«Πνευματική φαρέτρα τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ»
ΑΣΜΑΤΙΚΑΙ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΙ
ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΓΕΝΝΑΔΙΟΥ ΣΧΟΛΑΡΙΟΥ
ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ
1) Πλήρης Ἀσματική Ἀκολουθία
2)Παρακλητικός Κανών
3)Ἐγκώμια εἰς Τρεῖς Στάσεις
4) Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ἁγίου
Ὑπό μον.Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου
Ἱερἀ Κοινοβιακή Μονή τοῦ Ὁσίου Γρηγορίου
Ἅγιον Ὄρος
1983
Ἐν τῶ Μικρῶ Ἑσπερινῶ
῾Ιστῶμεν στίχους δ΄ καί ψάλλομεν τά ἑξῆς προσόμοια τοῦ Ἁγίου
Ἦχος Α΄ Τῶν Οὐρανίων ταγμάτων
Τῶν εὐσεβούντων τά στίφη, δεῦτε κροτήσατε νῦν, χεῖρας ἀγαλλιῶντες τῆ καινῆ πανηγύρει, τοῦ θείου ποιμενάρχου καί ἀσκητοῦ, Γενναδίου τοῦ μάκαρος, οὗ τάς λαμπράς ἀριστείας καί ἀρετάς, νῦν τό πρῶτον μεγαλύνομεν.
Ἀγάλλου χαῖρε ἡ Πόλις τοῦ Βασιλέως Χριστοῦ, ὡς ἔχουσα ἐν κόλποις, φεγγοβόλον ἀστέρα, ἀστράπτοντα ἐνθέοις μαρμαρυγαῖς, τῶν αὐτοῦ ἐπιτεύξεων, δι᾿ ὧν ἐτράνωσε πίστιν τῶν εὐσεβῶν, ταῖς αὐγαῖς τοῦ Θείου Πνεύματος.
Ἐκ τῆς ῾Εώας ὡς φάος, ὡς ἀστραπή τηλαυγής, ἀνέτειλας παμμάκαρ, ἑρμηνεύων βαθέως, φωτί θεογνωσίας ἐν διδαχαῖς, μυστηρίων τό ἄρρητον, καί εὐσεβῶν τάς χορείας καθοδηγεῖς, εἰς ἀπόλαυσιν τῆς ῎Ανω τρυφῆς.
῾Ως ἀετός ἐπετάσθης, ἐκ τῆς ῾Εώας μακράν, ἐν χώρα κακοδόξων, καί ἀλλέως φρονούντων, σαλπίσαι ἀληθείας δόγμα Χριστοῦ, ἔχων στῦλον ἀκλόνητον, τόν τῆς Ἐφέσου ποιμένα καί ὁδηγόν, Μᾶρκον ἄτλαντα τῆς πίστεως.
Δόξα ῟Ηχος Β'
Ἀποστολικῶ κοσμούμενος βίω, περιφανῆ ἐπεδείξω νίκην, ἐν σοφοῖς συγγράμμασι, τροπώσας σύν Μάρκω τῶ Ἐφεσίων ποιμενάρχη, Λατίνων τήν δυσσέβειαν, ἱερώτατε Γεννάδιε. Τότε δή, ψαλμικῶς βοήσας ἐν παρρησία ἔλεγες· ὅτι οὐκ ἔστιν ἐν τῶ στόματι αὐτῶν ἀλήθεια, ἡ δέ καρδία αὐτῶν μάταια. Διό καί ἡμεῖς γεγηθότες, χρεωστικῶς τιμῶμεν σε Πάτερ, αἰτούμενοι ἱλασμόν ἁμαρτιῶν καί τό μέγα ἔλεος.
Καί Νῦν... τῆς τυχούσης ῾Εορτῆς
Ἀπόστιχα
῏Ηχος Β' Οἶκος τοῦ Εὐφραθᾶ
Ξῖφος διατεμόν, ἀλήθειαν τῆς πλάνης, ἐδείχθης θεοφόρε, σαφῶς ἐπεξηγήσας, Γραφῶν τά δυσερμήνευτα.
Στίχος Τό στόμα μου λαλήσει σοφίαν, καί ἡ μελέτη τῆς καρδίας μου σύνεσιν.
Χαίροις τῶν εὐσεβῶν, ὁμήγυρις τιμῶσα, τήν μνήμην σου τρισμάκαρ, δι᾿ ἅ τῆ Ἐκκλησίᾳ Χριστοῦ ὑπερεμάχησας.
Στόμα δικαίου μελετήσει σοφίαν,και ἡ γλῶσσα αὐτοῦ λαλήσει κρίσιν.
Πρόεδρος καί ποιμήν, λαοῦ ἐμπεριστάτου, Γεννάδιε ὑπῆρξας, ἀνάγων ἐκ δουλείας, αὐτῶν τό θεῖον φρόνημα.
Δόξα Τριαδικόν
Μόνον ἐκ τοῦ Πατρός, Υἱός καί Θεῖον Πνεῦμα, πηγάζουσιν ἀφράστως, καί Πνεῦμα ἀποστέλλει, Υἱός τῶ κόσμῳ ἔφησας.
Καί νῦν τῆς ῾Εορτῆς ἤ τό παρόν
Νύμφη πανευκλεής, ὡς οὗσα Θεοτόκε, ἀξίωσον ἑνοῦσθαι, ἡμῶν ψυχάς ὡς νύμφας, τῶ σῶ Νυμφίω ῎Αχραντε.
Νῦν Ἀπολύεις, τό Τρισάγιον, τό Ἀπολυτίκιον ἐκ τοῦ Μεγάλου Ἑσπερινοῦ
καί ἡ 'Απόλυσις
Ἐν τῶ Μεγάλω ῾Εσπερινῶ
Μετά τόν Προοιμιακό, τό Μακάριος ἀνήρ. Εἰς δέ τό Κύριε ἐκέκραξα ἱστῶ-
μεν στίχους ἤ καί ψάλλομεν τά ἑξῆς Προσόμοια.
Ἦχος Β' ῞Οτε ἐκ τοῦ ξύλου
Δεῦτε, νῦν ἀθροίσθητε πιστοί, οἱ ἀπό περάτων ὑμνῆσαι, πανυγυρίζοντες, ἑορτίοις ἄσμασι θεῖον Γεννάδιον· οὗτος πίστιν τετήρηκε, τελέσας τόν δρόμον, κατά τόν Ἀπόστολον ἀνέπτη πρός οὐρανούς, ἔνθα τό πολίτευμα πέλει, τῶν δεδοξασμένων ἐν πίστει, καί τετελευκότων ἔργοις χάριτος.
Χαίρει, Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ἔχουσα ἐν κόλποις ἐνταῦθα, πύργον ἀκλόνητον, καί στερρόν ἀντίπαλον αἱρετιζόντων δι᾿ ὧν, ἀφορμή θεία γέγονεν, ἐν ὄψει συνόδου, πίστεως τά τρόπαια προβεβληκέναι σαφῶς· ὅθεν Ἰταλίας τά σμήνη, ἔφριξαν ὁρῶντα ἐν μέσω, Μᾶρκον τόν Ἐφέσου καί Γεννάδιον.
῞Ολως, ἐκ παιδός ἀνατραφείς, τῆ φιλοστοργία γονέων, ὤν εὐπειθέστατος, πᾶσαν κατεσκήνωσας εἰς ἑαυτόν ἀρετήν, καί τοῖς κόποις μιμούμενος, μεγάλους Πατέρας, ἔρωτι μαθήσεως καί ἀληθείας Χριστοῦ, ρῆτορ, θεολόγων ἀκρότης, καί τοῦ θείου Πνεύματος ὤφθης, ὄργανον σοφίας παμμακάριστε.
Ὅτε, ὡς ἀστήρ περιφανής, ὥδευσας σύν Μάρκω τῶ θείω, ἐν Φλωρεντία ποτέ, δόγματος ἀλήθειαν ἐθεολόγησας, ὅτι ὄντως κεχώρισται, οὐσία Τριάδος, καί Αὐτῆς ἐνέργειαι, αἱ θεουργοῦσαι ἡμᾶς, ὧνπερ, ἀκλινῆ σου πρεσβεία, γεύσασθαι ἡμᾶς ἀξιώσοις, ἐν τῶ νῦν αἰῶνι καί τῶ μέλλοντι.
῞Ετερα Προσόμοια
Ἦχος Δ' ῾Ως γενναῖον ἐν μάρτυσιν
Τόν προστάτην καί πρόμαχον, εὐσεβῶν παραδόσεων, τῶν Πατέρων βλάστημα εὐθαλέστατον, τῶν πτωχευόντων διάσωσμα, λυπούντων κραταίωμα, θεολόγων καλλονήν, καί ρητόρων ἀγλάϊσμα ἐπαινέσωμεν, ἐν ὠδαῖς καί ἀσμάτων εὐφημίαις, τόν πανόσιον ποιμένα, μέγαν Γεννάδιον ἅπαντες.
Φερωνύμως τῆ κλήσει σου, ἀνενδότω φρονήματι, τοῖς πανσόφοις ρήμασι κατετρόπωσας, ὡς ὁ Δαβίδ τόν ἀντίπαλον, Λατίνων τόν πρόεδρον, ἀνυψοῦντα ἑαυτόν, οὐρανοῦ στερεώματι ἐξ οὖ πέπτωκεν, ὡς ἐξαίσιον θέαμα τοῖς πᾶσι, καθορώμενον τρισμάκαρ, τῆ εὐσθενῆ παρρησία σου.
Διδασκάλου τοῖς ἴχνεσιν, ἠκολούθησας ἅγιε, Μάρκου τοῦ στερρότατα πίστιν ἄτρωτον, κατακρατοῦντος ὡς γίγαντος, καί τούτω συνέκδημος, καί κοινός ἀγωνιστής, ἐπεφάνης μακάριε δι᾿ ἐνστάσεων, διελέγχων κακόνοιαν τοῦ πάπα, ἐκφυγῶν τε πρό τοῦ τέλους, συνοδικῆς ἀποφάσεως.
Χορευέτωσαν σήμερον, μοναστῶν τά συστήματα Ἐκκλησίας τίμιον πρεσβυτέριον, ἱεραρχῶν ἡ ὁμήγυρις, τελοῦντες πανήγυριν, ἱεράν χαρμονικῶς, τῶ προβόλω τῆς πίστεως, ὅς διέλαμψεν, ὡς θεόκλητος μύστης τοῦ Δεσπότου, ποιμενάρχης ὑποδούλων, καί μοναστῶν ἀκροθίνιον.
Δόξα Πατρί...῏Ηχος Πλ.β΄
Ἐπί τῆς γῆς πολιτευθείς, τάξιν ἐπουρανίων Δυνάμεων κέκτησαι, πατριαρχῶν τό κλέος, ἱερώτατε Πάτερ. Τῆ ἀμφιστόμω ρομφαία τῶν λόγων σου, διετράνωσας εὐσεβείας τά δόγματα στήσας τρόπαια κατά Λατίνων κακοδόξων ἐν συνόδῳ Φλωρεντία τό πάλαι. ῞Οθεν ἀξιοχρέως ἡ Χριστοῦ Ἐκκλησία, ἐγκαυχωμένη ἐπί τῆ σῆ ἀπαρασαλεύτω πορεία και ἁγιότητι βίου, λαμπροφανῶς ἑορτάζει σε βοῶσα μητρικῶς· Ἁγιώτατε Πατήρ ἡμῶν Γεννάδιε, σκέπασον ἡμᾶς τῆ μεσιτεία σου ἐκ λύκων νοητῶν τῆς ἀσεβείας καί παράσχου τοῖς πιστοῖς ἱλασμόν ἁμαρτιῶν καί πταισμάτων ἀπολύτρωσιν.
Καί νῦν τῆς τυχούσης ῾Εορτῆς
Εἴσοδος, Φῶς ἱλαρόν, Τό Προκείμενον τῆς ἡμέρας και τά Ἀναγνώσματα
Παροιμιῶν τό Ἀνάγνωσμα
Κεφ.10.8
Μνήμη δικαίου μετ᾿ἐγκωμίων, καί εὐλογία Κυρίου ἐπί κεφαλήν αὐτοῦ. Μακάριος ἄνθρωπος, ὅς εὗρε σοφίαν καί θνητός, ὅς εἶδε φρόνησιν. Κρεῖσσον γάρ αὐτήν ἐμπορεύεσθαι ἤ χρυσίου καί ἀργυρίου θησαυρούς. Τιμιωτέρα δέ ἐστί λίθων πολυτελῶν, (οὐκ ἀντιτάσσεται αὐτῆ οὐδέν πονηρόν, εὔγνωστος ἔστι πᾶσι τοῖς ἐγγίζουσιν αὐτήν). Πᾶν δέ τίμιον, οὐκ ἄξιον αὐτῆς ἔστιν. Ἐκ γάρ τοῦ στόματος αὐτῆς ἐκπορεύται δικαιοσύνη νόμον δέ καί ἔλεον ἐπί γλώσσης φορεῖ. Τοίνυν γάρ οὖν ἀκούσατέ μου, ὦ τέκνα σεμνά γάρ ἐρῶ· καί μακάριος ἄνθρωπος, ὅς τάς ἐμάς ὁδούς φυλάξει. Αἱ γάρ ἔξοδοί μου, ἔξοδοι ζωῆς καί ἑτοιμάζεται θέλησις παρά Κυρίου. Διά τοῦτο παρακαλῶ ὑμᾶς καί προΐεμαι ἐμήν φωνήν υἱοῖς ἀνθρώπων.῞Οτι ἐγώ ἡ σοφία κατασκεύασα βουλήν καί γνῶσιν καί ἔννοιαν ἐγώ ἐπεκαλεσάμην. Ἐμή βουλή καί ἀσφάλεια, ἐμή φρόνησις, ἐμή δέ ἰσχύς. Ἐγώ τούς ἐμέ φιλοῦντας ἀγαπῶ, οἱ δέ ἐμέ ζητοῦντες εὑρήσουσι χάριν. Νοήσατε τοίνυν, ἄκακοι πανουργίαν οἱ δέ ἀπαίδευτοι ἔνθεσθε καρδίαν. Εἰσακούσατέ μου, καί πάλιν, σεμνά γάρ ἐρῶ καί ἀνοίγω ἀπό χειλέων ὀρθά.῞Οτι ἀλήθειαν μελετήσει ὁ λάρυγξ μου, ἐβδελυγμένα δέ ἐναντίον μου χείλη ψευδῆ. Μετά δικαιοσύνης πάντα τά ρήματα τοῦ στόματός μου, οὐδέν ἐν αὐτοῖς εὑρίσκουσι γνῶσιν. Διδάσκει γάρ ὑμῖν ἀληθῆ, ἵνα γένηται ἐν Κυρίω ἡ ἐλπίς ὑμῶν καί πλησθήσεσθε πνεύματος.
Σοφίας Σολομῶντος τό Ἀνάγνωσμα
Κεφ.Δ, 14 Ἐγκωμιαζομένου δικαίου, εὐφρανθήσονται λαοί· ἀθανασία γάρ ἐστί ἡ μνήμη αὐτοῦ, ὅτι παρά Θεῶ γινώσκεται καί παρ᾿ ἀνθρώποις, καί ἀρεστή Κυρίω ἡ ψυχή αὐτοῦ. Ἐπιθυμήσατε τοιγαροῦν, ὦ ἄνδρες, σοφίαν καί ποθήσατε καί παιδευθήσεσθε. Ἀρχή γάρ αὐτῆς ἀγάπη καί τήρησις νόμων. Τιμήσατε σοφίαν, ἵνα εἰς τόν αἰῶνα βασιλεύσητε. Ἀπαγγελλῶ ὑμῖν καί οὐ κρύψω ἀφ᾿ ὑμῶν μυστήρια Θεοῦ. ῞Οτι αὐτός καί τῆς σοφίας ὁδηγός ἐστι καί τῶν σοφῶν διορθωτής. Καί ἐν τῆ χειρί αὐτοῦ πᾶσα φρόνησις καί ἐργασιῶν ἐπιστήμη.῾Η πάντων τεχνῖτις ἐδίδαξέ με σοφία· ἔστι γάρ ἐν αὐτῆ πνεῦμα νοερόν, ἅγιον, ἀπαύγασμα φωτός ἀϊδίου καί εἰκών τῆς ἀγαθότητος τοῦ Θεοῦ. Αὕτη φίλους Θεοῦ καί προφήτας κατασκευάζει. Εὐπρεπεστέρα δέ ἐστίν ἡλίου καί ὑπέρ πᾶσαν ἀστέρων θέσιν· φωτί συγκρινομένη, εὑρίσκεται προτιμωτέρα. Αὕτη τούς θεραπεύσαντας αὐτήν ἐκ πόνων ἐρρύσατο καί ὡδήγησε ἐν τρίβοις εὐθείαις. ῎Εδωκεν αὐτοῖς γνῶσιν ἁγίαν καί διεφύλαξεν αὐτούς ἀπό ἐνεδρευόντων καί ἀγῶνα ἰσχυρόν ἐβράβευσεν αὐτοῖς, ἵνα γνῶσι πάντες, ὅτι δυνατωτέρα παντός ἔστιν ἡ εὐσέβεια, καί οὐ μή κατισχύση ποτέ κακία σοφίας. Οὐδ᾿ οὐ μή παρελεύσεται πονηρούς ἐλέγχουσα ἡ δίκη. Εἶπον γάρ ἐν ἑαυτοῖς λογισάμενοι οὐκ ὀρθῶς· καταδυναστεύσωμεν τόν δίκαιον, μή φεισώμεθα τῆς ὁσιότητος αὐτοῦ, μηδέ ἐντραπῶμεν πολιάς πρεσβύτου πολυχρονίους. Ἔστω δέ ἡμῶν ἡ ἰσχύς νόμος. Καί ἐνεδρεύσωμεν τόν δίκαιον, ὅτι δύσχρηστον ἡμῖν ἐστι, καί ἐναντιοῦται τοῖς ἔργοις ἡμῶν καί ἐπευφημίζει ἡμῖν ἁμαρτήματα παιδείας ἡμῶν. Ἐπαγγέλλεται γνῶσιν ἔχει Θεοῦ καί παῖδα Κυρίου ἑαυτόν ὀνομάζει. Ἐγένετο ἡμῖν εἰς ἔλεγχον ἐννοιῶν ἡμῶν. Βαρύς ἐστιν ἡμῖν καί βλεπόμενος, ὅτι ἀνόμοιος τοῖς ἄλλοις ὁ βίος αὐτοῦ, καί ἐξηλλαγμέναι αἱ τρίβοι αὐτοῦ. Εἰς κίβδηλον ἐλογίσθημεν αὐτῶ, καί ἀπέχεται τῶν ὁδῶν ἡμῶν, ὡς ἀπό ἀκαθαρσιῶν καί μακαρίζει ἔσχατα δικαίων. Ἴδωμεν οὖν εἰ οἱ λόγοι αὐτοί ἀληθεῖς καί πειράσωμεν τά ἐν ἐκβάσει αὐτοῦ. Ὕβρει καί βασάνῳ ἐτάσωμεν αὐτόν, ἵνα γνῶμεν τήν ἐπιείκειαν αὐτοῦ, καί δοκιμάσωμεν τήν ἀνεξικακίαν αὐτοῦ. Θανάτῳ ἀσχήμονι καταδικάσωμεν αὐτόν· ἔσται γάρ αὐτοῦ ἐπισκοπή ἐκ λόγων αὐτοῦ. Ταῦτα ἐλογίσαντο καί ἐπλανήθησαν, ἀπετύφλωσε γάρ αὐτούς ἡ κακία αὐτῶν. Καί οὐκ ἔγνωσαν μυστήρια Θεοῦ· οὐδέ ἔκριναν σέ εἷς Θεός μόνος, ὁ ζωῆς ἔχων καί θανάτου τήν ἐξουσίαν καί σώζων ἐν καιρῶ θλίψεως καί ρυόμενος παντός κακοῦ, ὁ οἰκτίρμων καί ἐλεῶν καί διδούς τοῖς ὁσίοις σου χάριν καί τῶ σῶ βραχίονι τοῖς ὑπερηφάνοις ἀντιτασσόμενος.
Σοφίας Σολομῶντος τό Ἀνάγνωσμα Κεφ.3,2.
Στόμα δικαίου ἀποστάζει σοφίαν, χείλη δέ ἀνδρῶν ἐπίστανται χάριτας· στόμα σοφῶν μελετᾶ σοφίαν δικαιοσύνη δέ ρύεται αὐτούς ἐκ θανάτου. Τελευτήσαντος ἀνδρός δικαίου, οὐκ ὄλλυται ἐλπίς· υἱός γάρ δίκαιος γεννᾶται εἰς ζωήν καί ἐν ἀγαθοῖς αὐτοῦ καρπόν δικαιοσύνης τρυγήσει. Φῶς δικαίοις διά παντός καί παρά Κυρίου εὑρήσουσι χάριν καί δόξαν. Γλῶσσα σοφῶν καλά ἐπίσταται καί ἐν καρδίᾳ αὐτῶν ἀναπαύσεται σοφίαν. Ἀγαπᾶ Κύριος ὁσίας καρδίας, δεκτοί δέ αὐτῶ πάντες ἄμωμοι ἐν ὁδῶ. Σοφία Κυρίου φωτιεῖ πρόσωπον συνετοῦ, φθάνει γάρ τούς ἐπιθυμοῦντας αὐτήν πρό τοῦ γνωσθῆναι καί εὐχερῶς θεωρεῖται ὑπό τῶν ἀγαπώντων αὐτήν. Ὁ ὀρθρίσας πρός αὐτήν οὐ κοπιάσει καί ὁ ἀγρυπνήσας δι᾿ αὐτήν ταχέως ἀμέριμνος ἔσται. Ὅτι τούς ἀξίους αὐτῆς αὐτή περιέρχεται ζητοῦσα καί ἐν ταῖς τρίβοις φαντάζεται αὐτοῖς εὐμενῶς. Σοφίας οὐ κατισχίσει ποτέ κακία. Διά ταῦτα καί ἐραστής ἐγενόμην τοῦ κάλλους αὐτῆς καί ἐφίλησα ταύτην καί ἐξεζήτησα ἐκ νεότητός μου καί ἐζήτησα νύμφην ἀγαγέσθαι ἐμαυτῶ. Ὅτι ὁ πάντων Δεσπότης ἠγάπησεν αὐτήν, μύστις γάρ ἔστι τῆς τοῦ Θεοῦ ἐπιστήμης καί αἱρέτις τῶν ἔργων αὐτοῦ. Οἱ πόνοι αὐτῆς εἰσίν ἀρεταί σωφροσύνην δέ καί φρόνησιν αὕτη διδάσκει, δικαιοσύνην καί ἀνδρείαν, ὧν οὐδέν χρησιμώτερον οὐδέν ἐστιν ἐν ἀνθρώποις. Εἰ δέ καί πολυπειρίαν ποθεῖ τις, οἶδε τά ἀρχαῖα καί τά μέλλοντα εἰκάζειν· ἐπίσταται στροφάς λόγων καί λύσεις αἰνιγμάτων, σημεῖα καί τέρατα προγινώσκει, καί ἐκβάσεις καιρῶν καί χρόνων καί πᾶσι σύμβουλος ἔστιν ἀληθής· ὅτι ἀθανασία ἔστιν ἐν αὐτῆ καί εὔκλεια ἐν κοινωνίᾳ λόγων αὐτῆς. Διά τοῦτο ἐνέτυχον τῶ Κυρίῳ καί ἐδεήθην αὐτοῦ καί εἶπον ἐξ ὅλης τῆς καρδίας μου. Θεέ πατέρων καί Κύριε τοῦ ἐλέους, ὁ ποιήσας τά πάντα ἐν λόγῳ σου καί τῆ σοφίᾳ σου κατασκευάσας τόν ἄνθρωπον, ἵνα δεσπόζῃ τῶν ὑπό σοῦ γενομένων κτισμάτων καί διέπει τόν κόσμον ἐν ὁσιότητι καί δικαιοσύνῃ· δός μοι τήν τῶν σῶν θρόνων πάρεδρον σοφίαν καί μή μέ ἀποδοκιμάσης ἐκ παίδων σου, ὅτι ἐγώ δοῦλος σός καί υἱός τῆς παιδίσκης σου. Ἐξαπόστειλον αὐτήν ἐξ ἁγίου κατοικητηρίου σου καί ἀπό θρόνου δόξης σου, ἵνα συμπαροῦσα μοι διδάξει με τί τό εὐάρεστον ἔσται παρά σοι. Καί ὁδηγήσει με ἐν γνώσει καί φυλάξει με ἐν τῆ δόξῃ αὐτῆς. Λογισμοί γάρ θνητῶν πάντες δειλοί καί ἐπισφαλεῖς αἱ ἐπίνοιαι αὐτῶν.
ΕΙΣ ΤΗΝ ΛΙΤΗΝ
Ἦχος Α΄Ἰδιόμελα
Εὐφραίνου ἐν Κυρίῳ Πόλις Κωνσταντίνου, καί σύν σοί ἅπας τῶν Ὀρθοδόξων ἑσμός, ἐπί τῆ καινῆ πανηγύρει τοῦ Ἱεράρχου Γενναδίου. Οὗτος γάρ, ὡς ἄλλος Μωϋσῆς τόν λαόν ἐξήγαγεν ἐκ τῆς δουλείας Φαραώ, δωρούμενος αὐτοῖς, ὡς γῆν ἐπαγγελίας, τήν ἐν θεοσεβείᾳ καί χρηστοηθείᾳ πολιτείαν. Πρόν ὅν ἀγαλλομένῃ καρδίᾳ κραυγάζομεν· ρῦσαι ἡμᾶς τῆς τῶν ἐχθρῶν ἐπιβουλῆς, τῆ σθεναρᾶ σου ἐπιστασίᾳ, παμμακάριστε.
Ἦχος Β'
Ἐνδεδυμένος τήν πανοπλίαν τοῦ ὀρθοδόξου φρονήματος, ὡς συνέριθος τοῦ σοῦ διδασκάλου καί Πατρός, Μάρκου Ἐφέσου τοῦ Εὐγενικοῦ, τήν ἀντίθεον πλάνην διήλεγξας, σοφώτατε μακάριε. Εἰ καί ἀπηγορεύθη σοι ἀντιστῆναι τοῖς πονηροῖς ἔργοις αὐτῶν, σύ φερωνύμως γενναῖε ἐθεολόγησας, ὅτι τό Πνεῦμα ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορεύεται καί δι᾿ Υἱοῦ τῶ κόσμῳ ἀποστέλλεται. Οὕτω γάρ, εὐγνώμοσι καί σοφαῖς ἀκοαῖς, παρά τῶν πάλαι διδασκάλων προσείληφας, καί αὐτοῖς ὁμότροπος καί ἰσοστάσιος ἐδείχθης, θεόληπτε.
Ἦχος Γ΄
Σύ τόν Ἄβελ παρεζήλωσας, φέρων τάς ἀπαρχάς τῶν σῶν λόγων ὡς θυσίας, προτιθείς εἰς βρῶσιν τῶν θρεμμάτων Ἐκκλησίας, πολύσοφε. Οὐκ ἔπαυσας τῆ βροντοφώνῳ γλώττῃ σου, ἐπί μακρῶ διαστήματι, ἐπ᾿ ἄμβωνος καί βήματος κριτῶν, ἐν παλατίῳ καί συνόδοις διακηρῦξαι εὐτόλμως Χριστοῦ τά προστάγματα καί δογμάτων τήν ἀκρίβειαν πρός σωτηρίαν τῶν ψυχῶν ἡμῶν.
Ἦχος Δ΄
Τό ἡσυχίας στάδιον εἰδώς, ὡς χρημάτων πολλῶν περιφανέστερον κτῆμα, ἑκουσίᾳ τῆ βουλῆ, τῶν κάτω τερπνῶν ἐμφρόνως κατεφρόνησας καί Χριστῶ πτωχεύσαντι συμπτωχεύσας, χαίρων ἠκολούθησας, ἀρχιεράρχα Ὅσιε. Ἐν ἀδιαλείπτοις προσευχαῖς, νηστείαις καί χαμευνίαις ὑποπιάζων καί δουλαγωγῶν τό σῶμα, ἀνέπτης τῶν ἐνύλων, γενόμενος θεοειδής καί μέτοχος ἀρρήτων μυστηρίων. Ὧν καθικέτευε γενέσθαι καί ἡμᾶς κοινωνούς, σαῖς λιταῖς θεομακάριστε.
Δόξα Πατρί... Ἦχος Δ΄
Σοφῶς ἐπαυξήσας τό σόν πολυεδρικόν τάλαντον θεορρῆμον, ἐν τεθρίππῳ ἅρματι, ὡς Ἡλιοῦ ὁ Θεσβίτης, ἀπέστης τῶν ἐνθάδε, εἰληφώς τά ἐπουράνια. Ὡς ὅσιος ὁσιακῶ διαδήματι ἐστέφθης, ὡς ἱεράρχης ταῖς μυστικαῖς ἱερουργίαις ἀεί μετέχεις, ὡς ποταμός θεολογίας, ἀποστολικαῖς λαμπηδόσιν ἠξιώθης, ὡς κῆρυξ δέ καί καλός ποιμήν πλανωμένων, συγκληρονόμος Χριστοῦ κατέστης ἐν ταῖς λαμπρότησι τῶν Ἁγίων Αὐτοῦ. Ὅθεν παρεστηκώς τῶ Ἀθανάτῳ Νυμφίῳ, πρέσβευε δεόμεθα ὑπέρ ἡμῶν τῶν ἐκ πόθου τελούντων τό ἱερόν σου μνημόσυνον, ἀοίδιμε.
Καί νῦν καί ἀεί...Τῆς τυχούσης ἑορτῆς
ΕΙΣ ΤΑ ΑΠΟΣΤΙΧΑ
Ἦχος πλ. Α΄ Χαίροις ἀσκητικῶν.
Δένδρον πεφυτευθέν νοερῶς, ἐν διεξόδοις τῶν ὑδάτων τερπνότατον, ροαῖς ταῖς ἀκαταπαύστοις, ζωοποιοῦντος Χριστοῦ, εὐωδίαν θείαν βλύζεις ἅπασι. Ἐν γῆ ἀνεβλάστησας, ἔχων ρίζαν πανάριστον, πλούτῳ ἀνθέων καί καρπῶν ἐμπεφόρτισαι, σκεῦος χάριτος, γεγονώς Θείου Πνεύματος. Ἄρδευσον παναοίδιμε, τῶ νέκταρι πίστεως, ἡμῶν ψυχάς τηκομένας, τῆς ἀθυμίας τῶ καύσωνι, εὑρεῖν ἐν ἡμέρᾳ, τῆ ἐσχάτῃ παρρησίαν, λιταῖς σου πάνσοφε.
Στίχος: Τό στόμα μου λαλήσει σοφίαν καί ἡ μελέτη τῆς καρδίας μου σύνεσιν.
Δεῦτε τῶν ὀρθοδόξων λαός, ἰχνογραφήσωμεν χρωστῆρι τοῦ Πνεύματος, ἐν τείχεσι τῆς καρδίας, ἀγωνισμάτων πληθύν, ἀρετῶν τό φέγγος τοῦ παμμάκαρος· δι᾿ ὧν κατεφαίδρυνεν, Ἐκκλησίας τό πρόσωπον, ὁ παρά πάντων, προελόμενος ἄριστα, ὡς διδάσκαλος καί ποιμήν ἀξιάγαστος. Ὅθεν αὐτῶ βοήσωμεν, Γεννάδιε πρόμαχε, τῆς εὐσεβείας ἐγείρας, ἐν Ἰταλίᾳ τά τρόπαια, σύν Μάρκῳ τῶ Θείῳ, δι᾿ ὅν λέλεκται ἡ ρῆσις, οὐδέν ἐποιήσαμεν.
Στίχος: Στόμα δικαίου μελετήσει σοφίαν καί ἡ γλῶσσα αὐτοῦ λαλήσει κρίσιν.
Πᾶσαν κατά Θεόν ἀρετήν, ἐσπουδακώς Ἀρχιεράρχα Γεννάδιε, δοχεῖον τοῦ Παρακλήτου, ὤφθης ἐν κόσμῳ σεπτόν, ἀντιγράφων πόθῳ ἐν καρδίᾳ σου· Δαβίδ τήν πραότητα, Σολομῶντος τήν σύνεσιν, τήν σωφροσύνην, Ἰωσήφ καί τό ἔμπυρον, ζῆλον πίστεως Ἠλιοῦ τοῦ θεόφρονος, Παύλου τοῦ θείου γέγονας, ἀγάπης ἐνσφράγισμα, τοῦ Δανιήλ τῆς σοφίας, τέμενος ὄντως πανάριστον, διό σέ τιμῶμεν, κατά χρέος ἐν ἀσμάτων κάλλεσιν ἅγιε.
Δόξα Πατρί...Ἦχος πλ. Δ΄
Ἡ ἔμψυχος στήλη τοῦ φωτός, ὡς πάλαι τόν Ἰσραήλ ἐν τῆ ἐρήμῳ, καταυγάζει σήμερον τό στερέωμα. Οὗτος γάρ τῆ ἀΰλῳ φωταυγείᾳ τῶν διδαγμάτων αὐτοῦ διδάσκει τρανοφθόγγως, ὡς ἀποστόλων διάδοχος, τῆς Βασιλείας Χριστοῦ τά σωτήρια νάματα. Διό καί ἡμεῖς, τοιοῦτον ἔχοντες ἀπλανῆ φωστῆρα καί διδάσκαλον, αἰτούμεθα ἀσάλευτον εἰρήνην τῆ Ἐκκλησίᾳ Χριστοῦ καί σωτηρίαν τῶν ψυχῶν ἡμῶν.
Καί νῦν...Τῆς τυχούσης ἑορτῆς
Νῦν ἀπολύεις. Τό Τρισάγιον καί τό Ἀπολυτίκιον
Ἦχος πλ. Α΄ Τόν Συνάναρχον Λόγον.
Ὀρθοδόξων δογμάτων τόν θεοκήρυκα, καί ἀσάλευτον πύργον ἐν ἀγωνίσμασι, τῆς Βασιλίδος τό στερρόν καί θεῖον ἔρεισμα, δι᾿ οὗ ἐστήρικται λαός, ὑποδούλων Ἀδελφῶν καί πίστις ἐκραταιώθη, Γεννάδιον εὐφημοῦμεν, τόν πατριάρχην καί διδάσκαλον.
Ἕτερον. Ἦχος Α΄ Τῆς ἐρήμου πολίτης.
Βασιλίδος τόν γόνον καί ποιμένα τιμήσωμεν, ὕμνοις πανεόρτοις ἁπάντων ὀρθοδόξων συστήματα, ἐκλάμψαντα ἐν ἔργοις θαυμαστοῖς, Γεννάδιον ὁσίων μιμητήν, καί Λειψάνων τούτου ἔχοντες θησαυρόν ἀσμένως ἀνακράζομεν. Δόξα τῶ σέ δοξάσαντι λαμπρῶς, δόξα τῶ σέ θαυμαστώσαντι, δόξα τῶ δωρουμένῳ σε ἡμῖν, πρέσβυν ἀκοίμητον.
Καί Νῦν... Θεοτοκίον
ΑΠΟΛΥΣΙΣ
ΕΙΣ ΤΟΝ ΟΡΘΡΟΝ
Μετά τήν Α΄Στιχολογίαν. Κάθισμα
Ἦχος α΄ Τόν τάφον σου Σωτήρ.
Γεραίρομεν σοφέ, τούς καμάτους καί κόπους, οὕς ἔτλης ἐπί γῆς, ἀνορθώσας ἀνδρείως, εὐπτόητον φρόνημα, εὐσεβείας καί πίστεως, τοῦ λαοῦ δεινῶς, ὑπό ἀπίστων τυράννων, ἐν δουλείᾳ τε, καί συμφοραῖς πτοηθέντος, ἁλώσει τῆς Πόλεως.
Δόξα καί νῦν...Τῆς τυχούσης ἑορτῆς.
Μετά τήν Β΄Στιχολογίαν
Ἦχος Δ΄ Κατεπλάγη Ἰωσήφ
Ἱεράρχης εὐκλεής, καί θεολόγος ἀκραιφνής, ἀνεδείχθης παμφαῶς, καταφωτίσας ἐπί γῆς, καί ὁδηγῶν εἰς νομάς σωτηρίας· εἵλκυσας φωνῆ, χάριτος γέμουσαν, ἔθνος εὐσεβές, καί δόξῃ κράτιστον, ὅ πτοηθέν ἁλώσει τῆς Πόλεως, διεσκορπίσθη τοῖς πέρασι, τούτου ὡς ὄρνις ἐπισυνάγεις, τούς νεοσσούς ταῖς σαῖς πτέρυξι.
Δόξα καί Νῦν...Τῆς τυχούσης ἑορτῆς
Μετά τόν Πολυέλεον. Κάθισμα
Ἦχος Δ΄ Ταχύ προκατάλαβε
Ἀνέστησας τρόπαια ὀρθοδοξίας λαμπρά, δυνάμει τοῦ Πνεύματος καί ταῖς ἀΰλοις αὐγαῖς, σοφῶν συγγραμμάτων σου· ἔχων πρωτοστατοῦντα καί ὁμόψυχον ὄντα, Μᾶρκον τόν τῆς Ἐφέσου, ὀρθοδόξων τό κλέος, μεθ᾿ οὗ ἔπτηξας Πάτερ, Λατίνων τάς φάλαγγας.
Δόξα καί Νῦν...Τῆς τυχούσης ἑορτῆς.
Τό Α΄Ἀντίφωνον τοῦ Δ΄Ἤχου καί τό Προκείμενον
Τό στόμα μου λαλήσει σοφίαν καί ἡ μελέτη τῆς καρδίας μου σύνεσιν.
Στίχος: Ἀκούσατε ταῦτα πάντα τά ἔθνη.
Εὐαγγέλιον τό τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου.
Ὁ Πεντηκοστός Ψαλμός. Δόξα Ταῖς τοῦ ἱεράρχου...Καί νῦν: Ταῖς τῆς Θεοτόκου.
Στίχος: Ἐλέησόν με ὁ Θεός...
Ἰδιόμελον. Ἦχος πλ. Β΄
Πεφυτευμένος ἐν αὐλαῖς τοῦ Κυρίου σου, Ἱεράρχα Γεννάδιε, τάς φανοτάτας ἀρετάς ἐξήνθησας, πληθύνας τά τέκνα σου καταρδεύων ταῦτα τοῖς μελιρρύτοις ρεύμασι τῶν σῶν διδαχῶν. Διό καί ἡμῶν ἀγαθέ, ὡς φιλότεκνος Πατήρ, φώτισον καρδίας τήν ζόφωσιν ταῖς ἱκεσίαις σου, ὅπως ρυσθέντες τοῦ πολεμίου, ἀπολαύσωμεν ἐν χαρᾶ, ἀπαθείας τά χαρίσματα.
