«Πνευματική φαρέτρα τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ»
'Ο Γέροντας Παῒσιος 'Ολάρου.
1. Τί πνευματικές συμβουλές δίνετε στούς μαθητές σας;
Πρίν γίνω ἱερεύς καί Πνευματικός, τούς πλέον γνωστούς ἐκ τῶν λαϊκῶν, προέτρεπα νά προσεύχωνται πολύ, νά διαβάζουν τό Ψαλτήριο, νά κάνουν μετάνοιες, νά νηστεύουν, νά συμφιλιώνονται μεταξύ τους καί νά ἐξομολογοῦνται στόν Πνευματικό τῆς Σκήτης. Τά πνευματικά μου παιδιά ὅμως, ἤμουν ὑποχρεωμένος νά τά διδάσκω περισσότερο μέ τά ἔργα καί λιγώτερο μέ τά λόγια μου. ῞Οταν μ' ἔβλεπαν νά τρέχω στήν προσευχή, νά νηστεύω, νά σιωπῶ καί νά συμπεριφέρωμαι μαζί τους μέ πραότητα, ἠναγκάζοντο καί οἱ ἴδιοι νά κάνουν τά ἴδια καί ἀνώτερα ἔργα ἀπό μένα. ῞Οταν χειροτονήθηκα, ἤμουν ὑποχρεωμένος νά προσπαθῶ νά τούς ὠφελήσω καί μέ τά λόγια, διότι δέν ἀνταποκρινόμουν μέ τήν ζωή μου. Μόνο μέ τήν χάρι τοῦ Θεοῦ προσπαθοῦσα νά τούς εἰρηνεύσω ὅλους καί νά ἐπιστρέψουν στά κελλιά τους ψυχικά ἀναπαυμένοι.
2. 'Επειδή ὑπηρετήσατε ὡς νοσοκόμος, πέστε μας κάτι γιά τό τέλος ὡρισμένων μοναχῶν ἤ μαθητῶν σας.
Ναί, ἀγαποῦσα, τούς ἀσθενεῖς, ὄχι τόσο ἀπό ἀγάπη γιά τόν Θεό, ὅσο ἀπό ἀνθρώπινο καθῆκον. Γιά νά μιλήσω ἤ νά γράψω γιά μοναχούς πού κοιμήθηκαν μέ εἰρηνικό τέλος, θά πρέπει νά γράψω ὁλόκληρο βιβλίο. Θ' ἀναφέρω ὅμως μερικά περιστατικά.
'Ενθυμοῦμαι ἕναν ἀδελφό, ὀνόματι Γεώργιο Κοσμαντσιοῦκ, πού ἦτο μεγάλος ἀγωνιστής. Αὐτός, ὅταν ἀρώστησε, μέ κάλεσε κοντά του καί μοῦ ζήτησε νά τόν κουρεύσω μοναχό (Στήν Ρουμανία οἱ μοναχοί συνήθως γίνονται μεγαλόσχημοι στά γεράματά τους). Τήν τρίτη ἡμέρα, μετά τήν κουρά του, κοινώνησε τῶν 'Αχράντων Μυστηρίων, ἔλαβε συγχώρησι ἀπ' ὅλους καί ὄντας στά χέρια μου, παρέδωσε τήν ψυχή του στά χέρια τοῦ Θεοῦ.
῞Ενας ἱεροδιάκονος, ὀνόματι Γεράσιμος Βιέρου, ὅταν ἀρώστησε, μέ κάλεσε νά τοῦ διαβάσω τήν Παράκλησι τῆς Παναγίας. 'Ενῶ εἶχα φθάσει στό μέσον, παρέδωσε τήν ψυχή του στήν ἀγκαλιά τοῦ Θεοῦ.
῎Αλλος ἱεροδιάκονος, ὀνόματι Νήφων Ντραγκουλεάνου, μεγάλος βιαστής τῶν ἀρετῶν, μέ κάλεσε μιά ἡμέρα καί μοῦ εἶπε: «Κλείδωσε τό κελλί μου καί ἔλα πάλι τήν δεύτερη ἡμέρα νά ψάλλουμε μαζί μέ τούς ἀγγέλους τό ‘‘'Αλληλούϊα’’. ῞Οταν ἦλθε ἡ ἑπόμενη ἡμέρα, ἐγώ καθυστέρησα μέ τόν κόσμο καί δέν ἐπῆγα στήν καθωρισμένη ὥρα. 'Επῆγα στίς ἐννέα, ἀλλά ὁ π. Νήφων μόλις εἶχε κοιμηθῆ, διότι τό σῶμα του διετηρεῖτο ἀκόμη ζεστό. ῎Εκλαυσα καί λυπήθηκα πολύ, διότι δέν ἦλθα στίς 8 γιά νά ψάλλουμε μαζί του καί μέ τούς 'Αγγέλους τό ‘‘'Αλληλούϊα’’».
'Εγνώρισα κι ἕναν ἄλλο θαυμαστό γέροντα, τόν μοναχό Γερμανό Κοντουράκε, πού ἦτο ἡλικίας 90 ἐτῶν. ῏Ητο εἰρηνική Ψυχή καί σ' ὅλη τήν ζωή του ἦτο τσοπάνης προβάτων. Εἶχε μεγάλη εὐλάβεια στόν ἅγιο Νικόλαο καί τόν παρακαλοῦσαε συχνά: «῞Αγιε Νικόλαε, λυπήσου με τόν ἁμαρτωλό. 'Εγώ γέροντας καί σύ Γέροντας· ἔχεις ἔλεος γιά μένα!» 'Απέθανε τήν ἡμέρα τῆς μνήμης τῶν ἁγίων Κωνσταντίνου καί 'Ελένης.
Δέν ἠμπορῶ νά ξεχάσω καί τόν μοναχό Γεννάδιο 'Αβαταμινίτσε, ὁ ὁποῖος, παρότι γέροντας, ἔκανε μετάνοιες δίπλα στό κρεββάτι μου, ὅταν ἤμουν ἄρρωστος, γιά νά θεραπευθῶ. ῎Εζησε μαζί μου ὀκτώ χρόνια, ἐνῶ σ' ὅλη τήν ζωή του δέν ξάπλωσε σέ κρεββάτι. ῞Οταν πλησίασε ἡ ὥρα τοῦ θανάτου του, ἐζήτησε καί τόν ἔβγαλα ἔξω στήν γεμάτη ἀπό χόρτα καί λουλούδια αὐλή. Τόν ἄφησα ἐπάνω στά χόρτα, νά βλέπη πρός ἀνατολάς καί ἔτσι, μέσα στήν φύσι, πού ἔζησε ὁλόκληρη τήν ζωή του σάν τσοπάνης καί τήν ἀγάπησε, παρέδωσε καί τήν ψυχή του στόν Θεό.
Στήν μνήμη μου περέμειναν ἀνεξίτηλες ἡ ταπείνωσις καί ἡ ἁπλότης τους, διότι δέν ἦσαν ἄνθρωποι μέ πολλές γνώσεις, ἀλλ' αὐτά πού παρέλαβαν ἀπό τούς προκατόχους τους, τά διατηροῦσαν μέ εὐλάβεια, δηλαδή τόν κανόνα τῶν προσευχῶν στό κελλί, τίς ἐκκλησιαστικές 'Ακολουθίες καί τό ἐργόχειρο. ῏Ησαν καί πολύ προοδευμένοι στήν νοερά προσευχή.
3. Πάτερ Παῒσιε, πότε μπήκατε στήν Μονή Συχαστρία καί ποιά ἦτο τότε ἡ πνευματικότης τῶν Πατέρων;
Μπῆκα στήν Συχαστρία τό 1948. 'Ηγούμενος τότε ἦτο ὁ π. Κλεόπας. 'Υπῆρχε ἐκεῖ μιά ἀληθινή κοινοβιακή ζωή. 'Εγνώρισα πατέρες πού δέν εἶχαν τίποτε στά κελλιά τους, παρά μόνο τό ξυλοκρέββατό τους καί λίγα βιβλία. 'Ο π. Δομέτιος, ἕνας γέροντας μοναχός καί ἐνάρετος, δέν ἀπουσίαζε ποτέ ἀπό τήν 'Ακολουθία τῆς ἐκκλησίας κι ἐρχόταν ἀπό τήν ἀρχή τοῦ μεσονυκτίου.
῞Ενας ἄλλος ἀδελφός, ὁ ταπεινός μοναχός π. Χριστοφόρος, γηροκόμος τῶν ἀσθενῶν, μετέφερε στίς πλάτες του τούς ἀνήμπορους μοναχούς στήν ἐκκλησία. Μέ πολύ κόπο, θυμᾶμαι μετέφερε τόν παράλυτο π. Μιχαήλ. ῞Ολοι οἱ ἀδελφοί ἦσαν ὑποχρεωμένοι νά ἔρχωνται στόν ὄρθρο. 'Εάν κάποιος δέν ἐρχόταν, δέν ἔτρωγε τήν ἑπόμενη ἡμέρα.
4. Πάτερ Παῒσιε, τί θυμᾶσθε ἀπό τήν ὀλιγόχρονη διαμονή σας στήν Μονή Σλάτινα;
Μετέβην στήν Σλάτινα τό 1949 μέ μιά συνοδεία ἀπό 23 ἀδελφούς τῆς Συχαστρίας καί μέ ἡγούμενο τόν ἀρχιμ. π. Κλεόπα. Συνάντησα κι ἐδῶ πνευματικούς πατέρες, ὅπως τόν π. Παῒσιο Κοσμᾶ. Πρό τοῦ θανάτου του, κάλεσε τούς πατέρες καί ζήτησε συγχώρησι. ῏Ηλθα κι ἐγώ δίπλα του καί τόν προέτρεψα νά λέγη τήν εὐχή: «Κύριε 'Ιησοῦ Χριστέ». Αὐτός τότε μοῦ ἀπήντησε: «Πάτερ Παῒσιε, εἶμαι ἄνθρωπος ἁμαρτωλός, πολύ ἁμαρτωλός, ἀλλά ἄλλον Θεόν δέν ἐγνώρισα. Τόν παρακαλοῦσα σ' ὅλη μου τήν ζωή καί τώρα πιστεύω ὅτι θά φροντίση γιά μένα». Καί λέγοντας αὐτά, ἔφυγε ἡ ψυχή του γιά πάντα ἀπό κοντά μας.
'Εγνώρισα ἀκόμη τόν μοναχό π. 'Ιουβενάλιο Μπιρσάν. Αὐτός ἐδιάβαζε πάντοτε τό Ψαλτήριο. 'Αγαποῦσε τήν ὑπακοή καί τήν σιωπή. ῏Ητο στό διακόνημά του ἐκκλησιαστικός καί κολλυβᾶς καί πρόσεχε νά μή κάνη λάθη. 'Αγαποῦσε ἐπίσης τήν κατά Θεόν πτωχεία. Στό κελλί του δέν εἶχε τίποτε, παρά μόνο δύο μοναχικά ἐνδύματα, ἕνα μικρό χαλί γιά τίς μετάνοιες καί τόν ντορβᾶ του. ῏Ητο πάντοτε εὐτυχισμένος. Τότε στήν Σλάτινα εἶχαν ἔλθει πολλοί ἀδελφοί καί ὑπῆρχε ὑπακοή καί εἰρήνη μεταξύ μας. Διότι τί ὡραιότερο ἠμπορεῖ νά ὑπάρχη στήν γῆ ἀπό τήν ἑνότητα καί τήν ἀγάπη!
5. 'Ως Πνευματικός στό μοναστήρι Συχαστρία ἐπί 30 χρόνια τί ἔχετε νά μᾶς πῆτε γι' αὐτό τό διακόνημα;
'Η πνευματική πατρότης εἶναι τό δυσκολώτερο διακόνημα τῆς μοναχικῆς ζωῆς. 'Απ' αὐτήν ἐξαρτᾶται ἡ σωτηρία ἤ ἡ τιμωρία κάθε Ψυχῆς, ἡ μοναχική κουρά τῶν ἀδελφῶν μιᾶς μονῆς, ἡ ἄδεια γιά νά κοινωνήσουν λαϊκοί καί μοναχοί, καθώς ἐπίσης καί ἡ χορήγησις συμμαρτυρίας γιά τούς ἀξίους τῆς ἱερωσύνης.
Μεγάλη εὐθύνη ἔχει ὁ Πνευματικός καί γι' αὐτό δυσκολώτερα σώζεται ἀπό ἕνα μοναχό ἤ λαϊκό. 'Ως Πνευματικός τῆς μονῆς Συχαστρίας εἶχα πολλές πνευματικές εὐφροσύνες, ἀλλά καί πολλούς πειρασμούς καί ἀπογοητεύσεις. ῞Ολους τούς ὑποδεχόμουν ὡς πνευματικά μου παιδιά, τούς παρηγοροῦσα, τούς συμφιλίωνα, ὅταν μεταξύ τους ἐδιχάζοντο καί τούς συμβούλευα ν' ἀγαποῦν περισσότερο τήν ὑπακοή, τίς 'Ακολουθίες, τήν σιωπή, τήν ταπείνωσι καί τήν προσευχή στό κελλί. Μερικοί ὅμως ἤρχοντο σπάνια στήν ἐξομολόγησι, συγχωροῦσαν δύσκολα τούς ἄλλους, διεμαρτύροντο γιά τό διακόνημά τους καί ἦσαν ἐνίοτε πολύ δυσαρεστημένοι. Μ' αὐτούς εἶχα πολλή δουλειά νά κάνω. Χρειαζόταν περισσότερη ὑπομονή καί τέχνη γιά νά τούς κερδίσω πνευματικά. Πολλές φορές ἐπήγαινα στά κελλιά τους. ῎Αλλοτε τούς ἔδινα εὐκολώτερο «κανόνα» προσευχῆς κ.λ.π. Τούς ἔδινα κουράγιο καί προσευχόμουν πολύ γιά νά εἰρηνεύουν. Μερικοί ἀπ' αὐτούς ὠφελοῦντο. ῎Αλλους τούς κρατοῦσα νά μή πέσουν στό χειρότερο κι ἄλλους νά μή φύγουν ἀπό τό μοναστήρι. Κατά πόσο ἐπέτυχα, πόσους ἐκέρδισα ἤ ἔχασα, τό γνωρίζει μόνο ὁ Θεός. ῞Ενα μόνο γνωρίζω ἐγώ ὅτι γιά ὅλους αὐτούς, ἔχω νά δώσω λόγο ἐνώπιον τοῦ Δικαιοκρίτου Χριστοῦ.
6. Ποιά ποιμαντική μέριμνα σᾶς φαίνεται δυσκολώτερη ἡ τῶν λαϊκῶν ἤ τῶν μοναχῶν;
Εἶναι δυσκολώτερη ἡ ποιμαντική καθοδήγησι τῶν μοναχῶν καί ἱερέων ἀπό ὅ,τι τῶν λαϊκῶν, ἐπειδή αὐτοί ἔχουν δώσει ὑποσχέσεις στόν Θεό. ῎Εχουν μεγάλη εὐθύνη, διότι γνωρίζουν τόν λόγο τοῦ Θεοῦ καί τούς ἱερούς Κανόνες κι ὅμως δέν ἐκτελοῦν τά καθήκοντά τους συνειδητά. Δηλαδή ἁμαρτάνουν μέ τήν θέλησί τους κι ἔχουν ἐπίγνωσι τοῦ κακοῦ. 'Ενῶ οἱ λαϊκοί ἔχουν λιγώτερη εὐθύνη καί πολλοί ἀπ' αὐτούς σφάλλουν ἀπό ἄγνοια. 'Εδῶ ἐκπληρώνεται ὁ λόγος τοῦ Εὐαγγελίου πού λέγει ὅτι «σ' αὐτόν πού τοῦ δίδεται πολύ, πολύ θά τοῦ ζητηθῆ καί σ'αὐτόν πού τοῦ δίνεται λίγο, λίγο θά τοῦ ζητηθῆ» (πρβλ. Λουκᾶ 12, 47-48).
7. ῎Αν κάποιος δέν ὑπακούει στόν Πνευματικό του καί κάνει τό κακό, ἔχει κάποια εὐθύνη ὁ Πνευματικός του γι' αὐτόν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ;
῎Αν κάποιος παρεκκλίνη ἀπό τά καθήκοντά του καί δέν ὑπακούει στίς συμβουλές τοῦ Πνευματικοῦ του, αὐτός θά ἔχη καί τήν εὐθύνη ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. 'Ο Πνευματικός του ὅμως εἶναι ὑποχρεωμένος νά προσεύχεται στόν Θεό γιά τήν ἐπιστροφή του καί τήν συγχώρησί του.
8. Τί κανόνα προσευχῆς βάζετε στόν δόκιμο, στόν ρασοφόρο μοναχό, στόν μεγαλόσχημο καί στόν ἱερομόναχο;
'Εγώ δέν βάζω κανόνες μέ νούμερα. Γενικά στούς ἀδελφούς πού ἐξομολογοῦνται σέ μένα τούς δίνω τόν κανόνα τοῦ κελλιοῦ, δηλαδή τούς χαιρετισμούς τοῦ 'Αγίου τῆς ἡμέρας, τήν Παράκλησι τῆς Θεοτόκου ἤ ἄλλου 'Αγίου καί, ἄν μποροῦν, ἕνα Κάθισμα τοῦ Ψαλτηρίου. 'Επί πλέον στούς ἀδελφούς δοκίμους τοῦ μοναστηριοῦ τούς λέγω νά κάνουν καί 40 μεγάλες μετάνοιες, στούς μοναχούς (ρασοφόρους) ἀπό 100, στούς μεγαλοσχήμους διπλασιάζεται ὁ κανόνας τους, διότι ἔλαβαν τά πέντε τάλαντα καί πρέπει νά τά ἐπαυξήσουν.
Νά, τί ἔπαθα ἐγώ γιά τόν κανόνα τῆς προσευχῆς! 'Αφοῦ ἐκάρην μοναχός, ἐπῆγα στόν Πνευματικό μου καί τόν ρώτησα τί κανόνα πρέπει νά κάνω. 'Εκεῖνος μοῦ εἶπε: «'Επειδή εἶσαι στήν ὑπακοή νά κάνης ὅ,τι ἠμπορεῖς». 'Επειδή ὅμως ἐγώ δέν ἔμεινα εὐχαριστημένος ἀπό τήν ἀπάντησί του, ἐπῆγα καί τόν ἐρώτησα γιά δεύτερη φορά. Τότε ὁ Πνευματικός μου, κἄπως αὐστηρά, μοῦ εἶπε: «῎Αν μέ ἐρωτᾶς γιά δεύτερη φορά, σοῦ λέγω νά κάνης αὐτό πού δέν ἠμπορεῖς νά κάνης μέχρι τώρα, διότι ἡ ὑπακοή στό μοναστήρι καί ὁ κόπος τοῦ Κοινοβίου καλύπτουν ἕνα μέρος τοῦ κανόνος τοῦ μοναχοῦ».
9. Τί κανόνα βάζετε στούς ἀσθενεῖς μοναχούς πού δέν ἠμποροῦν νά κάνουν μετάνοιες;
Στούς γέροντες καί ἀσθενεῖς, τούς βάζω κανόνα, ἀνάλογα μέ τήν κατάστασί τους. ῎Αν δέν ἠμποροῦν νά κοπιάσουν σωματικά, τούς λέγω νά διπλασιάσουν τήν προσευχή μέ τήν εὐχή: «Κύριε 'Ιησοῦ Χριστέ».
Ζοῦσε κἄποτε στό μοναστήρι Συχαστρία ἕνας μεγαλόσχημος μοναχός, ὁ π. Νικάνωρ Μπίτικα. Αὐτός στά γεράματά του δέν ἠμποροῦσε νά κάνη τίς ἐδαφιαῖες μετάνοιες, ἐνῶ τίς προσκυνητές τίς ἔκανε ἀπό τό σκαμνί. 'Αφοῦ ἔπεσε στό κρεββάτι, δέν ἠμποροῦσε πλέον νά κάνη οὔτε προσκυνητές, οὔτε σταυρό, παρά μόνο στό στῆθος ἐσημείωνε μέ δυσκολία τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ κι ἔτσι ἔκανε τόν κανόνα του.
Λοιπόν, ὁ καθένας, ἄς κάνη, ὅσο ἠμπορεῖ καί ὅπως ἠμπορεῖ, κατά τήν συμβουλή τοῦ Πνευματικοῦ, διότι «ἱλαρόν δότην ἀγαπᾶ ὁ Θεός».
10. Τί κανόνα μετανοίας βάζετε στούς λαϊκούς, στούς γονεῖς πού ἔχουν παιδιά καί στούς νέους πού πρόκειται νά νυμφευθοῦν;
Στούς λαϊκούς βάζω κανόνα ἀνάλογα μέ τίς περιστάσεις καί τήν κατάστασι πού εὑρίσκονται. Γι' αὐτούς πού ἔχουν πολλά παιδιά, ὁ μεγαλύτερος κανόνας τους εἶναι νά μεγαλώσουν τά παιδιά τους μέ φόβο Θεοῦ καί νά μή τά σκοτώνουν μέ τίς ἐκτρώσεις ἤ κάνουν ἄλλες σκανδαλώδεις πρᾶξεις.
Αὐτοί πού δέν ἔχουν δυνατότητες, δέν εἶναι ὑποχρεωμένοι νά κάνουν ἐλεημοσύνη. 'Εάν εἶναι πτωχοί νά μή κλέβουν καί νά ζοῦν κοντά στήν ἐκκλησία.
Τούς νέους τούς συμβουλεύω νά διατηροῦν τήν σωφροσύνη καί τιμή τους πρίν καί μετά ἀπό τόν γάμο τους καί νά ἀποκτοῦν παιδιά, ὅσα τούς δώσει ό Θεός. Νά μή κάνουν ἐκτρώσεις, νά μή ἀποφεύγουν τήν τεκνογονία μέ τεχνικά ἤ ἄλλα ἰατρικά μέσα, νά ἔχουν ἕνα Πνευματικό γιά ἐξομολόγησι καί νά ἐφαρμόζουν τούς νόμους τῆς 'Εκκλησίας περί νηστείας, ἐγκρατείας καί λιτότητος.
11. Ποιοί εἶναι οἱ συνηθέστεροι πειρασμοί τῶν μοναχῶν καί πῶς ἠμποροῦν νά λυτρωθοῦν ἀπ' αὐτούς;
῞Ολα τά πάθη καί οἱ πειρασμοί τῶν μοναχῶν γεννιοῦνται ἀπό δύο ἁμαρτίες: 'Από τήν ἀνυπακοή καί τήν ἀκηδία στήν προσευχή. 'Εάν ἐκπέσουμε ἀπό τήν ἁγία ὑπακοή καί φεύγουμε εὔκολα ἀπό τήν ἐκκλησία, τήν προσευχή, τίς μετάνοιες, τίς νηστεῖες, πέφτουμε πολύ εὔκολα σ' ὅλους τούς πειρασμούς καί τά θανάσιμα πάθη καί χάνουμε τήν σωτηρία μας. Αὐτές οἱ δύο ἁμαρτίες θεραπεύονται μέ τήν καθαρή ἐξομολόγησι στόν Πνευματικό, μέ τόν κανόνα καί τήν ἀπόκτησι τῶν ἀρετῶν στήν θέσι τῶν παθῶν, πού μᾶς ἐξουσιάζουν. Μεγάλη βοήθεια στόν δρόμο τῆς σωτηρίας μᾶς παρέχει ἡ ταπείνωσις καί οἱ ταπεινοί λογισμοί, οἱ ὁποῖοι μᾶς ξεπλένουν ἀπό τήν ἁμαρτία καί νικοῦν κατά κράτος τόν διάβολο.
12. Ποιές εἶναι οἱ βασικές ἀρετές γιά τόν ἡγούμενο καί τόν Πνευματικό, προκειμένου νά ποιμαίνουν ἐπάξια τά πνευματικά τους παιδιά.
Πρέπει νά γίνουν σ' ὅλους παράδειγμα ἀρετῆς μέ τήν ταπείνωσι καί τήν ἀγάπη. Μόνο ἔτσι θά ἠμποροῦν νά σωθοῦν αὐτοί καί νά σώσουν καί τούς ἄλλους.
13. Πῶς εἶναι δυνατόν νά καταπολεμηθῆ ἡ βδελυκτή ἁμαρτία τῆς ἀκολασίας καί πορνείας;
'Η ἀκολασία στούς λαϊκούς ἔχει φθάσει στό κατακόρυφο. Αὐτή μαζί μέ τήν ἀπιστία πρός τόν Θεό, γρήγορα ὁδηγοῦν στό τέλος τοῦ κόσμου. 'Η ἀκολασία κυριαρχεῖ στήν γῆ, ἐπειδή οἱ ἄνθρωποι δέν κρατοῦν τίς νηστεῖες καί ἀπομακρύνθηκαν ἀπό τόν Θεό. ῞Οταν ἐλαττωθῆ ἡ πίστις, ἔρχεται στήν θέσι της ἡ πορνεία, ἡ μέθη, ὁ φόνος καί κάθε κακία. ῞Ολα αὐτά εἶναι δυνατόν νά καταπολεμηθοῦν μέ τήν καθαρή ἐξομολόγησι, τήν ἀποφασιστική διακοπή τῆς ἁμαρτίας, τήν νηστεία, τήν προσευχή καί μ' ἕνα λόγο μέ τήν λυτρωτική χάρι τοῦ 'Αγίου Πνεύματος.
14. Τί κανόνα ἐπιβάλλετε στίς γυναῖκες πού κάνουν ἐκτρώσεις;
'Ο φόνος τῶν ἐμβρύων πρέπει νά κανονίζεται μέ μετάνοιες κάθε ἡμέρα, νηστεία μέχρι τό βράδυ, κάθε Τετάρτη καί Παρασκευή, τελεία ἀποχή ἀπ' αὐτή τήν ἁμαρτία καί γέννησι κι ἄλλων παιδιῶν στήν θέσι τῶν φονευθέντων. 'Επίσης ἀπαγορεύεται σ' αὐτές τίς περιπτώσεις ἡ θεία Κοινωνία ἐπί ἑπτά χρόνια, ἐκτός σέ περίπτωσι ἐγκύου γυναικός πού, λόγῳ σωματικοῦ κινδύνου, ἠμπορεῖ νά κοινωνήση ἐκτάκτως.
14. Γιά ποιά αἰτία ἐξασθένησε σήμερα ὁ ζῆλος γιά τήν προσευχή καί τά καλά ἔργα, τόσο στά Μοναστήρια, ὅσο καί στόν κόσμο;
Διότι ἐλαττώθηκε ἡ πίστις στόν Θεό σ' ὁλόκληρο τόν κόσμο. Σήμερα κάθε μοναχός καί χριστιανός ὁμολογεῖ ὅτι δέν ἠμπορεῖ νά προσεύχεται, ὅπως προσηύχοντο παλαιότερα οἱ ἄνθρωποι. Σήμερα ὑπάρχει μεγάλος ἀνταγωνισμός μεταξύ τῆς «Μάρθας» (ὑλικές ἀπασχολήσεις) καί τῆς «Μαρίας», (πνευματικές ἐνασχολήσεις), ἡ ὁποία ἐδιάλεξε τήν ἀγαθή μερίδα. Σ' ὅλα τά μοναστήρια σχεδόν ὑπερέχει τῆς Μαρίας ἡ Μάρθα καί δέν τήν ἀφήνει νά προσεύχεται πολύ, ἐνῶ ἡ Μαρία κλαίει ἀπαρηγόρητη. ῎Αν θέσουμε πρῶτα τήν ἐκκλησία, δηλ. τήν Μαρία, καί κατόπιν τά διακονήματα καί ἐργόχειρα, δηλ. τήν Μάρθα, τότε ὅλα τά μοναστήρια καί οἱ ἐκκλησίες μας θ' ἀναγεννηθοῦν πνευματικά καί ὁ διάβολος θά φεύγη ἀπό τούς ἀνθρώπους. 'Η πνευματική πρόοδος ἀρχίζει ἀπό τόν λόγο: «Κύριε, βοήθησέ με νά βλέπω τίς ἁμαρτίες μου καί νά μή κατακρίνω τόν ἀδελφό μου».
15. Τί κανόνα βάζετε σ'αὐτούς πού ἀρνήθηκαν τήν πίστι τους στόν ἀληθινό Θεό καί κατόπιν ἐπέστρεψαν ἐν μετανοίᾳ;
Αὐτούς πού δέν πιστεύουν στόν Θεό, οὔτε ἐξομολογοῦνται, δέν τούς δέχομαι οὔτε ἐγώ. 'Εάν ὅμως μετανοήσουν εἰλικρινά, τούς βάζω πρῶτα νά εἰποῦν τό Σύμβολο τῆς Πίστεως τρεῖς φορές. Κατόπιν τούς φέρνω στήν ἐκκλησία νά προσκυνήσουν τίς ἅγιες Εἰκόνες καί τά Λείψανα τῶν 'Αγίων μας. Μετά τούς ἐξομολογῶ, τούς βάζω κανόνα κατά τήν δύναμί τους καί, ἄν στό μέλλον ἀγαπήσουν τήν 'Εκκλησία, προσκυνοῦν καί ὑπακούουν στούς νόμους της, τούς δίνω τήν εὐλογία καί τήν ἄδεια νά κοινωνήσουν τόν Χριστό. Αὐτό ἐξαρτᾶται ἀπό τήν πίστι καί μετάνοιά τους. 'Εάν ἀκόμη ἔχουν ἀμφιβολίες γιά τήν πίστι, τούς δίνω νά διαβάσουν κατάλληλα βιβλία γιά νά ἐνισχυθοῦν.
16. Ποιό εἶναι τό μεγαλύτερο ἔργο τῶν Μοναστηριῶν καί τῶν μοναχῶν;
Νά προσεύχωνται ἀκατάπαυστα γιά τούς ἑαυτούς τους καί γιά ὅλο τόν κόσμο. Νά δοξάζουν καί ὑμνολογοῦν τόν Θεό πάντοτε, νά διδάσκουν καί παρηγοροῦν τούς ἀνθρώπους. Στό μοναστήρι ἡ «Μάρθα» πρέπει νά ὑπακούη στήν «Μαρία», καί ὄχι τό ἀντίθετο καί νά ζοῦν ἡ μιά ἁρμονικά μέ τήν ἄλλη. 'Εάν θά ζοῦμε ἔτσι «οὐδείς ἡμῶν πορθεῖται τήν πόλιν».
17. Πῶς πρέπει νά ζήση ὁ μοναχός γιά νά ἀξιωθῆ τῆς σωτηρίας του;
Λέγει ὁ Σωτήρ: «'Εν τούτῳ γνώσονται πάντες, ὅτι ἐμοί μαθηταί ἐστε, ἐάν ἀγάπην ἔχετε ἐν ἀλλήλοις» ('Ιωάν. 13, 35). Κατόπιν ὁ καθένας νά κάνη τήν διορισμένη σ'αὐτόν ὑπηρεσία μέ χαρά, χωρίς γογγυσμούς καί ἀκηδία. ῎Ετσι θά διδάσκουμε καί τούς ἄλλους πρῶτα μέ τά ἔργα μας καί μετά μέ τά λόγια μας, ἔχοντας ὑπ' ὄψιν μας τά λόγια τοῦ Κυρίου: <'Ο ποιήσας καί διδάξας μέγας κληθήσεται ἐν τῆ Βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν> (Ματθ. 5, 19). 'Επίσης τά λόγια τοῦ Ψαλμωδοῦ Δαβίδ, πού λέγει: «Δουλεύσατε τῶ Κυρίῳ ἐν φόβῳ καί ἀγαλλιᾶσθε αὐτῶ ἐν τρόμῳ» (Ψαλμ. 2,9). Τελικά, ὅ,τιδήποτε κάνουμε νά καταλήγη στήν δόξα τοῦ Θεοῦ καί νά γίνεται μέ ταπείνωσι, καθώς λέγει ὁ Κύριος: «῞Οταν ποιήσητε πάντα τά διαταχθέντα ὑμῖν, λέγετε ὅτι δοῦλοι ἀχρεῖοι ἐσμέν καί ὅ ὀφείλομεν ποιῆσαι πεποιήκαμεν» (Λουκᾶ 17, 10). Τόσον οἱ μοναχοί, ὅσο καί οἱ λαϊκοί, ἐάν ἔχουν τήν εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ στήν καρδιά τους καί στήν συνείδησί τους καί ἀγάπη γιά ὅλους, τότε ἔχουν ἐλπίδες νά σωθοῦν.
18. Τί εἴδους ἐλεημοσύνη πρέπει νά κάνουν οἱ μοναχοί;
'Η καρδιά τοῦ μοναχοῦ θά πρέπει νά εἶναι γεμάτη ἀπό ἀγάπη γιά τόν Θεό καί τόν πλησίον. Σέ κάθε ἄνθρωπο, λοιπόν μέ διάκρισι καί σοφία πνευματική, θά πρέπει νά προσφέρη τήν ἀγάπη του μέ κάθε τρόπο καί ἀνάλογα μέ τίς ἀνάγκες του. 'Η ἀνώτερη βέβαια ἐλεημοσύνη τῶν μοναχῶν δέν εἶναι ἡ ὑλική βοήθεια, ἀλλά ἡ προσευχή γιά ὅλο τόν κόσμο. ῞Οπως λέγη ὁ Ψαλμωδός: «Πλοῦτος ἐάν ρέῃ, μή προστίθεσθε καρδίαν». (61, 11). Αὐτοί πού δέν ἔχουν τίποτε, νά αἰσθάνωνται ὅτι τά ἔχουν ὅλα καί αὐτοί πού ἔχουν κάτι, νά ζοῦν ὡσάν νά μή ἔχουν τίποτε καί νά τά προσφέρουν στούς ἄλλους. Μεγάλη βέβαια δύναμι ἔχει ἡ ἐλεημοσύνη, ἀλλά γιά τούς μοναχούς ἀνώτερη εἶναι ἡ πτωχεία καί ἡ καθαρή προσευχή.
19. Πῶς ἠμποροῦμε νά εἰρηνεύσουμε αὐτούς πού εἶναι διαπληκτισμένοι;
Πρῶτα νά προσευχώμεθα γι' αὐτούς. Μετά νά τούς προτρέπουμε γιά ἐξομολόγησι στόν Πνευματικό καί νά τούς συμβουλεύουμε μέ τά λόγια τοῦ Εὐαγγελίου, κατά τόν λόγο τοῦ Κυρίου, πού λέγει: «Μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοί υἱοί Θεοῦ κληθήσονται». Αὐτοί πού δέν θέλουν νά συμφιλιωθοῦν, δέν ἠμποροῦν καί νά κοινωνήσουν. 'Εάν ὁ ἕνας ἀπ' αὐτούς πεθάνη ἀσυμφιλίωτος μέ τόν ἀντίδικό του, τότε πρέπει ὁ ζῶν νά ὑπάγη στόν τάφο του ἐπί 40 ἡμέρες καί νά τόν παρακαλῆ νά τόν συγχωρήση. Αὐτό βέβαια εἶναι κἄπως δύσκολο. 'Εμεῖς ὅμως προτρέπουμε τούς ζῶντες νά βάζουν μετάνοια στούς νεκρούς μέ τούς ὁποίους στήν ζωή ἐμάλωσαν κι ἐλπίζουμε στό ἔλεος τοῦ Θεοῦ νά τούς συγχωρήση.
Μερικά πνευματικά του παιδιά τά συμβούλευε ὡς ἑξῆς: Δέν σᾶς εὔχομαι ἐδῶ στήν γῆ ν' ἀποκτήσετε οὔτε δόξα, οὔτε περιουσία, οὔτε κάθε τι τό μάταιο καί φθαρτό. 'Αλλά νά κάνετε τό θέλημα τοῦ Θεοῦ γιά νά ἔχετε κι ἐδῶ πολύ ὄφελος καί στήν ἄλλη ζωή τήν αἰώνια μακαριότητα.
Σέ ἄλλη εὐκαιρία ἔλεγε τά ἑξῆς:
Νά μή ξεχνᾶτε τόν θάνατο, διότι στήν ζωή μας αὐτός εἶναι ὁ καλλίτερος διδάσκαλος. ῞Ολοι, ὅσοι ἀκολούθησαν τήν ἀνθρώπινη δόξα καί ἐξαπατήθηκαν ἀπό τίς κοσμικές μέριμνες, στό τέλος τῆς ζωῆς τους, ἐλυπήθηκαν πολύ, ἀλλά ἦτο ἀργά.
20. Δύο μοναχοί ἀπό τήν μονή Συχαστρία τοῦ ζήτησαν λόγο σωτήριο κι ὁ Γέροντας τούς εἶπε:
Νά ἔχετε τόν φόβο τοῦ Θεοῦ καί κάθε ἡμέρα νά βάζετε καινούργια ἀρχή. ῞Ο,τι ἐλλείψεις ἔχετε νά τίς διορθώνετε. 'Εάν βλεπετε ὅτι δέν ἔχετε, τότε νά φυλάγεσθε νά μή πέσετε. Εἶναι εὔκολο νά ζήσετε, ἀλλά εἶναι πολύ δύσκολο νά πεθάνετε. Οἱ ἄνθρωποι ξεχνοῦν τήν ὥρα τοῦ θανάτου, κατά τήν ὁποία θά ἰδοῦν μέ τά μάτια τους, αὐτά πού ἔκαναν, κακά ἤ καλά στήν ζωή τους.
Κάποτε εὑρέθηκα στό κρεββάτι κάποιου ἑτοιμοθανάτου, ὁ ὁποῖος ἦτο ἀπροετοίμαστος, βασανιζόταν καί ἐκραύγαζε σέ μένα ἀπελπισμένος: «Μή μέ ἀφήνης, πάτερ Παῒσιε, μή μέ ἀφήνης». Σηκώθηκε ἀπό τό κρεββάτι, ἤθελε νά φύγη, νά γλυτώση καί φώναζε: «Μή μέ ἀφήνης, πάτερ Παῒσιε». 'Απέθανε σ' αὐτή τήν κατάστασι· ὁ Θεός νά τόν συγχωρήση.
῞Ενας ἄλλος, πού ἦτο ἀσθενής, εἶχε εἰρηνικό θάνατο. 'Εξωμολογήθηκε, κοινώνησε τ' ῎Αχραντα Μυστήρια καί ζήτησε νά τόν διαβάσουν μεγαλόσχημο μοναχό. Παίρνει τούς νέους γιά νά μήν ἁμαρτήσουν ἄλλο καί ἀφήνει τούς γέροντες γιά νά μετανοήσουν. Δοξασμένο τ' ῎Ονομα τοῦ Θεοῦ, πού ἀνέχεται καί μένα ἀκόμη γιά νά ζήσω καί νά μετανοήσω.
21. Τί εἶναι ταπείνωσις, πάτερ Παῒσιε;
Ταπείνωσις εἶναι ἡ σκέψις καί αἴσθησις τῆς καρδιᾶς μας ὅτι εἴμεθα ἁμαρτωλότεροι ἀπ' ὅλους τούς ἀνθρώπους καί ἀνάξιοι γιά τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. ῞Οταν ὑβρίζουμε ἐμεῖς οἱ ἴδιοι τόν ἑαυτό μας δέν σημαίνει ὅτι αὐτό εἶναι ἀληθινή ταπείνωσις. 'Αληθινή ταπείνωσις εἶναι ὅταν κάποιος μᾶς ὀνειδίζη καί ὑβρίζη δημοσίως κι ἐμεῖς ὑπομένουμε καί λέγομεν: «'Ο Θεός διέταξε τόν ἀδελφό νά μέ κακολογήση, λόγῳ τῶν πολλῶν ἁμαρτιῶν μου». ῞Οταν κάποιος σέ περιφρονῆ νά λέγης ὅτι ὁ Θεός τόν διέταξε νά μοῦ τό κάνη αὐτό. ῞Οταν ἕνας σοῦ παίρνει τήν θέσι ἤ τήν σειρά στίς ὑπηρεσίες καί τά διακονήματα νά λέγης, καί πολύ περισσότερο νά πιστεύης, ὅτι ὁ Θεός διέταξε νά γίνη αὐτό. Κάθε τι νά τό δεχώμεθα ὡς ἐντολή τοῦ Θεοῦ. Αὐτό εἶναι ἀληθινή ταπείνωσις.
'Ενῶ ὑπερηφάνεια εἶναι, ὅταν ἐμπιστεύεσαι στόν ἑαυτό σου, στόν νοῦ σου, στίς δυνάμεις σου. ῞Οταν νομίζης ὅτι εἶσαι ἀνώτερος ἀπό τόν ἄλλον, καλλίτερος, ὡραιότερος, ἐναρετώτερος καί εὐαρεστότερος στόν Θεό. Τότε σίγουρα εἶσαι κυριευμένος ἀπό τήν ὑπερηφάνεια, ἀπό τήν ὁποία εἴθε νά μᾶς φυλάξη ὁ Θεός, πού ταπεινώθηκε γιά τήν σωτηρία μας.
Νά ταπεινούμεθα, ἀδελφοί, διότι ὁ ὑπερήφανος δέν ἠμπορεῖ νά σωθῆ. Νά κλαῖμε τίς ἁμαρτίες μας ἐδῶ, γιά νά χαροῦμε στήν ἄλλη ζωή αἰωνίως, διότι μετά τήν σωματική μας ἀναχώρησι ἀπ' αὐτόν τόν κόσμο, ὅλοι θά μᾶς ξεχάσουν. Νά μήν ἔχουμε τίς ἐλπίδες μας στούς ἀνθρώπους, ἀλλά μόνο στόν Θεό. 'Ο ἄνθρωπος ἀλλάζει ῎Ας ἔχουμε τίς ἐλπίδες μας στόν Θεό καί δέν θά ἀπογοητευθοῦμε ποτέ.
22. Πῶς πρέπει νά συμπεριφέρωμαι γιά νά ἐκπληρώνω τήν ἐντολή τῆς ἀγάπης ἀπέναντι στόν συνανθρωπό μου;
Νά θεωρῆς τήν πλησίον σου καλλίτερο ἀπό τόν ἑαυτό σου. Νά τόν συμβουλεύεσαι, νά τοῦ παραχωρῆς τήν θέσι σου, ἐνῶ τίς ἐλλείψεις του νά τίς καλύπτης καί νά τίς θεραπεύης μέ τήν ἀγάπη σου. Κάνε αὐτά καί θά σωθῆς.
23. Τί ἔχετε νά μᾶς πῆτε γιά τούς αἱρετικούς, πάτερ Παῒσιε;
῞Οπως λέγη καί ἡ 'Αποκάλυψις, δύο θηρία θά ἐξαπατήσουν τόν κόσμο. Τό ἕνα θά προέλθη ἀπό τήν γῆ καί τό ἄλλο ἀπό τήν θάλασσα. Τό πρῶτο εἶναι οἱ αἱρετικοί, οἱ ὁποῖοι λέγουν: «'Ιδού ἐδῶ εἶναι ὁ Χριστός, ἐκεῖ εἶναι ὁ Χριστός, πουθενά ὁ Χριστός»! Τό δεύτερο θηρίο ἐκ τῆς θαλάσσης εἶναι οἱ ἄπιστοι καί οἱ βλάσφημοι τοῦ Θεοῦ. Θάλασσα εἶναι ὁ κόσμος, ἐνῶ γῆ εἶναι ἡ 'Αγία Γραφή ἀπό τήν ὁποία γεννῶνται οἱ διαστρεβλωμένες διδασκαλίες τῶν αἱρετικῶν. Τό πρῶτο θηρίο, οἱ αἱρετικοί, ὑπηρετεῖ τό δεύτερο, δηλ. τούς ἀπίστους. Ποιός γνωρίζει ὅμως μέ τί τρόπο καί μέ ποιά μέσα θά σώση ὁ Θεός τήν 'Εκκλησία Του καί τόν κόσμο! Αὐτός εἶναι πού εἶπε: «Καί ἐν αὐτῆ τῆ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τήν 'Εκκλησίαν καί πῦλαι ῞Αδου (τά στόματα τῶν αἱρετικῶν) οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς». (Ματθ. 16, 18). ῎Ας προσευχώμεθα στόν ἀγαθό Θεό καί Σωτῆρα μας 'Ιησοῦ Χριστό νά λυτρώση τόν κόσμο καί τήν 'Εκκλησία Του ἀπ' αὐτά τά δύο μεγάλα θηρία τῆς ἀπωλείας.
24. Πάτερ Παῒσιε, βλέπω πειρασμικές φαντασίες καί δέν ἠμπορῶ νά τίς ὑπομείνω· τί νά κάνω;
῎Ακουσε, πάτερ, ἀπήντησε ὁ Γέροντας, νά δοξάζουμε τόν Θεό, διότι μᾶς δοκιμάζει μέ πειρασμούς, μέ ἀσθένειες καί κάθε εἴδους δοκιμασία σ'αὐτήν ἐδῶ τήν γῆ καί ὄχι στήν ἄλλη. ῎Αν δέν ζοῦμε περικυκλωμένοι μέ πειρασμούς δέν ἠμποροῦμε καί νά σωθοῦμε. ῞Ο,τι εἶναι ἡ φωτιά γιά τόν χρυσό, εἶναι καί οἱ πειρασμοί γιά τήν ζωή μας. Μᾶς ἐνισχύουν, μᾶς ἐπαναφέρουν στόν σωστό δρόμο, μᾶς ἐπαυξάνουν τήν πίστι, μᾶς ταπεινώνουν καί μᾶς διδάσκουν νά προσευχώμεθα καί νά συμβουλευώμεθα ἄλλους. ῞Οποιος εἶναι καλός γίνεται καλλίτερος. Κι αὐτός πού ἐνίκησε τούς πειρασμούς νά προσεύχεται γιά τούς ἄλλους πού εἶναι εὐάλωτοι στό κακό.
῎Ας προσευχώμεθα, πάτερ. ῞Οταν οἱ Πνευματικοί μᾶς ἐπιπλήττουν γιά τήν διόρθωσί μας, νά μή στενοχωρούμεθα, διότι ὁ δρόμος τῆς σωτηρίας μας δέν εἶναι στρωμμένος μέ λουλούδια, ἀλλά μέ ποικίλους πειρασμούς. Τώρα ἐπάθαμε κι ἐμεῖς ὅ,τι καί ὁ 'Ηλί, ὁ ἱερεύς τῆς παλαιᾶς Διαθήκης μέ τά δυό παιδιά του. Τά λυπήθηκε καί δέν τά ἐπέπληξε στήν κατάλληλη ὥρα, ὁπότε ἐκεῖνα ἔσφαλλαν ἐνώπιον τοῦ Κυρίου καί τιμωρήθηκαν ὅλοι μέ θάνατο. 'Ο Θεός νά μᾶς φυλάξη νά μήν ἔχουμε τήν τύχη ἐκείνων.
25. ῞Ενας Χριστιανός ἐζήτησε ἀπό τόν Γέροντα λόγον ὠφέλιμο κι ἐκεῖνος τοῦ εἶπε:
'Αδελφέ, πολλές φορές τά ζῶα εἶναι σοφώτερα ἀπό τούς ἀνθρώπους. Νά διδασκώμεθα ἀπό τό βόδι τήν ὑπακοή καί ὑπομονή, ἀπό τό πρόβατο τήν ταπείνωσι καί πραότητα, ἀπό τό μυρμῆγκι καί τήν μέλισσα τήν καθαριότητα καί τήν ἐργατικότητα. 'Απ' ὅλα τά ζῶα ἠμποροῦμε νά πάρουμε κάτι γιά τήν ζωή μας.
26. ῎Αλλοτε ὁ Γέροντας ἔλεγε τά ἑξῆς στά πνευματικά του παιδιά
Θαυμάζοντας ὁ Γέροντας τήν ὡραιότητα τῶν δασῶν καί βουνῶν τῆς Σύχλας, εἶπε στούς πατέρες μέ στεναγμούς: Φοβοῦμαι πολύ, πατέρες μου, ὅτι θά μείνουμε μ' αὐτόν τόν φυσικό παράδεισο τῆς γῆς καί θά χάσουμε τόν ἄλλον, λόγῳ τῆς ὀκνηρίας μας!
῎Αλλοτε πάλι σέ ὥρα 'Εσπερινοῦ, εὑρισκόμενος μέσα στό 'Ιερό Βῆμα κι ἀκούοντας ἔξω τό ἀνάγνωσμα ἀπό τόν Προφήτη 'Ησαῒα περί ἐσχάτης Κρίσεως, γονάτισε καί μέ βαθεῖς στεναγμούς ἔλεγε: «'Αλλοίμονο, ἀλλοίμονο τί φοβερή θά εἶναι ἡ τελική Κρίσις τοῦ Θεοῦ.» Κι ἄρχισε νά κλαίη μέ λυγμούς.
27. Πέστε μου, Γέροντα, ἀκόμη κάτι γιά τήν ὑψοποιό ταπείνωσι.
Τό καλλίτερο εἶναι νά γίνη ὁ ἄνθρωπος ἕνα πήλινο σκεῦος, τό ὁποῖον εἶναι χρήσιμο γιά ὅλους τούς ἀνθρώπους καί γιά ὅλες τίς δουλειές κάθε ἡμέρα, καί γιά τό φαγητό, γιά τό νερό κ.λ.π. 'Ενῶ τό χρυσό σκεῦος τοποθετεῖται στά σκευοφυλάκια, κλειδώνεται στίς ντουλάπες, κινδυνεύει άπό τούς κλέπτες καί χρησιμοποιεῖται λίγες φορές ἤ μιά φορά τόν χρόνο. Τό πήλινο σκεῦος ἔχει τήν καθημερινή του χρῆσι καί προσφορά του γιά τόν ἄνθρωπο. ῎Ετσι εἶναι καί ὁ ταπεινός ἄνθρωπος, πού δέν ζητεῖ τιμές καί ἀξιώματα. Παραμένει ἀσήμαντος ἐν μέσῳ καί τῆς κατώτερης ἀκόμη τάξεως τῶν ἀνθρώπων, ἀλλά ὅλους τούς ὠφελεῖ, τούς συμβουλεύει, τούς βοηθεῖ καί ὅλοι τόν ἀναζητοῦν καί χαίρονται μαζί του. 'Η ταπείνωσις εἶναι μεγάλο δώρο τοῦ Θεοῦ γιά τούς μοναχούς καί τούς χριστιανούς!
28. ῞Ενας μοναχός τόν ἐρώτησε: Πάτερ Παῒσιε, τί εἶναι ἡ συνείδησις;
Συνείδησις εἶναι ὁ ἄγγελος τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος φυλάγει τόν ἄνθρωπο. ῞Οταν σέ ἐλέγχει σημαίνει ὅτι ὁ Θεός σέ μαλώνει καί πρέπει νά χαίρεσαι, διότι
ὁ Θεός δέν σέ ξέχασε. Πρέπει νά ἔχουμε πάντοτε ἐνώπιόν μας τίς ἁμαρτίες μας γιά νά μᾶς ραπίζη ἡ συνείδησις μέ τόν ἔλεγχο κι ἔτσι ν' ἀποκτήσουμε δάκρυα στήν προσευχή καί νά μή ἁμαρτάνουμε πλέον.
29. Κάποιος λυπημένος Χριστιανός ζήτησε παρηγορητικό λόγο ἀπό τόν Γέροντα κι ἐκεῖνος τοῦ εἶπε:
῎Ακουσε, ἀδελφέ, χωρίς πειρασμούς δέν ἠμποροῦμε νά σωθοῦμε. 'Αλλά νά μή ὀλιγοπιστοῦμε καί ταραζώμεθα, διότι τώρα ὁ διάβολος ἐπιτίθεται σκληρότερα ἐναντίον τῶν ἀνθρώπων, ἀπό ὅ,τι στό παρελθόν. Γιατί; Διότι ξέρει ὅτι ὀλίγο καιρό ἀκόμη θά κυριαρχῆ ὡς κοσμοκράτωρ τοῦ σημερινοῦ κόσμου. Νά προσευχώμεθα, νά ὑπομένουμε καί νά ἐνθυμούμεθα τά λόγια τοῦ Κυρίου μας, πού μᾶς εἶπε ὅτι θά εἶναι μαζί μας μέχρι τῆς συντελείας τῶν αἰώνων. Οὔτε ν' ἀπελπιζώμεθα στόν καιρό τῶν δοκιμασιῶν μας, διότι ὁ Θεός δέν θά μᾶς ἐγκαταλείψη. ῞Οπως στόν καιρό τοῦ Προφήτου 'Ηλιοῦ, εἶπε ὁ Θεός ὅτι ὑπάρχουν ἀκόμη ἄλλοι 7.000 ἄνθρωποι πού δέν ἐπροσκύνησαν τόν ψεύτικο θεό Βάαλ, ἔτσι καί σήμερα ὑπάρχουν πολλοί ἐκλεκτοί χριστιανοί μέ δυνατή πίστι, πού δέν ἀφήνουν τήν ψυχή τους νά ὑποδουλωθῆ στήν δουλεία τῶν παθῶν. ῎Ετσι ὁ Θεός τούς δικαίους Του στά χωριά καί στίς πόλεις, πού Τόν δοξάζουν ἡμέρα καί νύκτα καί ζοῦν μέ παρθενία καί ἐγκράτεια, ἐλεοῦν τούς πτωχούς καί τίς χῆρες, τούς γνωρίζει μέ τά ὀνόματά τους περισσότερο ἀπό ὅλους μας.
30. ῞Ενας ἀρχάριος μοναχός εἶπε στόν Γέροντα: Τί νά κάνω, πάτερ, διότι δέν ἠμπορῶ νά κάνω ὑπομονή στό διακόνημα πού μοῦ ἔδωσαν;
'Εάν ἠμπορῆς καί δέν θέλης εἶναι ἁμαρτία, ἐνῶ, ἄν δέν ἠμπορῆς, διότι εἶναι βαρύ ἤ εἶσαι ἀσθενής, δέν εἶναι ἁμαρτία. Μόνο νά τό εἰπῆς στόν ἡγούμενο νά σέ τακτοποιήση σέ ἄλλο διακόνημα, ὅπως θα τόν φωτίση ὁ Θεός. Στό μοναστήρι τίποτε νά μή κάνης, χωρίς εὐλογία. 'Εάν ζήσουμε μέ ὑπακοή καί ἐκκοπή θελήματος, θά σωθοῦμε σίγουρα.
31. Μερικοί μοναχοί ἐζήτησαν λόγο παρακλήσεως ἀπό τόν Γέροντα· κι ἐκεῖνος τούς εἶπε:
'Από τρία πράγματα πρέπει νά φυλάγεται περισσότερο ὁ μοναχός: 'Από τό κρασί, τήν φιλαργυρία, τήν συνάντησι καί συνομιλία μέ γυναῖκες.
32. ῞Ενας ἄλλος πάλι τοῦ ἐζήτησε συμβουλές κι ὁ Γέροντας τοῦ εἶπε:
Παράδωσε τόν ἑαυτό σου στό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί θά ἔχης εἰρήνη στήν ψυχή σου. Κάνε ὅ,τι σέ διατάζουν. Μή κάνης καμμία ἐργασία, χωρίς εὐλογία. ῞Οταν δέν ξέρης κάτι, ρώτησε τούς ἄλλους καί, ὅταν δέν ὑπάρχη κάποιος νά τόν ἐρωτήσης, προσευχήσου στόν Θεό κι 'Εκεῖνος θά σοῦ δείξη τόν καλό δρόμο καί θά σέ φωτίση.
33. ῞Οταν εἶμαι μόνος καί πρέπει νά ἐκλέξω γιά νά κάνω κάτι, πῶς θά ξέρω ὅτι αὐτό θά εἶναι κατά Θεόν;
Προσευχήσου ἐπίμονα μέ νηστεία καί μετάνοιες μέχρι τρεῖς ἡμέρες καί προσπάθησε ν' ἀκούσης τήν φωνή τῆς συνειδήσεώς σου. Αὐτό πού σέ προτρέπει νά κάνης ἐπίμονα, αὐτό εἶναι καί τό θέλημα τοῦ Θεοῦ.
34. Γιατί, πάτερ Παῒσιε, δέν ἔχουμε τόν ζῆλο γιά τήν ἐκκλησία καί τήν προσευχή, ἔτσι ὅπως εἴχαμε στήν ἀρχή;
'Εμεῖς εἴμεθα οἱ ἔνοχοι, διότι ἀσχολούμεθα περισσότερο μέ τίς ὑλικές φροντίδες, παρά μέ τόν Θεό. 'Εδιάβασα στόν ἅγιο 'Ισαάκ τόν Σῦρο, αὐτόν τόν λόγο γιά τήν προσευχή: «Σημεῖο πνευματικῆς ἀδυναμίας εἶναι ἡ περιφρόνησις πρός τήν προσευχή». Καί σ' ἄλλο σημεῖο λέγει: «'Εάν ὁ μοναχός κάνει κάτι ἄλλο στόν καιρό τῆς προσευχῆς, περιπαίζεται ἀπό τόν διάβολο». ῎Ετσι, λοιπόν, ἄν ἐγκαταλείψουμε τόν κανόνα τῆς προσευχῆς, μᾶς ἐγκαταλείπει καί ὁ Θεός. 'Η ἀποστολή τοῦ μοναχοῦ εἶναι μιά καί μόνη: Νά δοξάζη ἀκατάπαυστα τόν Θεό, νά προσεύχεται γιά τόν κόσμο καί γιά τήν συγχώρησι τῶν ἁμαρτιῶν του. Μόνο σέ περίπτωσι μεγίστης ἀνάγκης, δηλ. γιά ἐπιτέλεσι διακονήματος κατ' ἐντολήν τοῦ Γέροντος ἤ γιά ὑπηρεσία τῶν ἀσθενῶν, ἐπιτρέπεται ν' ἀπουσιάζουμε ἀπό τήν ἐκκλησία. 'Αλλά καί τότε εἴμεθα ὑποχρεωμένοι νά προσευχώμεθα νοερῶς. 'Η ἐλάττωσις τῆς ἀγάπης καί τοῦ ζήλου γιά τά Θεῖα καί προπαντός γιά τήν ἐκκλησία, εἶναι σημεῖο τῆς ψυχικῆς μας ἐρημώσεως.
35. Σ' ἕνα νέο ἱερομόναχο ἔδωσε τήν ἑξῆς σημαντική συμβουλή:
Μή δέχεσαι ποτέ γυναῖκα στό κελλί σου γιά νά τήν συμβουλεύσης, διότι εἶναι μεγάλος ὁ κίνδυνος τῆς πτώσεώς σου. Αὐτό ἰσχύει γιά ὅλους τούς νέους μοναχούς καί ἱερομονάχους. 'Εάν σοῦ ζητῆ συμβουλή νά πᾶτε στήν ἐκκλησία καί ὄχι στό κελλί σου. 'Εάν σέ ἀναζητοῦν γυναῖκες γιά συμβουλές, μή χαίρεσαι γι' αὐτό, ἀλλά νά φοβᾶσαι, διότι ὁ κίνδυνος εἶναι μέγας. 'Από τίς συζητήσεις μέ γυναῖκες ἀμβλύνεται σταδιακά ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ, ἡ εὐλάβεια πρός τά Θεῖα, δημιουργεῖται ἀμοιβαία παρρησία καί γρήγορα ἀκολουθεῖ ἡ πτῶσις. Θεός φυλάξοι ὅλους μας ἀπό τέτοιες πτώσεις!
36. Δύο ἀδελφοί ζήτησαν ἀπό τόν Γέροντα λόγους παρηγορητικούς κι ἐκεῖνος ἀναστενάζοντας τούς εἶπε:
'Εδιάβασα στόν ἅγιο Θεόδωρο τόν Στουδίτη αὐτόν τόν λόγο: «῞Αγια εἶναι τά ὀστᾶ ἐκεῖνα πού ἔχουν σπέρμα στήν Σιών!» Εὐλογημένοι κι ἁγιασμένοι νά εἶναι καί οἱ γονεῖς σας πού σᾶς ἐγέννησαν καί σᾶς ἐχάρισαν στόν Θεό. Νά ζῆτε μέ χαρά καί πολλή εὐγνωμοσύνη στόν Οἶκο τοῦ Θεοῦ. Τό μοναστήρι εἶναι ἡ 'Ιερουσαλήμ καί ἡ πνευματική Σιών. 'Από τόν ἀγῶνα μας ἐδῶ θά ἐξαρτηθῆ καί ἡ ἀπόκτησις τῆς οὐρανίου 'Ιερουσαλήμ. Νά εἶσθε εὐτυχεῖς διότι εὑρίσκεσθε στήν ἀγκαλιά τοῦ Θεοῦ καί κατοικεῖτε στίς πύλες τοῦ θείου Οἴκου. Πόσοι ἀπό τούς ἄλλους τῆς ἡλικίας σας θά ἐπιθυμοῦσαν νά κατοικοῦν ἐδῶ, νά ψάλλουν μαζί σας, νά προσεύχωνται καί νά χαίρωνται μέσα σ'αὐτή τήν ἀγγελική χορεία, ἀλλά δέν ἐκλήθησαν ἀπό τόν Θεό! Λοιπόν, ἄϊντε, πηγαίνετε χαίροντες καί προσμένοντας πάντοτε τό θεῖον ἔλεος.
37. ῞Ενας Πνευματικός ζήτησε ἀπό τόν Γέροντα μιά συμβουλή κι ἐκεῖνος τοῦ εἶπε:
Τό δυσκολώτερο ἔργο γιά τόν ἱερέα εἶναι ἡ θεία Λειτουργία καί ἡ ἐξομολόγησις. Μερικοί σκανδαλίσθηκαν κι ἔπεσαν ἀκόμη κατά τήν ὥρα τῆς ἐξομολογήσεως. Γι'αὐτό ὁ ἱερεύς καλεῖται καί Πνευματικός, διότι θά πρέπει νά εἶναι τό φῶς γιά τούς ἄλλους καί τό δοχεῖο τῆς Χάριτος τοῦ 'Αγίου Πνεύματος. 'Εάν ἔχη πλούσια ἐπάνω του τήν θεία Χάρι, δέν σκανδαλίζεται ἀπό τίς ἀδυναμίες τῶν ἀνθρώπων, διότι εὑρίσκεται θεία χάριτι,
ὑπεράνω αὐτῶν καί ἠμπορεῖ νά θεραπεύη τίς ψυχές τῶν Χριστιανῶν. 'Εάν εἶναι ἐμπαθής, τό ῞Αγιο Πνεῦμα δέν κατασκηνώνει σ'αὐτόν καί εὔκολα σκανδαλίζεται, ὅταν ἀκούη τ' ἁμαρτήματα τῶν ἀνθρώπων. ῞Ενας τέτοιος ἱερεύς δέν πρέπει νά ἐξομολογῆ τόν κόσμο. 'Η πνευματική πατρότης δίνεται κατά κανόνα μόνο στούς ἡλικιωμένους καί δικιμασμένους στήν ἀρετή. 'Οσάκις πρόκειται νά ἐξομολογήσουμε, εἴμεθα ὑποχρεωμένοι πρῶτα νά προσευχηθοῦμε, νά ἔχουμε πραότητα καί μέ τήν ἀνάλογη διάκρισι καί Χάρι τοῦ Θεοῦ ἠμποροῦμε νά κερδίζουμε πολλούς γιά τήν σωτηρία.
38. Σ' ἄλλο ἀδελφό πού ζήτησε συμβουλές τοῦ εἶπε:
'Η καλλίτερη συμβουλή τήν ὁποία ἠμπορῶ νά σοῦ δώσω εἶναι νά ὑπομένης τά πάντα στό μοναστήρι. 'Εάν οἱ ῞Αγιοι ὑπέμειναν τά θανατηφόρα βάσανά τους ἀπό τούς ἐχθρούς τῆς πίστεώς μας γιά τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ μας, πῶς ἐμεῖς νά μή ὑπομείνουμε ἕναν ἔλεγχο ἤ μιά ἐπίπληξι ἀπό τούς ἄλλους ἤ τούς Γεροντάδες μας, πού ἔχουν τόν Θεό μέσα τους κι ἔτσι θά μᾶς βοηθήσουν νά σωθοῦμε;
39. Κάποιος μοναχός τόν ἐρώτησε: Πάτερ Παῒσιε τί νά κάνω στόν καιρό τοῦ πειρασμοῦ γιά νά μή νικηθῶ;
Νά προσεύχεσαι καί νά ὑπομένης, μέχρι ν' ἀπαλλαγῆς ἀπό τόν πειρασμό. Εἶδες, ὅταν ἔρχεται βροχή μέ ἀστραπές, βροντές καί θύελλες, τρέχεις νά προφυλαχθῆς στό σπίτι σου. 'Ενῶ, ὅταν περάση ἡ κακοκαιρία, βγαίνεις πάλι ἔξω. ῎Ετσι καί στό μοναστήρι, ὅταν σέ περικυκλώνουν οἱ πειρασμοί, τρέξε γιά προσευχή στήν ἐκκλησία ἤ στό κελλί σου. Διάβασε τήν Παράκλησι τῆς Παναγίας, προσκύνησε μ' εὐλάβεια τόν Τίμιο Σταυρό καί μετά, ἄν ἔχης καιρό, διάβασε ἕνα ἤ δύο Καθίσματα ἀπό τό Ψαλτήριο. ῞Οταν περάση ὁ πειρασμός, βγές πάλι γιά τό διακόνημά σου κι εὐχαρίστησε τόν Θεό, διότι σέ σκέπασε τόν καιρό τῆς δοκιμασίας σου.
40. Μιά ἀσθενής γυναῖκα, ἀφοῦ ἐξωμολογήθηκε στόν Γέροντα, τοῦ ζήτησε κανόνα κι ἐκεῖνος τῆς εἶπε:
'Ο κανόνας τοῦ ἀσθενοῦς εἶναι τό κρεββάτι τοῦ πόνου. Νά ὑπομένης μ' εὐχαρίστησι τήν ἀσθένειά σου καί θά σωθῆς. Νά λέγης, ὅσο ἠμπορεῖς, τό «Πάτερ ἡμῶν», τό «Κύριε 'Ιησοῦ Χριστέ», τό «῞Αγιος ὁ Θεός», τό «Πιστεύω» καί, ἐάν δέν γογγύζης κι ἐξομολογεῖσαι τακτικά, θ' ἀποκτήσης τήν αἰώνια ζωή.
41. Γέροντα, ποιό ἁμάρτημα σήμερα εἶναι τό χειρότερο στόν κόσμο;
Εἶναι ἡ ἀπιστία στόν Θεό, διότι ἀπ' αὐτό προέρχονται ὅλες οἱ ἁμαρτίες ἐπί τῆς γῆς. ῞Οταν ὁ ἄνθρωπος δέν πιστεύη στόν Θεό, δέν ἔχει τόν φόβο Του, δέν ἔχει ἐλπίδα, οὔτε χαρά, ἀγνοεῖ τόν σκοπό τῆς ζωῆς του καί πέφτει σ' ὅλα τά κακά. 'Απελπίζεται καίὅὁ Θεός νά μᾶς λυτρώση ἀπ' αὐτά.
42. ῞Ενας κληρικός τόν ἐρώτησε: 'Εάν διδάσκω κάτι πού δέν ἐκτελῶ, ἐπισύρω ἐπάνω μου τήν ὀργή τοῦ Θεοῦ;
'Εδῶ κι ἐγώ εἶμαι ἔνοχος, ἀλλά ἐξωμολογήθηκα στόν Πνευματικό μου ὅτι δέν κάνω αὐτό πού διδάσκω στούς ἄλλους. 'Εκεῖνος μοῦ ὑπενθύμισε τήν Παραβολή τοῦ Σωτῆρος μας περί τῶν ταλάντων. Καί μοῦ εἶπε νά κάνω ὅ,τι ἔκαναν οἱ λαμβάνοντες τά τάλαντα. Δηλαδή νά μή τά θάψω πρός τιμωρίαν μου, ἀλλά νά τά δώσω καί στούς ἄλλους πού θά ἠμπορέσουν νά τά ἐργασθοῦν καί νά τά ἐπαυξήσουν. ῎Ετσι πολλαπλασιάζουμε τά δοσμένα ἀπό τόν Θεό τάλαντα, δανείζοντάς τα οἱ μέν στούς δέ κι ἔτσι βοηθᾶμε στήν σωτηρία τούς ἀνθρώπους.
43. Ποιά εἶναι, Γέροντα, τά σημεῖα τῆς πνευματικῆς μας προόδου;
Εἶναι τά δάκρυα στήν προσευχή, ὁ ἀγαθός λογισμός ὅτι εἶσαι ὁ ἁμαρτωλότερος ὅλων, μιά μεγάλη πνευματική χαρά στήν καρδιά, πολλή ἀγάπη καί καλωσύνη γιά ὅλη τήν κτίσι.
44. ῞Ενας ἱερεύς ἐρώτησε τόν Γέροντα πῶς νά ποιμαίνη τό ποίμνιό του καί ὁ Γέροντας τοῦ εἶπε:
Τό ποίμνιο τοῦ Χριστοῦ ποιμαίνεται μέ τήν φλογέρα καί ὄχι μέ τό ραβδί. Δηλαδή μέ τήν πραότητα καί ὄχι μέ σκληρότητα καί θυμό. Ποιμαίνεται μέ τό παράδειγμα τῆς ζωῆς τοῦ ἱερέως καί ὄχι μόνο μέ τό κήρυγμα ἀπό τοῦ ἄμβωνος. Συνεπῶς, περισσότερο μέ τά ἔργα καί λιγώτερο μέ τά λόγια. «῞Οπως οἱ ἄνθρωποι ἰδοῦν τά καλά σας ἔργα καί δοξάσουν τόν πατέρα τόν ἐν τοῖς οὐρανοῖς(πρβλ. Ματ.5,16)». 'Επίσης νά τελοῦν ὡραῖες 'Ακολουθίες μέ πίστι καί εὐλάβεια, νά ἐλεοῦν τούς πτωχούς καί ἀσθενεῖς τῆς ἐνορίας τους, νά διδάσκουν τήν ἀληθινή πίστι, νά ἐξομολογοῦν τακτικά καί νά παρηγοροῦν τούς πιστούς στίς δοκιμασίες τους καί σέ κάθε εὐκαιρία. Νά τούς τρέφουν μέ τά πνευματικά βιβλία καί μέ τόν λόγο τοῦ Χριστοῦ.
45. Τί πνευματικές συμβουλές δίνετε στά πνευματικά σας παιδιά πού σᾶς ἀγαποῦν;
Νά ζοῦν μέ τέλεια ἀγάπη μεταξύ τους, νά προσεύχωνται πάντοτε, ν' ἀγαποῦν τήν 'Εκκλησία καί τήν ἀνάγνωσι ἱερῶν Βιβλίων, νά ὑπακούουν στόν Πνευματικό τους, νά κάνουν τήν κατά δύναμι ἐλεημοσύνη, διότι αὐτή εὐαρεστεῖ πολύ τόν Θεό καί νά εἶναι πάντοτε ταπεινοί καί πρᾶοι. Μ' ἕνα λόγο νά κάνουμε ὅλοι ἔργα ἄξια τοῦ παραδείσου καί νά μή ξεχνᾶμε οὐδέποτε τόν θάνατο. 'Εάν κάνουμε αὐτά, θά σωθοῦμε.
46. Πῶς ἠμποροῦμε, Γέροντα, ν' ἀποκτήσουμε τό χάρισμα τῆς σιωπῆς;
Νά ἐνθυμούμεθα τόν λόγο τοῦ Χριστοῦ πού μᾶς λέγει ὅτι γιά κάθε περιττό λόγο θά κριθοῦμε τήν ὥρα τῆς Κρίσεως, ἐνῶ ἕνας ἅγιος πατήρ λέγει ὅτι: «'Οσάκις ὡμίλησα, ἐμετανόησα». Τό χάρισμα τῆς σιωπῆς εἶναι μεγάλο. Μέ τήν σιωπή λυτρωνόμεθα ἀπό τήν κακολογία, τήν κατάκρισι, τήν φλυαρία καί μαθαίνουμε νά προσευχώμεθα. Οἱ Πατέρες μᾶς λέγουν νά χρησιμοποιοῦμε μόνο ἑπτά λέξεις, δηλαδή τήν ἀδιάκοπη εὐχή τοῦ 'Ιησοῦ, ἀλλά μέ τόν νοῦ καί τήν καρδιά. 'Εάν βάλουμε μπροστά μας τίς ἁμαρτίες μας, τήν ὥρα τοῦ θανάτου καί τήν ἡμέρα τῆς Κρίσεως, τότε σιγά-σιγά ἀποκτοῦμε τό δῶρο τῆς σιωπῆς καί τῆς προσευχῆς. Νά προσευχώμεθα στόν Θεό μέ τά λόγια τοῦ Ψαλμωδοῦ Δαβίδ: «Θοῦ, Κύριε, φυλακήν τῳ στόματί μου καί θύραν περιοχῆς περί τά χείλη μου». (Ψαλμ. 140, 3).
47. Πάτερ, Παῒσιε, φοβᾶσθε τήν ὥρα τοῦ θανάτου;
Πῶς νά μή τήν φοβᾶμαι, ἀφοῦ κι ἐγώ εἶμαι ἄνθρωπος ἁμαρτωλός! Διότι καί ὁ Σωτῆρας μας, ὅταν προσηύχετο στόν Κῆπο τῆς Γεθσημανῆ, ἔλεγε: «Περίλυπός ἐστιν ἡ ψυχή μου ἕως θανάτου» (Ματθ. 26,38). Στήν ζωή μου εἶδα τό τέλος πολλῶν Πατέρων καί Χριστιανῶν μας, ἀλλά δέν εἶδα κανέναν νά γελᾶ στήν ὥρα τοῦ θανάτου!
Στήν ὥρα τοῦ θανάτου μου θά ἐπιθυμοῦσα σάν ὕστατη προσευχή νά λέγω τά λόγια τοῦ ἁγίου Στεφάνου τοῦ Πρωτομάρτυρος: «Κύριε 'Ιησοῦ δέξαι τό πνεῦμα μου (Πράξ.7,59)».
48. Γέροντα, τί πνευματική διαθήκη μᾶς δίνετε γιά τήν σωτηρία μας;
Νά κάνουμε κι ἐμεῖς αὐτό τό ὁποῖο διδάσκουμε στούς ἄλλους κι ὅ, τι κάνουμε νά γίνεται γιά τήν δόξα τοῦ Θεοῦ καί τήν ὠφέλεια τοῦ πλησίον μας, διότι ἡ «ἀγάπη καλύψει πλῆθος ἁμαρτιῶν». Αὐτή τήν διαθήκη ἀφήνω σ' ὅλους τούς μαθητές μου, δηλ. τήν διαθήκη τῆς ἀγάπης, ὅπως μᾶς διδάσκη ὁ Σωτῆρας μας Χριστός: «'Εν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοί μαθηταί ἐστε, ἐάν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις» ('Ιωάν. 13, 35).
Μετάφρασις ἀπό τά ρουμανικά. π. Δαμασκηνός Γρηγοριάτης
Μέ τήν εὐλογία τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου