Πρωτ. Στέφανος Στεφόπουλος
ΚΡΙΣΙΜΑ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΛΟΓΟ ΜΕ ΤΗΝ ΡΩΜΑΙΟΚΑΘΟΛΙΚΗ ΟΜΟΛΟΓΙΑ (ΙV)
Θεολογικές διατυπώσεις και “ενότητα της ποικιλίας”!
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ Α’ ΜΕΡΟΣ ΕΔΩ
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ Β’ ΜΕΡΟΣ ΕΔΩ
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ Γ’ ΜΕΡΟΣ ΕΔΩ
Αυτό αποδεικνύεται από μιά παλαιότερη δήλωση του κοιμηθέντος καρδιναλίου J. Willebrands, Προέδρου, τότε, της Γραμματείας του Βατικανού γιά την ενότητα των Χριστιανών (Περιοδικό “Θεολογία”, τεύχος Β’, Απρ. – Ιουν. 1982, Μέρος Δ’, σελ. 433-445).
Ο Willebrands υποστήριξε την “αναγκαιότητα ανατολής νέας αποκαλυπτικής εποχής προκειμένου να καταστή δυνατή η επίτευξις της ενώσεως των δύο Εκκλησιών, αι οποίαι έχουν κληθή να ζήσουν εις διαφορετικά ιστορικά και πολιτιστικά περιβάλλοντα. Αι Εκκλησίαι μας, ενώ έλαβαν την αυτήν πίστιν, ανέπτυξαν κατά διαφορετικούς τρόπους αυτόν τον χριστιανικόν πλούτον και η κληρονομία η οποία μας παρεδόθη υπό των Αποστόλων εγένετο δεκτή κατά ποικίλους τρόπους, συμφώνως προς την ποικιλίαν αντιλήψεως των τρόπων ζωής…
Δεν είναι, λοιπόν, εκπληκτικόν το γεγονός, ότι ωρισμέναι όψεις του αποκεκαλυμμένου μυστηρίου ήσαν ενίοτε πληρέστερον κατανοηταί και επαρουσιάζοντο κατά καλύτερον τρόπον από τους μεν παρά από τους δε, ούτως ώστε να πρέπει να θεωρήσωμεν αυτάς διαφόρους θεολογικάς διατυπώσεις, ως συμπληρωματικάς μάλλον ή ως αντιθέτους…δυνάμεθα να εμπλουτίσωμεν οι μεν τους δε και να αφεθώμεν να οδηγηθώμεν υπό του Πνεύματος προς ολόκληρον την αλήθειαν”!!!
Δηλαδή, να εμπλουτήσουμε εμείς οι Ορθόδοξοι την δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας μας, επί παραδείγματι για το Φιλιόκβε, θεωρώντας την παπική ερμηνεία ως διαφορετική διατύπωση, συμπληρωματική της μίας και μόνης αλήθειας που μας δίδαξε ο ίδιος ο Κύριος, δοξολογώντας το Άγιο Πνεύμα που μας χάρισε αυτήν την ιστορική και πολιτισμική ιδιαιτερότητα στην ερμηνεία του δόγματος της εκπορεύσεως του Αγ. Πνεύματος και έχοντας υποβιβάσει την μία αλήθεια του Χριστού, που δεν διαιρείται, σε μία πιθανή εκδοχή εκ των δύο και να περιμένουμε την καθοδήγησή μας σε ολόκληρη την αλήθεια. Ποιανού την αλήθεια; Του Τάγκαλου και όχι του Κυρίου, κατά τον άγιο Παΐσιο.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα εφαρμογής της παραπάνω παπικής πλάνης που ξεπερνά τα όρια της βλασφημίας του Αγ. Πνεύματος, αναφέρει ο μακαριστός Μητροπολίτης Δράμας, κυρός Διονύσιος, (Διονυσίου Κ. Κυρατσού, Μητροπολίτου Δράμας, “Ο Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης και η Δύση – Η Λατινική Εκκλησία και οι καινοτομίες της”, Διατριβή επί Διδακτορία, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 121-122), αναλύοντας τη διακήρυξη της “Ρωμαϊκής Κατηχήσεως” (Πάπα Πίου Ε’, 1566). Στο κείμενο αυτό διακηρύσσεται, μεταξύ άλλων, πως ” με το Χρίσμα τελειούται το Βάπτισμα” καθώς και ότι το Χρίσμα ” πρέπει να αναβάλλεται γιά τα νήπια μέχρι να φθάσουν’ στη χρήση του λογικού’ που τοποθετείται μεταξύ των 7 και των 12 ετών”.
Ο μακαριστός Μητροπολίτης σχολιάζει πως μ αυτήν την υποτιμητική για το Χρίσμα παράδοση των Λατίνων προσήλθαν στο θεολογικό διάλογο Ορθόδοξοι και Ρωμαιοκαθολικοί στην Κρήτη (30/5-8/6/1984) πάνω στο θέμα “Πίστις, μυστήρια και ενότης της Εκκλησίας”. Στη συνέλευση αυτή δεν κατορθώθηκε να συγκροτηθεί κείμενο κοινής αποδοχής, λόγω της αντίδρασης των αντιπροσώπων της Εκκλησίας της Ελλάδος (Μητροπολίτης Περιστερίου κ.κ. Χρυσόστομος και καθηγητής, μετέπειτα ιερεύς, π. Θεόδωρος Ζήσης), κυρίως διότι δεν παρουσιαζόταν η διαφοροποίηση των δύο παραδόσεων, και όλα στη Δύση εμφανιζόταν ως θεμιτές παραλλαγές και ποικιλίες της ενιαίας παραδόσεως Ανατολής και Δύσεως.
Με την λογική αυτή δικαιώθηκε πανηγυρικά ο αείμνηστος καθηγητής Κ.. Μουρατίδης, που έγραφε πως “ο θεολογικός ούτος διάλογος, ο οποίος αρχίζει τώρα, θα έχη ως έργον την υπερπήδησιν των παρεξηγήσεων και των διαφωνιών, αν όχι εν τω χώρω της πίστεως, τουλάχιστον εν τω χώρω της θεολογικής διατυπώσεως…”! (περιοδικό “Κοινωνία”, τεύχος 2, Απρ. – Ιουν. 1980, σελ. 145).
Το Φιλιόκβε και η διπλωματία της Βατικανείου “Διασάφησης”
Με βάση την παραπάνω μέθοδο της “διαφόρου θεολογικής διατυπώσεως”, το δογματικό εμπόδιο του Φιλιόκβε μπορεί να υποβιβαστεί σε διαφορετική διατύπωση της μιάς Αλήθειας η οποία να φαίνεται μάλιστα πως οφείλεται στο διαφορετικό – δήθεν- πολιτισμικό/πολιτικό παρελθόν της Δυτικής Εκκλησίας και έτσι να” υπερπηδηθεί” προκειμένου να έχει θετικά αποτελέσματα ο θεολογικός διάλογος. Κι αυτό επιβεβαιώνεται από το “κείμενο της θεολογικής ” Διασαφήσεως” ( clarification) γιά το ζήτημα του Filioque που συντάχθηκε από το Ποντιφικικό Συμβούλιο γιά την ενότητα των χριστιανών, μετά από την έκφραση σχετικής επιθυμίας του κοιμηθέντος Πάπα Ιωάννη-Παύλου του Β’ σε ομιλία του στη Βασιλική του Αγ. Πέτρου ενώπιον του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου Α’ (29 Ιουνίου 1995), ώστε να αναδειχθεί η πλήρης συμφωνία της λατινικής παραδόσεως με το Σύμβολο Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως (381), δηλαδή “ο Πατήρ ως πηγή της αγίας Τριάδος, μόνη αρχή του Υιού και του αγίου Πνεύματος”… “. (περ.” Εκκλησία”, τευχ. 9, Οκτώβριος 2006, Επισκόπου Φαναρίου κ. Αγαθαγγέλου, σελ. 744-749).
Στο άρθρο του ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Φαναρίου κ. Αγαθάγγελος υποστηρίζει πως το κείμενο αυτό “αποτελεί μιά πολύ σημαντική συμβολή γιά μιά νέα θεολογική προσέγγιση του επίμαχου ζητήματος της προσθήκης του Filioque…αναζητεί και προβάλλει τον κοινό λόγο της πίστεως στην ασαφή ορολογία των δύο θεολογικών παραδόσεων…γιατί θέτει τη συγκλίνουσα ερμηνευτική προσέγγιση των σχετικών πατερικών μαρτυριών… “!!!
Αναφέρει, μάλιστα, προς επίρρωσιν των διαπιστώσεών του τις απόψεις των π. B. Bobrinskoy και O. Clement που απορούσαν γιατί μετά από ένα τέτοιο κείμενο δεν έχει τεθεί τέλος στην “έριδα γιά το Filioque”.
Ακόμη, ο Θεοφιλέστατος παρουσιάζει αποσπασματικά μόνο μιά φράση από σχετική ανάλυση στο θέμα, του J. C. Larchet, έτσι όπως παρουσιάστηκε στη “Θεολογία” (τευχ. 70, 1999 σελ. 764-765) όπου ο αρνητικά διακείμενος στη “Διασάφηση” παρουσιάζει το κείμενο αυτό ως μιά νέα πρόταση στη θεολογική διαμάχη περί του Filioque.
Λίαν προβληματική φαίνεται, όμως, μιά φράση του Θεοφιλεστάτου. Συγκεκριμένα, χαρακτηρίζει τη “Διασάφηση” ως μιά συμβολή που “προβάλλει τον κοινό λόγο της πίστεως στην ασαφή ορολογία των δύο θεολογικών παραδόσεων”.
Ποιός, όμως, είναι ο “κοινός λόγος της πίστεως” που δεν μας οδηγεί στην κατανόηση και αμοιβαία αποδεκτή μία και μοναδική Αλήθεια αλλά επιβάλλει διασαφήσεις;
Γιατί η αλήθεια της πίστεώς μας, το δόγμα περί των τριαδικών σχέσεων δεν γίνεται αντιληπτό και κατανοητό ούτε από τους Ορθοδόξους που το αποκαλούν “ασαφή ορολογία”, αλλά ούτε οι “διαπρεπείς θεολόγοι” των Ρωμαιοκαθολικών μεταξύ των οποίων κι αυτός που “ζούσε μόνος με τον Θεό”;
Και
πως εξισώνεται η ανατολική με την δυτική παράδοση στο θέμα της
Διασάφησης; Δηλαδή, θεωρείται η Ορθόδοξη Παράδοση και οι Α’ και Β’
Οικουμενικές Σύνοδοι ανεπαρκείς στην διατύπωση σαφών ορολογιών και ως
Εκκλησία αναμένουμε τον “φωτισμό” των Λατίνων; Προφανώς τα ερωτήματα
είναι ευτυχώς ρητορικά… !
Ας επιστρέψουμε όμως στον Larchet
και την ανάλυσή του πάνω στο θέμα της “Διασάφησης” γιά να διαπιστώσουμε
και το βαθύτερο νόημά της, σταχυολογώντας από σχετική δημοσίευση στο
περιοδικό “Παρακαταθήκη” (τευχ. 52, Ιαν. – Φεβρ. 2007, Ιερομ. Δημητρίου
Γρηγοριάτου, σελ. 5- 8).
Α) “Η Διασάφησις επιχειρεί να πείση τους Ορθοδόξους ότι το Filioque αποτελεί μιά διαφορετική προσέγγιση του ζητήματος της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος, ισότιμη και συμπληρωματική προς την προσέγγιση των Ορθοδόξων…
Β)…συγχέει τα υποστατικά με τα φυσικά ιδιώματα των προσώπων της Αγίας Τριάδος, συγχέει τα υποστατικά ιδιώματα Αυτών μεταξύ των, την ταύτιση ουσίας και ενέργειας του Θεού, και τέλος την θεολογία με την οικονομία…
Γ)… Κατά την Διασάφησι, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αναγνωρίζει…ως έκφραση της μοναδικής κοινής πίστεως της Εκκλησίας και όλων των Χριστιανών ότι ο Πατήρ μόνος είναι αρχή άναρχος των δύο άλλων τριαδικών προσώπων, η μοναδική πηγή του Υιού και του Αγίου Πνεύματος… Το Άγιο Πνεύμα έχει λοιπόν την αρχή του μόνον από τον Πατέρα κυρίως, ιδίως και αμέσως. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Larchet και παρά τον πρόωρο ενθουσιασμό με τον οποίο χαιρέτισαν τη διακήρυξη αυτή πολλοί Ορθόδοξοι θεολόγοι, η διαβεβαίωση αυτή δεν αποκλείει σε έναν Ρωμαιοκαθολικό αναγνώστη να εννοεί με τον όρο “κυρίως” ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα “κυρίως” και από τον Πατέρα και τον Υιό “από κοινού”…ομοίως με τον όρο “αμέσως” δεν του αποκλείει να εννοεί ότι το Άγιο Πνεύμα προέρχεται και από τον Υιό “εμμέσως”!!!…
Δ)…απομονώνει κάποια χωρία των Πατέρων,…τα οποία θεωρεί ικανά να στηρίξουν τη θεωρία της ότι δήθεν το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται εκ μόνου του Πατρός κατά την υπόστασή του, και…ότι προέρχεται ή εκπορεύεται εκ του Πατρός και του Υιού κατά την φύση του!…
Ε)…συγχέει Θεολογία και Οικονομία…και δεν επιτυγχάνει να αποκρύψει την θεμελιώδη λατινική διδασκαλία που υπόκειται του Filioque, της μη διακρίσεως ουσίας και ενέργειας στον Θεό…
ΣΤ)…θεωρεί ότι η πρόθεσις “διά” στην έκφραση “το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται εκ του Πατρός διά του Υιού”, είναι ταυτόσημος με την πρόθεση “εκ” του λατινικού Filioque, για να υποδηλώση, συμφώνως προς την κλασική φιλιοκβική διδασκαλία, την μεσιτεία του Υιού στην εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος εκ του Πατρός”!
Γιατί, λοιπόν, πανηγύριζαν με τόσο ενθουσιασμό πολλοί Ορθόδοξοι θεολόγοι γιά μιά δήθεν “νέα συμβολή” στο διάλογο, των Παπικών, οι οποίοι απλώς εμμένουν στην πλάνη τους εφευρίσκοντας κάθε φορά νέους τρόπους για να παραπλανούν τους συνομιλητές τους;