Ὁ ἱερεύς: Σῶσον ὁ Θεός τόν λαόν σου...
ΚΑΝΟΝΕΣ
Τῆς Ἑορτῆς εἰς στ΄καί τοῦ Ἁγίου εἰς στ΄
Ἀκροστιχίς: Τῶ Ἱεράρχῃ μέλισμα ἐξάδω. Δαμασκηνοῦ μ.
Ὠδή Α΄Ἦχος πλ. Δ΄Ἁρματηλάτην φαραώ
Τῶ τῆς Τριάδος ἀγαθῶ θεράποντι καί διδασκάλῳ σοφῶ, μέλισμα ἐξάδων, λαμπηδόνος ἔκχυσιν, αἰτοῦμαι καταυγᾶσαι μοι, ὅπως Ἅγιε μέλψω, τά θαυμαστά σου παλαίσματα, ἅπερ τῶ Χριστῶ προσενήνοχας.
Ὤφθης ἐκ παίδων ἡλικίας ἄριστος τῆ εὐσεβείᾳ Θεοῦ, τῶν σῶν γεννητόρων, καί τῆς σῆς ἐφέσεως, τῶ ζήλῳ πρός τά κρείττονα, ὡς Μωσῆς ἀνυψώθης, ἐκ τῆς ὑλώδους συγχύσεως, φθάσας ἐφετῶν τό ἀκρότατον.
Ἱερωτάτῳ ἐπιβάς ὀχήματι τῶν ἀρετῶν ἀγαθέ, Γεννάδιε Πάτερ, ἐπιπνοίᾳ Πνεύματος, λαοῦ καί κράτους γέγονας, ἀληθέστατος ρύστης, καθοδηγῶν πρακτικώτατα, ποίμνιον Χριστοῦ θείᾳ Χάριτι.
Θεοτοκίον
Ἐκ τῆς νηδύος σου Ἁγνή ἀνέτειλλε δικαιοσύνης φωστήρ, Κύριος τῆς δόξης, διαλάμπων ρήμασι, σημείοις τε καί τέρασι καί νεκρῶν ἀναστάσει, εὐεργετῶν πατρικώτατα, σώζων ταῖς πρεσβείαις σου ἅπαντας.
Ὠδή Γ΄ Ὁ στερεώσας κατ᾿ ἀρχάς.
Ρεῖθρα ποτάμια σοφέ, ἐκβλύζουσιν ἀστειρεύτως, καταρδεύοντα Χριστοῦ Ἐκκλησίαν, ἐξ ἐνθέων συγγραφῶν, τοῦ στόματός σου Ἅγιε, σαφῶς ἐπιδεικνῦντα, ὁδούς σοφίας τῆς ἄνωθεν.
Αὕτη ἐστίν ἐν οὐρανῶ, καί ἐπί γῆς δοξασθεῖσα, ἐν συνόδοις καί Πατέρων ἀγῶσιν, ἡ ἀμώμητος ἡμῶν, ὀρθόδοξος ἀλήθεια, καί πίστις ἡ τόν κόσμον, ὡς ἔφης ὄντως νικήσασα.
Ρήτωρ πυρίπνους κατ᾿ ἐχθρῶν, ἐν λόγοις σου θεοβρύτοις, εἰς Φερράραν ἀνεδείχθης παμμάκαρ, προελόμενος φυγεῖν, τῆ θλίψει ἐκκεντούμενος, ὅτι Ἀρείου γόνοι τό συνειδός ἐξηγόραζον.
Θεοτοκίον
Χρόνοις πολλοῖς ἐν ζοφερᾶ, σκοτίᾳ τῆς ἁμαρτίας, προσεδόκει οὐρανόθεν ἡ φύσις, τῶν ἀνθρώπων θεῖον φῶς, ὁ κυηθέν ἐν μήτρᾳ σου, Παρθένε Παναγία, ἔλαμψε πᾶσι τοῖς πέρασι.
Εἱρμός: Ὁ στερεώσας κατ᾿ ἀρχάς, τούς οὐρανούς ἐν συνέσει καί τήν γῆς ἐπί ὑδάτων ἑδράσας, ἐν τῆ πέτρα με Χριστέ τῶν ἐντολῶν σου στήριξον, ὅτι οὐκ ἔστι πλήν σου ἅγιος μόνος Φιλάνθρωπε.
Κάθισμα Ἦχος Δ΄ Ταχύ προκατάλαβε
Διέλαμψας ὅσιε ὡς ἱεράρχης Χριστοῦ, κοσμήσας τρανώτατα τήν Ἐκκλησίαν Αὐτοῦ, σοφοῖς σου συγγράμμασιν, ἔλυσας ἐκ τῆς πλάνης, ὀρθοδόξων τό γένος, Μάρκῳ τῶ πανιέρῳ καί σεπτῶ ποιμενάρχῃ· διό σέ μεγαλύνομεν Γεννάδιε ἄδοντες.
Δόξα καί Νῦν... Τῆς ἑορτῆς.
Ὠδή Δ΄ Σύ μου ἰσχύς
Ἡνιοχῶν, τῶ πηδαλίῳ τῆς πίστεως, δεδοικότα Ἐκκλησίας θρέμματα, ἐν τῆ ἁλώσει τῆς φοβερᾶ, Πόλεως ἧς ὤφθης μετά τήν ἅλωσιν Πρόεδρος, συνάγων καί διδάσκων, γενόμενος ἁπάντων, προστασία καί σκέπη καί στήριγμα.
Μή ἀδελφοί, πατρώας πίστεως ἄρνησιν, ὑποστῆτε βίᾳ τοῦ ἀλάστορος, καί διωγμῶν ὄντως χαλεπῶν, ἔλεγες ἐκχέων δακρύων ὄμβρους ἀοίδιμε, εὐχόμενος εὐψύχως, ὑπέρ τοῦ σοῦ ποιμνίου, ὁ νομαῖς ζωηρρύτοις κατηύθυνας.
Εὐφωνικῶς, Μονή Προδρόμου ἑκάστοτε, ἀναπέμπει, ὕμνον χαριστήριον ἔνθα τό πρίν, νεύσει θεϊκῆ, ἤθλησας μονάσας, εὐχαῖς συντόνοις Γεννάδιε, καί γέγονας δοχεῖον, τοῦ Πνεύματος ἐκλάμπον, χαρισμάτων πληθύν τοῖς προστρέχουσι.
Θεοτοκίον
Λῦσον σεμνή, τῆ ρωστικῆ ἱκεσίᾳ σου, τῶν πταισμάτων τάς σειράς ἁγνίζουσα, ἐμήν καρδίαν ἐξ ἀκανθῶν, γέμουσαν ἀπλέτως καί ἐπωδύνως κραυγάζουσαν· ἐλθέ ἡ μεσιτεία, Χριστιανῶν Παρθένε, καί κατάκοψον νόθα βλαστήματα.
Ὠδή Ε΄ Ἵνα τί μέ ἀπώσω...
Ἰσοστάσιος ὤφθης, ὁλοτρόπῳ γνώμῃ καί κανών πανάριστος, πᾶσι τοῖς πατράσιν, ἐν σοφίᾳ καί βίῳ χρηστότητος, τοῖς βεβιωκόσι, πάλαι ποτέ ἐν ἀληθείᾳ, ὡς καί Μάρκος Ἐφέσου ὁ πρόεδρος.
Στηριγμός αἰχμαλώτων, πτωχευόντων σκέπη καί τυφλῶν ἀνάβλεψις, ὀρφανῶν προστάτης, ἀντιλήπτωρ ἀπόρων καί πρόνοια, γέγονας τοῖς πᾶσι, ἵνα καί πάντως κατά Παῦλον, προσαγάγης τινάς τῶ Δομήτορι.
Μετεβλήθη ἡ ράβδος, Μωϋσῆ εἰς ὄφιν πρός ἀφρόνων σύνεσιν, σέ δέ θεοφάντορ, τῶ λαῶ ὤφθης ράβδος δυνάμεως, ἐξαποσταλεῖσα, λόγοις μαστίζειν πολεμίους, καί φυλάττειν τό ποίμνιον ἄτρωτον.
Θεοτοκίον
Ἀνεκφράστως Παρθένε, τελεσθέν μυστήριον ἐν τῆ κοιλίᾳ σου, σωτηρία πάντων, θείᾳ γνώμῃ γεγένηται Ἄχραντε, ἐκ τῆς ἁμαρτίας, ἐξαγαγών βροτείων γένος, καί σατᾶν καταλύσασα δύναμιν.
Ὠδή Στ΄ Ἱλάσθητί μοι Σωτήρ...
Ἐκπαιδευθείς τήν ψυχήν, φιλοσοφίᾳ τῆ κρείττονι, ἀνέπτης τῶν γεηρῶν, ποθήσας ἡσύχιον, βίον ἐμβιβάζοντα ἐν Σιών τῆ Πόλει, μετανοίας τῶ ὀχήματι.
Ξενώσας τῶν ἐκ τῆς γῆς, φιλοξενίας τετύχηκας, τραπέζης Δεσποτικῆς, Γεννάδιε ὅσιε, ἔνθα οἱ μακάριοι, δίκαιοι ἀσμένως, ἐναυλίζονται χορεύοντες.
Αἱρέσεως τήν ὀφρῦν, καταβαλών θείᾳ χάριτι, ἐβρόντησας σθεναρῶς, θεο-λόγοις ρήμασι, πτοήσας τρανώτατα, Ἰταλίας στίφη, καί δαιμόνων τά στρατεύματα.
Θεοτοκίον
Δυνάμει τῆ θεϊκῆ, ἐκ τῆς γαστρός σου ἀνέτειλε, ὡς ἥλιος παμφαής, Χριστός ὁ ταῖς φύσεσι, διπλοῦς τῆς θεότητος, καί τῆς τῶν ἀνθρώπων, Παναγία Μητροπάρθενε.
Εἱρμός: Ἱλάσθητί μοι Σωτήρ, πολλαί γάρ αἱ ἀνομίαι μου, καί ἐκ βυθοῦ τῶν κακῶν ἀνάγαγε δέομαι· πρός σέ γάρ ἐβόησα καί ἐπάκουσόν μου, ὁ Θεός τῆς σωτηρίας μου.
ΚΟΝΤΑΚΙΟΝ
Ἦχος Γ΄ Ἡ Παρθένος σήμερον
Τῶν πιστῶν ἑδραίωμα, αἱρετιζόντων ἡ πτῶσις, χαλεποῖς ἐν ἔτεσιν, ἀναφανείς θεοφόρε, ἤγειρας τῶν ὀρθοδόξων πεπτοημένον, φρόνημα δεικνύς αὐτοῖς ὁδούς σωτηρίας, θεολόγοις διδαχαῖς σου, πατριαρχῶν τό στέφος καί καύχημα.
ΟΙΚΟΣ
Ὅτε ὁ ὑπερόπτης τῆς Δύσεως ἄρχων, ἀτάκτοις κενοφωνίαις, ἐπειράθη συλῆσαι συνειδήσεις Ἀνατολικῶν ἐπισκόπων, τότε δή, προμαχοῦντος τοῦ ἀηττήτου ἀγωνιστοῦ Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ, ἠνωρθώσατε, θεόφρον Γεννάδιε, τό λεόντιον ὑμῶν ἀνάστημα βρυχόμενοι καί τοῦ Ἀρχαγγέλου φωνήν διαπρυσίως βοῶντες: Στῶμεν καλῶς, στῶμεν μετά φόβου, πάρεστι γάρ ἡμῖν ὁ τῆς ἀληθείας ἀλάθητος Κανών, τά ἱερά Εὐαγγέλια καί τά κοινῆ παρά πᾶσι Χριστιανοῖς γεγυμνασμένα καί παραδεδοκότα δόγματα. Ὅθεν ἀρνούμενοι προδῶσαι τό πατροπαράδοτον σέβας καταφαιδρύνατε τάς Ἀσωμάτων καί βροτῶν χορείας, σφραγίσαντες ἀνενδότῳ φρονήματι τάς ἀμωμήτους παραδόσεις τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν, ὑπό πάντων τιμώμενοι καί τῆς Μητρός Ἐκκλησίας δοξαζόμενοι, ὡς πατριαρχῶν τό στέφος καί καύχημα.
Συναξάριον: Τῆ 25ῃ τοῦ μηνός Αὐγούστου μνήμην ἐπιτελοῦμεν τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Γενναδίου Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως τοὔπίκλην Σχολαρίου, τοῦ πρώτου μετά τήν ἅλωσιν πατριαρχεύσαντος.
Στίχος: Ἤστραψε τοῖς λόγοις δίκην ἡλίου,
πᾶσι πτήξας ὑπεναντίους ἐν ληστρικῆ συνόδῳ.
Γεννάδιος εἰ καί θνήσκει ἀθάνατος πέλει
τροπώσας ὁ γεννάδας ἀλλοτρίους.
Εἰκάδι πέμπτῃ νέκυς Θεῶ ἡρπάγη.
Ὠδή Ζ΄ Θεοῦ συγκατάβασιν
Ὤ Πάτερ, τρισόλβιε, ἐκ τῆς Ἑώας ὤφθης πολύσοφος, νέμων ἐκ καρδίας, τοῖς αἰτουμένοις σοφίαν Πνεύματος, τοῖς ἀλλοτρίοις δέ πίστεως πόρρωθεν, θεοδιδάκτοις γραφαῖς, ἔλεγχος πέλεις δριμύς.
Δεινῶς χειμαζόμενον, ταῖς πορθητοῦ Μωάμεθ δυνάμεσιν, εὗρες ποίμνιον Πάτερ, καί ἀπογνώσει τελείᾳ κείμενον, ὡς Ζοροβάβελ φανείς ἐναπήστραψας, διαποιμαίνων σοφῶς, καί καθιδρύων ναούς.
Αὐγαῖς σῆς χρηστότητος, καταφωτίζεις Πάτερ, τά πέρατα, διδαχαῖς ζωηφόροις, ἡμῶν εὐφραίνεις καρδίας κάκωσιν, καθοδηγῶν εἰς Θεοῦ τά προστάγματα, τούς προαιρέσει ἁγνῆ, προσπευφευγότας ἐν σοί.
Θεοτοκίον
Μεθέξει τῆ κρείττονι, εἰσοικισθεῖσα νηπιόθεν Ἁγνή, τῆ βουλήσει Ὑψίστου, ναοῦ εἰς Ἅγια ἔνδον γέγονας, κατοικητήριον θεῖον τοῦ Πνεύματος, ἀξιωθεῖσα ποτέ, Μήτηρ γενέσθαι Θεοῦ.
'Ὠδή Η΄ Ἑπταπλασίως κάμινον
Ἀπονεκρώσας ἔνδοξε, τῆς σαρκός τά σκιρτήματα, ἔρωτι τῶ θείῳ σεαυτόν ἠνάλωσας, δι᾿ ἔργων χρηστότητος, ἐν Ἐκκλησίας πράγμασι, ἐποικοδομῶν, λόγοις Ρωμαίων τό γένος, ὅ νῦν ἀξιοχρέως, ἀνθ᾿ ὧν περ κατειργάσθης, σοῦ γεγηθότος Πάτερ, τήν μνήμην σου γεραίρει.
Στόμα τό σόν ἀπέργασαι, ποταμός πλήρης χάριτος, κατευφραίνων πάνυ τοῖς αὐτοῦ ὁρμήμασι, τήν πόλιν Παντάνακτος, ὡς ψαλμικῶς προλέλεκται, καί διηνεκῶς, ἄχρις ἡμῶν ἐπιρρέει, φωτίζει ἁγιάζει, τοῖς θεοπνεύστοις λόγοις, ὀρθοδόξων δήμους, ὑμνοῦντας σέ ἀπαύστως.
Κτῆμα πλουτεῖ πανίερον, τῆς Ἑλλάδος τό ἔδαφος, ἐν Μονῆ Προδρόμου, τῶν Σερρῶν θεσπέσιε, Λειψάνων θησαύρισμα, ἔνθα προτέροις ἔτεσιν, ἤνυσας λαμπρῶς, ἀσκητικαῖς εὐπραγίαις, εὐχῆ καί ἐγκρατείᾳ, τόν μοναζόντων βίον, Γεννάδιε θεόφρον.
Θεοτοκίον
Ἥδομαι ψάλλειν Πάνσεμνε, τοῦ ἀγγέλου μελώδημα, ὅπερ οὐρανόθεν, ἐν τῶ κόσμῳ δέδοται, καί πάντων τερπνότερον, οὐκ ἐνυπάρχει πώποτε, ὅτι ἀληθῶς, ἀειμακάριστος ὤφθης, Πανάμωμος Παρθένος, Μητέρα τοῦ Ὑψίστου, καί ὄντως Θεοτόκος· διό σέ μεγαλύνω.
Εἱρμός: Ἑπταπλασίως κάμινον, τῶν Χαλδαίων ὁ τύραννος, τοῖς θεοσεβέσιν ἐμμανῶς ἐξέκαυσε, δυνάμει δέ κρείττονι, περισωθέντας τούτους ἰδών, τόν Δημιουργόν καί Λυτρωτήν ἀνεβόα· οἱ παῖδες εὐλογεῖτε, ἱερεῖς ἀνυμνεῖτε, λαός ὑπερυψοῦτε εἰς πάντας τούς αἰῶνας.
Ὠδή Θ΄ Ἐξέστη ἐπί τούτῳ ὁ οὐρανός
Νοῆσαι τά μυστήρια τοῦ Πατρός, ἀνθρωπίνῃ σοφία ἀδύνατον, οὐ χωρητόν, ὅτι ὁ Πατήρ ἔστι προβολεύς, τοῦ Πνεύματος ἀείποτε, ἅμα δέ Γεννήτωρ Υἱοῦ Αὑτοῦ· τοιαῦτα Θεοφόρε, ἐτράνωσας τοῖς πᾶσι, ἰχνηλατῶν Πατέρων ἴχνεσιν.
Ὀργῆ καταληφθέντες οἱ δυνατοί, τῶν Λατίνων μή κάμψαι δυνάμενοι, Μᾶρκον σοφόν, σύν τῶ Γενναδίῳ τῶ γεραρῶ, λεόντων ἀναστήματα, ἔχοντες ἀμφότεροι ἀκλινῆ, ἐν πίστει προμαχοῦντες, ἀκίβδηλον τηρῆσαι, ὀρθοδοξίας τήν εὐπρέπειαν.
Ὑπόδεξαι προφρόνως ὦ Ἀγαθέ, ὡς νηπίων ὠδάς τά ψελλίσματα, ἐμῆς ψυχῆς ἐπικαλουμένης μαρμαρυγάς, τῆς χάριτος τοῦ Πνεύματος, οὗ κατοικητήριον γεγονώς, ἱκέτευε τῶ Κτίστῃ, ὑπέρ τῶν ἐκτελούντων τήν θείαν μνήμην σου ἑκάστοτε.
Θεοτοκίον
Μετάδος τοῖς αἰτοῦσι γονυκλιτῶς, θησαυρούς εὐκλεεῖς τῆς σῆς χάριτος, ὅτι Θεῶ, ἔχεις παρρησίαν Μῆτερ Ἁγνή, προσεπιχορηγοῦσα μοι, διά μετανοίας εἰλικρινοῦς, πλουσίας ἀντιδόσεις, ἐνθέων χαρισμάτων καί τήν αἰώνιον ἀπόλαυσιν.
Εἱρμός: Ἐξέστη ἐπί τούτῳ ὁ οὐρανός καί τῆς γῆς κατεπλάγη τά πέρατα, ὅτι Θεός, ὤφθη τοῖς ἀνθρώποις σωματικῶς, καί ἡ γαστήρ σου γέγονεν εὐρυχωροτέρα τῶν οὐρανῶν· διό δέ Θεοτόκε, ἀγγέλων καί ἀνθρώπων ταξιαρχίαι μεγαλύνουσιν.
ΕΞΑΠΟΣΤΕΙΛΑΡΙΟΝ
Ἦχος Β΄Τοῖς Μαθηταῖς συνέλθωμεν
Στῦλος νεφέλης γέγονας, καί πυρός διαλάμπων, πιστῶν τά διαβήματα, πρός ὁδούς εὐσεβείας, πρός ἀπωλείας δέ πόντον, ἔρριψας κακοδόξους, ἐν Φλωρεντίᾳ θέμενος, ἀληθείας τόν λίθον, θεολογῶν, σύν Προέδρῳ Μάρκῳ τῶν Ἐφεσίων· ποίμνιον προσαγάγοις δέ, ἐν γῆ ἐπαγγελίας.
Καί τό τῆς ἑορτῆς
ΑΙΝΟΙ
Ἱστῶμεν στίχους δ΄καί ψάλλομεν τά ἑξῆς προσόμοια
Ἦχος πλ. Δ΄Ὤ τοῦ παραδόξου θαύματος
Πάτερ, Ἱερέ Γεννάδιε, τῆς οἰκουμένης φωστήρ, Ἐκκλησίας ἀγλάϊσμα, ἱεράρχης ὅσιος καί ποιμήν θεοδόξαστος, αἱρετιζόντων ρομφαία δίστομος, ὤφθης ἐκτέμνων, παθῶν ζιζάνια, σάλπιγξ θεόφθογγος καί σεπτόν προπύργιον τῶν ἀρετῶν, πέλεις τοῖς τιμῶσι σε, δι᾿ οὕς ἱκέτευε.
Κλῆμα τῆς ἀμπέλου εὔκαρπον, φέρον καρπόν εὐκλεῆ, ἀνεδείχθης Γεννάδιε, οἴνῳ κατανύξεως χαρισμάτων τοῦ Πνεύματος, τούς ὀρθοδόξους ποτίζεις ἄριστα, καί ἀναβλύζεις τοῖς σοῖς διδάγματι, ρεῖθρον ποτάμιον, καταρδεῦον πρόσωπον τῆς τοῦ Χριστοῦ, Ἐκκλησίας πάνσοφε, ἐπί τῆς γῆς ἀληθῶς.
Πάτερ θαυμαστέ Γεννάδιε, καταφρονήσας σοφῶς, ἀξιώματος μέγεθος, σχήματος εὐπρέπειαν, ἐνεδύθης ἐν χάριτι, τῆ τοῦ Προδρόμου Μονῆ ἀσκούμενος, καί ἀπαθείας τρόποις κακόσμησαι· ὅθεν ἀγάλλεται, ἡ ψυχή σου πάντοτε ἐν οὐρανῶ, σύν ἱεραρχῶν σοφῶν καί θεολόγων χοροῖς.
Δεῦτε ὀρθοδόξων σύλλογος, τόν μυστογράφον Χριστοῦ, θεοφόρον Γεννάδιον, ὕμνοις ἐπαινέσωμεν, ὡς πυξίδα τοῦ Πνεύματος, ὡς εὐσεβείας χρυσοῦν διάδημα, τῶν οὐρανίων νοῶν ἰσότιμον, φύλακα ἔνθεον, καί Τριάδος πρόμαχον τῶν δέ γραφῶν, βάθος δυσθεώρητον, καί πρέσβυν ἄριστον.
Δόξα Πλ. α΄
Ἐκαυχᾶτο πάλαι Ἰσραήλ ἔχων ὡς ἱερῶν ἱερώτατον, τήν Σκηνήν τοῦ Μαρτυρίου καί τά ἐν αὐτῆ ἱερά θησαυρίσματα . Ταῦτα πάντα, οὐχί ἐν τύποις καί σκιαῖς, ἀλλ᾿ ἐν ἀληθείᾳ τῶ θείῳ προσώπω τοῦ ἀρχιεράρχου Γενναδίου προδήλως ἀνεφάνησαν. Οὗτος γάρ ἑαυτόν κατέστησεν ἀκατάλυτον σκηνήν τῆς τῶν ἀρετῶν θεαυγείας, ἔχουσα κιβωτόν τόν οὐράνιον ἄρτον Χριστόν· ἑπτάφωτος λυχνία ὤφθη, ὡς προτιθείς τόν μυστικώτατον ἄρτον τοῖς καλῶς πεινῶσι. Θυσιαστήριον θεῖον γενόμενος ὡς ἱερουργῶν καί τάς ἐν εὐσεβείᾳ Ψυχάς τῶ Θεῶ προσφέρων εὐλαβῶς. Μέγας ἀρχιερεύς καθαγιάζεται οὐ χρίσεως ἐλαίῳ, ἀλλά Πνεύματι ἀγαλλιάσεως, ἔχων τήν τοῦ Θεοῦ νομοθεσίαν ταῖς πλαξί τῆς καρδίας αὐτοῦ ἐγγεγραμμένην. Τοῦτον, Πιστοί, ὡς τοῦ Λόγου φωστῆρα καί Ἐκκλησίας περιτείχισμα, ἱκέσιον ποιήσωμεν τήν ἡμῶν ὑμνωδίαν, ἐπιτυχεῖν σωτηρίας ταῖς αὐτοῦ εὐπροσδέκτοις πρός Κύριον δεήσεσιν.
Καί νῦν...Τῆς Ἑορτῆς...
Δοξολογία Μεγάλη καί Ἀπόλυσις
ΚΑΝΩΝ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΟΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΓΙΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΓΕΝΝΑΔΙΟΝ ΤΟΝ Β΄
Μετά τό Εὐλογητός, Τό Κύριε εἰσάκουσον. Εἶτα τό Θεός Κύριος καί τό τροπάριον ἦχος Δ΄Ὁ ὑψωθείς ἐν τῶ σταυρῶ
Τῶ θεορρήμονι Χριστοῦ ποιμενάρχῃ, καί Ἐκκλησίας ἀειφώτῳ φωστήρι, γονυκλιτῶς προσπέσωμεν βοῶντες αὐτῶ· ἅγιε Γεννάδιε, ρῦσαι πάσης ἀνάγκης, καί παθῶν ἐκλύτρωσαι φωταυγῆ σου πρεσβείᾳ, ἡμᾶς τούς πόθῳ σοι διηνεκῶς, προσπεφευγότας καί πίστει τιμῶντας σε.
Δόξα τό αὐτό...Καί νῦν Θεοτοκίον
Οὐ σιωπήσωμεν ποτέ Θεοτόκε, τάς δυναστείας σου λαλεῖν οἱ ἀνάξιοι· εἰμή γάρ σύ προΐστασο πρεσβεύουσα, τίς ἡμᾶς ἐρρύσατο ἐκ τοσούτων κινδύνων; τίς δέ διεφύλαξεν ἕως νῦν ἐλευθέρους; οὐκ ἀποστῶμεν Δέσποινα ἐκ σοῦ· σούς γάρ δούλους σώζεις ἀεί ἐκ παντοίων δεινῶν.
Εἶτα τόν Ν΄Ψαλμόν
Ὁ Κανών τοῦ Ἁγίου
Ὠδή Α΄Ἦχος πλ. Δ΄Ὑγράν διοδεύσας
Τόν πάνσοφον μύστην καί λειτουργόν, Χριστοῦ Ἐκκλησίας, προσκυνήσωμεν εὐλαβῶς, αἰτούμενοι ἄφεσιν πταισμάτων καί ἀδιάδοχον χάριτος ἔλευσιν.
Ἀστράπτων ἀκτῖσι σῶν διδαχῶν, δι᾿ ὧν ἐτροπώσω, ἀνταρσίαν τῶν Δυτικῶν, καταύγασον Πάτερ καί καρδίας, τῶν προστρεχόντων αὐγαῖς σῆς χρηστότητος.
Δόξα Πατρί..
Στολαῖς εὐφροσύνης περιβληθείς, Γεννάδιε μάκαρ, καί ἀγγέλοις χοροβατῶν, ἐπίφανον ὄμματι ἱλέῳ, τοῖς σοῖς οἰκέταις καί σκέπε σῆ χάριτι.
Καί νῦν Θεοτοκίον.
Πυρί τοῦ Πνεύματος Μαριάμ, κατάφλεξον πάθη, ψυχοφθόρα δι᾿ ὧν συχνῶς, τό τάλαντον ἔκρυψα καί πλοῦτον, ὅν μοι Χριστός ἐχαρίσατο ἔφθειρα.
Ὠδή Γ΄ Οὐρανίας ἁψίδος
Σέ κεκτήμεθα πρέσβυν πρός τόν Θεόν ἄριστον, ρύστην ἐκ δεινῶν πειρασμῶν τε καί μέγαν κήρυκα, τῆς οἰκουμένης σοφόν, δι᾿ οὗ ὀρθόδοξος δῆμος, κατά χρέος γάννυται καί μακαρίζει σε.
Ἐπικάμφθητι τάχει, πατριαρχῶν πρόκριτε, ὅσιε Γεννάδιε πάσαις ἡμῶν δεήσεσι καί συμπαθῶς ἐξελοῦ, τῆς τοῦ βελίαρ μανίας καί ἐχθρῶν κακώσεως, ἡμᾶς πανάριστε.
Δόξα Πατρί...
Ἐπισκέψει τῆ θείᾳ, τῶν μοναστῶν ἄσκησιν, πλείω προελόμενος μάκαρ, τόν κόσμον εἴασας, καί ἡγιάσθης εὐχῆ καί καθρότητι βίου· ὅθεν τούς βοώντας σοι σκέπε ἑκάστοτε.
Καί νῦν...Θεοτοκίον.
Φωταγώγησον φέγγει σῶν οἰκτιρμῶν Πάνσεμνε, τήν ἐσκοτισμένην ψυχήν μου καί κατακάλλυνον, τῆς μετανοίας στολῆ, καί τῶν δακρύων σταγόσι, ὅπως μή ὠσθήσομαι ἐν ὥρᾳ κρίσεως.
Ἐπάκουσον τῶν προστρεχόντων σοι Πάτερ τάς ἱκεσίας, καί γενοῦ ἐν τῶ βίῳ κυβερνήτης σοφώτατος, ὡς ἔχων πλουσίας τάς ἐπιλάμψεις.
Ἐπίβλεψον, ἐν εὐμενείᾳ Πανύμνητε Θεοτόκε, ἐπί τήν ἐμήν χαλεπήν τοῦ σώματος κάκωσιν, καί ἴασαι τῆς ψυχῆς μου τό ἄλγος.
Εἶτα ὁ ἱερεύς μνημονεύει δι᾿ οὕς ἡ Παράκλησις τελεῖται καί9 ψάλλομεν τό Κύριε ἐλέησον 12 φορές.
Ὁ Ἱερεύς: Ὅτι ἐλεήμων...Καί εὐθύς ψάλλομεν:
Κάθισμα Ἦχος Β΄ Πρεσβεία θερμή...
Ὡς φῶς τηλαυγές σοφέ ἡ πολιτεία σου, ἀνίσχον λαμπρῶς τόν κόσμον κατεφώτισεν, καί πιστούς κατηύφρανε· διά τοῦτο πάνσοφε πρόφθασον καί ἀπειλῆς ἐκ νόσων χαλεπῶν, ρῦσαι ἡμᾶς τῆ φωταυγείᾳ σου.
Ὠδή Δ΄ Εἰσακήκοα Κύριε.
Ἱεράρχα Γεννάδιε, ὡς ἐν παρρησίᾳ ἑστώς πρός Κύριον, τάς λιτάς ἡμῶν προσάγαγε, χάριν διαπορθμεύων ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.
Τά ἀπύλωτα στόματα τῶν αἱρετιζόντων τοῖς σοῖς διδάγμασι, φράξον πάνσοφε Γεννάδιε, ὡς τό πάλαι τοῖς Λατίνοις εἴργασαι.
Δόξα Πατρί...
Ἐν αὐλαῖς τοῦ Κυρίου σου, ὡς πεφυτευμένος ἐμυσταγώγησας, καί καρπόν πολύν δρεψάμενος, πλούτισον ἡμῶν ψυχάς μακάριε.
Καί νῦν...Θεοτοκίον
Παναμώμητε Δέσποινα, ἐπί σέ ἠλπίκαμεν καί βοῶμεν σοι· ἔτι πρέσβευε πρός Κύριον, λυτρωθῆναι νέφους ἀπογνώσεως.
Ὠδή Ε΄ Φώτισον ἡμᾶς.
Ὄντως ἀγαθέ, μετ᾿ ἀγγέλων συναρίθμιος ὤν, ταῖς φανοτάταις λιταῖς σου φώτισον, ἡμῶν καρδίας καί τόν νοῦν θεομακάριστε.
Γλώττῃ σου σοφέ, ὡς μαχαίρᾳ τῶν ἐχθρῶν ὀφρῦν, ὅλως συνέτριψας στήσας τρόπαιον, καί ὀρθοδόξως, τήν Ἐκκλησίαν καθοδήγησον.
Δόξα Πατρί...
Ὤφθης τοῖς πιστοῖς, ποιμενάρχης καί διδάσκαλος, ἀρχιερέων δέ ἀγλάϊσμα, ἐν ἀρεταῖς γάρ, διαλάμπων καί χρηστότητι.
Καί νῦν...Θεοτοκίον.
Κόπασον Σεμνή, Ἐκκλησίας τό κλυδώνιον, ταῖς εὐπροσδέκτοις σου δεήσεσι, πρός τόν Σωτῆρα, ὅν ἀσπόρως ἐσωμάτωσας.
Ὠδή ΣΤ΄ Τήν δέησιν.
Ἐνέωσας Ἐκκλησίας φρόνημα, καί ἐφρούρησας αὐτῆς τάς ἐπάλξεις, τῶν εὐσεβῶν ἐπεστήριξας ἦθος, Ὀρθοδοξίας τήν πίστιν ἐτράνωσας· διόπερ Γεννάδιε σοφέ, ἐξαιτοῦμεν χαρίτων σου πέλαγος.
Ὡς ἔχουσα, θησαυρόν ἀσύλητον, τῶν Λειψάνων σου τήν θήκην ἐν Σέρραις, ἡ τοῦ Προδρόμου Μονή ἔνθα τέλους, τοῦ μακαρίου ἐδέξω πανόλβιε, καυχᾶται καί σεμνοπρεπῶς, σοῦ τήν χάριν ἀρύεται ἅγιε.
Δόξα Πατρί...
Κατεύνασον, τρικυμίας τό μένος, ἐκ ψυχῶν ἐν ἁμαρτίαις ἐχόντων, καί ἀποκάθαρον ταύτας ἰσχύει, τῶν πρεσβειῶν σου Γεννάδιε ὅσιε· κατέχεις γάρ ἐν οὐρανοῖς, ἀδιάρρευστον χάριν καί εὔκλειαν.
Καί νῦν...Θεοτοκίον.
Τούς ἔχοντας, Ἀειπάρθενε Κόρη, προαιρέσεως θεόθεν χιτῶνα, μή διαλίπῃς φυλάττουσα τούτους, καί τῆ στολῆ μετανοίας ἐνδύουσα. Ὑπάρχεις γάρ διαπαντός, τῶν πιστῶν προστασίᾳ ἀσάλευτος.
Ἐπάκουσον, τῶν προστρεχόντων σοι Πάτερ τάς ἱκεσίας καί γενοῦ ἐν τῶ βίῳ κυβερνήτης σοφώτατος, ὡς ἔχων πλουσίας τάς ἐπιλάμψεις.
Ἐπίβλεψον, ἐν εὐμενείᾳ Πανύμνητε Θεοτόκε, ἐπί τήν ἐμήν χαλεπήν τοῦ σώματος κάκωσιν, καί ἴασαι τῆς ψυχῆς μου τό ἄλγος.
Ὁ ἱερεύς μνημονεύει ὡς δεδήλωται. Καί μετά τήν ἐκφώνησιν.
Κοντάκιον Ἦχος Β΄ Προστασία τῶν Χριστιανῶν.
Προστάτην θερμόν καί μέγαν ἀντιλήπτορα, κεκτημένοι σέ πρός τόν Θεόν ἐγνώκαμεν, ἱεράρχα Χριστοῦ Γεννάδιε πρεσβευτικῶς, ὑπέρ ἡμῶν ὡς ἑστηκώς, τῶ τοῦ Παντάνακτος Θεοῦ, Θρόνῳ ἀεί ἐπιβόησον· Δέξαι τάς ἱκεσίας, καί σπεῦσον ἐν τρικυμίαις, Παμβασιλεῦ τῶν οὐρανῶν, τῶν οἰκετῶν σου ἑκάστοτε.
ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΝ
Οἱ ἱερεῖς σου, Κύριε, ἐνδύσονται δικαιοσύνην καί οἱ ὅσιοί σου ἀγαλλιάσονται.
Στίχος: Καυχήσονται ὅσιοι ἐν δόξῃ καί ἀγαλλιάσονται ἐπί τῶν κοιτῶν αὐτῶν.
ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ
Δόξα...Ταῖς τοῦ Ἱεράρχου...
Καί νῦν...Ταῖς τῆς Θεοτόκου...
Στίχος: Ἐλέησόν με, ὁ Θεός...καί τό παρόν προσόμοιον.
Ἦχος πλα. Β΄ Ὅλην ἀποθέμενοι.
Σῶσον τούς προσπίπτοντας, ἐξ ἀλγηδόνων παντοίων, τῆ Σεμνῆ Εἰκόνι σου καί δακρύων ρεύμασι ἱκετεύοντας· ἅγιε πρόσδεξαι, τάς ἡμῶν δεήσεις καί δαιμόνων τά στρατεύματα, πόρρῳ ἐκδίωξον, τῶν παθῶν τήν ὀμίχλην ἀφάνισον, τῆ ρωστικῆ πρεσβείᾳ σου καί τῆ φωταυγείᾳ τῶν λόγων σου. Ἔχομέν σε μάκαρ, ἀκύμαντον λιμένα ἀρετῆς, καί ἀληθείας διδάσκαλον, πάσαις περιστάσεσι.
Ὠδή Ζ΄ Οἱ ἐκ τῆς Ἰουδαίας.
Ἐπιβράβευσον Πάτερ, διηνεκῶς ἡμῖν δαψίλειαν χάριτος, κρατεῖν τάς παραδόσεις, τῆς θείας εὐσεβείας, ἧς ὑπέρμαχος γέγονας ἐξοστρακίσας δεινῶς, τούς ὄφεις ἀσεβείας.
Ἐλλαμφθείς Θεοφόρε, θεουργικῆ δυνάμει τοῦ Θείου Πνεύματος, προστάτης ἀνεδείχθης, λαοῦ κεκακωμένου τῆς ἁλώσει τῆς Πόλεως· γενοῦ καί νῦν συμπαθῶς ἀκέστωρ τῶν νοσούντων.
Δόξα Πατρί...
Τήν Λατίνων μανίαν, ὡς ἀντίθεον ρῆμα σοφέ ἀπέδειξας, ἀπτόητος διαμείνας, προέκρινας φυγεῖν τε ἤ προδῶσαι τά πάτρια· διό ὡς πύργος ἡμῖν τῆς πίστεως ἐφάνης.
Καί νῦν...Θεοτοκίον.
Ἐν ἱδρῶσι καί κόποις, τά οὐράνια κέκτηνται Μητροπάρθενε, ἐν δάκρυσι καρδίας, καθαίρονται τά πάθη, τῆ θερμῆ προστασίᾳ σου· ὅθεν Κυρίᾳ Ἁγνή, προσάγαγε δεήσεις.
Ὠδή Η΄ Τόν Βασιλέα.
Τοῖς τῶν ὁσίων, ἱεραρχῶν τε χορείαις, συνευφραίνει τῶ πνεύματι μάκαρ, καί ἐξαποστέλλεις, βροτοῖς πταισμάτων λύσιν.
Τείχισον Πάτερ, τῆ εὐφραδείᾳ τῶν λόγων Ἐκκλησίας σύστημα δογμάτων, καί τούς κακοδόξους, κατάβαλε ἀτρέπτως.
Εὐλογοῦμεν Πατέρα, Υἱόν καί Ἅγιον Πνεῦμα, τόν Κύριον ὑμνοῦμεν.
Πρόστηθι ὅθεν, ἐπιλαβόμενος Πάτερ, τῆ χειρί σου ἡμᾶς δεδοικότας, ἐν τῆ ἀποφεύκτῳ τῆς Κρίσεως ἡμέρᾳ.
Καί νῦν...Θεοτοκίον.
Ἀνυποστόλως, ἐνατενίζων σε Μῆτερ, ἐξαιτοῦμαι χάριτος ἰάσεις, ἵνα γεγηθότως, ὑμνῶ σε εἰς αἰῶνας.
Ὠδή Θ΄ Κυρίως Θεοτόκον
Ἀπάλλαξόν με Πάτερ, ἐχθρῶν κακουργίας, καί συνειδότος κατεύνασον κλύδωνα· ἔχεις Θεῶ παρρησίαν καί χάριν ἄφθονον.
Τοῖς ἄνω ὠκειώθης, μισήσας ἐνθέως, τῆς χαμερποῦς βιοτῆς τό εὐφρόσυνον· διό ἡμᾶς μιμητάς σου ποίησον Ἅγιε.
Δόξα Πατρί...
Χριστοῦ τήν Ἐκκλησίαν, καθόπλισον παμμάκαρ, τῆ πανοπλίᾳ σοφῶν διδαγμάτων σου, τούς δ᾿ ἐν Αὐτῆ εἰσιόντας σκέπε καί φύλαττε.
Καί νῦν..Θεοτοκίον.
Ἐν θρόνῳ παρεστῶσα, τοῦ Παμβασιλέως, σύν τοῖς ὁμίλοις δικαίων ὁσίων τε, ἐπιλαβοῦ τῆς σῆς ποίμνης, λιταῖς σου Πάναγνε.
Καί εὐθύς τό Ἄξιόν ἐστιν...Καί θυμιᾶ ὁ ἱερεύς τό Θυσιαστήριον κλαί τόν Λαόν,οἱ Ψάλται ψάλλουσιν τά παρόντα μεγαλυνάρια
Τόν τῆς Ἐκκλησίας ὑφηγητήν, μύστην καί φωστῆρα, καλλονήν τῶν ἱεραρχῶν, ὑμνήσωμεν ἀξίως, Γεννάδιον τόν μέγαν, ὡς φύλακα δογμάτων ἀμώμου πίστεως.
Δεῦτε εὐφημήσωμεν εὐλαβῶς, Γεννάδιον πάντες, τόν δοξάσαντα ἐπί γῆς, λόγοις θεοσόφοις καί ἔργοις τόν Σωτῆρα καί πλάνην καθελόντα τήν λατινόφρονα.
Τόν ἐν πατριάρχαις θεοειδῆ, μύστην τοῦ Δεσπότου, καί ὁσίων τόν ἀσκητήν, στίφη ὀρθοδόξων, τιμήσωμεν ἐν ὕμνοις, δεόμενοι ἐκπέμπειν ἡμῖν τάς χάριτας.
Κωνσταντινουπόλεως τόν σοφόν, Ἔφορον τιμῶντες, καί ἀγῶνας αὐτοῦ πιστοί, οὕς διά τήν πίστιν ἐξήγαγεν ἐνδόξως, προσάξωμεν Κυρίῳ Θεῶ τήν εὔκλειαν.
Χαῖρε καί ἀγάλλου καί σύ Μονή, τοῦ Θείου Προδρόμου, ἡ ἐν Σέρραις τόν τηλαυγῆ, ἔχουσα ἀστέρα, Γεννάδιον τόν μέγαν, ὅς ἔλαμψε τῶ κόσμῳ χρυσέοις ρήμασι.
Τῶν Ἀρχιερέων τήν καλλονήν, καί τῆς Ἐκκλησίας , ἐγκαλλώπισμα ἱερόν, καί ἡμῶν τῶν πάνυ, ἁμαρτωλῶν ἱκέτην, Γεννάδιον τόν Θεῖον ὕμνοις τιμήσωμεν.
Πᾶσαι τῶν ἀγγέλων αἱ στρατιαί, Πρόδρομε Κυρίου, Ἀποστόλων ἡ Δωδεκάς, οἱ Ἅγιοι Πάντες μετά τῆς Θεοτόκου, ποιήσατε πρεσβείαν εἰς τό σωθῆναι ἡμᾶς.
Εἶτα τό τρισάγιον. Ὅτι σοῦ ἐστιν...Καί τά τροπάρια.
Ἦχος Πλ.Α΄Τόν Συνάναρχον Λόγον.
Ὀρθοδόξων δογμάτων τόν θεοκήρυκα, καί ἀσάλευτον πύργον ἐν ἀγωνίσμασι, τῆς Βασιλίδος τό στερρόν καί θεῖον ἔρεισμα, δι᾿ οὗ ἐστήρικται λαός, ὑποδούλων Ἀδελφῶν καί πίστις ἐκραταιώθη, Γεννάδιον εὐφημοῦμεν, τόν πατριάρχην καί διδάσκαλον.
ΚΟΝΤΑΚΙΟΝ
Ἦχος Α΄Τόν Τάφον σου Σωτήρ.
Διήνυσας σοφέ, Ἱεράρχα Κυρίου, τόν βίον ἐπί γῆς, προσπαλαίων ποικίλοις, ἀγῶσι τῆς πίστεως, τῆ τοῦ Πνεύματος χάριτι, καί ἐκράτυνας σύν τῶ προέδρῳ Ἐφέσου, πίστιν ἄσπιλον, δι᾿ ἧς σωζόμεθα πάντες, Χριστόν μεγαλύνοντες.
Ἐν τῆ ἀπολύσει ψάλλομεν τά παρόντα Τροπάρια-Προσόμοια.
Ἦχος Β΄ Ὅτε ἐκ τοῦ ξύλου...
Πάντες προσκυνοῦντες εὐλαβῶς, τήν σεπτήν Εἰκόνα σου Πάτερ, ἐν στεναγμοῖς γοεροῖς, πρόφθασον δεόμεθα τῆ μεσιτείᾳ σου, ἐν χειμῶνι τῆς πίστεως, ἠθῶν τῆ σκοτίᾳ, ἐν πελάγει θλίψεων προσεληλύθαμεν. Ὅμως ἠλπικότες τῆ σκέπῃ τῆς θεοπειθοῦς σου πρεσβείας, σέ φρουρόν καί ρύστην προβαλλόμεθα.
Ἕτερον. Ὅμοιον
Δεῦτε Ὀρθοδόξων ἡ πληθύς, τούς φαεινοτάτους φωστῆρας, τῆς Ἐκκλησίας Χριστοῦ, ὕμνοις ἀναμέλψωμεν, θεῖον Γεννάδιον, ἱεράρχην θεόληπτον, ὁμοῦ προμαχοῦντα, ἐν ἑτέροις ἔτεσι, τόν Ἀθανάσιον. Τούτους, τούς σοφούς θεολόγους, καί τῶν θεομάχων πελέκεις, ἔχομεν ἱκέτας πρός τόν Κύριον.
ΕΓΚΩΜΙΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΓΙΟΝ ΚΑΙ ΘΕΟΦΟΡΟΝ ΓΕΝΝΑΔΙΟΝ ΤΟΝ Β΄ ΣΧΟΛΑΡΙΟΝ
Στάσις Α΄ Ἦχος Πλ. Μακαρίζομέν σε...
Μακαρίζομέν σε, Ἱεράρχα Χριστοῦ, ὡς χρυσοῦν τῆς Ἐκκλησίας διάδημα, καί σοφίας καταγώγιον τερπνόν.
Μακαρίζομέν σε, τῶν πιστῶν ὁ χορός, καί ἀγγέλων ἡλιόμορφα τάγματα, ὦ Γεννάδιε τῆς Πόλεως Ποιμήν.
Ἡ ἀκροστιχίς κατ᾿ ἀλφάβητον
Ἄσμασιν ἐνθέοις, ἀνυμνῆσαι ποθῶν, τά λαμπρά σου κατορθώματα πάνσοφε, νῦν καταύγασον τόν νοῦν μου νοητῶς.
Βήματι Δεσπότου, παρεστώς ἀκλινῶς, ὡς μετέχων τῆς ἀρρήτου ἐλλάμψεως, ἐπικάμφθητι πρεσβείαις σου ἡμῖν.
Γόνος ἐξ ἀνθρώπων, κοσμηθέντων λαμπρῶς, εὐσεβείᾳ καί σεπταῖς παραδόσεσιν, ὤφθης ὄντως καί δοχεῖον ἀρετῶν.
Δύναμις ὑψόθεν, ἐπί σέ θεϊκή, κατευθύνει σου τάς τρίβους ἑκάστοτε, καί προκόπτεις ἐν παιδείᾳ καί νοΐ.
Ἔρεισμα καί σκέπη, μυστολέκτην σοφόν, ὁ Χριστός τόν τῆς Ἐφέσου ποιμάντορα, ἐδωρήσατο καί τεῖχος ἀσφαλές.
Ζήλῳ ἀληθείας, καί δογμάτων ὀρθῶν, ὡς ἐπάξιος τοῦ Μάρκου διάδοχος, κατετρόπωσας Λατίνων μηχανάς.
Ἤνυσας θεόφρον, ἀσαλεύτῳ νοΐ, ἀνιοῦσαν ὁδόν καί κατηύγασας, συγγραμμάτων μελιρρύτοις διδαχαῖς.
Θεολόγῳ γλώττῃ, τῶν Λατίνων ὀφρῦν, ἐταπείνωσας παμμάκαρ Γεννάδιε, ἐν Φερράρᾳ σύν τῶ Μάρκῳ καί λοιποῖς.
Ἱεράρχης μέγας, καί προστάτης θερμός, τῶν Ἑλλήνων ὑποδούλων καί πρόμαχος, ἀνεδείχθης Ἐκκλησίας φωτεινός.
Κωνσταντίνου Πόλει, πατριάρχης ὀφθείς, τῶν πενήτων ἀδελφῶν παμμακάριστε,, καθωδήγησας τό ποίμνιον σοφῶς.
Λόγοις θεοπνεύστοις, παρρησίᾳ πολλῆ, ἀπεκάλυψας τοῦ πάπα κακόνοιαν, καί συνέτριψας δυσσέβειαν αὐτοῦ.
Μέγας θεοκῆρυξ, ἐπεφάνης σοφέ, ὅτε Πόλις βασιλεύουσα ἔπιπτε, κατά κράτος ἀπιστούντων ταῖς χερσί.
Νέος Ζοροβάβελ, καί σωτήρ τοῦ λαοῦ, ἐν ἡμέραις χαλεπαῖς ἀναδέδειξαι, ὦ Γεννάδιε πολύφωτε ἀστήρ.
Ξίφει καί δρεπάνῃ, θεοσόφῳ γραφῶν, ἐναπέπνιξας λεόντων φρυάγματα, καί ἐτράνωσας τό δόγμα σθεναρῶς.
Οὐρανοῦ ταῖς πύλαις, εἰσελθών εὐκλεῶς, ἱεράρχαις καί προφήταις ἠρίθμησαι, ἀπολαύων τῶν Χριστοῦ μαρμαρυγῶν.
Πάντες οἱ Κυρίου, εὐσεβεῖς ἐρασταί, συγκληθήτωσαν δοξάσαι τόν πάνσεπτον, πατριάρχην καί σοφόν καθηγητήν.
Ρήτωρ Ἐκκλησίας, καί φωστήρ φαεινέ, καταλάμπρυνον ἡμᾶς σοῖς διδάγμασιν, ὡς τοῦ Πνεύματος ὑπάρχων κοινωνός.
Σήμερον γεραίρει, καί σκιρτᾶ ὁ λαός, ὀρθοδόξων Χριστιανῶν παναοίδιμε, ὅτι κέκτηταί σε πρέσβυν δυνατόν.
Τείχισον εὐχαῖς σου, τούς δοξάζοντας σε, καί τό ἔλεος Θεοῦ νῦν ἐπίχεε, εὐπροσδέκτοις σου δεήσεσι σοφέ.
Ὕμνος ἐξ ἀνθρώπων, εὐφημῆσαι χρεών, ὅτι γίγας ἐν πολέμοις τῶ πνεύματι, ἐπεφάνης καί Λατίνων τυραννίς.
Φαίνεις πανενδόξως, ἀρετῶν τῶ φωτί, καί πυρσεύμασιν ἐνθέων δογμάτων σου, ἐν Ἑσπέρᾳ ὄντως καί Ἀνατολῆ.
Χάρις χείλεσί σου, ἐξεχύθη ἐν γῆ, κατευφραίνουσα πιστῶν τά συστήματα, καί συντρίβουσα τήν δόξαν Παπικῶν.
Δόξα Πατρί...
Ψαλμικῶς γεραίρω, τούς ἀγῶνας δι᾿ ὧν, ἐματαίωσας τούς ὅρους ἀήττητε, τῆς συνόδου Φλωρεντίας κραταιῶς.
Καί νῦν...Θεοτοκίον.
Ὡσσανά βοῶμεν, τῶ Ὑἱῶ σου Ἁγνή, ὅτι γέγονεν ἐκ σοῦ τοῖς πιστεύουσιν, ὁ Σωτήρ καί ἡ Αἰώνιος Ζωή.
ΣΤΑΣΙΣ Β΄ Ἦχος πλ. α΄ Ἄξιόν ἐστιν
Ἄξιόν ἐστιν, μεγαλύνειν σε τόν πατριάρχην, Κωνσταντινουπόλεως ἔφορον, καί προστάτην Ὀρθοδόξων ἀσφαλῆ.
Ἄξιόν ἐστιν, φιλεόρτων καί πιστῶν χορεῖαι, ἄσμασιν ἐνθέοις τιμήσωμεν, τόν θεόβρυτον σοφίας ποταμόν.
Ἀκροστιχίς ἐκ τῶν ἀρχικῶν γραμμάτων τῆς Στάσεως
Δένδρον φυτευθέν, ταῖς ροαῖς ὑδάτων τῆς σοφίας, ἤνθησας καρπόν πολυπλάσιον, καί προχέεις τοῖς αἰτοῦσι σε πιστῶς.
Ἅγιε Θεοῦ, ἐπιβράβευσον ταῖς σαῖς πρεσβείαις, τούς ἐπικαλοῦντας σόν ὄνομα, καί τοῖς πᾶσι μετανοίας τόν καιρόν.
Μέγαν θησαυρόν, ἡ Ἑλλάς ἐν τῆ Μονῆ Προδρόμου, τῶν Σερρῶν τά Λείψανα κέκτηται, ἔνθα εἴληφας τοῦ βίου τελευτήν.
Ἀγλαοφανῶς, γηθομένη τοῦ Χριστοῦ ἡ ποίμνη, προσκυνεῖ εἰκόνα τήν πάντιμον, ἧς χαρίτων ἐπιδόσεις ἐξαιτεῖ.
Σκέπασον ἡμᾶς, θεοπρόβλητε φωστήρ τῆς ἀληθείας, τῆ εὐσθενεστάτῃ πρεσβείᾳ σου, καί κατεύνασον τόν σάλον τῶν παθῶν.
Καύχημα ἡμῶν, ἐν ἐσχάταις ταῖς ἡμέραις, ὤφθης καί θεοπρεπές ἐνδιαίτημα, τῆς τοῦ Πνεύματος σοφίας καί ζωῆς.
Ἥδομαι βοᾶν, σοῦ τά τρόπαια ἅπερ ἐν Δύσει, ἔστησας σύν Μάρκῳ θεόφρονι, καί διέλυσας τοῦ πάπα τάς ὁρμάς.
Νέος Μωϋσῆς, ἐπεφάνης Γεννάδιε Πάτερ, ἄγων τόν λαόν πρός τήν ἔξοδον, ἐκ δουλείας τοῦ Μωάμεθ χαλεποῦς.
Ὅλος ἄκακος, ἀνεπίληπτος ἐγνώσθης μάκαρ, σώφρων ἐγκρατής καί νηφάλιος, διό ἔτυχες τῶν θείων ἀμοιβῶν.
Σχῆμα ταπεινόν, ἐνδυθείς καί ἡσυχίαν εἵλου, φεύγων φαινομένων τό ἄστατον, καί φροντίδας ἐπικήρων ἀγαθῶν.
Ὕμνοις καί ὠδαῖς, ἐμελούργησας Ἁγίων μνήμας, λόγους θεοπνεύστους πρός Κύριον, καί Παρθένον ἐπαφῆκας ἐν ἡμῖν.
Μέμνησο ἡμῶν, εὐφημούντων σε θεόφρον Πάτερ, ταῖς πρός τόν Σωτῆρα ἐντεύξεσι, καί ἐκλύτρωσαι ἡμᾶς ἐκ συμφορῶν.
Νεύσει κρείττονι, ὑπερήρθης τῶν ἐνύλων μάκαρ, καί σαρκός ἐνέκρωσας φρόνημα, ὑποτάξας τῶ τοῦ Πνεύματος ζυγῶ.
Εὔφρανας ἡμᾶς, ταῖς τοῦ Πνεύματος θείαις ἀκτῖσι, καί φωταγωγῶν νῦν τά πέρατα, κατά χρέος σέ δοξάζομεν σοφέ.
Ἴσος τῶ Πατρί, ὁ Υἱός καί Θεῖον Πνεῦμα, ἔφης Εἷς Θεός καί Τρία τά Πρόσωπα, ὡς παρέλαβας ἐδίδαξας ἡμᾶς.
Σχῆμα οὐ χωροῦν, ἐν νοΐ τῶ ἀνθρωπίνῳ ὅλως, τό τῆς Τρισηλίου θεότητος, ἀλλά πίστει ἔφης ἔσται προσιτόν.
Ἔλεξας ὀρθῶς, ὡς ἑπόμενος τῶν Διδασκάλων, Πνεύματος Ἁγίου ἐκπόρευσιν, ἐκ Πατρός καί δι᾿ Υἱοῦ ἀποσταλέν.
Θέμενος σαυτόν, ὡς θυσίαν τῶ Θεῶ τρισμάκαρ, γέγονας ἐπάξιον ὄργανον, τῆς Προνοίας ἐν δουλείᾳ τῶν πιστῶν.
Ἔλυσας σοφέ, ὀχυρώματα αἱρετιζόντων, τῆ θεοπροβλήτῳ δυνάμει σου, καί ἐφαύλισας δοξάρια μωρῶν.
Ὄμβρος καταβάς, οὐρανοῦ ἐν ταῖς καρδίαις πάντων, τά θεοφεγγῆ σου προστάγματα, κατευθύνοντα πρός τ᾿ ἄνω τούς λαούς.
Φίμωτρον ἐχθροῖς, ἡ τῆς γλώττης σου θεολογία, γέγονε καί ξῖφος ἀμφίστομον, ἀπελαύνουσα αὐτούς ἐν οἰμωγαῖς.
Ρήματος Θεοῦ, ὤφθης πράξει τε καί θεωρίᾳ, τέλειος διό ἐναπήστραψας, ὡς ποιμήν καί μοναχός ἐπί τῆς γῆς.
Δόξα Πατρί...
Οἶκον ἀρετῶν, τῶν τοῦ Πνεύματος Τριάς Ἁγία, δεῖξον με πρεσβείαις θεράποντος, Γενναδίου πατριάρχου τοῦ σεπτοῦ.
Καί νῦν... Θεοτοκίον.
Νέμεις Ἄχραντε τοῖς προστρέχουσί σε ἐν ἀνάγκαις, πλοῦτον εὐσεβείας ἀσύλητον, δι᾿ οὗ δρέπονται τήν ἄληκτον ζωήν.
Στάσις Γ΄ Ἦχος Γ΄ Αἱ γενεαί πᾶσαι.
Αἱ γενεαί πᾶσαι, τόν μέγαν πατριάρχην, ὑμνήτωσαν προφρόνως.
Αἱ γενεαί πᾶσαι, διδάσκαλον τοῦ Λόγου, ὑμνήσωμεν ἐνθέως.
Ἀκροστιχίς: Γεννάδιος φαιδρῶς ὑμνείσθω.
Γέρας Ὀρθοδόξων, ἐφάνης ποιμενάρχα, ἐν πράξεσιν ἐνθέοις.
Ἔφθης ἐν λιμένι, ὁσίων καί δικαίων, πλουτῶν ἐν θεωρίαις.
Νέος ἐν τῶ ζήλῳ, Ἠλίας ἐπεφάνης, ἐν πίστει ἀσαλεύτῳ.
Νίκην ἐκομίσω, ἡμῖν τοῖς Ὀρθοδόξοις, τῆς πίστεως ἀγῶσιν.
Ἆρον καταιγίδας, παθῶν καί ἀλγηδόνων, ἡμῶν τῆ σῆ δεήσει.
Δέξαι παρακλήσεις, ἡμῶν ἐπιβοώντων, τήν σήν ἐπιστασίαν.
Ἴσος τοῖς πατράσι, τοῖς προγενεστέροις, ἐφάνης θεοφόρε.
Ὅλος ἐνεπλήσθης, μαρμαρυγαῖς τοῦ Λόγου, καί ἤστραψας τοῖς πᾶσι.
Στόματι μαχαίρας, λογίων ἱερῶν σου, ἀπέκοψας Λατίνους.
Φθέγμασι πυρίνοις, στηρίζεις Ἐκκλησίαν, σύν πᾶσι τοῖς Ἁγίοις.
Ἀγάλλου καί εὐφραίνου, καί σύ Μονή Προδρόμου, ὡς ἔχουσα φωστῆρα.
Ἴδιον οὐδόλως, ἐκέκτησο ἐν βίῳ, εἰμή Θεόν τόν Ζῶντα.
Δῶρον ἐδωρίσω, θησαύρισμα Λειψάνων, δι᾿ ὧν σέ προσκυνοῦμεν.
Ρωννύμενος ὑψόθεν, λαοῦ ἐμπεριστάτου, ἐδείχθης ποιμενάρχης.
Ὡράϊσμα ποιμένων, καί Ἐκκλησίας τεῖχος, κεκτήμεθά σε μάκαρ.
Σεμνύνεται ἡ Πόλις Μεγάλου Κωνσταντίνου, σέ ἔχουσε προστάτην
Ὑψώθης τῶν φθαρέντων, σεμνῆ σου πολιτείᾳ, Γεννάδιε θεόφρον.
Μετέστης τῶν ἐνύλων, βιώσας ἐν ἀσκήσει, καί προσευχῆ συντόνῳ.
Νομίμως ἐπαυξήσας τό τάλαντον ἐπήρθης, τῆς γεηρῶν οὐσίας.
Ἑδραίωμα δογμάτων, καί πύργος εὐσεβείας, Γεννάδιος τιμάσθω.
Ἱδρῶσιν ἀκενώτοις, πληγάς τῶν ὑποδούλων, ἰάτρευσας παντοίας.
Σωρός τῶν σῶν Λειψάνων, βοᾶ ἀκαταπαύστως, τήν δόξαν σου ἐν πόλῳ.
Δόξα Πατρί...
Θεράπευσον θεότης, Τρισήλιε τά πάθη, πρεσβείαις Γενναδίου.
Καί νῦν...Θεοτοκίον.
Ὠδαῖς τήν Θεοτόκον, ὑμνήσωμεν ἀσμένως, ὡς πρέσβειραν τοῦ κόσμου.
ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΓΕΝΝΑΔΙΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΑΡΙΟΥ, ΠΡΩΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΛΩΣΙΝ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΔΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ
Εὐλόγησον Πάτερ!
Ὁ μέγας οὖτος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας πρόμαχος καί ἀγωνιστής τῆς διαφυλάξεως τῶν δογμάτων τῆς ἀληθείας, πατρίδα μέν εἶχε τήν Βασιλίδα τῶν πόλεων, ὁ δέ πατήρ του ἦτο εἰς τήν καταγωγήν θεσσαλός καί εἶχε μετοικίσει εἰς τήν Κων/λιν. Συμφώνως πρός διαφόρους σαφεῖς ὑπολογισμούς ἐξαγομένους ἐκ τῶν συγγραμμάτων του καί ἐκ τῆς γεννήσεως ἄλλων ἐπιφανῶν προσώπων, ἐξάγεται τό συμπέρασμα ὅτι ἐγεννήθη περί τό 1400 ἀπό Χριστοῦ. Οἱ γονεῖς του ἦσαν εὐσεβεῖς καί ἠγάπων τόν Θεόν, διό καί ὁ παῖς Γεώργιος τότε, κατά κόσμον καλούμενος, ἀνεπτύχθη εἰς πνευματικόν περιβάλλον καί προήχθη ταχέως εἰς τάς ἐκκλησιαστικάς καί κοινωνικάς ἐνασχολήσεις.
Ἐκτός τῶν ἰδικῶν του φυσικῶν καί ἐπικτήτων προσόντων του, συνετέλεσεν ἐπί πλέον καί ἡ ὑψηλή κοινωνική θέσις τοῦ πατρός του, ὥστε ὁ εὐσεβής καί δραστήριος νέος νά δημιουργήση φιλίας καί γνωριμίας μέ ὑψηλά ἱστάμενα πρόσωπα τῆς αὐτοκρατορικῆς αὐλῆς καί δή μετά τῶν υἱῶν τοῦ αὐτοκράτορος Μανουήλ Παλαιολόγου. Ἀποδίδει ὁ ἴδιος ὁ Ἅγιος εἰς θείαν οἰκονομίαν τό γεγονός ὅτι ἐκ νεαρᾶς ἡλικίας δέν συνήντησε εἰς τήν ζωήν του δυσκολίας μέ συνέπεια ἡ εὐπραγία αὐτή καί ἡ εὔνοια τῶν πραγμάτων νά διεγείρουν τόν φθόνον καί τόν δόλον εἰς πρόσωπα τοῦ περιβάλλοντός του.
Ὁ ἴδιος εἰς τά Ἅπαντά του ἐπαινεῖ τήν ἀρετήν τῶν γονέων του ὡς ἑξῆς: "Ὁ πατήρ μου, γράφει, ἦτο ὁ θεοσεβέστερος ὅλων τῶν ἀνθρώπων, τούς ὁποίους ἐγνώρισα εἰς τήν ζωήν μου, ἡ δέ μήτηρ μου δέν διέφερεν εἰς τήν ἁγιότητα ἀπό τάς ἐξυμνουμένας ὑπό τῆς Ἐκκλησίας ἁγίας γυναῖκας".
Ἡ ἐποχή στήν ὁποίαν ζῆ καί καταρτίζεται ὁ νεαρός Γεώργιος εἶναι ἰδιαιτέρως δύσκολος καί προβληματική. Πανταχόθεν ἐφαίνοντο καθαρῶς τά συμπτώματα τῆς ὀντολογικῆς καί πνευματικῆς καταπτώσεως μιᾶς αὐτοκρατορίας, ἡ ὁποία ἐπί χίλια ἔτη ἐποδηγέτησε πολιτικῶς τήν ἀνθρωπότητα καί διέδωσε τό φῶς τῆς Ὀρθοδοξίας εἰς πολλούς λαούς καί χώρας.
Πολλοί ἐκ τῶν πλουσίων καί λογίων ἀντιλαμβανόμενοι τήν ὅσον οὕπω πτῶσιν τῆς αὐτοκρατορίας ἐκ τῶν θανασίμων πληγμάτων ὑπό ἐσωτερικῶν καί ἐξωτερικῶν ἐχθρῶν, ἐγκατέλειπον τήν γενέτειράν των μεταβαίνοντες εἰς τήν Δύσιν πρός ἐξασφάλισιν ἀνέτου καί ἀκινδύνου ἐγκαταβιώσεως.
Ὅλοι ἐγνώριζον, γράφει, ὅτι δέν ἐπρόκειτο νά ἀνθέξη ἐπί πολύ ἡ Πατρίς, διότι ἡ μέν δύναμις τῶν ἐχθρῶν ηὐξάνετο, ἡ δέ Πόλις εἶχεν ἀπογυμνωθῆ πάσης ἰσχύος καί τά πάντα ἐν αὐτῆ εἶχον φθάσει εἰς ἔσχατον γῆρας. Μόνον τό ἔτος τῆς μελλούσης πτώσεως δέν ἦτο εἰσέτι γνωστόν. Καυχᾶται διότι κατάγεται ἐκ τοιούτου ἐνδόξου ἑλληνικοῦ γένους καί στενοχωρεῖται διά τό κατάντημά του. Ἰδού τί γράφει: "Ἀλλ᾿ ἄγχομαι δεινῶς ἐπί τῶ τοῦ γένους ὀλέθρῳ· γένους ὅ ἐπί τῆς γῆς τό κάλλιστον ἦν, ἐν σοφίᾳ διαλάμπον, φρονήσει τεθηλός, εὐνομίαις ἀνθοῦν, καλοῖς πᾶσι κατάκομον. Τίς οὐχ ὁμολογεῖ βελτίστους Ἕλληνας ἀνθρώπων πάντων γενέσθαι; Τίς οὐ πειρᾶται πρός αὐτούς ἀναφέρειν ἕν τοῖς συνοῦσιν καλοῖς κἄν Ἰταλός κἄν βάρβαρος ἦ; ".
Κατά τούς τελευταίους χρόνους ἡ Βασιλεύουσα ἦτο πτωχή καί κατά τό πλεῖστον ἀκατοίκητος. Ἔζη διαρκῶς μέ τόν φόβον τῆς ἐξωτερικῆς ἀπειλῆς, γυμνή τῆς ἐξυμνουμένης ὑφ᾿ ὅλων ὑλικῆς καί πνευματικῆς περιουσίας. Τά ἐκπαιδευτήρια εἶχον τά περισσότερα κλείσει καί ἡ φιλοτιμία διά τήν μόρφωσιν ἦτο ἐσβεσμένη, διότι ἐντός τοῦ μετεώρου καί τῆς ἀβεβαίας αὐτῆς καταστάσεως, οἱ πάντες ἐφρόντιζον διά τήν ἐξασφάλισιν τοῦ ἐπιουσίου ἄρτου. Ὑπό τοιαύτας συνθῆκας ἐκπαιδεύσεως ἤρχισεν ὁ νέος σπουδαστής Γεώργιος τάς σπουδάς του.
Ἕνεκα ἐλλείψεως ἐπιφανῶν διδασκάλων καί ἡγετῶν, μετά τά στοιχειώδη μαθήματα, ἠσχολήθη κατ᾿ ἰδίαν μέ τήν μελέτην τῶν ἐπιστημῶν. Ἦτο δηλ. αὐτοδίδακτος κατά τό πλεῖστον καί εἰς τοῦτο τόν ἐβοήθησαν αἱ φυσικαί του καταβολαί. Ἀνεφωδιάσθη ἀνέτως μέ πλούσιο καί ποικίλο ἐπιστημονικόν ὑλικόν περισσότερον ἴσως ἀπό τό παρεχόμενον εἰς τάς διαφόρους μορφωτικάς σχολάς. Ἠσχολήθη μέ τήν ποίησιν καί τήν ρητορικήν. Ὕστερον καταληφθείς ὑπό τοῦ σφοδροῦ ἔρωτος τῆς φιλοσοφίας, ὑπεμνημάτισε ἔργα παλαιῶν κλασσικῶν φιλοσόφων καί συγγραφέων, ὡς τοῦ Ἀριστοτέλους καί ἄλλων. Μέ πολύν ζῆλον ἐπεδόθη εἰς τήν ἐκμάθησιν τῆς λατινικῆς γλώσσης, σκοπεύων οὕτω νά γνωρίσῃ ἐπακριβῶς τά αἴτια τοῦ χωρισμοῦ καί τῆς ἀποξενώσεως τῶν δύο Ἐκκλησιῶν. Παραλλήλως μετέφρασε ἐκ τῆς λατινικῆς εἰς τήν Ἑλληνικήν ὀγκώδη ἔργα τοῦ δυτικοῦ θεολόγου Θωμᾶ Ἀκινάτου καί ἄλλων συγγραφέων, τά ὁποῖα καί συνέκρινεν πρός τήν παράδοσιν τῶν Πατέρων τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἐκμάθησις τῆς λατινικῆς γλώσσης κατέστη βραδύτερον εἰς τούς σκληρούς περί τήν πίστιν θεολογικούς ἀγῶνας, ἀπαραίτητον ὄργανον συννενοήσεως καί ἐπιτυχοῦς ἀποκρούσεως τῶν παπικῶν καινοτομιῶν.
Νέος ἔτι ὤν συνεδέθη δι᾿ ἰσχυροῦ πνευματικοῦ δεσμοῦ μετά τοῦ ἁγίου Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ καί διά φιλικοῦ δεσμοῦ μετά τοῦ μητροπολίτου Νικαίας Βησσαρίωνος, συσπουδαστού του, ὁ ὁποῖος καί τόν ἐγκατέλειψεν, προσχωρήσας μετά τήν σύνοδον Φερράρας-Φλωρεντίας εἰς τούς Λατίνους.
Εἰς τόν θεολογικόν χῶρον κατέκτησαν τήν καρδίαν τοῦ νέου σπουδαστοῦ δύο μεγάλαι προσωπικότητες, ἡ τοῦ αὐτοκράτορος Μανουήλ Παλαιολόγου καί τοῦ μοναχοῦ Ἰωσήφ Βρυενίου. Ἀμφότεροι ἦσαν προσηλωμένοι εἰς τήν πατρώαν διδασκαλίαν καί εὐσέβειαν οὐδέποτε ὑποχωρήσαντες εἰς θέματα πίστεως. Ὁ Ἰωσήφ Βρυένιος ὑπῆρξε πνευματικός χειραγωγός τοῦ ἁγίου Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ καί οὗτος ἦτο πνευματικός διδάσκαλος καί πατήρ τοῦ ἁγίου Γενναδίου. Τῶν δύο τελευταίων ἦτο ἐπίσης διδάσκαλος καί ὁ Συληβρίας Ἰγνάτιος, ὁ ὁποῖος ἐπέδρασε πολύ εἰς τήν θεολογικήν συγκρότησιν τῶν μαθητῶν του βάσει τῆς ἐπισήμου θεολογικῆς γραμμῆς τοῦ αὐτοκράτορος Μανουήλ καί τῆς Ἐκκλησίας.
Ὑψίστης πνευματικῆς ἀκτινοβολίας προσωπικότης, κατάλληλος διά τήν ἀνάληψιν τῆς ἡγεσίας τῶν Ὀρθοδόξων κατά τῶν Παπικῶν καινοτομιῶν ὑπῆρξεν ὁ ἀνωτέρω μνημονευθείς μητροπολίτης Ἐφέσου ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός παρά τούς πόδας τοῦ ὁποίου ἐμαθήτευσεν ὡς πνευματικός υἱός καί φίλος ὁ νεαρός τότε Γεώργιος Σχολάριος. Μεταξύ τῶν δύο τούτων ὑπῆρξεν ἀπόλυτος ψυχική ἐπικοινωνία. Ὁ πνευματικός πατήρ καί διδάσκαλος διέβλεπε τάς ἱκανότητας καί ἀρετάς τοῦ μαθητοῦ του καί ἐφρόντισε νά τόν προετοιμάση, ὥστε, ἐάν χρειασθῆ, νά τόν διαδεχθῆ εἰς τούς θεολογικούς ἀγῶνας κατά τάς κρισίμους ἐκείνας περιστάσεις.
Ὁ εὐφυής σπουδαστής Γεώργιος ἔχων ζῆλον τῆς παιδείας ἀνεδείχθη σοφός διδάσκαλος τῆς κλονιζομένης πατρίδος του καί δέν ἔπαυσε ποτέ νά διδάσκῃ εἴτε εἰς τήν ἰδιωτικήν του σχολήν, εἴτε εἰς τό βῆμα τοῦ δικαστηρίου, εἴτε εἰς τήν αἴθουσα τῶν ἀνακτόρων, εἴτε εἰς τόν ἄμβωνα τῆς Ἐκκλησίας. Εἶχε τό χάρισμα ἐκ φύσεως τῆς διδασκαλίας, διό καί εἰς χειρογράφους κώδικας χαρακτηρίζεται ὡς σοφώτατος, λογιώτατος καί φιλοσοφώτατος διδάσκαλος. Εἰς τήν ἰδιωτικήν του σχολήν ἐδίδασκε Γραμματικήν, Ρητορικήν, Φιλοσοφίαν καί θεολογίαν. Ἀπέδιδε τά χαρίσματα καί τάς ἱκανότητάς του εἰς τήν ἐνίσχυσιν τῆς θείας Χάριτος καί σημεῖον τῆς ταπεινο-φροσύνης του ἦτο ὅτι, συνεβούλευε πολλάκις τούς προσερχομένους πρός αὐτόν διά μαθήτευσιν νά ἐμπιστευθοῦν τούς ἑαυτούς των εἰς ἄλλους διδασκάλους, ἄν καί ὑπερεῖχεν πολλῶν ἐξ αὐτῶν. Ὑπεχώρει δέ μόνον κατόπιν ἐπιμόνου στάσεώς των, ἔχων συνείδησιν ἔναντι κεκτημένου ἴσως ταλάντου διά τό ὁποῖο θά τοῦ ἐζήτει λόγον ὁ Θεός. Εἰς τόν Πνευματικόν του πατέρα καί διδάσκαλον ἅγιον Μᾶρκον τόν Εὐγενικόν ἔτρεφε ἀπροσμέτρητον σεβασμόν καί ἀφοσίωσιν καί ἐθεώρει ἑαυτόν ὡς ταπεινόν καί ἀνάξιον μαθητήν ἐκείνου ἄν καί ὑπῆρξεν ὁ ἴδιος διδάσκαλος μεγάλης ὁλκῆς.
Ὁ μέγας διδάσκαλος λοιπόν, Γεώργιος Σχολάριος, χωρίς νά ἐγκαταλείψη τήν ἰδιωτικήν του σχολήν, προσκαλεῖται εἰς τήν βασιλικήν αὐλήν καί καταλαμβάνει σπουδαίας διοικητικάς θέσεις. Γίνεται καθολικός σεκρετάριος (ἀρχιγραμματεύς, πρωτοσύμβουλος) τοῦ βασιλέως καί καθολικός Κριτής τῶν Ρωμαίων (πρόεδρος ἀνωτάτου δικαστηρίου), τάς ὁποίας θέσεις διατηρεῖ ἐπί πολλά ἔτη μέχρι τῆς εἰς μοναχόν κουρᾶς του, ἡ ὁποία ἐγένετο κατά τό ἔτος 1450. Ἀπό τῆς ἡλικίας τῶν 30 ἐτῶν εἶχεν ἀποφασίσει νά γίνη μοναχός. Ἠναγκάσθη ὅμως νά ἀναβάλη τήν πραγματποίησιν τῆς ὑποσχέσεώς του, διότι ἐπίστευε ὅτι ἡ διατήρησις τῶν θέσεών του θά ἦτο πρός ὄφελος τῆς Πόλεως καί τοῦ Γένους. Τήν θέσιν τοῦ ἐπισήμου διδασκάλου τῆς θεολογίας καί τοῦ Εὐαγγελίου τήν κατεῖχε μέχρι τότε ὁ μοναχός Ἰωσήφ Βρυένιος, τήν ὁποίαν ὕστερον ἀνέλαβεν ὁ διδάσκαλος Σχολάριος ἐκφωνῶν σπουδαίους θεολογικούς λόγους ἐπί δογματικῶν καί ἠθικῶν ζητημάτων. Ἐπίσης ἐκήρυττε ὡς λαϊκός ἱεροκῆρυξ ἐπ᾿ ἄμβωνος εἰς τάς Ἐκκλησίας τῆς Πόλεως καί τῶν περιχώρων χειραγωγῶν ὑπο βαθυτάτου αἰσθήματος εὐθύνης τόν λαόν εἰς τά θεολογικά καί ἠθικά ζητήματα.
Λόγῳ τῆς ἐξασθενούσης καί ὁλονέν καταρρεούσης αὐτοκρατορίας ὑπό τῆς τουρκικῆς λαίλαπος, ἐδημιουργήθη εἰς ὡρισμένους πολιτικούς καί θρησκευτικούς κύκλους ἡ σκέψις ὅτι μόνον ἡ Δύσις δύναται νά βοηθήση διά τήν ἄμυναν καί διάσωσιν τῆς Χώρας. Πρός τούτοις ἀνεκινήθη τό ζήτημα τῆς ἑνώσεως τῶν διῃρημένων Ἐκκλησιῶν. Ἐντός τῆς Πόλεως δέν ὑπῆρξαν ἐσχηματισμέναι ὁμάδες ἑνωτικῶν καί ἀνθενωτικῶν. Ἅπαντες οἱ Ὀρθόδοξοι ἦσαν φιλενωτικοί ὑπέρ μιᾶς δικαίας δηλαδή καί ἀληθοῦς ἑνώσεως, χωρίς νά εἶναι λατινόφρονες.
Ὁ Γεώργιος Σχολάριος εἶχεν ὁρισθῆ ὑπό τοῦ αὐτοκράτορος ὡς μέλος τῆς ἀντιπροσωπείας διά τήν ἕνωσιν τῶν Ἐκκλησιῶν, ἀλλά δέν συνεταξίδευσε μετ᾿ αὐτῆς τόν Νοέμβριο τοῦ 1437, ἀλλ᾿ ἔφθασε εἰς τήν Φερράραν τό θέρος τοῦ 1438. Τοῦτο συνέβη ἕνεκα τῶν ὑψηλῶν λειτουργημάτων, τά ὁποῖα ἐπετέλει, ὑποθέσεις τῶν ὁποίων ὤφειλε νά διεκπεραιώση καί νά ἐνημερώση τόν ἀντικαταστάτην τοῦ βασιλέως, ἀδελφόν του Κωνσταντῖνον, ἡγεμόνα τῆς Πελοποννήσου ἐπί διοικητικῶν ὑποθέσεων καί προβλημάτων.
Ὁ μητροπολίτης Ἐφέσου καί ὁ μαθητής του Σχολάριος ἐκυριάρχουν θεολογικῶς εἰς τάς πρώτας ἐπισήμους συνελεύσεις. Εἰς ἀμφοτέρους εἶχεν ἀνατεθῆ πρό τῆς ἀναχωρήσεως, ἡ συγκέντρωσις καί μελέτη τοῦ θεολογικοῦ ὑλικοῦ ἐκ τοῦ ὁποίου οἱ Ὀρθόδοξοι ἤντλουν τά ἐπιχειρήματα διά νά ἀντιμετωπίσουν τάς λατινικάς θέσεις. Ἐκφωνηθείς λόγος ὑπό τοῦ Βησσαρίωνος, μητροπολιτου Νικαίας, ὅστις ἀπεστόμωσε τούς Δυτικούς, καί ἐσταθεροποίησε τούς Ὀρθοδόξους, ἦτο ἔργον τοῦ θεολόγου Γεωργίου Σχολαρίου, ὁ ὁποῖος ὡς λαϊκός τότε, δέν ἐπετρέπετο ἐπισήμως νά γνωμοδοτήση. Τοῦτο ἐγένετο μέ πρότασιν τοῦ αὐτοκράτορος, ὁ ὁποῖος ἀπηγόρευσε τήν γνωμοδότησιν ὑπο λαϊκῶν προσώπων καί οὕτω πολλά μέλη τοῦ λοιποῦ ἐσιώπησαν. Δέν ἐσιώπησεν ὅμως καί ὁ μέγας διδάσκαλος Σχολάριος, ὁ ὁποῖος ἄν καί ἦτο βασιλικός ἀξιωματοῦχος, οὐδόλως ἐβοήθησεν εἰς τά σχέδια τοῦ αὐτοκράτορος καί τῶν λατινιζόντων. Μάλιστα ἤλεγξε σφοδρῶς τόν Βησσαρίωνα καί τήν ὁμάδα του, καθότι ἐγένοντο αἴτιοι κακῆς τροπῆς τῶν πραγμάτων καί ἀντορθοδόξου ἑνώσεως.
Ἐν ἀρχῆ τῆς συνόδου ὁ Ἐπίσκοπος Μᾶρκος Εὐγενικός καί ὁ Γεώργιος Σχολάριος, οἱ ὑπέρμαχοι οὗτοι τῶν ὀρθοδόξων δογμάτων, ἐτήρησαν μετριοπαθῆ καί ἐλαστικήν στάσιν, μή ἀποκλείοντες τό ἐνδεχόμενον μιᾶς μέσης λύσεως, πρᾶγμα τό ὁποῖον προεκάλεσε τήν διορθωτικήν ἐπέμβασιν τοῦ αὐστηροῦ τότε καί ἀκάμπτου Βησσαρίωνος. Οἱ δύο οὗτοι μεγάλοι θεολόγοι συνεμορφοῦντο εἰς τάς ὑποδείξεις τοῦ βασιλέως, ἐρωτῶντες ἑκάστοτε αὐτόν πῶς νά διάγωσι τόν ἀγῶνα "ἀγωνιστικώτερον καί ἐνστατικῶς ἤ οἰκονομικῶς".
Ἡ ἐκσπάσασα μεταξύ τῶν Ὀρθοδόξων διχόνοια δέν ὠφείλετο εἰς λατινιζούσας θέσεις τοῦ Βησσαρίωνος, κατά τόν ἱστορικόν Συρόπουλον, ἀλλ᾿ εἰς τήν ματαιοδοξίαν του. Ἐθίγη ὁ Βησσαρίων, διότι διεπίστωσεν ὅτι, ὅλοι σχεδόν οἱ Ἀνατολικοί ἐθεώρουν τόν Ἐπίσκοπον Ἐφέσου ὡς ἐκφραστήν τῆς θεολογίας των καί αὐτόν πάντοτε ἐπήνουν καί προέβαλλον. Εἰς τόν χῶρον τῆς θεολογίας καί τῶν δογμάτων δέν ἠμπορεῖ κανείς νά ἀνιχνεύση τάσεις τοῦ Βησσαρίωνος πρός λατινοφροσύνην, καθ᾿ ὅσον μάλιστα καί αὐτός ὁ τά μέγιστα ἐκτιμώμενος καί ἀγαπώμενος ὑπ᾿ αὐτοῦ Γεώργιος Γεμιστός ἀντέκειτο σφοδρῶς εἰς τάς λατινιζούσας καινοτομίας.
Λίαν ἐνωρίς ἐπίσης ἐδιαφοροποίησαν τήν στάσιν των καί οἱ μητροπολῖται Ρωσίας, Μυτιλήνης καί ὁ πρωτοσύγκελλος Γρηγόριος ἀκολουθοῦντες τόν Βησσαρίωνα ἐπί κεφαλῆς τοῦ ὁποίου ἐσχηματίσθη ὁ σκληρός πυρήν τῆς ὁμάδος τῶν λατινιζόντων.
Εἰς ἀποσταλέν τελεσιγραφικῶς κείμενον ἐκθέσεως τῶν Λατίνων διά τοῦ ὁποίου ἀπήτουν, ὅπως βάσει αὐτοῦ γίνη ἡ ἕνωσις, οἱ Ὀρθόδοξοι ἀπέστειλαν ἕτερον κείμενον εἰς ἀπάντησιν τῆς ἰδικῆς των ἐκθέσεως, τό ὁποῖον ἐγράφη ὑπό τοῦ σοφοῦ Σχολαρίου. Δι᾿ αὐτοῦ διεκνύεται τό μετριοπαθές τῆς διατυπώσεως, ἡ στερρότης τοῦ συγγραφέως καί τῶν λοιπῶν ἐγκωμιαστῶν τῆς πίστεως εἰς τάς ὀρθοδόξους ἀπόψεις ἕνεκα τῶν ὁποίων ἀπερρίφθη διαρρήδην ὑπό τῶ Λατίνων.
Τό ζητούμενον δέν ἦτο ἡ καθ᾿ οἱονδήποτε τρόπον ἕνωσις, ἀλλ᾿ ἡ ὀρθή καί εὐπρεπής ἕνωσις. Ὁ Βησσαρίων ὅμως συνετέλεσεν μέ ἀπαραδέκτους μεθόδους καί μηχανεύματα νά ὑπογραφῆ ἀτελής καί βεβιασμένη ἕνωσις συμμαχήσας κατά τόν Σχολάριον, μέ "ἀνδράρια τετυφωμένα, ἄμοιρα παντελῶς παιδείας, τά ὁποῖα ἀνέμενον ἐκ τῆς ἑνώσεως τιμάς καί χρήματα". "Οἱ ἐφιέμενοι τοῦ λατινισμοῦ", πρωτοστατοῦντος τοῦ Βησσαρίωνος Νικαίας καί τῶν σύν αὐτῶ, συνήρχοντο εἰς τόν οἶκον τοῦ βασιλέως συσκεπτόμενοι τρόπους "τοῦ συσκευάζειν τήν ἕνωσιν", κατά τόν Συρόπουλον, δι᾿ἐξουδενώσεως τῶν ἀδυνάτου χαρακτῆρος ἐπισκόπων ἤ καταπιέσεως αὐτῶν.
Ἐνώπιον τῆς διαμορφωθείσης αὐτῆς καταστάσεως ὁ ἀδελφός τοῦ αὐτοκράτορος, δεσπότης τῆς Πελοποννήσου, Δημήτριος καί οἱ διδάσκαλοι Γεώργιος Σχολάριος καί Γεώργιος Γεμιστός, παρά τάς ἀντιδράσεις τῶν ἄλλων, ἀνεχώρησαν διαμαρτυρόμενοι διά τόν τρόπον διεξαγωγῆς τῆς συνόδου καί ἀρνούμενοι νά ὑπογράψωσιν τοιοῦτον ἑνωτικόν ὅρον.
Οὕτως εἰς τά πρόσωπα τοῦ Μάρκου Εὐγενικοῦ, ὅστις παραμείνας μέχρι τέλους, ἠρνήθη νά ὑπογράψη τόν ἑνωτικόν ὅρον καί τῶν τριῶν ἀποχωρησάντων, ἡ Ἐκκλησία καί ἡ θεολογία εὗρον τούς πλέον ἐκλεκτούς ἐκπροσώπους, οἱ ὁποῖοι δέν ἐδέχθησαν τόν συμβιβασμόν καί τήν ἐξουδένωσιν.
Ἐπιστρέφοντες εἰς τά ἴδια τόσον ὁ αὐτοκράτωρ ὅσον καί οἱ λοιποί ὑπογράψαντες τόν ὅρον Ἐπίσκοποι, ἀπεκήρυξαν τάς ὑπογραφάς των διατεινόμενοι, ὅτι ὑπεκλάπησαν οὐσιαστικῶς ὑπό συνθῆκας ἀνελευθερίας καί διαρκῶν πιέσεων. Τήν πρᾶξιν των αὐτήν ἐπαινεῖ ὁ Γεώργιος Σχολάριος, παρατηρῶν ὅτι εἶναι προτιμώτερον νά ἀναγνωρίζη κανείς τό λάθος καί νά μεταμελῆται παρά νά ἐμμένη εἰς αὐτό.
Ὁ διδάσκαλος Σχολάριος ἐπιστρέφων ἐπανῆλθε εἰς τά δύο ὑψηλά κρατικά λειτουργήματά του διά νά ἐπηρεάζη ἐκ τοῦ σύνεγγυς τάς ἀποφάσεις τοῦ βασιλέως καίτοι θεολογικῶς ἦτο ἀντίθετος τῆς γραμμῆς αὐτοῦ, ὅστις καί δέν τόν ἐξεδίωξεν ἐκ τῶν θέσεών του.
Τό 1445 ἐγένετο νέα ἀπόπειρα ἀνανεώσεως τοῦ ὅρου. Ἀποθανόντος τότε τοῦ Μάρκου Εὐγενικοῦ, ὁ αὐτοκράτωρ ἀνέθεσε τήν διεξαγωγήν τῆς θεολογικῆς συζητήσεως εἰς τόν ἐπάξιον διάδοχον ἐκείνου ἐπί τῆς ὁμολογίας τῶν ὀρθοδόξων διγμάτων, τόν σοφόν διδάσκαλον Σχολάριον, τοῦ ὁποίου ἡ ἐπιχειρηματολογία ὑπῆρξε συντριπτική καί ὁ ἐπίσημος ἀπεσταλμένος τοῦ πάπα ὑπέστη δεινήν ἧτταν.
Τό 1450 εἰς ἡλικίαν 50 ἐτῶν ὁ μέγας διδάσκαλος τῆς Ἐκκλησίας καί ἀνώτατος ἀξιωματοῦχος τῆς Πολιτείας ἐγκαταλείπει τά ἐγκόσμια καί ἀποσύρεται εἰς τό μοναστήριον τοῦ Παντοκράτορος πλησίον τῆς Πόλεως, ὅπου καί ἐκάρη μοναχός, λαβών τό ὄνομα Γεννάδιος, ἐκπληρῶν οὕτω σφοδράν παλαιάν του ἐπιθυμίαν.
Μολονότι ἀνεχώρησεν ἐκ τῶν κρατικῶν ἀξιωμάτων διά τῶν ὁποίων βαθέως ἐπηρέαζε τόν βασιλέα καί ἐβοήθει ἀποτελεσματικῶς τήν ἀλήθεα καί τήν Πατρίδα, ἐθεωρεῖτο πάλιν ὡς ὁ πλέον ἐπικίνδυνος ἀντίπαλος τῶν Λατίνων, ἄν καί εἶχε περιωρισμένας τώρα δυνατότητας νά ἐπηρεάζη τάς ἀποφάσεις τῆς αὐλῆς ἐπί τῶν ἐκκλησιαστικῶν κυρίως ζητημάτων.
Διό ἄνευ τῆς δυναμικῆς του ἐπιρροῆς τώρα ὁ νέος αὐτοκράτωρ Κωνσταντῖνος Παλαιολόγος, ἀνανέωσε τόν ὅρον τῆς συνόδου Φλωρεντίας καί ἐγένετο συλλείτουργον Ὀρθοδόξων καί Λατίνων τόν Δεκέμβριον τοῦ 1452 εἰς τήν Ἁγίαν Σοφίαν Κωνσταντινουπόλεως προεξάρχοντος τοῦ ἀποστατήσαντος μητροπολίτου πρώην Ρωσίας καί νῦν καρδιναλίου Ἰσιδώρου. Ἐνῶ ἡ ἀναμενομένη ἐκ τῆς Δύσεως βοήθεια παρέμενε σκιά καί ὄνειρο.
Κατά τό διάστημα αὐτό μέχρι τῆς ἁλώσεως τῆς Πόλεως ὁ σοφός μοναχός Γεννάδιος τόσον ὡς λαϊκός, ὅσον τώρα καί ὡς μοναχός, εἶχε θέσει εἰς ἐφαρμογήν νά ἐπιτευχθοῦν δύο σκοποί: Ἀφ᾿ ἑνός νά ἀποτραπῆ ἡ ἐφαρμογή τοῦ ταπεινωτικοῦ ὅρου τῆς Φλωρεντίας καί ἀφ᾿ ἑτέρου νά πεισθοῦν οἱ πάντες ὅτι ἡ σωτηρία τῆς Πόλεως δέν θά ἐξασφαλισθῆ διά τῆς ἀμφιβόλου βοηθείας τοῦ πάπα μέ τό ἀντάλλαγμα τῆς προδοσίας τῆς πίστεως, ἀλλά, ἐάν στηριχθοῦν εἰς τήν ἀλήθειαν τῆς πίστεως καί τήν ὀχύρωσιν τῆς Πόλεως δι᾿ἰδίων οἰκονομικῶν μέσων καί δυνάμεων.
Ὑπό τῶν ἐνδημούντων ἐν τῆ Πόλει ἐπισκόπων ἀνετέθη εἰς τόν μοναχόν Γεννάδιον ἡ κατήχησις τοῦ ἄγγλου ἱερέως Κων/νου Πλάτρη, ὅστις προσελθών εἰς τήν Ὀρθοδοξίαν, ἔγραψε περί τοῦ σοφοῦ Γενναδίου εἰς τόν ἀναγνωσθέντα ὑπ᾿ αὐτοῦ Λίβελλον Πίστεως ὅτι τόν ἐθεώρει "μέγιστον διδάσκαλον, στέφανον τῆς Ὀρθοδόξου τῶν Χριστιανῶν Ἐκκλησίας, τῶν πολλῶν ἐπαρχιῶν θάμβος". Ἐνῶ διά τόν πάπαν καί τό πραχθέν ἐν Φλωρεντίᾳ ἔργον του, ἔγραψε ὅτι ἦτο ἕνας νέος Ἰούδας, ἕνας Σαούλ, ἕνας λύκος μέ ἀχόρταστο ρύγχος....".
Ὁ διδάσκαλος μοναχός Γεννάδιος, ἐνῶ εἶχε πρόθεσιν νά ἡσυχάση, ὡς λέγει εἰς τόν ἀποχαιρετιστήριον ἐκ τῶν ἀξιωμάτων λόγον του "ἀρκεῖ μοι μᾶζα καί ὕδωρ καί σκέπη βραχεῖα καί μελέτη θανάτου καί τό προσέχειν Θεῶ...", ὅμως δέν ἠθέλησεν ν᾿ ἀφήση τόν λαόν ἀκαθοδήγητον καί τούς ἄρχοντας παραπαίοντας εἰς θεολογικάς ἐκτροπάς, μετά μάλιστα τήν ἐκ νέου ἐμπλοκήν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ζητήματος.
Ὡς κοσμικός ἀρχικῶς ἠδύνατο νά περιέρχεται ἐλευθέρως τήν Πόλιν καί νά ἐπισκέπτεται τούς πολίτας, τώρα ὅμως ὑπό τό μοναχικόν ἔνδυμα καί τάς ἀπαιτήσεις τοῦ Σχήματος δέν ἠμπορεῖ νά κινῆται ἐλευθέρως. Ἐξουδετερώθη ὅμως καί αὐτό τό ἐμπόδιο, διότι ἀντί νά μεταβαίνη ὁ ἴδιος εἰς τήν Πόλιν, μετέβαινεν ὅλη ἡ Πόλις εἰς τήν Μονήν καί τό κελλίον του.
Οὕτω λοιπόν, ἐνίσχυε τόν λαόν καί ἀνεπτέρωνε τό ἠθικόν του φρόνημα ὅτι ἡ Πόλις θά διασωθῆ χάριν τῆς εὐσεβείας της καί ὅτι ὀφείλουν νά θυσιάσουν καί τήν ζωήν των ἀκόμη προκειμένου νά διαφυλαχθοῦν τά πάτρια. Μέ ἔμφασιν τονίζει ὅτι προδότης δέν εἶναι ἐκεῖνος, ὅστις ἀποκρούει τήν ἀμφίβολον καί μέ ἀνταλλάγματα βοήθειαν τῶν ξένων, ἀλλ᾿ αὐτός ὅστις δέν πράττει, ὅ,τι ἠμπορεῖ διά νά σωθῆ ἡ Πατρίς. Οὐδέν ἔθνος ἠθέλησέ ποτε νά προδώση τήν θρησκείαν του, μόνον καί μόνον διά νά εὐημερῆ. Αἱ προτροπαί τοῦ ὁσίου μοναχοῦ Γενναδίου καί αἱ προτεινόμεναι λύσεις εὗρον μεγάλην ἀπήχησιν εἰς τόν λαόν, τήν ἐκκλησιαστικήν καί μερικῶς τήν πολιτικήν ἡγεσίαν.
Μετά τήν ἐφαρμογήν τοῦ ἑνωτικοῦ ὅρου ἐν τῆ πράξει διά τῆς μυστηριακῆς κοινωνίας Ὀρθοδόξων καί Παπικῶν ἐν τῶ ναῶ τῆς Ἁγίας Σοφίας, ὁ ὅσιος Γεννάδιος μετά πολλῆς θλίψεως ἐνεκλείσθη εἰς τόν κελλίον του εἰς ἑτέραν μονήν τοῦ Χαρσιανείτου, ἔνθα ἐγκατεστάθη ἐκ τῆς τοῦ Παντοκράτορος.
Κατά τήν περίοδον τῆς ἁλώσεως τῆς Βασιλίδος τῶν πόλεων εὑρισκόμενος εἰς οἰκίσκον τινα, ἐδέχθη ἐν ἀγνοίᾳ του τραυματισμένον τόν ἀνεψιόν του, Θεόδωρον Σοφιανόν μετά τοῦ ὁποίου τήν ἑπομένην συνελήφθησαν αἰχμάλωτοι καί ὡδηγήθησαν εἰς τήν Ἀνδριανούπολιν διά νά ὑπηρετήσουν κάποιον ἀξιωματικόν.
Ὁ πορθητής τῆς Πόλεως Μωάμεθ ἀντελήφθη ἐνωρίς ὅτι ἡ σπουδαιότης μιᾶς πόλεως δέν ἔγκειται εἰς τήν ὀχύρωσίν της καί τά μνημεῖα της, ἀλλά εἰς τό ἀνθρώπινον ὑλικόν, ἄνευ τοῦ ὁποίου ὅλα θά ἦσαν νεκρά. Ὅθεν ἐπέτρεψε τήν ἐπιστροφήν τῶν κατατρεγμένων ὑποδούλων Ἑλλήνων εἰς τάς οἰκίας των καί ἐζήτησεν ἀπό κοινοῦ νά τοῦ ὑποδείξουν πρόσωπον κατάλληλον διά τόν πατριαρχικόν θρόνον, κενόν ἤδη ἀπό τό ἔτος 1450. Οἱ πλησιόχωροι ἀρχιερεῖς διά συνόδου ἐξέλεξαν, κατά τόν Νικόλαον Μαλαξόν, "τόν σοφώτατον κύριον Γεώργιον Σχολάριον, ἄνδρα ἁγιώτατον καί εὐλαβέστατον". Οὗτος, παρά τάς ἀντιδράσεις του ἐχειροτονήθη πατριάρχης λαβών κατά σειράν ὅλους τούς βαθμούς τῆς ἱερωσύνης, κατά τήν εἰθισμένην τάξιν ὑπό τοῦ μητροπολίτου Ἡρακλείας εἰς τόν ναόν τῶν ἁγίων Ἀποστόλων. Ἰδού τί εἶπεν ὁ σουλτᾶνος Μωάμεθ, ὅταν παρέδιδε εἰς αὐτόν τήν ποιμαντορικήν ράβδον: "Πατριάρχευε ἐπ᾿ εὐτυχίᾳ καί ἔχε τήν φιλίαν ἡμῶν ἐν οἷς θέλεις, ἔχων πάντα τά σά προνόμια, ὡς καί οἱ πρό σοῦ πατριάρχαι εἶχον". Παρεχώρησε δέ καί τόν ναόν τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων διά νά ἐγκατασταθῆ ἐκεῖ τό Πατριαρχεῖον.
Ἅμα τῆ ἀναλήψει τῆς πατριαρχείας ὡργάνωσε ὡς ἡγούμενος τήν μονήν Χαρσιανείτου, ἔρημον οὖσαν καί καταπεπατημένην, ἐπί τῶ σκοπῶ τῆς προσελκύσεως μοναχῶν. Ἐφρόντισε διά τήν ἀνοικοδόμησιν καί ἐπισκευήν τῶν κατεστραμμένων ναῶν. Ἐβοήθησε πολλαπλῶς τούς ἐν τῆ Πόλει Χριστιανούς καί ἠγωνίσθη παντοιοτρόπως διά τήν συγκρότησιν τοῦ διαλελυμένου καί καταπτοημένου Ἔθνους τῶν Ρωμαίων.
Κατ᾿ αὐτήν τήν περίοδον ἡ Ὀρθοδοξία διέτρεξε μέγαν κίνδυνον ἐκ τῶν ἑκουσίων κυρίως ὁμαδικῶν ἐξισλαμισμῶν λόγῳ πενίας καί κακοπαθείας τῶν κατοίκων τῆς Πόλεως. Συγχρόνως πρό καί μετά τήν ἅλωσιν πολλοί, κυρίως διαννοούμενοι, ἐγκατέλειψαν τάς ἑστίας των καταφεύγοντες εἰς τήν Δύσιν πρός ἀνετώτερον βίον καί ἀπαλλαγήν τῶν δεινῶν. Πολλοί ἐξ αὐτῶν ἐξελατινίσθηκαν. Εἰς τήν κρίσμον αὐτήν καμπήν τῆς ἱστορίας ἀνέλαβε νά ἀναζωογονήση τήν ψυχήν ἑνός χιλιετοῦς καί πλέον ἑλληνορθοδόξου πολιτισμοῦ ὁ ἅγιος πατριάρχης Γεννάδιος, ἄνευ τοῦ ὁποίου δέν γνωρίζομεν ποία θά ἦτο ὁ μοῖρα τοῦ Ἔθνους διά τάς ἑπομένας γενεάς. Ἀνεδείχθη ὄντως μέγας θρησκευτικός καί πολιτικός ἡγέτης, προφητική φυσιογνωμία, ἡ ὁποία κατά θείαν Πρόνοιαν, ἀνέλαβε νά ὁδηγήση τό Γένος ὡς ἄλλος Μωϋσῆς πρός τήν ἔξοδον ἐκ τῆς πικρᾶς δουλείας. Μέ προφητικήν ἐνόρασιν διεῖδεν ὅτι τό βάρος τῆς συντηρήσεως καί ἀναζωογοννήσεως τῆς Ἐκκλησίας θά ἔπρεπε νά τό ἐπωμισθοῦν οἱ Κληρικοί καί οἱ Μοναχοί. Διά τοῦτο διωργάνωσε διοικητικῶς ταύτην, ἡ ὁποία καί ἐγένετο ἡ προστάτις τῶν θλιβομένων Χριστιανῶν. Ἐπίσης σπουδαίως ἐβοήθησεν εἰς τήν ἀνύψωσιν τοῦ πνευματικοῦ φρονήματος κλήρου καί λαοῦ. Τό κῦρος καί ἡ μόρφωσίς του συνετέλεσαν νά ἐκτιμηθῆ καί προσωπικῶς ὑπό τοῦ κατακτητοῦ μέ εὐνοϊκόν διά τό σύνολον τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν ἀντίκτυπον. Μεγάλως ἐφρόντισε διά τήν διοργάνωσιν τῆς παιδείας, ἐπανιδρύων τήν πατριαρχικήν σχολήν καί θέτων οὕτω τά θεμέλια τῆς πνευματικῆς ζωῆς τοῦ νέου Ἑλληνισμοῦ.
Εἰς γενομένην ἐπίσκεψιν τοῦ Σουλτάνου εἰς τό πατριαρχεῖον ἑδρεῦον τότε εἰς τήν πρώην γυναικείαν μονήν τῆς Παμμακαρίστου, ὁ πατριάρχης τόν ἐδέχθη μετά τῆς προσηκούσης τιμῆς. Εἰς ἐρωτήσεις τοῦ κατακτητοῦ περί θρησκευτικῶν ζητημάτων ὁ σοφός ἅγιος Γεννάδιος ἀνέπτυξε τήν ὑπεροχήν τοῦ Χριστιανισμοῦ ἔναντι πάσης ἄλλης θρησκείας, ἐντυπωσιάσας ὑπερμέτρως τόν σουλτᾶνον. Ἦτο τόσον συγκλονιστική ἡ ἐπιχειρηματολογία τοῦ Πατριάρχου, ὥστε ἐλέγετο περί τοῦ σουλτάνου ὅτι "ἐνωτισθείς καί πληροφορηθείς τά περί τῆς ἀληθοῦς πίστεως τῶν Χριστιανῶν ἐν ἀμφοβολίᾳ ἦν περί τῆς ἑαυτοῦ". Ἡ συζήτησις αὕτη ἐγράφη ὑπό τοῦ Πατριάρχου καί μετεφράσθη ὕστερον εἰς τήν τουρκοαραβικήν γλῶσσαν. Ὁ τίτλος τῆς ἐργασίας ταύτης εἶναι: "Περί τῆς μόνης ὁδοῦ περί τῆς σωτηρίας τῶν ἀνθρώπων".
Ἕνεκα γήρατος καί ἐνδομύχου ἐκ τῆς νεότητός του ἐπιθυμίας, ὅπως ἀκολουθήση τόν μονήρη βίον καί ἐν ἡσυχίᾳ τελειώση τήν παροῦσαν βιοτήν, ὁ μέγας πατριάρχης καί πρόμαχος τῆς Ὀρθοδοξίας Γεννάδιος παρῃτήθη ἐνωρίς ἐκ τοῦ πατριαρχικοῦ θρόνου καί μετέβη ἐπί τι διάστημα ἐν τῆ Ἱερᾶ Μονῆ Βατοπαιδίου Ἁγίου Ὄρους. Ἐκεῖ ἐνταφιάσας τόν ἀποθανόντα ἐξ ἀνιάτου ἀσθενείας προσφιλῆ ἀνεψιόν του καί μαθητήν του Θεόδωρον Σοφιανόν καί ἐντεῦθεν ἀναχωρήσας ἐγκατεστάθη ὁριστικῶς ἐν τῆ Ἱερᾶ Μονῆ τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν εὑρισκομένην εἰς τό ὄρος τοῦ Μενοικέως. Ἐξ αὐτῆς μετέβη δύο φοράς εἰς τήν Πόλιν διά νά προσφέρη τάς χρησίμους ὑπηρεσίας του εἰς τό χειμαζόμενον Γένος καί νά διορθώση σφάλματα τῶν διαδόχων του. Ἐν τῆ Μονῆ ἐπεδόθη εἰς τάς πνευματικάς ἀναβάσεις καί εἰς τήν συγγραφήν θεολογικῶν συγγραμμάτων, ὑπογράφων χαρακτηριστικῶς εἰς τό τέλος αὐτῶν: "Γεννάδιος πατριάρχης τῶν τοῦ Χριστοῦ πενήτων" ἤ ἀλλαχοῦ: "ὁ ταπεινός μοναχός Γεννάδιος ἐλέῳ Θεοῦ πατριάρχης ἐν Κων/λει τῶν ἁπάντων τοῦ Χριστοῦ πενήτων".
Τό ἔτος τῆς κοιμήσεώς του εἶναι κατά τούς ἐρευνητάς θεολόγους προβληματικόν.. Ἐπικρατεστέρα εἶναι ἡ γνώμη ὅτι ἐκοιμήθη τό 1472 καί ἐτάφη εἰς τήν Μονήν τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν. Εἰς τό Ἑορτολόγιον τοῦ ἀρχιμ. π. Χρυσοστόμου Πλατανίτου ἀναφέρεται ἡ 25ῃ Αὐγούστου ὡς ἡμέρα τῆς μνήμης του, τήν ὁποίαν καί ἡμεῖς ἀσπαζόμεθα, ἄνευ περαιτέρω εἰδικῆς ἐρεύνης, λόγῳ ἐλλείψεως χρόνου. Ἄλλωστε ὁ ἐπακριβής καθορισμός ἡμερομηνίας ἑορτασμοῦ ἑνός Ἁγίου δέν εἶναι ἀπό ὀρθοδόξου πλευρᾶς τό ἅπαν, δεδομένου ὅτι πολλῶν Ἁγίων τάς μνήμας ἡ Ἐκκλησία μετέφερε εἰς ἄλλην ἡμερομηνίαν διά λόγους τούς ὁποίους Ἐκείνη γνωρίζει
Τό 1854 κατ᾿ ἐντολήν τοῦ πατριάρχου Ἀνθίμου τοῦ ΣΤ΄ ἐγένετο ἡ ἀνακομιδή τῶν Ἁγίων Λειψάνων του εἰς ἑτοιμασθέντα νέον τάφον ἐπί τῆς δεξιᾶς πλευρᾶς τοῦ νάρθηκος τοῦ Καθολικοῦ τῆς Μονῆς. Αὕτη ἡ ἀνακομιδή ἐγένετο τήν 7ην Μαΐου, ἡμέρα, κατά τήν ὁποίαν θά ἑορτάζεται πανηγυρικῶς διά δευτέραν φοράν ἡ μνήμη του ὡς ἁγίου.
Τό συγγραφικόν ἔργον τοῦ ἁγίου πατριάρχου Γενναδίου εἶναι τεράστιον καί πολυσχιδές ἐξ ἐπόψεως τῶν κλάδων μέ τούς ὁποίους ἠσχολήθη. Εἰς ὀκτώ τόμους, ἕκαστος ἐκ 500 σελίδων, συμποσοῦνται τά μέχρι τοῦδε γνωστά ἔργα του. Ἠσχολήθη μέ ὅλα τά εἴδη τοῦ λόγου. Ἔγραψε ἐκτενεῖς θεολογικάς πραγματείας, ἐξεφώνησε πέντε ἐπιταφίους λόγους, συνέθεσε διαλόγους κατά μίμησιν τῶν πλατωνικῶν, συνέταξε εὐχάς διά λειτουργικήν χρῆσιν καί ἀπέστειλεν ἐπιστολάς, ἀληθινά ἀριστουργήματα τοῦ λόγου, πρός διάφορα ἐκκλησιαστικά καί πολιτικά πρόσωπα. Σώζονται ἐπίσης ὑμνογραφικά ἔργα του, Παρακλητικοί Κανόνες εἰς Ἁγίους καί δή εἰς τόν Ἅγιον Γρηγόριον τόν Παλαμᾶν. Ἐξεφώνησε πανηγυρικούς λόγους καί ὁμιλίας εἰς τούς ἄμβωνας τῶν Ἐκκλησιῶν ἐκ τῆς νεανικῆς του ἀκόμη ἡλικίας ἐκ τῶν ὁποίων διεσώθησαν συνολικῶς δέκα πέντε (15). Ὑπάρχουν καί πολλά ἄλλα ἔργα του τά ὁποῖα ἀπωλέσθησαν καί μόνον περιστασιακῶς ἀναφέρονται ὑπ᾿ ἄλλων ἰδικῶν του συγγραμμάτων. Ἐπίσης ὑπάρχουν καί ἀμφιβαλλόμενα καί νόθα εἰς τά ὁποῖα ἀνέγραψαν ὡς συγγραφέα τόν ἅγιο Γεννάδιο οἱ ἐκδόται τῶν Ἁπάντων του προκειμένου νά σπιλώσουν τήν προσωπικότητά του καί τήν προσφοράν του εἰς τήν Ἐκκλησίαν καί τό Γένος. Τοῦτο εἶχεν ὡς ἀποτέλεσμα νά ἀμαυρωθῆ καί λησμονηθῆ μία τοιαύτη φωτεινή προσωπικότης καί ἡ ὀρθόδοξος ἀντίληψις νά εἶναι ἐσφαλμένη περί τούτου.
Ἐσχάτως ὁ καθηγητής τῆς θεολογικῆς σχολῆς Θεσαλονίκης πρωτο-πρεσβύτερος π. Θεόδωρος Ζήσης εἰς ἐκτενεστάτην θεολογικήν πραγματείαν του, ἐμπεριστατωμέην διά σοφῶν ἀποδείξεων καί βασανισμοῦ τῶν πηγῶν ἔδωκε εἰς τόν ὀρθόδοξον λαόν μας τήν ἀληθῆ εἰκόνα τῆς προσωπικότητος τοῦ μεγάλου προμάχου τῆς Ὀρθοδοξίας, τοῦ ἁγίου πατριάρχου Γενναδίου καί οὕτως ἀπεκατεστάθη εἰς τήν θέσιν, ἡ ὁποία ἀνέκαθεν τοῦ ἀνῆκε.
Συγκρίνων κανείς αὐτόν πρός τάς μεγάλας μορφάς τῶν οἰκουμενικῶν διδασκάλων τόν εὑρίσκει ἰσοστάσιον καί ἰσότιμον. Ἔκλειεν ἐντός του ὅλο τό μεγαλεῖον, τήν ἀξιοπρέπειαν καί τήν σοφίαν τοῦ ἐνδόξου Γένους τῶν Ὀρθοδόξων Ρωμιῶν.
Τό σκήνωμά του τώρα εἶναι καιρός νά ἀπολαύση τῆς πρεπούσης τιμῆς, ἵνα ἐκπληρωθῆ παλαιόν χρέος τῆς Ἐκκλησίας μας πρός τόν μεγάλον διδάσκαλον, παιδαγωγόν καί Ἐθνάρχην τοῦ νεωτέρου Ἑλληνισμοῦ, τόν ἅγιον πατριάρχην Γεννάδιον.
Δαμασκηνός μοναχός Γρηγοριάτης
1983
Μέ τήν εὐλογία τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου