ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ

«Πνευματική φαρέτρα τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ»

ὑπό Γέροντος Ἀρσενίου, ρουμάνου ἀσκητοῦ

1. Ποιες είναι οί προῦποθέσεις συστάσεως μιας οικο­γενείας;

Οἱ προϋποθέσεις θεμελιώσεως μιᾶς οἰκογενείας εἶναι οἱ ἴδιες σέ κάθε ἱστορική στιγμή. Ὑπάρχουν λεπτομέρει­ες, τίς όποιες πρέπει νά έχουμε ύπ' όψει μας, όπως ἡ πτώ­χεια, άλλά αυτό δέν είναι σοβαρό έμπόδιο γιά τήν άξια σύστασι μιας οικογενείας, διότι ἡ άγάπη τά υπερκαλύπτει όλα. Πόσο γλυκό πράγμα είναι ἡ άμοιβαία άγάπη τών συ­ζύγων! Άλλά δέν πρέπει μέσα στόν έγγαμο βίο νά έπιδιώκη κανείς πάνω άπό ολα τήν άπόλαυσι τών ενστίκτων, άλλά νά συλλογίζεται ένα υπέρτερο σκοπό, πού είναι ἡ άμοι­βαία σωτηρία τους ἐν Χριστῷ. Ἡ συνεχής καί ἀμοιβαία παρακίνησις πρός τόν σκοπό αύτό είναι υποχρεωτική καί υπάρχει μεταξύ τών συζύγων μεγάλη εύθύνη. Ἡ ἀξία ενός έθνους δέν είναι σ' ένα πέταλο πού τό ἐπῆρε ὁ άνεμος, άλλά πρέπει νά ἰδῆ κανείς τήν βαθύτερη ἀξία καί τόν σκοπό τοῦ ἔθνους.

Ἔτσι, άγαπητοί μου, ένας έγγαμος βίος ἠμπορεῖ νά θεμελιωθή επάνω σέ μιά αληθινή άγάπη καί σέ μιά άποκλειστικά χριστιανική πορεία. Είναι μεγάλο λάθος νά ἐρωτεύεσαι ένα αγόρι ἤ ένα κορίτσι καί αμέσως νά θέτης τό πρόβλημα τοῦ γάμου, έπειδή άγαπάς αύτό τό κορίτσι ἤ τό τάδε άγόρι. Όχι, όχι. Πρέπη νά βλέπης, όσο είναι δυνατόν, έάν οί νεαροί αυτοί έχουν διαποτισθή άπό τό ρίγος τής ευθύνης πού άπαιτεῖ ένας χριστιανικός γάμος. Διότι μιά κοπέλλα πού παντρεύεται, έχει σκεφθή ὅτι μετά άπό λίγο χρόνο θά γέννηση παιδί καί θά εχη μεγάλη εύθύνη νά τό άναθρέψη; Όπότε πρέπει νά είναι πολύ προετοιμασμένη γι' αύτή τήν άποστολή της. Έγώ έμποδίζω γιά τόν γάμο μιά ολόκληρη σειρά νέων πού μέ έπισκέπτονται καί μου λέγουν τίς ἐρωτικές τους σχέσεις, μέ τίς όποιες παραπλανῶνται καί τελικά χωρίζουν, διότι έπεκράτησε μεταξύ τους ἡ κακία, ἡ ψυχρότης καί ἡ ἔλλειψις τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ. Οί νέοι αυτοί δέν διαφέρουν πολύ άπό τούς ειδωλολάτρες, έφ' όσον άγαπιοῦνται μόνο γιά τίς σαρκικές τους άπολαύσεις, χωρίς σκέψη μέ σοβαρότητα γιά τήν δημιουργία ένός χριστιανικού γάμου. Τό σωματικό κάλλος παρέρχε­ται, άλλά πρέπει νά μείνη μεταξύ τών συζύγων εκείνο τό χριστιανικό κάλλος, τό όποιον δέν γηράσκει, διότι τό τρέ­φει ἡ άγάπη τοῦ αιωνίου Ίησοῦ μας.

Ὑπάρχουν πολλές προϋποθέσεις, κυρίως άπό θρησκευτικής άπόψεως, πού πρέπει νά έκπληρώσουν οί νέοι, άνάμεσα στίς οποίες είναι κι αυτές οί δύο: Νά διατηρούν άμοιβαία τήν άγάπη καί νά δώσουν συγκατάθεσι καί οί γονείς γιά τόν γάμο τους. Έδώ πολλές φορές υπάρχει μία σύγκρουσις μεταξύ τών νέων καί τών γονέων τους. Καί τό­τε πρέπει νά έκλέγουμε τό ένα άπό τά δύο, έφ' όσον δέν γί­νεται διαφορετικά. Νά τούς προτρέπουμε νά συνδεθούν καί μέ τήν άγάπη τοῦ Χριστού μεταξύ τους καί κατόπιν νά προχωρήσουν στόν γάμο έφ' ὅσον τό θέλουν.

2. Πώς ήμπορούμε νά ξέρουμε ότι αυτός είναι ό σύντρόφός μας, τόν όποίον μας χαρίζει ο Θεός;

Πρέπει νά αισθάνεσαι ὅτι ο τάδε είναι μόνο γιά σένα. Υπάρχει μία αόρατη και ανυποχώρητη δύναμι μέσα σου πού σέ ώθεί καί σού λέγει ότι ό τάδε είναι γιά σένα... είναι ό ών. Τόν βλέπεις πώς εκδηλώνεται, τήν απλότητα του, τήν σωφροσύνη του, τήν αύτοπροαίρετη προσφορά του, χωρίς νά άποβλέπη άποκλειστικά σέ άπολαύσεις κοσμικού τύ­που. Διότι πολλές φορές, οί σωματικές έπιθυμίες καλύ­πτουν τούς αληθινούς καί ιερούς σκοπούς τοῦ γάμου. Λέ­γει, δηλαδή ό ένας στόν άλλον: «Δέν μ' ένδιαφέρει τίποτε. "Ενα έχω νά σοῦ ειπώ ότι σέ άγαπώ». Καί μετά άπό λίγο καιρό τό ίδιο αύτό πρόσωπο θέτει πρόβλημα χωρισμού, διότι δέν τοῦ άρέσει πιά ό αγαπημένος ἤ ἡ άγαπημένη του. Συμπληρώθηκαν όλες οί περίεργες «καταναλώσεις» καί εμφανίσθηκαν άλλες πιό δελεαστικές περιστάσεις. Άλλά ποιός άπό τούς νέους ήμπορεί σήμερα νά κρατήση μέ ήρωισμό τήν χριστιανική του ταυτότητα καί έτσι μέ σοβαρό­τητα καί έλπίδα στόν Λυτρωτή Ἰησοῦ νά μπή στήν κοινωνία καί νά έργασθή;

3. Έάν δύο νέοι αγαπιούνται αλλά είναι ἄπιστοι. Στήν  αγάπη τους αυτή είναι παρών ο Χριστός;

-Είναι άπιστοι ό ένας πρός τον άλλον ἤ άπιστοι πρός τον Θεόν;

-Άπιστοι προς τόν Θεόν.

Τώρα θέλω νά σάς ειπώ ένα λόγο. Νά ξέρετε ότι καμμία εξυπνάδα και καμμία αγωγή δέν έχει κάποια αξία έάν δέν υπηρετεί την αγάπη. Όμως δέν ημπορούμε να τούς ἐμποδίσουμε νά μή παντρευθούν. Όμως δέν φθάνουν πουθενά έάν δέν είναι μέ τόν Χριστόν. Ἀγαπιόμαστε και τίποτε άλλο». Αυτό είναι η ικανοποίησις του ἐνστίκτου και τίποτε άλλο. Η αγάπη αυτή δέν είναι μακροχρόνια.

Ο γάμος καθ εαυτός πρέπει νά γίνεται, όπως λέγει καί η παροιμία: Είτε καλά (με καλές προυποθέσεις) είτε καθόλου! διότι τελείται γιά τήν υπηρεσία ενός ιδεώδους καί όχι μιας προσωρινής σωματικής άπολαύσεως. Ή άγάπη, πού κατόπιν άκολουθεῖται άπό τόν γάμο, έάν δέν ύπηρετή κάποιον υψηλότερο σκοπό, σίγουρα δέν φθάνει σέ κανέ­να θετικό αποτέλεσμα. Μόνο χάνει κανείς τόσο πολύτιμο χρόνο άπό τήν ζωή του.

Τό νά αγαπιούνται δύο νεαρά άτομα είναι ένας τρό­πος νά συνομιλούν. Άλλά τί νόημα έχει νά άγαπιούνται χωρίς νά πιστεύουν στόν Χριστό; Δέν υπάρχει κάποια σι­γουριά πού νά βλέπης τό μέλλον μέ έλπίδα καί ένα σκοπό, έάν δέν υπάρχει ό Θεός. Έάν δέν είναι ούτε μέσα στήν Εκκλησία, τότε δέν άνήκουν πουθενά. Αύτή θά ημπορούσε νά είναι ή άπάντησις πού μοῦ έθέσατε.

Τί νά τούς ζητήσουμε; Ό έγγαμος βίος έπιβάλλει τήν διαπαιδαγώγησι τών παιδιών. Πρέπει νά τά μάθουν οί γο­νείς πώς νά κάνουν τόν σταυρό τους, πώς νά προσκυνούν τίς εικόνες, πώς νά κοινωνούν άργότερα, πώς νά εξομολο­γούνται. Ημπορούν νά ζοῦν οί ίδιοι καί νά μεγαλώνουν τά παιδιά τους σάν νά ήσαν ειδωλολάτρες; Δέν έκτύπησαν άρκετά οί καμπάνες γιά νά ξυπνήσουν άπό τόν λήθαργο τους αυτοί οί νέοι. Άλλά καί ό λόγος πού λέγεται σήμερα άπό πολλούς οτι «σήμερα οί οικογένειες περνούν δύσκο­λες στιγμές» δέν τόν συμμερίζομαι πλήρως. Διότι όταν ζής τό παρόν, δέν ήμπορεῖς νά βλέπης εύκολα τά λάθη σου. Βλέπεις πιό εύκολα τά κατορθώματά σου καί γι' αύτά δέν άπελπίζεσαι. Αύτή ή πεποίθησις ότι κάνεις αύτό καί τό άλλο γιά κάτι καλλίτερο στήν ζωή καί τήν οίκογένειά σου, σέ οδηγεί σιγά-σιγά πρός κάτι τό άνώτερο καί άπό πνευ­ματικής πλευράς μέ τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ.

4. Τό Μυστήριο τοῦ Γάμου ενεργεί καί επάνω στους άπιστους άνθρώπους; Διότι σήμερα πολλοί στεφανώνονται, χωρίς νά έχουν ιδέα τί σημαίνει στεφάνι ή άν χρειά­ζεται σχέσις μέ τόν Θεό.

Έάν οι κοινωνούντες διά τοῦ γάμου είναι άπιστοι δέν ἔχει γι' αυτούς κανένα νόημα ό γάμος οῦτε θά τούς βοηθήση σέ κάτι στήν ζωή τους. Έάν έκαναν τόν γάμο στήν Εκκλησία, αύτό σημαίνει πώς είναι κάπως πιστοί ἤ δέ­χθηκαν νά γίνη ό γάμος στήν έκκλησία, χάριν τών εύσεβών γονέων τους. Όπότε θά τούς συνοδεύσουν οί προσευχές τών πιστών γονέων καί συγγενών τους στήν ζωή τους. Υπάρχουν καί άπιστοι χριστιανοί, οί όποιοι δέν κάνουν καθόλου γάμο, οὔτε στήν έκκλησία ούτε στό δημαρχείο. Αύτοί κάνουν μία συνεχή ζωή πορνείας καί οί σχέσεις είναι μόνο σαρκικές.

5. Έάν κάνουν τον γάμο τους, διότι έτσι το βρήκαν σάν έθιμο, τότε ενεργεί η Χάρις της Ιερωσύνης;

Δέν συνιστούμε βέβαια καθόλου το μυστήριο τού γάμου, όταν οι υποψήφιοι είναι άπιστοι. Δέν έχουμε μέσω αυτού του μυστηρίου μερικές συγκεκριμένες αξιώσεις και ευθύνες. Και όταν αυτές οι εύθύνες είναι ανεπιθύμητες ἤ δνε μπορούν να εκπληρωθούν γιατι λοιπόν προχωρούμε σ αυτόν τόν δρόμο; Ἤ κάνουμε το Μυστήριο αυτό σάν ένα έθιμο. Άλλά η λέξις αυτή έθιμο είναι πολύτιμη και δεν θα ήθελα να την χρησιμοποιούμε εδώ για τούς απίστους.

Επαντρεύοντο σάν έθιμο οι παππούδες και οί πρόγονοί μας και μάλιστα χωρίς ληξιαρχικές πράξεις, μέσα στήν εκκλησία. Άλλά ό γάμος αύτός γινόταν μέ έξαιρετικά ύψηλούς σκοπούς.

Ό γάμος, άδελφοί μου, είναι ένα πολύ μεγάλο Μυστήριο. Αξιοποιούνται τά χαρίσματα πού έδωσε ό Θεός στούς άνθρώπους. Βέβαια υπεράνω τοῦ γάμου είναι άλλο μεγαλύτερο μυστήριο, ό μοναχισμός.

Κατόπιν νά σκεπτώμεθα ότι, χωρίς τά υψηλά ιδεώδη τοῦ γάμου οί νέοι δέν ήμποροῦν νά σταθοῦν, έάν περιορι­σθούν στήν ίκανοποίησι τών σαρκικών τους μόνο ορέξε­ων.

Ή Χάρις υπάρχει καί αύξάνεται έκεῖ όπου υπάρχει ή πίστις. Ό Θεός δέν δίνει τήν Χάρι Του σ' ένα τσιγγάνικο άπλωμένο χέρι, άλλά σ' αύτόν πού έχει τό πνεύμα τής θυ­σίας, πού πηγάζει άπό τήν πίστι του καί τήν άγάπη του σ’ Αύτόν.

Ό γάμος πού τελείται σάν έθιμο έκ παραδόσεως τών προγόνων μας, πρέπει νά περιέχη ένα ύψιστο σκοπό καί μιά έξαιρετική εύθύνη. "Ομως νά μή ένθαρρύνεται, καθέ­νας νά έπιτελή τόν γάμο του σάν έθιμο, διότι ή άγάπη τους είναι ετοιμόρροπη καί δέν θά διαρκέση πολύ. "Οπως έλε­γε κάποιος συγγραφεύς: «ένας μήνας μέλιτος καί μιά ζωή πίκρας».

6. Γέροντα, σήμερα ό ρόλος τοῦ ανδρός καί τής γυναικός κατανοείται ολοένα καί όλιγώτερο. Ημπορείτε νά μάς είπήτε ποιός είναι ό ρόλος τους στήν οικογενειακή ζωή;

Ή άλήθεια είναι ότι δέν μοῦ άρέσει αύτός ό λόγος: «σήμερα». Ό άνδρας καί ή γυναίκα είναι οί ίδιοι μ' αυτούς πού έπλασε ό Θεός στήν άρχή μ' ένα αυστηρά καθορισμέ­νο σκοπό.

Γίνεται μιά διαπίστωσις: Ή γυναίκα ήτο δούλη επί χι­λιάδες χρόνια καί μόλις μέ τό Διάταγμα τών Μεδιολάνων, τό 313, ό Μέγας Κωνσταντίνος έδωσε έλευθερία καί στήν γυναίκα γιά νά μή θανατώνεται χωρίς δίκη. Μεταδόθηκε ὅμως διά μέσου τών αιώνων ό φόβος τής γυναικός άπέναντι στόν άνδρα καί παρέμειναν αυτές οί φοβίες σάν άσχημη κληρονομιά έκ μέρους τής γυναικός. Αύτό δέν είναι δε­κτό έκ μέρους μου. Ή έννοια τών λόγων τοῦ Αποστόλου Παύλου: «ή δέ γυνή ῖνα φοβήται τόν ανδρα» (Έφεσ. 5,33), έχει τήν έννοια τοῦ σεβασμού καί τής τιμής πού πρέπει νά εχη πρός τόν άνδρα της καί όχι νά τόν βλέπη σάν «μπα­μπούλα».

Γυναίκα σημαίνει «βασίλισσα θυσιαζομένη». "Αν λέ­γης ότι ἡ γυναίκα είναι τό άδύνατο στοιχείο, όμως άπό τήν στιγμή πού τήν παντρεύθηκες, δέν ήμπορεῖς νά ονομάζε­σαι σύζυγος, παρά μόνο όταν έχης δίπλα σου καί τήν σύ­ζυγο. Πρέπει νά τής δώσης μέσα στήν συνείδησί σου καί στό σπίτι τόν θρόνο πού τής άνήκει. Δέν πρέπει μέ κανέ­να τρόπο νά βλέπη κανείς τήν γυναίκα μ' ένα μικροπρεπή σκοπό καί διάστασι ή σάν μιά καταπιεσμένη ύπαρξι.

Ή γυναίκα είναι καταπληκτικό πλάσμα μέσα στήν δημιουργία τοῦ Θεού! Αντιλαμβάνεσθε ότι ό προορισμός ολοκλήρου τής άνθρωπότητος εξαρτάται άπό τόν λόγο τής παρθένου Μαρίας, ή οποία είπε ελεύθερα: «Ιδού ή δούλη Κυρίου, γένοιτο μοι κατά τό ρήμα σου» (Λουκ. 1,15). Καί μεταλλάχθηκε ό προορισμός όλης τής άνθρωπότητος, άκό­μη καί οί βουλές τοῦ Θεού πού είχε γιά τόν κόσμο.

Ή Παναγία ήτο ή γυναίκα έκείνη, ή οποία άνοιξε τίς πόρτες τής εύτυχίας, τής ελευθερίας καί τής αίωνιότητος στόν κόσμο.

Ή γυναίκα πρέπει μέ κάθε τρόπο νά είναι σεβαστή, διότι, έάν ό Θεός ρωτούσε τήν ανθρωπότητα: «Τί υπάρχει στήν άνθρωπότητα»; δέν θά ροφούσε τήν πατρότητα, άλλά τήν μητρότητα. Επομένως ή γυναίκα παίζει πρωταρχικό ρόλο σ' ό,τι άφορα τήν δημιουργία τοῦ Θεοῦ, τόν άνδρα, τήν γυναίκα καί τους άπογόνους τους.

Άλλά όμως ένα τόσο μεγάλο μυστήριο δέν έχουμε δικαίωμα νά τό αποσπούμε άπό τόν σπουδαίο λόγο τοῦ Κυρίου μας: «Άνευ έμοῦ ον δύνασθε ποιεῖν ουδέν» (Ίωάν. 15, 5). Αύτός είναι λόγος θεῖκός καί ό,τι λέγει ό Χριστός είναι άλήθεια.

Έάν ό χριστιανικός κόσμος έπρόσεχε αύτό τόν λόγο, θά ήτο πιό συγκρατημένος καί θά άποκαλύπτοντο πιό γρή­γορα οί άξιες καί οί ελλείψεις. Εκείνος είπε ότι είναι ή: "Αμπελος καί έμεῖς τά κλήματα. Ημπορούν νά καρποφο­ρήσουν τά κλήματα, έάν δέν έχουν οργανική σχέση μέ τήν άμπελο;

Ή Κυρία Θεοτόκος έκπροσωπεῖ τό ανθρώπινο γένος. Ή γυναίκα δέν πρέπει νά φαίνεται σάν μία δούλη. Διότι, παρότι λέγομε στήν εύχή τοῦ μυστηρίου τοῦ Γάμου ότι ή γυναίκα υπόκειται στόν άνδρα, όμως κι αύτός πρέπει νά τήν άγαπά, όπως μάς λέγει στήν συνέχεια ή ίδια εύχή. Έάν δέν τήν άγαπά, τότε κι αύτή δέν πρέπει νά τόν άκούη. Ό άνδρας, όταν δέν άκούη αύτό τόν λόγο είναι υπεύθυνος γιά τό πείσμα τής γυναικός του. Όπότε πρέπει νά τήν άγαπά μέ κάθε τρόπο.

Στόν έγγαμο βίο εισέρχεται κανείς, μέσω πολλών μεταλλαγών καί άπροόπτων γεγονότων, όπως ἡ γέννησις παιδιών, ἡ άνατροφή τους, τό έντονο αίσθημα τής αυτοσυντηρήσεως καί τόσα άλλα προβλήματα.

Τό πρόσωπο «γυναίκα» πρέπει νά είναι σεβαστό πά­ντοτε μέ κάθε τρόπο άπό όλο τόν κόσμο, διότι σας επανα­λαμβάνω, σημαίνει «θυσιαζομένη βασίλισσα».

7. Ημπορούμε νά ξεχωρίσουμε μέσα στόν οικογενειακό βίο τούς σκοπούς τών συζύγων;

"Οσον άφορα τά ιδεώδη, όχι. Άλλά όσον άφορα τίς απασχολήσεις, ναι, διότι ό καθένας έχει τήν δική του έργασία.

8. Ημπορείτε νά μάς πήτε ποιός είναι ό σκοπός τής υπακοής στήν οικογενειακή ζωή;

Έάν ύπάρχη άγάπη, τά προβλήματα λύονται μόνα τους. Κοιτάζει ό ένας τόν άλλον καί γνωρίζουν τί έχουν νά κάνουν.

"Οσον άφορά τά παιδιά, αύτά πρέπει νά έκπαιδεύωνται μέ κάθε τρόπο άπό μικρά, γιά νά άποτυπώνουν στήν ψυχή τους τήν ιδέα περί παρουσίας τοῦ Θεοῦ, ούτως ώστε σιγά-σιγά νά ολοκληρωθούν στήν γνώσι τής χριστιανικής διδασκαλίας.

9. Γιατί λέγεται ότι ό άνδρας είναι κεφαλή τής γυναικός;

Καί ή γυναίκα τί είναι άν ό άνδρας είναι ή κεφαλή της; Ό άνδρας είναι ή κεφαλή τής γυναικός μέ τήν έννοια τής άρμονίας πού πρέπει νά ύπάρχη σεβόμενοι ό ένας τόν προ­ορισμό καί τήν ένασχόλησι τοῦ άλλου. "Οταν λέγεται ότι ή γυναίκα έχει εξαιρετική προσφορά μέσα στήν δημιουρ­γία τοῦ Θεοῦ, αύτό δέν σημαίνει ότι ό άνδρας δέν είναι τί­ποτε. Διότι άμοιβαία υποταγή σημαίνει σωτηρία καί γιά τούς δύο.

Ή γυναίκα δέν υποτάσσεται διότι είναι ζητιάνα, άλλά διότι ολοκληρώνει τήν αρμονία τών προσώπων καί τών πραγμάτων. Αύτή είναι πού κάνει τήν μεγαλύτερη προ­σπάθεια γιά νά είναι ό άνδρας της κεφαλή της, άπό τήν στιγμή πού τόν άγαπά ειλικρινά.

Μεταξύ τών δύο συζύγων δέν υπάρχει βαθμός συγγενείας. Έάν ό άνδρας είναι ή κεφαλή, καί ή γυναίκα είναι επίσης κεφαλή. Πρέπει νά υποτάσσεται ό ένας στόν άλλον, έπειδή είναι πολύ συχνές οί περιπτώσεις στίς όποιες, ό άνδρας έρωτα καί υπακούει, όταν χρειάζεται, τήν σύζυγο του.

Αυτοί πρέπει νά αγαπιούνται. Έάν δέν αγαπιούνται, τότε οί σχέσεις μεταξύ τους θά καταλήγουν τίς περισσότε­ρες φορές στόν τσακωμό καί τίς συγκρούσεις.

Έάν ό άνδρας είναι ή κεφαλή, ή γυναίκα είναι ή καρ­διά! Καί ή καρδιά είναι πολύ περισσότερο άπό οτιδήποτε άλλο. Είναι τό βαθύτερο βάθος τής ανθρωπινής υπάρξε­ως, είναι άκόμη ό τόπος καί ό θρόνος όπου κατώκησε ό Θεός. Καί έάν αύτή είναι ή καρδιά, τότε καί αύτός (ό σύ­ζυγος) είναι καρδιά, έπειδή ή άγάπη έναρμονίζει καί ισορ­ροπεί τόν έγγαμο βίο.

Ή άγάπη έχει νά δώση μιά άπάντησι σέ όλες τίς έρωτήσεις, Ή άγάπη φέρει τά παιδιά στόν κόσμο, τά όποια, μόνο μέ τό χαμόγελο τους, δίνουν ανυπολόγιστη χαρά καί άξια στό ανδρόγυνο καί συμβάλλουν στήν αδιάρρηκτη ενό­τητα τών γονέων τους.

Άλλά, σας επαναλαμβάνω, ή γέννησις τέκνων δέν είναι ό πρώτιστος σκοπός τού εγγάμου βίου. Πρώτος σκοπός τών συζύγων είναι ή άμοιβαία προσπάθειά τους γιά τήν ψυχική τους σωτηρία.

10. Πολλές φορές ψυχραίνονται οί σχέσεις μεταξύ τους. Πώς είναι δυνατόν νά άντιμετωπισθή αύτή ή κρίσις;

Έάν θέσουμε σάν πρώτο τό θέμα τής κολάσεως, τότε δέν μιλάμε γιά παράδεισο!

Δέν τίθεται πρόβλημα. Αυτές είναι οί συνέπειες τής ζωής· Ό γολγοθάς τών σφαλμάτων τους καί οί άμαρτίες τους είναι εμπειρία γι' αύτούς τής κολάσεως. Ή ψυχρότης μεταξύ τους είναι συνέπεια τών αμαρτιών τους.

Ό θεός είναι δίκαιος καί ημπορεί νά κάνει οτιδήπο­τε. Μόνο ένα πράγμα δέν ημπορεί νά κάνη: Νά καταπατήση τόν λόγο Του. Έπειδή ή πρώτη έντολή πού δόθηκε στόν παράδεισο ήτο αύτή: «ἀπὸ δὲ τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρόν, οὐ φάγεσθε ἀπ᾿ αὐτοῦ...» (Γεν. 2,17). Καί έφαγε ό πρώτος άνθρωπος. Ή συνέπεια άκολούθησε άμέσως, έπειδή υπάρχει καί θεία δικαιοσύνη, καί· όχι μόνο έλεος. Καί κάνει ό,τιδήποτε γιά νά μάς σώση άπ' αυτές τίς πτώσεις. Τίς μετά άπό τόν 'Αδάμ τίς συνεχίζου­με έμεῖς. Αυτές λύονται μόνο μέ τό μυστήριο τής έξομολογήσεως.

Δέν μπορούμε νά ομιλούμε γιά τόν διάβολο, χωρίς νά ομιλούμε πρώτα γιά τόν Θεό. Μέσα στήν δημιουργία υπάρ­χει ό διάβολος μόνο κατ’ άνοχήν.

Έμεῖς δέν ημπορούμε νά τούς μάθουμε νά αγαπούν. Στήν άγάπη δέν υπάρχει τίποτε τό διανοητικό. «Δέν ξέρω γιατί εκείνον τόν άγαπώ». Ή άγάπη δέν έχει ούτε άρχή, ούτε τέλος. Υπάρχει άπό τότε πού υπάρχει καί ό Θεός, διό­τι ταυτίζεται μέ τόν Θεό.

Συνεπώς, γιά νά θεραπευθή αύτή ή έμφανιζόμενη με­ταξύ τους ψυχρότητα, θά πρέπει νά διάγουν μιά αληθινή χριστιανική ζωή.

11. Είναι σωστό νά έχουν οί παντρεμένοι μόνο εύδαιμονικές σχέσεις μεταξύ τους χωρίς νά ένδιαφέρονται κα­θόλου γιά τήν τεκνογονία;

Ό σκοπός τής παντρειάς δέν είναι μόνο ή σαρκική άπόλαυσις, άγαπητέ μου. Ή σαρκική άπόλαυσις είναι ή άφορμή καί σκοπός είναι ή γέννησις παιδιών. Αύτός είναι ό έγγαμος βίος. Σίγουρα θά ύπάρχη ή άπαραίτητη οίκειότης μεταξύ άνδρός καί γυναικός, άλλά όχι μέ άποκλειστικό σκοπό τήν άμοιβαία σωματική άπόλαυσι.

Θά μπορούσα νά ειπώ ότι, έπειδή τό θέμα αύτό άφορα όλο τόν κόσμο, δέν υπάρχει έννοια τού γάμου, όταν περιορίζεται μόνο στήν σαρκική ευδαιμονία. Γάμος σημαί­νει πορεία πρός τήν αιωνιότητα καί έάν αύτός ό σκοπός παραθεωρήται καί υπερτονίζεται μόνο ή άπόλαυσις, τότε ό έγγαμος βίος δέν έκπληρώνει τόν σκοπό του.

Έάν άποφασίσουν άμοιβαίως νά ζήσουν ειλικρινά μέ ηθική καθαρότητα, τότε δέν θά πρέπει κατά διαστήματα νά μουντζουρώνουν αύτή τήν άπόφασί τους μέ κάθε είδους κρυφά παραπτώματα. "Η νά κοιτάξουν νά έφαρμόσουν τίς έπιταγές τοῦ έγγάμου βίου καί τήν τεκνοποῖα ή νά άγνεύουν καί νά μή συνέρχωνται διόλου μέ κοινή συμφωνία.

12. Τί γνώμη έχετε γιά τίς σχέσεις αγοριών καί κοριτσιών, πού είναι τής μόδας στήν σημερινή εποχή;

Πρέπει νά γνωρίζουμε ότι ταυτόχρονα μέ τήν ήλικία συναυξάνονται καί τά αισθήματα. Υπάρχει μιά συνήθεια, ή οποία σήμερα κατήντησε παράδοσι, νά έχη ένας τόν αγαπημένο του. Τώρα δέν τόν λένε άγαπημένο άλλά φίλο. Αύτό είναι ένα παραπέτασμα, διότι δέν υπάρχει σχεδόν άληθινή φιλία μεταξύ ένός άγοριού καί ενός κοριτσιού, παρά άγάπη μεταξύ τους. Οί σχέσεις τους οδηγούνται σέ τόσο βαθειά οικειότητα, πού ή άγνή φιλία είναι πλέον κάτι ξέ­νο. Ή άγνή φιλία δέν έχει σκοπό τήν έρωτική άγάπη καί πτώσι σέ σαρκικά άμαρτήματα, άλλά τήν γνωριμία μέ αντι­κειμενικό σκοπό τόν γάμο. Άγάπη δέν σημαίνει κολακεία. "Ετσι δικαιολογείται ή φιλία, έφ' όσον έπιθυμεῖ κάποιος ειλικρινά τήν εύρεσι μελλοντικού συζύγου. Είναι όμως πο­λύ πρόωρα νά λέγης ότι ή τάδε θά είναι μελλοντική σύζυ­γος σου, ενώ μόλις τότε άρχισες τίς σπουδές σου καί είχες τήν πρώτη γεύσι γνωριμίας μέ τό έτερο φύλο.

Σήμερα ήλθε ένα άγόρι καί μού είπε: «Πάτερ, άγαπώ ένα κορίτσι». «Καί θά πεθάνεις γι’ αύτήν; Ναι Πάτερ» μού άπήντησε.

Τώρα σας έρωτώ. Διακόπτετε άκόμη καί τό νήμα τής ζωής σας γιά τό αίσθημα κάποιου προσώπου, τό όποιον μόλις πρό ήμερων σας εγκατέλειψε; Τότε πού είναι ή άνδρεία; Πού είναι τό θάρρος; Πού είναι ή δύναμις τής άντιστάσεως;

Τό κορίτσι, όταν διαπιστώση ότι δέν ήμπορής νά κυριαρχήσης έπάνω στόν εαυτό σου, έρχεται κοντά σου ζητώντας προστασία. Αύτή έχει μερικές πιό ισχυρές ψυ­χικές δυνάμεις. Έχει τό ένστικτο τής αύ το συντηρήσεως πιό άνεπτυγμένο καί μιά πρόωρη άνάπτυξη τών διανοη­τικών της δυνάμεων άπό ό,τι έχει τό άγόρι. Αύτή μπορεί νά γίνη μητέρα άκόμη καί άπό τά 13 της χρόνια. Έδιάβαζα τώρα σέ μιά εφημερίδα πώς ένα κορίτσι ηλικίας 11 ετών έγινε μητέρα. Ένώ ένα άγόρι δέν ήμπορεῖ νά γίνη πατέ­ρας στήν ηλικία αύτή. Άλλά καί οί διανοητικές της δυνά­μεις έλαττώνονται μετά τά 20-21 χρόνια της, ένώ τού αγο­ριού προχωρούν αμείωτες μέχρι τά τριάντα χρόνια του. Στό κορίτσι άπό τήν ηλικία τών 20 έτών άρχίζουν τά ένδιαφέροντα γιά τό μέλλον καί τήν άποκατάστασί του. "Εχοντας σέ μεγάλο βαθμό τό ένστικτο τής αυτοσυντηρήσεως καί τής άνευρέσεως ιδανικοῦ συζύγου, έχει τήν έντύπωσι ότι θά βρή κάποιο μεγάλο ήρωα, σάν τόν Μέγα Αλέξανδρο. Καί έάν πράγματι είσαι ήρωας παραδίδεται άνευ όρων, χωρίς νά έξετάζη χαρακτήρα, φρονήματα, ήθος καί άλλα χαρίσματα.

Γνωρίζω ένα πολύ έξυπνο άγόρι. Είναι φοιτητής. Είναι σοβαρός καί δέν χάνει τόν καιρό του. Μοῦ έλεγε συχνά: «"Ολα στόν καιρό τους». Καί μιά κοπέλλα μέτρια διανοη­τικά, δέν τόν άφηνε σέ ησυχία. Τοῦ έγραφε γράμματα, στε­κόταν στόν δρόμο άπ' όπου θά περνούσε... Μία συμμαθήτριά της τήν ρώτησε: «Καλά, δέν ντρέπεσαι»; Έκείνη τής άπάντησε: «Θέλω νά δω πώς άντιδρά ένας έξυπνος άνθρω­πος σέ τέτοιου είδους προτάσεις. Έάν είναι πράγματι έξυ­πνος, θά κυριαρχήση στόν έαυτό του, άλλιώς θά κυριαρ­χήσω έγώ έπάνω του».

Τό λουλούδι είναι μέσα στήν γλάστρα. Τό άγόρι πρέ­πει νά πάει νά τό κόψη. Τό κορίτσι δέν πρέπει νά βαδίζη στά μονοπάτια τοῦ άγοριοῦ, άλλά τό άγόρι νά τήν άναζητή. Καί άκόμη πρέπει έσεῖς νά έκτιμάτε πιό πολύ τήν γυ­ναίκα. Αύτή είναι ένα έξαιρετικό δημιούργημα τού Θεοῦ. Αντιλαμβάνεσαι τί δυνάμεις έχει μιά γυναίκα, ώστε νά σέ βγάζη άπό μιά θλιβερή κατάστασι; Τό γεγονός ότι ένας άνδρας ξέρει ότι στό σπίτι έχει μιά ψυχή πού τόν άγαπά μέ μιά τέλεια αγάπη, αύτό τοῦ δίνει δύναμι νά έργασθή, νά κερδίζη τίς μάχες, νά λύνη τά προβλήματά του. Νά ξέ­ρετε ότι ή γυναίκα δέν σκέπτεται επιπόλαια. Έάν δέν έχη μιά ειδική μόρφωσι, έχει όμως μιά έξαιρετική δύναμι μέ­σα της καί επιτελεί ένίοτε περισσότερα άπό τόν άνδρα μέ μιά ρεαλιστικότητα καί λεβεντιά. Άπό σήμερα κιόλας έχει αύτή ένα αίσθημα γιά τήν αυριανή ημέρα. "Ομως έμεῖς συ­ζητάμε, πραγματοποιούμε μερικά έργα, άλλά μέσα στήν άγάπη δέν υπάρχει τίποτε τό διανοητικό.

Νά σάς ειπώ μιά περίπτωσι. "Εχετε άκούσει γιά τόν γάλλο επιστήμονα Κλεμανσώ, ό όποιος ήτο άθεος, άλλά άφησε εποχή μέ τά συγγράμματά του. Κάποτε τόν κτύπη­σε ενα αύτοκίνητο καί τόν έπήγαν σέ κάποιο νοσοκομείο. Έγραφαν οί έφημερίδες: «Χτυπήθηκε σέ τροχαίο ό μεγά­λος Κλεμανσώ. Τόν φροντίζει ό τάδε γιατρός, στό τάδε νο­σοκομείο». Ό άσθενής βγήκε σώος μετά τήν θεραπεία του. Ό ίδιος νά τί είπε στούς δημοσιογράφους: «Κύριοι, δέν μέ ίάτρευσαν οί γιατροί, άλλά μιά νοσοκόμα γιά τήν οποία καμμία έφημερίδα δέν έγραψε τίποτε». Σ' αύτό τό διάστημα ένας άλλος μεγάλος άνδρας έπαθε κι αύτός άτύχημα. "Ηθε­λε νά τόν πάνε στό νοσοκομείο πού έργάζοντο μοναχές νο­σοκόμες. Τοῦ έλεγαν διάφοροι: «μά έσεῖς πού είσθε...». Τούς απαντούσε: «Δουλειά σας... Έγώ θέλω νά γίνω υγιής...». Βλέπετε λοιπόν, πόσο σπουδαία είναι ή άποστολή τής γυ­ναίκας μέσα στήν δημιουργία τοῦ Θεοῦ;

Εφιστώ τήν προσοχή στίς κοπέλλες νά μή βιάζωνται στήν δημιουργία γνωριμίας καί φιλίας μέ ένα άγόρι, έάν δέν είναι πιστός ορθόδοξος χριστιανός. Έγώ τίς ερωτώ: «Είναι πιστός»; «"Οχι, άλλά θέλει νά γίνη τῶρα». Καλά πώς τό πιστεύεις αύτό έσύ πού μεγάλωσες στήν έκκλησία; Καί έσύ θά τόν διδάξης τῶρα νά προσκυνήση τόν Χριστό; Αύριο, μεθαύριο θά κτυπήσης τό κεφάλι σου. Αύτό είναι ένα τεράστιο λάθος. Αληθινή φιλία στέκεται όταν είναι κοινές οί ιδέες. Νά τόν αναζητήσετε στήν έκκλησία καί όχι στήν δισκοθήκη καί στό πεζοδρόμιο! Τό καλλίτερο είναι άπό τήν άρχή κιόλας τής υποθέσεως νά μή βιάζεσθε.

Έάν μιά συνάντησις μεταξύ ενός άγοριοῦ καί ενός κοριτσιού είναι αναπόφευκτη, τότε πρέπει νά καλλιεργηθή γιά νά άποκαλυφθοῦν καί τά ψυχικά χαρίσματά τους, διό­τι ή σωματική ομορφιά, όπως είπαμε δέν είναι τό μέγα πρό­βλημα. Είδες ότι έχει κάποιο ελάττωμα, βοήθησέ την (τον) νά τό ξεπεράση μέ τήν συμβουλή καί τήν συμπεριφορά σου. Πρέπει νά είναι έτοιμη νά σηκώση όλα αύτά τά πράγμα­τα, ένώ έσύ πρέπει νά τήν στηρίξης μέ κάθε τρόπο στά προβλήματά της καί νά τήν προτρέπης συνεχώς. Αύτή δέν ανα­μιγνύεται στά προβλήματά σου καί άν είσαι καί μιά φημι­σμένη προσωπικότητα, έάν προσπαθήση, ίσως σέ δυσαρεστήση.

"Ενα βαθύτερο πρόβλημα πού θά πρέπει νά έξετάσουμε έδώ είναι ότι οί περισσότεροι νέοι σήμερα βλέπουν τόν γά­μο σάν σωματική άπόλαυσι, πράγμα τό όποιον είναι με­γάλο λάθος τους. Αύτό τό δώρο τού σεξουαλικού ένστι­κτου τό έδωσε ό Θεός δωρεάν καί δέν θά πρέπη νά άπασχολή τούς νέους. Τό πρόβλημα πού θά πρέπη νά τούς άπασχολή είναι ἡ τεκνοποιία καί ό υπέρτερος σκοπός ἡ σω­τηρία τών ψυχών τους. Συνεπώς είναι λάθος νά δημιουργής μία σχέσι έπάνω σέ σαθρά θεμέλια καί νά ζής ένα μήνα μέ­λιτος καί μιά ζωή πικρίας! Πρέπει νά σκεφθή κανείς έάν άντέχη σέ όλες τίς ευλογημένες δυσκολίες τού γάμου. Επο­μένως έξ άρχής πρέπει νά βλέπης σέ μιά άγάπη, όσο ήμπο­ρεῖς νά κρίνης, ή οποία θά άντέξη στό μέλλον καί μέχρι τό τέλος τής ζωής σου. Όπότε, είναι μειονέκτημα όταν κά­ποιος έρωτεύεται πρόχειρα καί μετά βλέπει μετά λύπης του σωρεία άπό ιδιοτροπίες καί άδυναμίες τοῦ ετέρου προσώ­που. "Ετσι φεύγει σταδιακά ή πρώτη ομορφιά τής άγάπης καί ή ειρήνη, ή οποία είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη άπό τήν δικαιοσύνη. Μερικές φορές έχει κι αύτή τόλμη καί τήν δική της άποψι. Μή τήν παραθεωρής (τήν δικαιοσύ­νη τοῦ άλλου). Πές στήν σύζυγο σου κάποια στιγμή: «Δέν βλέπω νά έχης άπόλυτα δίκαιο, άλλά, έπειδή πολύ σέ άγαπώ, δέν συγκρούομαι μαζί σου». Βλέπετε ὅτι ή άγάπη ὅλα τά καλύπτει καί τά ενώνει. Αύτό συμβολίζει καί ή βέρα. Είσαι υποχρεωμένος νά τήν άγαπάς μέ όλη τήν δύναμι σου, όχι βεβαίως περισσότερο άπό τόν Θεό, κι αύτή είναι υποχρεωμένη νά υποτάσσεται χάριν τής άγάπης καί τής άμοιβαίας ειρήνης· Δέν είναι δουλεία καί έξουθένωσις, όπως λέγουν σήμερα μερικοί ή υποταγή τής γυναικός στόν άνδρα της. Αντιθέτως υποτάσσεται σάν μία δέσποινα καί όχι σάν δούλη. Αύτή ή πράξις τής υποταγής καί ταπεινώσεώς της τήν γεμίζει μέ θεία Χάρι. Ό άνδρας ν' άγαπά τήν γυναίκα του ὅπως είναι κι αύτή νά μή φοβάται νά τόν ύπακούη, μήπως τής πάρει τόν άέρα έκεῖνος. Μόνο έτσι ό γάμος τους θά μείνη άδιάλυτος μέχρι τόν θάνατον τους.

Έτέλεσα κάποτε ένα γάμο καί όταν είπα τήν εύχή πού άναφέρεται ή φράσις: «Ή δέ γυνή ίνα φοβήται τόν άνδρα», όλος ό κόσμος έκύτταξε τήν νύμφη, ή οποία έκλινε τό κε­φάλι της κάτω. Δέν μού άρεσε αύτή ἡ σκηνή. Έσιώπησα μέχρις ότου ήλθε ή ώρα τοῦ κηρύγματος καί τούς είπα: «Διεπίστωσα ότι δέν προσέξατε τά λόγια πού λέγει πιό πά­νω ό Απόστολος Παῦλος, ότι ό άνδρας πρέπει νά άγαπά τήν γυναίκα του. Κατόπιν λέγει ότι καί ή γυναίκα νά φοβάται τόν άνδρα, δηλαδή νά τόν σέβεται». Λοιπόν άγαπητό μου παιδί νύμφη, έάν δέν σέ άγαπά ό άνδρας σου, έσύ κάνε υπομονή. Ζήτησε τήν θεία βοήθεια καί άγάπησέ τον πε­ρισσότερο. Νά τρέχης στόν Πνευματικό καί έκεῖνος θά σέ καθοδηγή καί θά σέ διδάσκη πώς νά άντιμετωπίσης τό πρόβλημα αύτό καί όλα τά οικογενειακά σου προβλήμα­τα. Καί σύ νυμφίε μου, έάν ή συζυγός σου δέν σέ άκούη, μή τήν μαλλώνης. Άγάπησέ την περισσότερο καί ύπόδειξέ της τά λάθη στά λόγια καί στήν συμπεριφορά της. Είναι έτοιμη νά σέ άκούση. Μή τήν προσβάλης μπροστά σέ γνωστούς ἤ ξένους άνθρώπους, διότι θά σοῦ τό άνταποδώση αύτό κάποια ημέρα. Έτσι όμως ραγίζει τό βάζο τής άγά­πης σας καί σιγά-σιγά καταρρέει τό οικοδόμημα τής συ­ζυγικής σας πίστεως καί όμοφροσύνης».

Σας λέγω άκόμη καί κάτι άλλο. Ή μητέρα γεννά, ή μη­τέρα άναγεννά καί άνατρέφει τά παιδιά. Καί σίγουρα, χρη­σιμοποιεί τήν ώραιότερη μέθοδο πού προέρχεται άπό τό ένστικτο τής άγάπης της γι' αύτά. Ανέχεται τό παιδί της ό,τιδήποτε καί νά τής κάνη. "Ετσι ή μητέρα του δέν άπελπίζει τό παιδί της. Άλλά τοῦ ένισχύει τόν πόθο τοῦ ηρωι­σμού. Καί τό κάνει αύτό όχι διότι τό έμαθε άπό κάπου ή τό διάβασε, άλλά διότι δέν θέλει νά βλέπη τό παιδί της σάν ένα βλάκα καί ηττημένο άπό τήν πρώτη στιγμή στίς συ­ναντήσεις μέ τ' άλλα παιδιά τής ηλικίας του.

Δέν ξέρω άν έδιαβάσατε ένα ποίημα γραμμένο άπό τήν βασίλισσα Ελισάβετ, σύζυγο τοῦ βασιλέως τής Ρουμανίας Καρόλου τοῦ Α': «"Αν άκούσατε γιά κάποιον ήρωα, ό όποιος ένίκησε σέ μάχες καί πίσω του άπέδιδε δικαιοσύνη στόν λαό, νά ξέρετε ότι είχε μιά καλή μητέρα. Έάν θ' άκούσετε γιά κάποιον ήρωα, ό όποιος έγραψε καί έτραγούδησε ποιήματά του καί ό στίχος του άλλαξε τά φρονήματα τής ζωής, τίς ομορφιές καί τίς επιδιώξεις τών καρδιών τών άνθρώπων, νά ξέρετε πώς είχε μία καλή μητέρα!..». "Εε, αύτός ό λόγος μοῦ άρεσε πάρα πολύ. Αύτή είναι ή κοπέλλα τήν οποία πρέπει νά τήν προσέχουμε, νά τήν προετοιμάζουμε ιδιαίτερα έάν είναι, πρεσβυτέρα, διότι πολλές κοπέλλες ερωτοῦν τήν πρεσβυτέρα γιά ορισμένες υποθέσεις, παρά τον ίερέα-έξομολόγο τους.

13. Πώς νά μεγαλώσουμε τά παιδιά μας;

Νά τά μεγαλώσετε ὅπως θέλει ό Θεός γιά νά πάνε στόν παράδεισο. Σάν καλλίτερη μέθοδος είναι ἡ πραότης, διό­τι ἡ σκληρότης αναγκάζει τό παιδί νά υπάκουη άπό φόβο καί ἡ διδασκαλία σου δέν περνάει πιό μέσα άπό τό δέρμα σου. Ένώ, έάν τό συμβουλεύεις μέ πραότητα: «παιδάκι μου κύτταξε, έτσι αύτό, έτσι εκείνο...», αύτό υπακούει καί καταγράφει σάν κασσέτα τά λόγια σας. "Ισως νά κάνη καί τρέλλες, όμως τά γεμάτα πραότητα λόγια σας έμειναν γιά πάντα στήν καρδιά του. Ιδού τί έλεγε ό πατέρας καί ή μητέρα: «Τά παιδιά μας έπιθυμούμε νά μάς άκοῦνε καί μετά τόν θάνατο μας, διότι τά λόγια μας, πιστεύουμε, ότι έχουν μπή βαθειά μέσα στήν καρδιά τους». "Αν συμπεριφερθήτε σκληρά άπέναντί τους αύτά θά στενοχωρηθούν, θά κλαύσουν, θά πονέσουν ψυχικά καί δέν θά σάς υπολογίζουν ού­τε θά σάς υπακούουν πλέον. Επομένως, όλοι οί γονείς χρη­σιμοποιείτε σάν μέθοδο ποιμαντικής στά παιδιά σας τήν πραότητα. Μή δείχνετε μπροστά τους ότι είσθε στενοχωρη­μένοι εξ αιτίας τους. Τίς δικές τους άτέλειες νά τίς διορθώνετε εσείς περισσότερο μέ τά έργα σας καί τούς καταλλήλους τρόπους συμπεριφοράς σας καί όλιγώτερο μέτά λόγια σας. Όπότε τό μεγαλύτερο έργο τών γονέων μέσα στό σπίτι είναι νά ζοῦν μιά άγια ζωή. Ένώ γιά τά παιδιά πού πηγαίνουν στά σχολεία, φροντίδα τών γονέων θά είναι νά διδάσκωνται έκεῖ τό μάθημα τών θρησκευτικών καί νά παρακο­λουθούν τά κατηχητικά μαθήματα τής ενορίας.

14. Τά παιδιά μας πηγαίνουν στόν παιδικό σταθμό, στό σχολείο, στά παιγνίδια καί δέχονται τόσες άσχημες επι­δράσεις. Τί θά κάνουμε γιά νά τά διαφυλάξουμε;

Άγαπητοί μου, ή φροντίδα πέφτει εξ ολοκλήρου στήν οικογένεια, ή οποία οφείλει νά τά καθοδηγή συνεχώς καί νά διορθώνη τά τυχόν λάθη τους. Ό καλλίτερος παιδα­γωγός σήμερα είναι ή χριστιανική οικογένεια. Καί στό σχο­λείο συνηθίζουν νά ζουν σέ μιά κοινωνία προσώπων. Υπάρ­χει κι έκεῖ κάποια τάξις. Δέν είναι κακή, άλλά μπορεί νά μήν είναι καί καθαρώς χριστιανική. Τό παιδί πρέπει νά διδαχθή άπό τούς γονείς του νά λέγη τί τού συνέβη στό σχο­λείο καί οί γονείς του νά τοῦ διορθώνουν μέ κάθε τρόπο τά λάθη του ή τά λάθη καί τά λόγια τοῦ παιδαγωγού. Είναι πολύ λίγα τά παιδιά πού μοῦ λέγουν ότι «έτσι μ’ έμαθαν ό πατέρας μου ή ή μητέρα μου». Διότι μέσα στό σπίτι βασι­λεύει ή άγάπη, προσφέρεται άπό όλους καί ξεχύνεται πρός όλους.

 Μετάφρασις ἀπό τά ρουμανικά Μον. Δαμασκηνός Γγηγοριάτης

Μέ τήν εὐλογία τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου