Μὲ τὸ ἅγιο Βάπτισμα, ὅπως εἴδαμε στὸ Α φυλλάδιο, καθαρίζεται τὸ κατ’ εἰκόνα, ὁ ἄνθρωπος ἀποκαθίσταται στὴν προηγουμένη θέση του καὶ ἀνεβαίνει ἀκόμη ὑψηλότερα, ἑνώνεται μὲ τὸν δεύτερο Ἀδάμ, τὸν Χριστὸ καὶ μπορεῖ νὰ ἀποκτήσει τὴν θέωση. Ὅμως, ἐπειδὴ ἡ ἀνθρώπινη φύση εἶναι ἐθελότρεπτη καὶ ἀκόμη ἐπειδὴ ὁ διάβολος πολεμᾶ τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ φθόνο, γι’ αὐτὸν τὸν λόγο καὶ περιπίπτει στὴν ἁμαρτία. Ἔτσι, ἡ Ἐκκλησία μας ἔχει θεσπίσει τὸ μυστήριό της μετανοίας, ποὺ ἀποκαλεῖται καὶ δεύτερο βάπτισμα, διότι δι’ αὐτοῦ ἀναγεννᾶτε ὁ ἄνθρωπος.
Γιὰ νὰ δοῦμε τὴν οὐσία τῆς μετανοίας πρέπει νὰ ὑπογραμμισθεῖ ὅτι ἡ ἁμαρτία δὲν εἶναι ἁπλῶς μιὰ ἄρνηση ἐνὸς νόμου, οὔτε μιὰ ψυχολογικὴ καὶ ἠθικὴ κατάσταση, ἀλλὰ εἶναι ἡ διακοπὴ τῆς σχέσεως τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό. Ὅταν χάνεται τὸ κέντρο καὶ ἡ ἀναφορὰ ποὺ εἶναι ὁ Θεός, τότε ἀποδιοργανώνεται ὁλόκληρος ὁ ἄνθρωπος, ἤτοι ὀργιάζουν τὰ πάθη, δημιουργοῦνται ἀνωμαλίες στὴν οἰκογένεια καὶ τὴν κοινωνία, πέφτει τὸ κακὸ καὶ στὴν ὑλικὴ κτίση μὲ συνέπεια νὰ δημιουργηθοῦν ἀνθρωπολογικά, κοινωνιολογικὰ καὶ οἰκολογικὰ προβλήματα.
Ὁπότε ἡ μετάνοια εἶναι ἡ ἐπιστροφὴ τοῦ ἀνθρώπου στὸν Θεό, ἡ ἀποκατάσταση τῶν σχέσεων μαζί Του, ἡ εὕρεση τοῦ πραγματικοῦ κέντρου. Ἔτσι, μὲ τὴν μετάνοια ὁ ἄνθρωπος ἀποκαθιστᾶ τὶς σχέσεις του μὲ τὸν Θεό, μὲ συνέπεια νὰ ἀποκαθίστανται καὶ οἱ σχέσεις μὲ τὸν ἑαυτό του, τὸ περιβάλλον καὶ τὴν κτίση ὁλόκληρη. Οἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος ἀντὶ νὰ στρέφονται πρὸς τὴν κτίση, τώρα στρέφονται πρὸς τὸν Θεὸ καὶ διὰ τοῦ Θεοῦ ὁ ἄνθρωπος ἀπολαμβάνει πραγματικὰ ὁλόκληρο τὸν κόσμο, ποὺ εἶναι δημιούργημα τοῦ Θεοῦ.
Ἡ ζωὴ ἔξω ἀπὸ τὸν Θεὸ λέγεται ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρας παρὰ φύση κατάσταση, καὶ ἡ ζωὴ μὲ τὸν Θεὸ χαρακτηρίζεται ὡς κατὰ φύση κατάσταση, γιατί αὐτὴ ἦταν ἡ ἀρχικὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου καὶ γιὰ μιὰ τέτοια ζωὴ δημιούργησε ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπο. Ἔτσι, ἡ πορεία ἀπὸ τὸ παρὰ φύση στὸ κατὰ φύση, ποὺ εἶναι ἡ ζωὴ τῆς μετανοίας, ἔχει διάφορα στάδια καὶ διαφόρους βαθμούς.
Ὁ πρῶτος βαθμὸς εἶναι ἡ ἀναγνώριση τῆς καταστάσεως στὴν ὁποία μας ὁδήγησε ὁ διάβολος μὲ τὴν ἐλεύθερη συγκατάθεσή μας. Καὶ αὐτὴ ἡ ἀναγνώριση γίνεται μὲ τὸν φωτισμὸ τῆς θείας Χάριτος, γιατί μόνον διὰ τοῦ τρόπου αὐτοῦ μποροῦμε νὰ ἀντιληφθοῦμε σὲ ποιὰ κατάσταση βρισκόμασταν πρῶτα καὶ πώς μας κατήντησε ἡ ἁμαρτία. Ὁ δεύτερος βαθμὸς μετανοίας εἶναι ἡ διάθεση γιὰ ἀλλαγὴ τρόπου ζωῆς, γιὰ ἀπόκτηση ἐκ νέου τῆς κοινωνίας μὲ τὸν Θεό.
Ὁ τρίτος βαθμὸς μετανοίας εἶναι ἡ ἐξομολόγηση ἐνώπιον τοῦ πνευματικοῦ πατρός, ὥστε ἀφ’ ἐνὸς μὲν νὰ λάβουμε τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν μὲ τὴν συγχωρητικὴ εὐχή, ἀφ’ ἑτέρου δὲ νὰ λάβουμε τὴν κατάλληλη θεραπεία.
Καὶ τέλος, ὁ τέταρτος βαθμὸς μετανοίας εἶναι ἡ ἀλλαγὴ ζωῆς, ἡ διόρθωση τοῦ βίου, ἀκολουθώντας τὴν ἀγωγὴ τὴν ὁποία μας ἔδωσε ὁ πνευματικὸς πατέρας καὶ λαμβάνοντας τὰ πνευματικὰ φάρμακα πού μας ὑπέδειξε.
Γίνεται ἀντιληπτὸ ὅτι τὸ μυστήριό της μετανοίας ἑρμηνεύεται μέσα ἀπὸ ὄρους καὶ προϋποθέσεις τῆς ἰατρικῆς ἐπιστήμης. Ὅ,τι γίνεται γιὰ τὴν θεραπεία τοῦ σώματος, αὐτὸ γίνεται καὶ γιὰ τὴν θεραπεία τῆς ψυχῆς. Πρέπει νὰ αἰσθανθοῦμε τὴν πνευματική μας ἀσθένεια, νὰ ἀναζητήσουμε πνευματικὸ θεραπευτῆ, ποὺ εἶναι ὁ Χριστὸς καὶ κατ’ ἐπέκταση πνευματικὸ πατέρα, ἀφοῦ ὁ Χριστὸς προσφέρει τὴν Χάρη Τοῦ διὰ τῶν Κληρικῶν ποὺ ἐπιτελοῦν τὰ μυστήρια, καὶ νὰ ἔχουμε διάθεση γιὰ νὰ συνεχίσουμε σὲ ὅλη μας τὴν ζωὴ τὴν πραγματικὴ θεραπεία, ποὺ θὰ μᾶς δώση ὁ πνευματικὸς πατέρας.
Ὅλα τὰ ἀνθρώπινα, κοινωνικὰ καὶ οἰκολογικὰ προβλήματα στὸ βάθος τοὺς εἶναι προβλήματα ἐσωτερικά, ὑπαρξιακά. Ὁ ἄνθρωπος ἀρρωσταίνει καὶ στὴν συνέχεια ἀρρωσταίνουν καὶ οἱ κοινωνικοὶ θεσμοί, ἀλλὰ καὶ ὁλόκληρη ἡ κτίση, γιατί ὁ ἄνθρωπος σχετίζεται μὲ τὴν κτίση. Καὶ ὅταν ὁ ἄνθρωπος θεραπεύεται, διὰ τῆς μετανοίας, τότε ἀποκαθίσταται καὶ ἡ κτίση στὴν ἀρχική της κατάσταση. Καὶ βέβαια ἡ πλήρης ἀποκατάσταση θὰ γίνη κατὰ τὴν Δευτέρα Παρουσία τοῦ Χριστοῦ, γιατί τότε θὰ νικηθεῖ τελείως ὁ θάνατος.
Ἑπομένως, χρειαζόμαστε μετάνοια γιὰ νὰ φθάσουμε στὴν φυσική μας κατάσταση.