήν προσοχή μας καί τήν πνευματική αὐθεντία πού ἔχουμε, ὅτι ἡ προσπάθεια νά μή κάνουν παιδιά εἶναι θανάσιμη ἁμαρτία, ἕνα κακούργημα ἐναντίον τῆς φύσεως καί τοῦ  σώματος, τῆς συζύγου καί τῆς Ἐκκλησίας, τοῦ ἔθνους καί τῆς ἀνθρωπότητας, ἐναντίον τῆς ἠθικῆς, τοῦ μυστηρίου καί τῆς ἱερότητας τοῦ γάμου, κατά τῶν νόμων καί τοῦ  θελήματος τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος μᾶς ἔχει εὐλογήσει καί μᾶς ἔχει δώσει μία ἀναπαραγωγική ἀποστολή, ὅταν μᾶς διέταξε: Αὐξάνεσθε καί πληθύνεσθε...(Γεν.1,28)

4. Περί τῆς ὑποχρεώσεως τῶν ὑποψήφιων γάμου νά ἔχουν στό σπίτι τους ἕνα Προσευχητάριο καί νά προσεύχονται ἀπ᾿ αὐτό. Κάθε ἐνορία θά ἔπρεπε νά ἔχει μία ἀποθήκη Προσευχηταρίων, γιά κάθε τέτοια ἀνάγκη.

Ἡ εὐκαιρία εἶναι μοναδική καί ἡ στιγμή εἶναι πανηγυρική. Δεύτερη τέτοια εὐκαιρία δεν θά παρουσιαστεῖ. Ὑπάρχουν ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι σέ ὅλη τήν ζωή τους θυμοῦνται μέ χαρά τίς νουθεσίες τοῦ ἱερέως σ᾿ αὐτήν τήν ἱερή καί πανηγυρική στιγμή τῆς ζωῆς τους. Ὁ Πνευματικός ἔχει τήν μεγαλύτερη ἐπίδραση στήν ἀνθρώπινἡ ψυχή.

Γενικά, τά παιδιά ἐξὁμολογοῦνται ὁμαδικά ἤ σέ κατηγορίες ἡλικίας. Καλύτερα εἶναι ὅμως νά ἐξεταστοῦν ἀτομικά καί ὅπωσδήποτε ἐντός τοῦ ναοῦ. Ἄν παρουσιαστεῖ ἐνώπιον τους μ᾿ ἕνα ἤπιο, χαρούμενο καί ἀγαπημένο πρόσωπο, ὁ Πνευματικός, θά μπορέσει νά κάνει μία ἐξαιρετική ἐξομολόγηση, ἡ ὁποία θά καρποφορήσει πολύ.

Ἔχει εἰπωθεῖ δικαίως ὅτι τό παιδί εἶναι ἕνα μεταφυσικό ὄν, ἕνας μικρός φιλόσοφος ὁ ὁποῖος ἀναζητεῖ τό νόημα τῶν πραγμάτων. Ἡ ψυχή του εἶναι φυσικά ἀγνή καί θρησκευτική, διά τοῦ Μυστηρίου τοῦ Βαπτίσματος,. Στήν ἀγνεία βλέπουμε τόν οὐρανό μέ τούς ἀγγέλους τοῦ Θεοῦ. Αὐτή βαστᾶ ἄδολη τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ καί στήν ἀθωότητα ἔχουμε τό μέγεθος τοῦ τέλειου ἀνθρώπου.

Ἀπ᾿αὐτή τήν ἀξιόλογη διαπίστωση περί τῆς θρησκευτικῆς φύσεως τοῦ παιδιοῦ, ἡ ὁποία πολύ εὔκολα μπορεῖ νά ἐλεγχτεῖ, προκύπτουν πολύ σπουδαῖες συνέπειες τόσο σχετικά μέ τήν παιδεία καί τήν ἀγωγή γενικά, ὅσο καί μέ τήν κατήχηση καί τήν ἐξομολόγηση ἰδιαίτερα. Ἡ ψυχή τοῦ παιδιοῦ, ἐπειδή εἶναι ἐκ φύσεως θρησκευτική, εἶναι πολύ εὐαίσθητη. Διακρίνει ἀπό μικρή ἡλικία πολύ καλά τό καλό ἀπό τό κακό, ὅ,τι εἶναι ἐπιτρεπτό καί ὅ,τι ἀνεπίτρεπτο. Κανένας δέν  φωνάζει τόσο αὐθόρμητα καί ἀποφασιστικά ὅπως τό παιδί: Δέν εἶναι καλό! Ὅταν κάτ εἶναι κακό καί κανένας δέν ἔχει τό θάρρος τῆς προσωπικῆς γνώμης του, τῆς παρατήρησης καί τῆς ἀντιλογίας.

Ὅλες αὐτές οἱ διαπιστώσεις μᾶς ὁδηγοῦν στό συμπέρασμα ὅτι τά παιδιά νοιώθουν ἐνωρίτερα τήν εὐθύνη γιά τίς πράξεις τους καί τίς πράξεις τῶν ἄλλων. Ἔχουν τήν αἴσθηση τῆς ἠθικότητας στό αἷμα τους, ἔτσι ὅπως ἔχουν καί τήν γνώση γιά τήν ψυχή τους. Ἀλλοιῶς ἡ εκπαίδευση καί ἡ ἀγωγή θά ἦταν ἀδύνατες.

Ἡ θρησκευτική φύση τῶν παιδιῶν, ἡ αἰσθητικότητα καί ἡ ἠθική τους εὐθύνη φέρνουν μαζί τους τήν ἀναγκαιότητα τῆς κατηχήσεως καί τῆς ἐξομολόγησης τῶν ἁμαρτιῶν τους. Ἡ ἀτομική ἐξομολόγηση ἔχει ὑψηλό ρόλο καί μορφωτικό σκοπό, νά συνηθίζουν μέ τήν ἐξέταση τῆς συνείδησής τους. Καθώς μεγαλώνουν, τά παιδιά ἔχουν τίς ἁμαρτίες, τά λάθη καί τίς ἐνοχές τους, οἱ ὁποῖες αὐξάνουν καί πληθύνονται σταδιακά, σέ σχέση μέ τό περιβάλλον καί τίς οἰκογενειακές καί κοινωνικές συνθῆκες στίς ὁποῖες διαβιώνουν. Ἄν δέν συνηθίζουν ἀπό μικρή ἡλικία νά ἐξερευνοῦν τήν συνείδησή τους καί νά ὁμολογοῦν τήν ἐνοχή τους, ἀργότερα πολύ δύσκολα θά μποροῦν νά κάνουν μία τέτοια ἐξέταση.

Τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης τά παιδιά βρίσκονται κἄπως στήν ἀγκαλιά τοῦ Πνευματικοῦ. Αὐτή ἡ στιγμή, χρησιμοποιούμενη προσεκτικά, μέ διακριτικότητα καί ὑπομονή, ἔχει μία κρίσιμη σπουδαιότητα στήν ψυχική διαμόρφωση, στήν ἀνατροφή του καί στόν θρησκευτικό προσανατολισμό τῶν παιδιῶν, γιά ὅλη τήν ζωή τους. Κι αὐτό ἀκόμα περισσότερο ἐφ᾿ ὅσον τά παιδιά δίνουν μεγαλύτερη σημασία στήν ἐξομολόγηση ἀπό τούς μεγάλους καί ἐνήλικους. Οἱ ἐντυπώσεις καί τά βιούμενα τώρα συναισθήματά τους δεν θά σβήσουν ποτέ.

Οἱ ἄρρωστοι θά ἐξὁμολογηθοῦν περιληπτικά, μέ προσοχή νά διευκολυνθοῦν ν᾿ ἀνακαλύψουν τίς τυχόν μή ἐξὁμολογούμενες ἁμαρτίες τους, οἱ ὁποῖες τούς πιέζουν τίς ψυχές. Οἱ κουφοί καί οἱ ἄλαλοι ἐξὁμολογοῦνται γραπτῶς ἤ διά νοημάτων καί χειρονομιῶν.

Τέλος, νά ποῦμε κάτι καί γιά τίς ἑπτά αἰτίες τῆς ἁμαρτίας: Ποιός τήν ἔκανε; Τί ἔκανε; Γιατί τήν ἔκανε; Μέ ποιό μέσο; Πότε; Ποῦ; Πόσες φορές; Μερικοί Πνευματικοί ἐξασκοῦν καί συνιστοῦν αὐτό τό εἶδος λεπτομερειακῆς ἐξετάσεως τῶν ἁμαρτιῶν. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι, ἐξετάζοντας προσεκτικά τίς συνθῆκες καί τίς αἰτίες τῶν ἁμαρτιῶν, αὐτές θά γίνουν μεγαλύτερες ἤ μικρότερες, ἀνάλογα μέ τήν φύση, τήν θέληση, τό ἐπἄγγελμα, τήν ἡλικία ἤ τήν θέση στήν κοινωνία τοῦ χριστιανοῦ. Ἀπ᾿αὐτήν τήν ἄποψη ἡ λεπτομερειακή ἐξέταση συνιστᾶται.

Ἀλλά αὐτό τό πρᾶγμα πρέπει νά γίνει μέ μεγάλη προσοχή καί μόνο σέ ἐξαιρετικές περιπτώσεις, γιά βαρειές ἐνοχές. Μιά πολύ ἐκτενής ἐξέταση μπορεῖ νά εἶναι καί βλαβερή. Διότι περνώντας στό πεδίο διερεύνησης ὁ Πνευματικός εὔκολα μπορεῖ ν᾿ ἀποξενώσει τόν μετανοημένο χριστιανό ἀπό τήν ἐξομολόγηση. Γι᾿ αὐτό καλά εἶναι ὁ ἱερέας ν᾿ ἀποφύγει κάθε περιττή ἐρώτηση καί λόγο.

Ὁ γενικός κανόνας εἶναι ἡ ἐξομολόγηση νά παραμένει μόνο στό τομέα τῶν προβλημάτων τῆς συνείδησης καί σ᾿ αὐτό τό πλαίσιο νά εἰπωθοῦν ὅλες οἱ ἁμαρτίες, μικρές ἤ μεγάλες, ὁρατές ἤ κρυπτές, ὅπως μᾶς διδάσκει καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος: Μή μοῦ ἐξὁμολογηθεῖς μόνο τήν πορνεία, τήν μοιχεία ἤ μόνο τίς ὁρατές καί γνωστές ἀπ᾿ ὅλους ἁμαρτίες, ἀλλά καί οἱ πιό κρυφοί λογισμοί καί οἱ κακολογίες καί οἱ κακογλωσσιές καί οἱ ἀλαζονείες καί οἱ ζήλιες, εἶναι ἁμαρτίες.

 

1. Η γνώμη περί τοῦ Πνευματικοῦ

Πρέπει πρῶτα ὁ ἴδιος νά εἶναι καλό καί ζωντανό παράδειγμα σέ ὅλα. Ὡς ἱερέας ν᾿ ἀκολουθεῖ τό παράδειγμα τῶν Ἁγίων Τιμοθέου καί Τίτου. Καί ὡς πρότυπο Πνευματικοῦ πρέπει ὁπωσδήποτε νά ἔχει καί νά διαβάζει τό βιβλίο τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου Αγιορείτου πού εἶναι πολύ ωφέλιμο βιβλίο γιά τήνψυχή, χωρίς τό ὁποῖο κανένας δέν μπορεῖ νά εἶναι ἕνας καλός καί ἱκανός Πνευματικός. Ἐκεῖ  γράφει πῶς πρέπει νά διδάσκει τούς μετανοημένους πρό τῆς ἐξομολόγησης, πῶς νά γίνει ἡ ἐξομολόγηση καί ποιές εἶναι οἱ συμβουλές μετά ἀπ᾿ αὐτήν. Συνιστῶ αὐτό τό βιβλίο ὡς τό καλύτερο, διότι ὑπάρχουν ἐκεῖ ὅλες οἱ ἀναγκαῖες συμβουλές. Ὅ,τι ἔργο θέλετε νά ἐπιτελέσετε, ἀπ᾿ αὐτό νά πάρετε τά περισσότερα παραδείγματα. Ὁ ἱερός Χρυσόστομος γράφει περί τοῦ Πνευματικοῦ: Ἡ δεξιοτεχνία τοῦ Πνευματικοῦ εἶναι ἡ τέχνη ὅλων τῶν τεχνῶν καί τῶν φιλοσοφιῶν σ᾿ αὐτόν τόν κόσμο. Εἶναι τό πῶς νά βγάλει ἀπό τά βάσανα τῆς κόλασης τίς ψυχές ὅλων τῶν ἐξὁμολογουμένων ἁμαρτωλῶν καί νά τίς ὁδηγήσει στήν Βασιλεία τῶνοὐρανών.

Λοιπόν, οἱ Πνευματικοί πρέπει πρῶτα νά ξέρουν ὅτι τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης ἐργάζονται μέ τρεῖς ἰδιότητες:

α) Πατέρας,. Εἶναι ἕνας πατέρας γιά ὅλους.

β) Κριτής. Εἶναι ἕνας δίκαιος καί ἀμερόληπτος γιά ὅλους κριτής.

γ) Ἰατρός. Εἶναι ἕνας καλός ἰατρός, ἱκανός νά θεραπεύσει τόο πλῆθος τῶν ψυχικῶν πληγῶν.

Ὁ ρόλος τοῦ Πνευματικοῦ στήν χριστιανική Κοινότητα εἶναι πάντα ὁ ἴδιος. Κάθε Σάββατο βράδυ, νά ἐξὁμολογηθεῖ ὁ ἴδιος σ᾿ ἕναν ἄλλο Πνευματικό, νά τοῦ διαβάσει τήν συγχωρητική εὐχή καί μετά νά λειτουργήσει. Καί τούς χριστιανούς νά τούς συμβουλέψει νά τηρήσουν τίς τέσσερεις μεγάλες νηστεῖες, νά ἐξὁμολογοῦνται καί νά κοινωνοῦν τά Ἄχραντα Μυστήρια, χωρίς τά ὁποῖα κανένας δέν μπορεῖ νά εἶναι οὔτε καλός Πνευματικός, οὔτε ἀληθινός χριστιανός. Ἔτσι ὅλα τά ἄλλα διδάγματα δέν ἔχουν ἀξία, ἄν λείψουν οἱ πράξεις μας. Γνωρίζω πολλούς Πνευματικούς, ἀλλά τί τό κέρδος, ἐφ᾿ ὅσον λείπουν οἱ πράξεις, δηλαδή ἡ ἐφαρμογή τῶν λόγων τους.

2. Ὁ Πνευματικός εἶναι πατέρας, φίλος καί  τέλειος εὐεργέτης ὅλων τῶν πιστῶν. Νά μή παρατηροῦν οἱ χριστιανοί ἀδυναμίες του οὔτε στήν ἐπίσημη ζωή του, οὔτε στήν προσωπική, ἀκόμα καί στήν ἐσώτερη ζωή του, γιά νά δέχεται ὄχι μόνο τόν σεβασμό τῶν πιστῶν, ἀλλά νά ἔχει ἀπείραχτη καί τήν ἠθική του ἀξιοπρέπεια.

Ἄν εἶναι ἕνας ἐνάρετος χαρακτήρας καταφέρει νά νικήσει τόν ἑαυτό του καί ν᾿ ἀφιερωθεῖ στήν πνευματικότητα, μέ προσπάθεια νά σώσει τίς ψυχές καί νά μή τίς χάσει, μπορεῖ νά ἐλπίζει ὅτι θά φθάση στήν ἐπιθυμητή τελειότητα νά γίνη  ἕνας καλός καί ἅγιος Πνευματικός.

Τί χρειάζεται γιά τό ἔργο αὐτό; Νά διαβάζει πολύ γιά τήν κατάκτηση τῆς πνευματικότητας, νά ἔχει ἐπαφή μέ ἔμπειρους καί ὄντως ἁγίους ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν νά διδάξουν πολλά περί αὐτοῦ τοῦ θέματος καί βιώνουν ἐκεῖνα τά ὁποῖα θέλουν νά τά ἐφαρμόζουν ἄλλοι. Νά εἶναι ταπεινός, δίκαιος καί ἀποφασιστικός κριτής.

Πολλοί εἶναι οἱ διδάσκαλοι, ἀλλά λίγους οἱ Πατέρες, λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος. Ὁ ρόλος τοῦ Πνευματικοῦ εἶναι μεγάλος, ἀλλά δέν κατανοεῖται. Ἕνα γνώρισμα ἔχει ὅτι ἀγρυπνεῖ γιά τά πνευματικά του παιδιά. Ἡ ἐπιτυχία του ἔγκειται ὅταν στήν ἐνορία μειώνονται οἱ οἰκογενειακές ἀσυμφωνίες, σταματοῦν οἱ ἁρπαγές, οἱ μέθες, οἱ πορνεῖες, πληθύνονται τά εὐαγῆ καί πολιτιστικά ἱδρύματα, κλείνουν τά ποτοπωλεῖα, τά μπάρ καί ἄλλα τέτοια κέντρα ὄχι τόσο τῆς διασκέδασης, ὅσο περισσότερ τῆς ψυχικῆς καταστροφῆς τῶν ἐνοριτῶν. Ὅταν ἐπικρατεῖ εἰρήνη καί ἀγάπη μεταξύ τῶν ἀνθρώπων. Ἄρα αὐτός ὁ ρόλος εἶναι πολύ μεγάλος καί πιθανός νά ἐκπληρωθεῖ, ἀλλά δέν φαίνεται καί δέν αἰσθάνεται ἐπειδή κι ἐμεῖς, οἱ Πνευματικοί, εἴμαστε ἐξίσου σαρκικοί, ὅπως οἱ πιστοί τούς ὁποίους καλούμαστε νά τούς ὁδηγοῦμε.

Ὑπάρχουν καί στά μοναστήρια Πνευματικοί οἱ ὁποῖοι ἐνθουσιάζουν τούς πιστούς. Ὑπάρχουν καί παντρεμένοι ἱερεῖς, προσπαθοῦν νά κάνουν ἕνα θεάρεστο ἔργο ἀλλά, πολλές φορές, μερικοί ἀπό τούς συναδέλφους ἱερεῖς τούς κουτσομπολεύουν καί τούς περιφρονοῦν. Οἱ καλοί κάνουν τό καθῆκον τους πολύ καλά καί βλέπουν τό ἀποτέλεσμα τῆς προσπάθειάς τους.

3. Ὁ Πνευματικός εἶναι ὁ ψυχικός ἰατρός καί ἀπ᾿ αὐτόν ἐξαρτᾶται  περισσότερο ἡ σωτηρία τῶν χριστιανῶν. Ὁ Πνευματικός πρέπει νά εἶναι καί ἕνας καλός ψυχολόγος, γνώστης τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν Ἱερῶν Κανόνων. Πρέπει νά ἔχει ἐμπειρία καί μακροχρόνια παρατηρητικότητα καί νά συμβουλευτεῖ γιά τό ἔργο του κι ἄλλους πιό ἔμπειρους Πνευματικούς.

Ὁ Πνευματικός ἔχει στήν χριστιανική Κοινότητα τόν ἴδιο ρόλο μέ τόν ἰατρό στήν κοινωνία. Ἐκεῖνος θεραπεύει σώματα κι αὐτός σώζει ψυχές. Ὁμοιάζει ἐπίσης μέ τόν πλοίαρχο, ὁ ὁποῖος ὁδηγεῖ τό πλοῖο στό λιμάνι, προφυλάγοντάς το ἀπό κάθε ἐμπόδιο καί κίνδυνο.

4. Νομίζω ὅτι μερικοί ἄνθρωποι δέν μποροῦν μέ τίποτε νά εἶναι Πνευματικοί. Κάποιος μπορεῖ νά γίνει καλός Πνευματικός μόνο ὅταν ἔχει γίνει πνευματικός ἄνθρωπος. ὍτἌν ὁ ζῆλος καί ἡ ἄσκησή του ἔχουν δωρίσει τήν ἐσωτερική γαλήνη, μέ τήν ὁποία μπορεῖ νά εἰσδύει στά μυστήρια τῆς ἐρχομένης πρός αὐτόν ψυχῆς, γιά νά βρεῖ παρηγοριά. Γιά νά φτάσει σ᾿ αὐτήν τήν ψυχική γαλήνη βοηθάει πολύ ἡ μαθητεία καί ἡ διαβίωση κοντά σ᾿ ἕναν πνευματικό ἄνθρωπο. Ἐπίσης ἡ μελέτη ἀσκητικῶν καί πατερικῶν βιβλίων, τά συγγράμματα τῶν Ἁγίων: Ἰσαάκ τοῦ Σύρου, Ἐφραίμ τοῦ Σύρου, Ἰωάννου τοῦ Κλίμακος, Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, τό Γερροντικό, ἡ Φιλοκαλία καί ἄλλα.

Χωρίς τήν κοινωνία τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων δέν μπορεῖ κανένας ἄνθρωπος νά εἶναι ἀληθινός χριστιανός. Ἡ κοινωνία τοῦ Τιμίου Σώματος καί Αἵματος τοῦ Κυρίου δέν εἶναι δυνατή, χωρίς τήν ἐξομολόγηση. Ἡ ἐξομολόγηση γίνεται μόνο στόν Πνευματικό. Νά, ὁ ρόλος τοῦ Πνευματικοῦ στήν χριστιανική Κοινότητα. Εἶναι ὁ μεσίτης – ο μοναδικός μεσίτης – τῶν ἀνθρώπων στόν Χριστό.

5. Νομίζω ὅτι ἕνας  Πνευματικός δέν καταρτίζεται μόνο μέσω σπουδῶν, ἀλλά περισσότερο διά μιᾶς μακροχρόνιας ἐμπειρίας, διά μιᾶς τέλειας γνώσεως τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τῶν δογμάτων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί ὅλων τῶν ἀποφάσεων τῶν Ἁγίων Πατέρων τῶν Ἑπτά Οἰκουμενικῶν Συνόδων μέ ἕνα ἤπιο, ταπεινό καί ὑπομονετικό χαρακτῆρα καί, πάνω ἀπ᾿ ὅλα, διά μιᾶς ἁγίας καί σωστῆς ζωῆς. Ἔχω γνωρίσει πολλούς Πνευματικούς μέ ἁγία ζωή.

6. Ὁ Πνευματικός πρέπει νά κάνει πολλές ἀγαθές πράξεις καί νά ἔχει μία ἐξαιρετική ἁγιότητα, νά ζεῖ ἀκόμα πιό πνευματικά ἀπό τούς ἱερεῖς μέ τούς ὁποίους συλλειτουργεῖ καί διαβιώνει μαζί. Νά ζεῖ μία πνευματική ζωή, νά ἔχει θεραπευμένα καί νικημένα τά πάθη του, συμβουλευόμενος μόνο ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα ὅτι μόνο ἔτσι μπορεῖ νά θεραπεύσει τίς ἁμαρτίες τῶν ἄλλων. Ὅπως ἕνας ἰατρός εἰδικεύεται σ᾿ ἕνα ὡρισμένο τομέα, ἔτσι καί ὁ ἱερέας πρέπει ν᾿ ἀποκτήσει τίς γνώσεις τῆς πνευματικότητας.

Πῶς μπορεῖ νά διαμορφωθεῖ ὁ πρωτότυπος Πνευματικός; Στήν Θεολογική Σχολή δίχως ἄλλο θά ἔπρεπε νά λειτουργεῖ καί ἕνα εἰδικό μάθημα, τό ὁποῖο νά εἰδικεύει τόν ὑποψήφιο ἱερωσύνης στό ἔργο τῆς πνευματικότητας (πνευματτικῆς πατρότητας), τό ὁποῖο μάθημα νά τό ἀκολουθοῦν μόνο ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἀποδείξει ὅτι συνειδητοποιοῦν πλήρως τήν ἀποστολή τους. Ν᾿ ἀποκλειστοῦν ἀπό τήν θεολογία ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι, μέ τήν συμπεριφορά τους, δέν καταλαβαίνουν τόν ὑψηλό βαθμό πού θά πρέπει νά κατέχουν στήν κοινωνική ζωή. Νά μή ἐπιτρέπεται νά εἶναι μέλη ὁποιουδήποτε κόμματος – ἐπειδή ἔτσι λέει καί ὁ Κύριος – πολλοί οἱ κλητοί, ὀλίγοι οἱ εκλεκτοί.

7. Στόν Πνευματικό του πρέπει νά εἶναι ἕνας ἡλικιωμένος, σεβαστός ἱερέας, ὁ ὁποῖος ζεῖ μόνο μέ καί γιά τόν Θεό, δέν εἶναι εὐτρἀπελος, ἐριστικός, πλεονέκτης, διότι μόνο ἄν εἶναι ἐνάρετος μπορεῖ νά ἐπηρεάσει καλά τόν χριστιανό. Ξέρω μία επαρχία ὅπου οἱ ἱερεῖς γίνονται καί πνευματικοί δέκα χρόνια μετά τήν χειροτονία τους.

8. Ἡ γνώμη μου περί τοῦ Πνευματικοῦ; Εἶναι τό μαγικο κλειδί. Θεωρῶ ὅτι ὁ καλός Πνευματικός εἶναι ὁ ἄνθρωπος πού ξέρει ἀπ᾿ ὅλα. Ἡ ζωή εἶναι πολύπλοκη καί ὅποιος δέν τήν γνωρίζει σέ ὅλα τά μυστήρια της, δέν μπορεῖ νά ἐπιλύσει οὔτε τά προβλήματα τοῦ μετανοημένου χριστιανοῦ. Ὁ Πνευματικός πρέπει νά εἶναι ἁγιασμένος καί τελειωμένος ἄνθρωπος διά τῆς πίστης στόν Θεό. Χρειάζεται πολλή μελέτη, πολλή προγύμναση, νά εἶναι ἔμπειρος γνώστης πολλῶν ἐπιστημῶν, νά καταλαβαίνει τήν ζωή σέ ὅλες τίς ἐκδηλώσεις της, ἀπό τό κύτταρο καί τό ἠλεκτρόνιο μέχρι τόν ἥλιο, ἀπό τίς κρυφές καταστάσεις τοῦ ἠλίθιου χριστιανοῦ μέχρι τήν ἐπιστημονική αἴγλη τῶν εὐφυϊῶν ἀνθρώπων.

 Ἄν ὑπῆρξαν μεταξύ μας πνευματικοί, ἱερεῖς καί ἐπίσκοποι, γιά ὅλους τούς πλανεμένους σύγχρονους λόγιους πού ζοῦν στόν κοινωνικό λαβύρινθο ἑνός ἀπνευμάτιστου κόσμου, δέν μποροῦμε νά φανταστοῦμε πῶς θά ἐσπέρναμε στό ἀγρό τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ  ἔθνους.

Ἡ ἀπασχόληση νά εἶναι ἡ φύση καί ἡ ψυχή, ἀλλά σέ ὅλα νά εἶναι νικητής ὁ Τριαδικός Θεός. Μόνο ἔτσι ὁ Πνευματικός θά νικήσει τά στοιχεῖα αὐτοῦ τοῦ κόσμου, δίνοντας στό χριστιανό τήν δυνατότητα τῆς ψυχικῆς του ἐλευθερίας. Ὅμως νά μήν ὑπερηφανευτεῖ, νά μήν εἶναι κενόδοξος, διότι ὁ πιό τέλειος ἄνθρωπος εἶναι μέσα του ἕνας ταλαίπωρος ἁμαρτωλός. Ἄρα ἡ ζωή μας συμβουλεύει νά εἴμαστε ἀνεξίκακοι. Ὅποιος γνωρίζει καλύτερα τήν ζωή εἶναι ὁ πιό συγχωρητικός ἄνθρωπος. Ἐδῶ εἶναι τό κρίσιμο σημεῖο.

Ὁ Πνευματικός, μέ τήν εὐθύνη πού ἔχει, πρέπει νά χρησιμοποιεῖ μέ τέτοιο τρόπο τίς ψυχικές καταστάσεις, ὥστε κάθε χριστιανό νά τόν ἀνυψώνει πρός τόν Θεό. Ἔτσι ὅλοι οἱ πιστοί του θά ἔχουν ἕνα ἀνυψωμένο ἠθικό στό πόλεμο τους μέ τόν σατανᾶ. Ὁ καλός Θεός νά θριαμβεύσει πάντα διά τοῦ ἱερέα.

Ἔχουμε τήν δύναμη νά τούς διαμορφώσουμε; Ναί. Ὁ Χριστός, οἱ Ἀπόστολοι, οἱ Μάρτυρες καί οἱ Ἅγιοι Πατέρες εἶναι ζωντανά παραδείγματα γιά μᾶς. Σύμφωνα μέ τέτοια ἱερά παραδείγματα πρῶτα εἶναι ὁ ἐπίσκοπος. Δικό του εἶναι τό καθῆκον νά κάνει Πνευματικό τόν ἱερέα. Ἡ ζωή δέν εἶναι διήγημα ἤ μυθιστόρημα, ἀλλά εἶναι πραγματικότητα. Εἶναι εὔκολο νά γράψεις ἐξιδανικεύοντας μία ποθητή καί περισσότερο φανταστική κατάσταση. Ὁ ἐπίσκοπος εἶναι ἕνας σέ μιά ἐπαρχία κι ἔχει ὅλα τά μέσα νά μορφωθεῖ ὡς Πνευματικός κι, ἀφοῦ ἀποκτήσει τήν πληρότητα τῆς θείας Χάριτος, νά δώσει ἀπ᾿ αὐτό τό δῶρο σέ ὅλους τούς ἱερεῖς, ὄχι μόνο διά τῆς χειροτονίας τους (μία φορά στήν ζωή τους), ἀλλά διά μιᾶς ἀδιάλειπτης προσωπικῆς ἐπαφῆς! Κάθε ἡμέρα νά δίνει ἀπό τήν Χάρη τῆς πνευματικῆς του πατρότητας στούς ἱερεῖς του.

Ὤ! Πόσο ἐσφαλμένα ἑρμηνεύεται ὁ λόγος τοῦ Ἀποστόλου Παύλου - εὐκαίρως ἀκαίρως (Β΄ Τιμ. 4, 2), ὅταν ἐλέγχεις τήν ζωή τῶν ἱερέων! Δέν θέλω νά κατακρίνω. Ἔχω τήν πεποίθηση ὅτι τό Ἱερατεῖο εἶναι ἔτσι ὅπως εἶναι, ἐπειδή ἔτσι τό θέλει ἡ κοινωνία. Αὐτό ἀκολουθεῖ πιστά τήν κοινωνία. Ἀλλά δέν εἶναι σωστό. Ὁ Πνευματικός εἶναι τά πάντα γιά ὅλους, ὅταν βρεῖ διά τῆς πίστεώς του τόν δρόμο πρός τήν καρδιά τοῦ καθἑνός, προσφέροντας στόν μετανοημένο χριστιανό τήν λυτρωτική λύση, σέ ὁποιαδήποτε ἄθλια κατάσταση νά βρεθεῖ ἐκεῖνος. Γι᾿αὐτό ἀπαιτεῖται πειθαρχία τοῦ νοῦ καί τῆς καρδιᾶς καί ὁ Πνευματικός νά βρίσκεται κάθε λεπτό ὑπό τήν καθοδήγηση τῆς μεγάλης ψυχῆς τοῦ ἐπισκόπου, ὁ ἄρχοντας τῆς πειθαρχίας στήν ἐπαρχία του. Ὅταν γνωρίσει καλά τήν χριστιανική δογματική διδασκαλία καί ὑπακούει στήν πειθαρχία τοῦ ἐπισκόπου του, ἐνῶ  ἐκεῖνος εἶναι καλός ποιμένας καί καθοδηγητής, τότε ὁ Πνευματικός ἔχει πολύ δύναμη καί μπορεῖ νά ἐπιτελεῖ στήν ἐνορία του τό θέλημα τοῦ Πανάγαθου Θεοῦ. Ναί χρειάζεται βέβαια προσωπική ἐλευθερία, ἀλλά στά πλαίσια τῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας μας, τῆς ποιμαντικῆς διακριτικότητας, τῆς καθαρῆς συνείδησης καί τῆς ἀληθινῆς ὑπακοῆς. Ὅλα αὐτά μπορεῖ ὁ ἐπίσκοπος νά τά οἰκειοποιηθεῖ ἀπό τήν ζωή τοῦ Ἀποστόλου Παύλου καί μετά νά τα δώσει ἀποφασιστικά στούς ἱερεῖς του. Ἀλλιῶς τά πράγματα θά χειροτερεύσουν ὅλο καί περισσότερο.

9. Ὁ Πνευματικός μπορεῖ νά μορφωθεῖ διά τῆς γνώσεως τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τοῦ  συνεχοῦς διαβάσματος τῶν πνευματικῶν καί πατερικῶν κειμένων. Σ᾿ ἐμᾶς οἱ μετανοημένοι χριστθανοί εἶναι κυρίως ταλαίπωροι ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι ἐπιζητοῦν τήν παρηγοριά. Ἄν εἶναι ἁμαρτωλοί, χρειάζονται ἕνα στήριγμα γιά τήν γρήγορη ἐπανόρθωσή τους. Τά παραδείγματα ἀπό τήν Παλαιά καί τήν Καινή Διαθήκη εἶναι τά πιό κατάλληλα γιά τήν δικαίωση καί τήν παρηγοριά τους. Ὁ Ἰωσήφ, ὁ Ἰώβ, ὁ Δαβίδ, ὁ Ἠλίας καί οἱ υἱοί αὐτοῦ, ὁ Σαούλ κτλ εἶναι παραδείγματα τά ὁποῖα δέν ἔχουν παρομοίωση στήν παγκόσμια λογοτεχνία. Συνιστῶ, μετά ἀπό τήν ἁγία Γραφή, τό Συναξάρι (τουλάχιστον αὐτό πού βρίσκεται στά Μηναῖα).

Ἡ λαϊκή διεθνής λογοτεχνία, τά πασίγνωστα μυθιστορήματα, ἰδιαίτερα τά λεγόμενα ψυχολογικά, μποροῦν νά διαβαστοῦν. Ἡ γνώμη μου εἶναι ὅτι κάθε ἱερέας θά ἔπρεπε πρῶτα νά διαβάσει ἀπό τά συγγράμματα τοῦ Ντοστοιεύσκη, τουλάχιστον τά ἀδέλφια Καραμαζόβ, Ἔγκλημα καί ποινή, καί ό ὁ ἠλίθιος. Προσφέρουν περισσότερα ἀπό ὁποιαδήποτε ἄλλη ψυχολογική μελέτη. Στίς ἱερατικές συνάξεις θά ἤθελα νά βάλλω ὡς θέμα– ὁ χαρακτηρισμός του…(τάδε) ἀπό τό μυθιστόρημα … τοῦ Ντοστογιέβσκυ. Θά συνιστοῦσα ἀκόμα κάτι, ἀλλά φοβᾶμαι νά μή παραξηγηθῶ. Οἱ πτυχιοῦχοι νά χειροτονοῦνται μόνο μετά ἀπό ἕνα χρόνο στό στράτευμα. Πουθενά ἀλλοῦ δέν γνωρίζονται καλύτερα οἱ ἄνθρωποι ὅσο στόν στρατό, ὅπου δέν θά μποροῦσε νά ὑπάρξει ἀλλοῦ καλύτερη ψυχολογία.

Ὁ ρόλος τοῦ Πνευματικοῦ εἶναι νά φέρει στόν κόσμο ὅσο γίνεται περισσότερη εἰρήνη. Τήν εἰρήνη τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν ἑαυτό του, μέ τόν Θεό, μέ τούς οἰκείους του καί μέ τόν κόσμο ὁλόκληρο. Διά τοῦ ἐπιτιμίου, ὁ Πνευματικός μπορεῖ νά εἶναι κι ἕνας καλός σύμβουλος στά οἰκονομικά θέματα τῆς ζωῆς τῶν πιστῶν τῆς ἐνορίας του.

10. Οἱ σύγχρονοι Πνευματικοί δέν εἶναι ἐκπαιδευμένοι, ὅσο θά ἔπρεπε. Ἡ ἀγωγή τους περισσότερο εἶναι μία αὐτοεκπαίδευση, χωρίς καμία θεολογική μεθόδευση. Ἔχω παρατηρήσει πολλές ἀποκλίσεις στό τρόπο τῆς ἐξομολόγησης στόν ἕνα καί  στόν ἄλλο ἱερέα.

11. Ὁ μακαριστός ἐπίσκοπος Ρωμανός Τσιορογκαρίου, ὅταν ἦταν διευθυντής καί καθηγητής στήν Θεολογική Σχολή τοῦ Ἀράντ εἶχε ὡς γνωμικό, τό ὁποῖο ἐπανάλάμβανε συχνά, τήν ἑξῆς ὡραία φράση: ὁ ἀληθινός ἱερεύς φαίνεται τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης. Ἔχω υἱοθετήσει κι ἐγώ αὐτήν τήν πεποίθηση, διότι πραγματικά τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης ὁ ἱερέας πρέπει νά ἐνδιαφερθεῖ μέ ὅλη τήν ψυχή του γιά τήν σωτηρία τῶν πνευματικῶν του τέκνων, περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλη πλευρά τῆς θείας διακονίας του. Γι᾿ αὐτό νομίζω ὅτι ἕνας  ὄντως καλός Πνευματικός δέν μπορεῖ νά μορφωθεῖ, ἄν δέν εἶναι γεννημένος γι᾿ αὐτό τό πρᾶγμα. Μπορεῖ νά εἰδικευτεῖ σχετικά διά τῆς θεολογικῆς ἐκπαίδευσης σ᾿ αὐτή τήν κατεύθυνση, ἀλλά μόνο ἄν τόν ἔχει πλάσει ὁ Θεός μέ μία κατάλληλη ψυχή γιά τό μυστήριο τῆς ἱερωσύνης. Ὅπως ἀστὴρ γὰρ ἀστέρος διαφέρει ἐν δόξῃ (Α΄Κορ.15,41), ἔτσι διαφέρουν μεταξύ τους καί οἱ ἱερεῖς, ἰδιαίτερα οἱ Πνευματικοί. Πρέπει, ὅμως, ὅλοι νά μελετοῦν αὐτή τήν βασική πλευρά τῆς ἱερωσύνης τους, γιά νά ἐξοπλίσουν τό χάρισμα τῆς ἱερωσύνης καί τῆς πνευματικής πατρότητας μέ ψυχολογικές γνώσεις καί μέ διδάγματα χριστιανικῆς ἠθικῆς. Καί ἀκόμα μία ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιά τόν Πνευματικό. Ὅπως ὁ καλός παιδαγωγός δέν μπαίνει ἀδιάβαστος στό μάθημά του, οὔτε κι ὁ Πνευματικός ἀρχίζει νά ἐξὁμολογεῖ χωρίς νά συλλογισθεῖ μέσα του, τίι νά κάνει καί πῶς νά ἑτοιμάζεταιγιά τήν τήν ἐξομολόγηση τῶν πιστῶν.

12. Ἔχω δεῖ πιστούς, οἱ ὁποῖοι ἐπῆγαν στά μοναστήρια θέλοντας νά ἐξὁμολογηθοῦν τίς ἁμαρτίες τους, ἀλλά  ἐγύρισαν στό σπίτι τους ἀπαρηγόρητοι, διότι πολλές φορές κι ἐκεῖ  ἡ ἐξομολόγηση γίνεται πρόχειρα καί ἄκριτα.

Πῶς μπορεῖ νά διαμορφωθεῖ ὁ πρωτότυπος Πνευματικός; Διά θεολογικῆς ἐκπαίδευσης ἀπό πολύ καταρτισμένους καθηγητές καί διά πραγματικῆς, ὄχι ψεύτικης πνευματικότητας, πού νά βασίζεται στό Εὐαγγέλιο καί στήν πατερική παράδοσι τῶν Ἁγίων καί ἀσκητῶν μας. Τό λέω εἰλικρινά ὅτι στήν θεολογική σχολή δέν ἄκουσα κάτι περί τοῦ Πνευματικοῦ καί τοῦ  ἔργου του, οὔτε ἤξερα ὅτι ὑπάρχει καί πῶς πρέπει νά εἶναι αὐτός, ἀλλά ἔμαθα μετά τήν χειροτονία μου, ἀπό ἡλικιωμένους ἱερεῖς, μέ λιγώτερες σπουδές ἀπό τούς σημερινούς, ἀλλά μέ πίστη τουλάχιστον ὡς κόκκον σινάπεως (Ματθ. 17, 20). Μορφωμένος μ᾿ αὐτό τόν τρόπο, ὁ Πνευματικός θά κατηχήσει καί τούς πιστούς του. Ὁ ρόλος τοῦ Πνευματικοῦ στήν χριστιανική Κοινότητα εἶναι πολύ σπουδαῖος, διότι καταρτίζει τόν χαρακτῆρα των πού θά εἶναι οἱ αὐριανοί πολίτες καί χριστιανοί τῆς κοινωνίας καί Ἐκκλησίας μας.

13. Ἐγνώρισα μόνο ἕνα πρότυπο Πνευματικοῦ στήν ζωή μου. Καί ἡ ἐξομολόγηση σ᾿ αὐτόν εἶναι ἕνα πραγματικό χριστιανικό πανηγύρι γιά μένα καί γιά τούς συμφοιτητές μου. ἮτἌν ὁ Πνευματικός τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ Λυκείου τοῦ Σιμπίου, ὁ πατήρ Δημήτριος Κουντσάνου. Σέ καθήλωνε μέ τήν δύναμη τοῦ λόγου του καί τίς συμβουλές του πῶς νά πράττεις τό καλό. Εἶχε τήν δύναμη νά βοηθήσει τόν μετανοημένο χριστιανό νά διαλέξει τόν δρόμο τῆς ἀρετῆς. Ἀπ᾿ αὐτόν ἔμαθα πολλά γιά τό πώς νά ἐξὁμολογῶ τούς πιστούς μου.

14. Ἔχω τήν ἀκράδαντη πεποίθηση ὅτι ἡ ἐπιτέλεση τῆς ἱερατικῆς ἀποστολῆς εἶναι πιό δύσκολη ἀκριβῶς σ᾿ αὐτό τό σημεῖο, δηλαδή νά εἶσαι Πνευματικός. Εἶναι ὁ ἄξονας τοῦ ποιμαντικοῦ ἔργου τοῦ ἱερέως.

Ἔχω καί τήν θλιβερή πεποίθηση ὅτι τό σύγχρονο ἱερατεῖο δέν καταρτίζεται ἱκανοποιητικά σ᾿αὐτό τό σημεῖο τῆς ποιμαντικῆς μας κλίσης, λόγῳ τῆς ἀπειρίας καί τῆς βιάσύνης μέ τήν ὁποία ἐξὁμολογοῦμε.

Ὁμολογῶ ὅτι δέν μπορῶ νά ὑποδείξω ἕνα σύγχρονο πρότυπο Πνευματικοῦ. Παρότι κι ἐγώ ἐξὁμολογοῦμαι μία φορά τόν χρόνο, ποτέ δέν αἰσθάνθηκα ἐκείνη τήν ψυχική ἀγαλλίαση καί εὐχαρίστηση τήν ὁποία φανταζόμουν ὅτι πρέπει νά αἰσθανθεῖ ὁ ἄνθρωπος μετά τήν ἐξομολόγηση, σάν ἕνα ἀποτέλεσμα αὐτοῦ τοῦ μυστηρίου.

Γι᾿ αὐτό σχεδόν πάντα ἔμεινα μέ τό συναίσθημα ὅτι κάτι λείπει, ὅτι δέν εἰσέδυσα στήν οὐσία αὐτοῦ τοῦ μυστηρίου, ὅτι ἡ ἐπιτέλεσή του δέν ἦτἌν ὁλοκληρωτική. Μήπως ἔφταιγα ἐγώ ἤ ἦταν καί λάθος τῶν Πνευματικῶν μου; Μᾶλλον καί τά δύο. Θυμᾶμαι μέ νοσταλγία τόν Πνευματικό μου ἀπό τήν θεολογική σχολή, τόν π. Δημήτριο Κουντσάνου, καθηγητή μουσικῆς, συγχωρεμένος τώρα, ὁ ὁποῖος μέ μαγνήτισε ἀπό τήν ἀρχή μέ μία καλωσύνη πού δέν συνάντησα ἀλλοῦ πουθενά. Εἶχε πατερική σοβαρότητα, κατανόηση γιά τά λάθη τῆς νεότητας, οἱ νουθεσίες του ἔμπαιναν μέσα στήν καρδιά μας. Ἀπό τότε δέν συνάντησα ἄλλο τέτοιον Πνευματικό.

Ἡ ἔλλειψη ἑνός τέτοιου Πνευματικοῦ ἔχει συντελέσει στό γεγονός ὅτι κι ἐγώ εἶμαι ἀβέβαιος κι ἔχω πολλές ἀμφιβολίες, ὅταν ἐξὁμολογῶ τούς πιστούς. Ἔχω τό συναίσθημα ὅτι δέν γνωρίζω πῶς νά εἰσδύω, πῶς νά μπαίνω πιό βαθιά στήν ψυχή τοῦ πιστοῦ. Παρατηρῶ μερικές φορές μία ψυχρότητα, μία δυσπιστία ἤ ἀκόμα κι ἕναν φόβο ν᾿ ἀνοίγουν διάπλατα μπροστά στήν καρδιά μου! Καί ἀναρωτιέμαι ποιά εἶναι ἡ αἰτία; Εἶναι ὅτι ἐμένα κανένας δέν  μ᾿ ἔμαθε νά ἐξὁμολογῶ! Ἄρα γε κάνω καλό; Κάνω κακό; Προσπαθῶ νά χρησιμοποιῶ αὐτό τό ἱερό Μυστήριο πρός σωτηρίαν τοῦ πιστοῦ, ἀλλά μερικές φορές αἰσθάνομαι ὅτι ἡ ἐξομολόγηση παραμένει στήν ἐπιφάνεια καί ὅτι ἀλλιῶς θά ἔπρεπε νά ἐπιτελεστεῖ γιά νά ἔχει τά ποθούμενα ἀποτελέσματα. Πῶς; Νομίζω ὅτι ἐδῶ ἔχουμε ἕνα πρόβλημα αὐτόεκπαίδευσης. Ἡ ψυχική προετοιμασία τοῦ Πνευματικοῦ, πρίν ἀρχίσει τήν ἐξομολόγηση τῶν πιστῶν, ἔγκειται: Σέ διαλογισμούς σχετικά μ᾿ αὐτό τό μυστήριο, σέ βαθειές σκέψεις περί τῆς κατάλληλης διαδικασίας, στήν μελέτη τῶν Ἱερῶν Κανόνων, ἀκόμα καί μία κωδικοποίησή τους γιά τήν καλύτερη χρῆση τους, στίς θεῖες ἐντολές καί σέ ἄλλους κα΄νονες ἄλλη οἱ κανόνες.

Συμπερασματικά

 Τό πιό δύσκολο καί ἀφρόντιστο πρόβλημα στήν θεολογική παιδεία εἶναι ἡ πνευματική πατρότητα. Ἔχω συγκεντρώσει ἐδῶ τίς γνῶμες μερικῶν ἀπό τούς συγχρόνους Πνευματικούς. Εἶναι διαφωτιστικές ὄχι μόνο διά τῆς ποικιλίας τους, ἀλλά ἰδιαίτερα διά τῆς ὁμοφωνίας τους σχετικά μέ τόν ἐξαιρετικό ρόλο τόν ὁποῖο πρέπει νά παίζει ὁ Πνευματικός στήν χριστιανική Κοινότητα.

Ὁ Πνευματικός εἶναι ἄνθρωπος τοῦ πνεύματος. Ἡ Ἐκκλησία τόν καλεῖ μέ τό ὄνομα Πνευματικό πΠατέρα καί πνευματικό ἄνδρα καί Οἰκονόμο τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ  ἔργου τῆς μετανοίας». Ἡ ἀνώτερη κλῆση του εἶναι πρῶτον νά εἶναι ὁ ἴδιος γεμᾶτος ἀπό Πνεῦμα Ἅγιον καί δεύτερον αὐτό τό πνεῦμα νά τό μεταδίδει καί στούς πνευματικούς του μαθητές.

Δὴ διπλᾶ ἐν πνεύματί σου ἐπ᾿ ἐμέ  (Βασιλειῶν Δ΄ 2, 9), εἶπε ὁ Ἐλισσαῖος πρός τόν πνευματικό του Πατέρα, τόν Ἠλία. Σ᾿ αὐτά τά λόγια ἐκφράζεται κἄπως ἡ ἀρχή τῶν ἐπικοινωνούντων δοχείων. Τό νερό ἀνεβαίνει στό ἴδιο ἐπίπεδο σέ ὅλα τά δοχεᾶα μέ τά ὁποῖα συγκοινωνεῖί. Τό ἴδιο καί τό πνεῦμα, μεταβιβάζεται διά μαθητείας καί ξεχύνεται ἀπό τήν μία ψυχή στήν ἄλλη, ὅπως τό νερό σέ τέτοια δοχεῖα. Σ᾿ αὐτήν τήν ἀρχή περιέχεται καί κρύβεται τό μυστήριο τῆς πνευματικῆς πατρότητας. Δέν μπορεῖς νά δώσεις κάτι πού δέν κατέχεις καί ὅ,τι ἔχεις πρῶτα τό δέχθηκες καί τό ἐγκολπώθηκες ἐσύ...

Ποιά εἶναι τά καθήκοντα τοῦ Πνευματικοῦ πρίν, κατά τήν ὥρα καί μετά τήν ἐξομολόγηση;

Πρίν τήν ἐξομολόγηση ὁ Πνευματικός πρέπει νά ἑτοιμαστεῖ τουλάχιστον, ὅπως ἑτοιμάζεται γιά τήν τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας, γιά τό κήρυγμα καί ἀκόμ περισσότερα ἀπ᾿ αὐτά. Γιά τό κήρυγμα φτάνει μία προετοιμασία διά τοῦ διαβάσματος καί τοῦ διαλογισμοῦ. Γιά τήν Θεία Λειτουργία χρειάζονται ὡρισμένες εὐχές καί ἐγκράτεια. Ἡ ἁγία ἐξομολόγηση  ἀπαιτεῖ ὅλα αὐτά καί ἰδιαίτερα τήν νηστεία καί τήν προσευχή. Ἡ πνευματική πατρότητα εἶναι ἀποκόλληση ἀπό ὅ,τι τό ἐφήμερο καί σαρκικό. Εἶναι ἐμπειρία μέσα στήν αὔρα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τό Ὁποῖο ἁγιάζει τά πάντα τά ἔχοντα σχέσι τόν Θεό. Γιά νά φτάσουμε στόν βαθμό τῆς ἁγιότητας, δηλαδή στήν πνευματική τελειότητα χρειαζόμαστε τίς ἀσκήσεις τῆς νηστείας καί τῆς  ἀδιάλειπτης προσευχῆς.

Πρίν ἐξὁμολογήσει τούς πιστούς, ὁ Πνευματικός ὀφείλει νά ἐξασκήσει τίς πνευματικές ἀσκήσεις στίς ὁποῖες  ὑποβάλλει τούς πνευματικούς του υἱούς. Ὁ ἴδιος πρέπει πρῶτα νά ἐξὁμολογηθεῖ, νά νηστέψει καί νά προσεύχεται ὅσο περισσότερο γίνεται, ὥστε ἡ πνευματική ζωή νά πηγάζει ἀπ᾿ ὅλη τήν φύση του. Ὁ ἀνέτοιμος Πνευματικός δέν μπορεῖ νά ἐξὁμολογήσει, οὔτε μπορεῖ νά κηρύξει ἤ νά τελέσει τήν Θεία Λειτουργία, χωρίς νά ὑποστῆ πνευματική πτῶσι.

Τήν ὥρα τῆς ἐξὁμολογήσεως ὁ Πνευματικός ἔχει τήν ἀποστολή τοῦ ἱερέα-κριτή, ἱερέα-διδασκάλου καί ψυχικοῦ ἰατροῦ. Ὡς κριτής, ἀκούει μέ προσοχή, ὑπομονή, ἀγάπη καί εὐλάβεια τήν ἐξομολόγηση τῶν μετανοημένων πιστῶν. Διά καταλλήλων ἐρωτήσεων τούς βοηθεῖι νά βγάλουν τό κακό ἀπό τήν ψυχή τους κι ἔτσι νά ἀνακτήσουν τήν ἐσωτερική τους ἐλευθερία.

Ἰδιαίτερη προσοχή χρειάζεται νά ἔχει ὁ Πνευματικός στήν ἐξέταση μέσω ἐρωτήσεων, γιά νά γίνει αὐτή φιλικά, μέ πνεῦμα πραότητας καί καλωσύνης, μέ σύνεση καί σεμνότητα. Ἀκόμη νά μήν ἐρωτᾶ λεπτομέρειες οἱ ὁποῖες δέν ὑπάγονται στό μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης. Νά φυλάγεται ἀπό δύο ἀκρότητες:  τήν ἐπιφανειακή καί βιαστική ἐξομολόγηση καί τήν πολύ ἀναλυτική ἐξομολόγηση, γιά νά μή γίνει αὐτή οὔτε κενολογία, οὔτε βάσανο. Σ᾿ αὐτούς τούς πιστούς,πού ἔχουν ἐξὁμολογηθεῖ εἰλικρινά, τούς συγχωρεῖ τίς ἁμαρτίες. Στούς ἀνάξιους ὅμως ἀρνεῖται τήν συγχώρηση ἤ τήν ἀναβάλλει.

Ὡς διδάσκαλος ὁ Πνευματικός ἱερέας ἔχει καθῆκον νά συμβουλεύει, νά παρηγορεῖ καί νά μαθαίνει τούς χριστιανούς, ὅσα διδάσκει ἡ Ἐκκλησία καί εἶναι ἀναγκαῖα γιά τήν σωτηρία. Νά τούς ἀπαλλάττει ἀπό τυχόν ἀμφιβολίες καί νά τούς ὑποδεικνύει ποιές εἶναι οἱ ὑποχρεώσεις τους σάν χριστιανῶν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, τοῦ πλησίον καί τοῦ ἑαυτοῦ τους. Γενικά θά ἐκτελεῖ τήν προφητική ἀποστολή ἔτσι, ὅπως πρέπει, σύμφωνα μέ τά δόγματα καί τούς κανόνες τῆς Ἐκκλησίας.

Ὡς ἰατρός ψυχῶν ὁ Πνευματικός ἱερέας πρέπει νά εἶναι κι ἕνας καλός ψυχολόγος. Νά γνωρίζει τά μυστήρια καί τά πάθη τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς, τίς αἰτίες τῶν νόσων καί τούς τρόπους θεραπείας τους. Ἡ πειθαρχία καί ἡ ψυχοθεραπευτική εἶναι τό πιό σπουδαῖο κεφάλαιο κοινωνικῆς ὑγιεινῆς σέ ποιμαντικό ἐπίπεδο.

Δι᾿ ἀσκήσεων, συζητήσεων, διαλογισμῶν καί πνευματικῶν ἀναγνωσμάτων, διά προσευχῆς καί νηστείας, μέσω τῶν Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν καί τῆς προσωπικῆς του πνευματικῆς πάλης, ὁ Πνευματικός πρέπει νά ἐλευθερώσει τήν ἠθική προσωπικότητα τοῦ πιστοῦ ἀπό τήν τυραννία τῶν σκοτεινῶν δυνάμεων τῆς ψυχῆς του καί νά τόν βοηθήσει νά μεταμορφωθεῖ. Νά ἐξασφαλίζει τήν ψυχική καί σωματική ὑγεία τῶν πνευματικῶν του τέκνων, ἰδού ἡ διακονία ἀποστολή τοῦ ἁγίου Πνευματικοῦ.

Μετά τήν ἐξομολόγηση ὁ Πνευματικός ὀφείλει νά θεωρεῖ ἀπαράβατο τό μυστήριο τῆς ἱερᾶς ἐξὁμολογήσεως καί ν᾿ ἀγρυπνεῖ, ὥστε τά πρόβατα τοῦ πνευματικοῦ του ποιμνίου νά μήν πλανηθοῦν ξανά.

 

Περί τοῦ ἐπιτιμίου

1. Ἐφ᾿ ὅσον ἐξὁμολογήθηκε ἀπό καρδίας, ὁ μετανοημένος πιστός συγχωρήθηκε ἀπό τόν Θεό. Παραμένει ὅμως ἡ ροπή τῆς ἁμαρτίας (δηλαδή ἡ συνήθεια) καί πρέπει νά δεχτεῖ ἕνα ἐπιτίμιο, διά τοῦ ὁποίου ν᾿ ἀπελευθερωθεῖ ἀπό τήν ροπή ἡ ὁποία τόν σπρὠχνει ξανά στήν ἁμαρτία.

Ὁ πιστός πρέπει νά ὑποχρεωθεῖ νά κάνει μετάνοιες, νά διαβάσει εὐχές, νά νηστέψει στίς καθωρισμένες ἀπό τήν Ἐκκλησία ἡμέρες, νά κάνει ἐλεημοσύνη, νά ἐκκλησιάζεται συχνά, ν᾿ ἀπαγορευθεῖ νά κοινωνήσει γιά ἕνα διάστημα καί ν᾿ ἀποφύγει, ὅσο μπορεῖ,  τίς παλαιές του ἁμαρτίες.

Τό ἀποτέλεσμα τοῦ ἐπιτιμίου εἶναι νά βγάλει τήν κακή ροπή ἀπό τόν ἄνθρωπο καί νά τόν ὁδηγήσει σέ ὁμόνοια μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ὁ Πνευματικός πού θά ἐπιβάλλει τό ἐπιτίμιο, δέν ἐπιτρέπεται ν᾿ ἀπομακρυνθεῖ ἀπό τούς καθιερωμένους ἀπό τούς Ἁγίους Πατέρες Κανόνες, ὥστε μή τυχόν βλέποντας ὁ πιστός ὅτι τό τάδε ἐπιτίμιο εἶναι εὔκολο, πιστέψει ὅτι καί ἡ ἁμαρτία δέν ἔχει μεγάλη βαρύτητα καί θά μποροῦσε ἔτσι νά παραμένει στίς ἴδιες κακές του πράξεις.

Ὑπάρχουν καί χριστιανοί πού ἔπεσαν σέ φοβερές ἁμαρτίες καί τούς βασανίζει σκληρά ἡ συνείδησή τους. Ἄν ἐξὁμολογηθοῦν, δέν αἰσθάνονται ἐσωτερική ἐλάφρωση ἐάν δέν κάνουν κι ἕνα ἐπιτίμιο. Ὅσο πιό μεγάλη εἶναι ἡ γάγγραινα τῆς ἁμαρτίας, τόσο καί ἡ εγχείριση εἶναι πιό δύσκολη καί ἡ τομή βαθειά. Ἀλλά γιά ν᾿ ἀποφύγει τόν θάνατο εἶναι ἀναγκαία ἡ ἐγχείριση. Ὁ πιστός πού μετενόησε μέ θερμή καρδιά δέχεται καί ἐλαφρώτερο ἐπιτίμιο.

2. Τό μεγαλύτερο ἐπιτίμιο πού πρέπει νά δεχθεῖ ὁ μετανοημένος πιστός  εἶναι ἡ ἐγκατάλειψη τῆς ἁμαρτίας, ἡ ὁποία τοῦ προκαλεῖ τύψεις ἐπειδή τήν εἶχε κάνει. Πιστεύω ὅτι ἡ πίστη καί ἡ ὑπακοή τῶν πιστῶν εἶναι ἀσθενική μπροστά στόν Πνευματικό, γι᾿ αὐτό δέν μπορῶ νά εἶμαι πολύ αὐστηρός ἀπέναντί τους. Ἀντίθετα φορτώνω βάρος στήν ψυχή μου κι αὐτό δέν ὠφελεῖ καθόλου τόν χριστιανό. Δίνω ἐλαφρά ἐπιτίμια μέ μεγάλη διάρκεια, γιά νά ὑπάρχει ἡ σχέση μεταξύ Θεοῦ καί  ψυχῆς τοῦ πιστοῦ, ὅπως λίγες μετάνοιες καί σύντομες προσευχές, τά ὁποὶα μοῦ  φάνηκαν ἀποτελεσματικά.

Συμβουλεύω κατάλληλα τόν πιστό, τοῦ παρουσιάζω τήν φρικαλεότητα τῆς ἁμαρτίας καί, ὅταν σιγουρευθῶ ὅτι θέλει εἰλικρινά νά μετανοήσει μέ τήν δική του τήν συγκατάθεση τοῦ δίνω ἕνα ἐπιτίμιο.

3. Τό ἐπιτίμιο συνήθως εἶναι προσευχές, ἀνάγνωσμα τῆς Ἁγίας Γραφῆς, σχετικό μέ τά θέματα τὼν ἁμαρτιῶν του. Π. χ., στούς διαπληκτισμένους μέσα στήν οἰκογένεια καί στούς συζύγους δίνω νά διαβάσουν τό 13^ο κεφάλαιο τῆς πρώτης πρός Κορινθίους ἐπιστολῆς. Γιά τό ἁμάρτημα τῆς πορνείας τούς δίνω τόν 50^ον Ψαλμό ἤ  ἀπό τό Β΄ Βασιλειῶν, κεφ. 11-18. Γιά τήν ἔκτρωση δίνω τήν ἐντολή ἀγορᾶς ρούχων γιά τήν ἔνδυσι ἑνός παιδιοῦ. Καί άλλα. Τά πιό κατάλληλα ἐπιτίμια εἶναι:

α) στίς πόλεις· προσευχές, διάβασμα, πολλή ἐλεημοσύνη (ντύσιμο πτωχῶν παιδιῶν, ξύλα γιά θέρμανση, χρήματα) γιά φτωχούς, δωρεές γιά τό ναό κλπ.

β) στα χωριά: προσευχές, ἐργασία (ὄργωμα, σπορά, τό κουβάλημα τῶν καρπῶν) γιά τούς φτωχούς κτλ. Προσπαθῶ μέ τόν τρόπο αὐτό νά μάθω τούς ἀνθρώπους νά εὐεργετοῦν καί νά δίνουν δῶρα σέ ἄλλους πού δέν τούς γνωρίζουν.

4. Το ἐπιτίμιο νά εἶναι σύμφωνα μέ τίς δυνάμεις τοῦ χριστιανοῦ γιά τήν ἐκτέλεσή του. Σέ ἐξὁμολογήσεις πού ἔκανα σέ μοναστήρια ἔλυσα ἕνα βαρύ ἐπιτίμιο μέ κάποιο ἐλαφρό, διότι ἦταν ἀδύνατον νά ἐκτελεσθεῖ ἀπό τόν χριστιανό, λόγῳ ἀδιακρισίας τοῦ Πνευματικοῦ του. Τα ἐπιτίμια πού δέν ἐκτελοῦνται πλήρως πληγώνουν τήν καρδιά τοῦ πιστοῦ, ἀντί νά τήν θεραπεύσουν καί κάνουν πολύ κακό στήν θρησκευτικότητά του. Γι᾿ αὐτό εἶμαι τῆς γνώμης τά ἐπιτίμια νά δίνωνται γιά τήν πνευματική πρόοδο τοῦ πιστοῦ, ὅπως νηστεῖες, προσευχές, μετάνοιες, μικρές πράξεις ἀγαθοεργίας καί εὐλάβειας, κεριά στό ναό, χρήματα γιά τούς ζητιάνους, μία ἐλεημοσύνη ἡ ὁποία δέν ἐπιβαρύνει τόν δωρητή. Ἀντίθετα τόν βοηθεῖ νά θυμᾶται μέσα του γιατί τήν κάνει καί νά προσεύχεται μυστικά στόν Θεό νά τήν δεχτεῖ. Ἄν ἐκτελέσει αὐτή τήν ἐντολή (ἐπιτίμιο) ὁ πιστός θά αἰσθανθεῖ πολύ ἐλαφρωμένος ὅτι τόν βοήθησε ὁ Θεός καί θά πλησιάσει κι ἄλλη φορά μέ πολλή ἀγάπη τό Μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης.

5. Πρέπει νά μνημονεύσω ὁπωσδήποτε ἕνα πρᾶγμα ἐδῶ·. Σχετικά μέ τό ἐπιτίμιο καλόν εἶναι οἱ ἱερεῖς νά μή τά παραβλέπουν. Νά μήν τό καταργοῦν, ὅπως παρετήρησα τοῦτο σέ ὡρισμἕνα μεγάλα χωριά. Ἀκόμη καί σ᾿ ἕνα μοναστήρι πού πῆγα, πιστοί πού εἶχαν ἐξὁμολογηθεῖ πολλές φορές, δέν ἤξεραν τί εἶτανι τό ἐπιτίμιο.

6. Θεωρῶ ὅτι κατάλληλα ἐπιτίμια εἶναι τά ἑξῆς: Θά λαμβάνει τήν Θεία Κοινωνία, σύμφωνα μέ τούς ἐκκλησιαστικούς νόμους. Σέ κάθε περίοδο μεγάλης Νηστείας,  ὑποχρεώνεται νά ὁδηγήσει  κι ἄλλους νά πλησιάσουν τήν Ἐκκλησία καί κατόπιν τά Ἅγια Μυστήρια. Ὑποχρεώνεται νά συνομιλήσει μέ ἑτεροδόξους ἤ ἀλλοθρήσκους γιά τά Μυστήρια τῆς Ὀρθοδοξίας μας.

7. Μεταξύ ἄλλων ἐπιτιμίων συνηθίζω νά δίνω τήν ἀνάγνωση τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί διαφόρων προσευχῶν. Ἔμμεσα τούς παροτρύνω νά ἀγοράζουν τήν Ἁγία Γραφή ἤ τουλάχιστον τήν Καινή Διαθήκη, τήν Ἱερά Σύνοψη, τό Ὠρολόγιο ἤ ἕνα βιβλίο τῶν Χαιρετισμῶν. Στήν ἐνορία μου, μ᾿ αὐτό τόν τρόπο,  πολλοί πιστοί ἀπέκτησαν τήν Ἁγία Γραφή καί τήν διαβάζουν τακτικά. Περισσότεροι ἔχουν τήν Καινή Διαθήκη καί τούς διατάζω νά διαβάζουν δύο Εὐαγγελιστές, τίς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, ἄλλη φορά τίς Ἐπιστολές κτλ κι ἔτσι, σταδιακά, τούς συνήθισα στήν ἀνάγνωση τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Ἔτσι αὐτή ἡ σηνήθεια παραδίδεται ἀπό τήν μία γενεά στήν ἄλλη, διότι οἱ γονεῖς διδάσκουν τά παιδιά καί ἐγγόνια τους ἀπ᾿ αὐτά πού εἶχαν παλαιότερα διαβάσει. Μέ τόν ἴδιο τρόπο ἔχω δώσει σέ 60 οἰκογένειες κι ἀπό ἕνα Προσευχητάριο. Νά μή δίνουμε ἕνα πολύ ἐλαφρό ἐπιτίμιο. Ἀκόμη νά ὁρίζουμε καί τόν χρόνο διαρκείας του.

8. Ἐμεῖς δέν δίνουμε ἐπιτίμια τυχαία, ὅπως μᾶς ἀρέσει γιά νά νοιώσουμε ἀνακούφιση ἀπό τό καθῆκον μας σάν Πνευματικοί, ἀλλά τά χρησιμοποιοῦμε γιά νά θεραπεύουν καί ὁδηγοῦν τόν ἄνθρωπο στήν δημόσια καί στήν προσωπική ζωή του. Εἶναι φανερόν ὅτι κατά τρόπο διακριτικό χρησιμοποιοῦμε τό Πηδάλιο τῆς Ἐκκλησίας, ὅπου περιέχονται οἱ θεῖοι Κανόνες Οἰκουμενικῶν καί Τοπικῶν Συνόδων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας. Ἡ χρῆσις τῶν Κανόνων τοῦ Πηδαλίου κατ᾿ οἰκονομίαν δέν σημαίνει κατάργηση τῆς ἀξίας τους οὔτε πράξεις πού εἶναι ἁμαρτωλές τίς ἀμνηστεύουμε καί τίς θεωροῦμε ἀθῶες καί μή καταδικάσιμες. Οἱ ἀνθρώπινες ἁμαρτίες καλῶς προσδιορίζονται διά τῶν Κανόνων καί τῆς Ἁγίας Γραφῆς· καί κανένας δέν ἔχει  δικαίωμα ν᾿ ἀλλάξει αὐτούς τούς ὁρισμούς. Σάν Πνευματικοί ἐφαρμόζουμε τό πνεῦμα καί ὄχι τό γράμμα τῶν Κανόνων, διότι πολλοί δέν ἀντἀποκρίνονται πιά στίς ἡμέρες μας ὁπότε καί δέν ἀποτελοῦν φάρμακα θεραπείας τῶν νόσων τῶν  μετανοημένων πιστῶν. Ἐάν ἐφαρμόσουμε τήν ἀκρίβεια τῶν Κανόνων, θά ὁμοιάζουμε μέ τούς γιατρούς πού ἔδιναν φάρμακα πρίν ἀπό ἑκατοντάδες χρόνια. Ἐπειδή ἀκόμα δέν ὑπάρχει ἕνας κατάλογος Κανόνων, σχετικά μέ τήν ἐπιβολή ἐπιτιμίων στήν σημερινή ἐποχή, θά ἐκθέσω ἐδῶ μερικές κρίσεις μας: Π.χ. ἔχουμε τούς  μέθυσους. Τί  ἐπιτίμιο ἀξίζει αὐτός πού καταστρέφει τήν περιουσία του καί τήν ὑγεία του ὁδηγεῖ σέ πτώχευση τήν σύζυγο καί τά παιδιά του  καί ὅλους τούς διαδόχους του, μέσα στούς ὁποίους μεταφέρεται τό σαράκι τῆς φθορᾶς; Εἶναι ἀρκετά σάν ἐπιτίμια μερικές εὐχές καί μετάνοιες, οἱ ὁποῖες δέν τόν συγκινοῦν καθόλου τήν στιγμή πού ὁ ἴδιος ἔχει γίνει δήμιος τῆς  οἰκογένειάς του, χωρίς νά τό καταλαβαίνει; Θά  τόν βοηθήσουν νά κάνει μετάνοιες;  Ἴσως νά τοῦ προκαλέσουν μία λύπη γιά τίς ἁμαρτίες του, ἀλλά ἡ ἐπιρρεπής φύση του θά παραμείνει ἡ ἴδια. Ὅταν τοῦ τύχει κάποια εὐκαιρία, θά τρέξει νά σβήσει τήν φλόγα τοῦ πάθους του, μπαίνοντας ξανά στό ποτοπωλεῖο. Ἡ ἐπανόρθωση μπορεῖ νά ἔλθει, λοιπόν, μόνο μέσω ἑνός ἐπιτιμίου τό ὁποῖο μειώνει ἤ ξεριζὠνει ἐξ ὁλοκλήρου τό πάθος. Ὁ Πνευματικός, τοῦ ἐξηγεῖ τίς καταστροφικές συνέπειες τοῦ ποτοῦ, τήν διάλυση τῆς οἰκογένειάς του καί τοῦ ἀπαγορεύει γιά ἕνα μικρότερο ἤ μεγαλύτερο διάστημα νά μπαίνει στό ποτοπωλεῖο. Ταυτόχρονα τοῦ συνιστᾶ νά πίνει τά ἀναψυκτικά, τά ὁποῖα περιορίζουν κἄπως τήν φλόγα τοῦ κρασιοῦ καί νά γίνει μέλος ἑνός συλλόγου τῶν ἀντιαλκοολικῶν. (Αὐτός ὁ σύλλογος, ἄν δέν ὑπάρχει στό χωριό ἤ στήν πόλη, πρέπει νά ἱδρυθεῖ ἀμέσως, ἔχοντας ἕνα πιό αὐστηρό ἤ πιό χαλαρό πρόγραμμα, ἀνάλογα μέ τίς περιπτώσεις. Ἡ ἀρχή αὐτῆς τῆς προσπάθειας δέν εἶναι νά ἀποφύγουμε τό ποτό ξαφνικά ἀλλά ν᾿ ἀπομακρυνθοῦμε σταδιακά, μη κυττάζοντας καθόλου πίσω μας. Ὅπως οἱ κακές συνήθειες εἰσάγονται διά τῆς πρακτικῆς, ἔτσι καί μέσω ἐλαφρᾶς καί μακροχρόνιας πρακτικῆς μποροῦν νά ξεκληριστοῦν, ἄν ὑπάρχει θέληση. Καί μέσα στήν ψυχή του πρέπει νά καλλιεργοῦνται ἀκριβῶς αὐτά: τό ἐπιτίμιο, ἡ ἄσκηση θέλησης καί ἡ σταδιακή πρόοδος.

Ἡ κακή συνήθεια τῶν βλασφήμων θά διακοπεῖ μέ τό ἐπιτίμιο ἐκεῖνο πού ἀποβλέπει νά τόν διαφυλάττει ἀπό ψυχικές ἐκρήξεις. Ποιό ὅμως μπορεῖ νά εἶναι αὐτό τό φρένο; Τό φρένο πού ἐμποδίζει τίς βλασφημίες εἶναι τό ξύπνημα τῆς συνείδησης, ὅταν βλασφημεῖ τά Θεῖα Πρόσωπα καί ὅλα τά Ἱερά πράγματα τῆς Ἐκκλησίας μας. Οἱ βλασφημίες εἶναι πολλῶν βαθμῶν, μεγαλύτερες ἤ μικρότερες. Ἡ βλασφημία κατά τοῦ Θεοῦ, τῆς Παναγίας, τῶν ἱερῶν Μυστηρίων κτλ δέν εἶναι καθόλου μικρότερη ἀπό τήν ἁμαρτία τοῦ φόνου καί τῆς βλασφημίας κατά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, γιά τήν ὁποία ὁ Χριστός μας εἶπε ὅτι δέν συγχωρεῖται οὔτε στόν οὐρανό, οὔτε στήν γῆ.

Τό ἐπιτίμιο τῶν βλασφήμων, λόγω τῆς μεγάλης του βαρύτητας, πρέπει νά εἶναι μεγάλο καί βαρύ. Οἱ βλασφημίες πρέπει νά ὁδηγήσουν τόν ἁμαρτωλό στό δάκρυ τοῦ Τελώνου, ὁ ὁποῖος δέν τολμοῦσε οὔτε τά μάτια του νά σηκώσει πρός τόν οὐρανό. Στούς βλασφημοῦντες θά τούς ἐπιβάλλουμε νά λένε ἀδιάλειπτα τήν προσευχή: «Κύριε, Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με, τόν ἁμαρτωλό! καί τήν ἀπαγόρευση νά κοιτᾶνε πρός τόν ὄμορφο οὐρανό γιά ἕνα ὡρισμένο διάστημα. Ἐπίσης τόν συχνό ἐκκλησιασμό μέ τήν κοινωνία τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων, τά ὁποῖα εἶναι πῦρ καί πρέπει νά κάψουν ὅλες τίς ἁμαρτίες ἐκείνου πού βλασφημεῖ, ρυπαίνοντας μέ τίς ἀκαθαρσίες του τά ἱερά Πρόσωπα καί πράγματα τά ὁποῖα ἐμεῖς ἀγαπᾶμε μέ ὅλη τήν ψυχή μας.

  Χωρίς μετάνοια ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά σωθεῖ. Τό μήνυμα αὐτῆς τῆς μελέτης τοῦ Ἁγίου ἱερομάρτυρα Ἱλαρίωνος Φέλεα εἶναι σαφές. Ὁ Χριστός, μέσω τοῦ Πνευματικοῦ πατέρα κάθε χριστιανοῦ, περιμένει τόν μετανοημένο ἄνθρωπο νά γυρίσει στήν ἀγκαλιά τῆς ἀγάπης Του καί νά εἶναι πάντα ζωντανό καί ἀληθινό μέλος τῆς Ἐκκλησίας Του.

Μετάφρασις ἀπό τά ρουμανικά π. Δαμασκηνός Γρηγοριάτης

 Μέ τήν εὐλογία τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου