Ο Ψυχικός & Σωματικός Απόηχος
Μελέτη για την Υγεία των
Πρώην Μελών Λατρευτικών Ομάδων
Η απομάκρυνση από μια λατρευτική ή υψηλού ελέγχου ομάδα, γνωστή και ως αίρεση, σηματοδοτεί την αρχή μιας εξαιρετικά δύσκολης και πολύπλοκης διαδικασίας για το άτομο. Η έξοδος αυτή δεν ισοδυναμεί με την άμεση θεραπεία των τραυμάτων και των ψυχολογικών επιπτώσεων που συσσωρεύτηκαν κατά τη διάρκεια της παραμονής, ούτε με την αυτόματη επαναφορά στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή. Αντιθέτως, τα άτομα αυτά βρίσκονται αντιμέτωπα με ένα βαρύ ψυχικό και σωματικό κόστος, το οποίο, δυστυχώς, συχνά παραμένει υποεκτιμημένο από το ευρύτερο κοινωνικό και υγειονομικό πλαίσιο. Η αναγνώριση και η διερεύνηση αυτού του κόστους αποτελεί κεντρικό στόχο των μελετών που εστιάζουν στην υγεία των πρώην μελών, με σκοπό την παροχή εξειδικευμένης υποστήριξης.
Μια πρόσφατη γαλλική μελέτη, της οποίας τα προκαταρκτικά αποτελέσματα δημοσιεύτηκαν από την UNADFI (Εθνική Ένωση για την Άμυνα των Οικογενειών και των Ατόμων Θυμάτων Λατρευτικών Ομάδων), έφερε στο φως ανησυχητικά στοιχεία για το εύρος και τη σοβαρότητα των προβλημάτων υγείας που αντιμετωπίζουν οι αποχωρήσαντες. Η μελέτη αυτή, που στόχευε στην αντικειμενική ποσοτικοποίηση των επιπτώσεων, κατέδειξε ότι η πλειονότητα των πρώην μελών παρουσιάζει σημαντικές διαταραχές σε πολλαπλά επίπεδα, χρόνια μετά την αποχώρησή τους. Τα ευρήματα αυτά έρχονται να επιβεβαιώσουν τη διεθνή βιβλιογραφία, η οποία υπογραμμίζει πως οι πρακτικές ψυχολογικού καταναγκασμού και ο υψηλός έλεγχος που ασκείται εντός των ομάδων αυτών αφήνουν ανεξίτηλα σημάδια.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που προέκυψαν από τη μελέτη της UNADFI, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των συμμετεχόντων ανέφερε ότι υπέστη σοβαρή ψυχολογική και συναισθηματική βλάβη κατά τη διάρκεια της παραμονής του, ενώ ένα σημαντικό μέρος είχε βιώσει και σωματική κακοποίηση ή παραμέληση της υγείας του, καθώς πολλές ομάδες αποθαρρύνουν τη χρήση της συμβατικής ιατρικής. Οι επιπτώσεις στην ψυχική σφαίρα είναι ιδιαίτερα εκτεταμένες. Οι πρώην ακόλουθοι συχνά εκδηλώνουν συμπτώματα που εμπίπτουν στο φάσμα της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες (PTSD), καθώς οι εμπειρίες τους εμπεριέχουν στοιχεία τραύματος, όπως η απειλή, η απομόνωση, ο φόβος και η απώλεια του αυτόνομου ελέγχου της ζωής τους. Εμφανίζονται, επίσης, σε υψηλά ποσοστά, αγχώδεις διαταραχές, κρίσεις πανικού, καταθλιπτικά επεισόδια και διαταραχές της διάθεσης, καθώς και προβλήματα με ουσίες ή εξαρτήσεις.
Η δυσκολία στην επαναδόμηση της ταυτότητας αποτελεί έναν ακόμα κεντρικό άξονα των ψυχολογικών επιπτώσεων. Εφόσον ολόκληρη η προηγούμενη ζωή, οι πεποιθήσεις και οι σχέσεις ήταν δομημένες γύρω από την ιδεολογία και τον ηγέτη της ομάδας, η αποχώρηση αφήνει ένα δυσαναπλήρωτο κενό. Αυτό το κενό συχνά εκδηλώνεται ως σύγχυση ταυτότητας και μια αίσθηση ότι είναι «ξένοι» στον «έξω κόσμο», όπως αναφέρουν και άλλες μελέτες, όπως η διδακτορική διατριβή της Cecilia Hadding. Η δυσπιστία προς τους άλλους, τα συναισθήματα ντροπής και ενοχής για το παρελθόν τους και η αδυναμία λήψης αποφάσεων ή ανάπτυξης κριτικής σκέψης, ιδιαίτερα στα άτομα που γεννήθηκαν μέσα στις ομάδες (second-generation cult members), καθιστούν την κοινωνική επανένταξη ένα μακροχρόνιο και επίπονο έργο.
Σωματική Υγεία και Προκλήσεις Επανένταξης
Πέρα από τις ορατές ψυχικές πληγές, η μελέτη για την υγεία των πρώην μελών αποκαλύπτει και σημαντικές επιβαρύνσεις στη σωματική υγεία. Η παραμονή σε συνθήκες που χαρακτηρίζονται από σωματική στέρηση (π.χ. ανεπαρκής διατροφή, έλλειψη ύπνου, εξαντλητική εργασία), ακραίες πρακτικές (π.χ. επικίνδυνες «θεραπείες», απομόνωση) και αποθάρρυνση της ιατρικής περίθαλψης επιφέρει μακροχρόνιες συνέπειες. Πολλοί πρώην ακόλουθοι αναφέρουν χρόνιους πόνους, διατροφικές διαταραχές, προβλήματα δέρματος, πεπτικά ζητήματα, καθώς και την επιδείνωση ή τη μη έγκαιρη διάγνωση προϋπαρχόντων παθήσεων.
Η μελέτη της UNADFI τόνισε ιδιαίτερα τις πρακτικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι αποχωρήσαντες στην πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Η έλλειψη χρημάτων (λόγω οικονομικής εκμετάλλευσης), η απουσία κοινωνικών δικτύων και η άρνηση του συστήματος υγείας να αναγνωρίσει τον πολιτισμικό και τραυματικό αντίκτυπο της εμπειρίας τους, δημιουργούν ένα δύσβατο μονοπάτι για την ανάρρωση. Όπως επισημαίνει η έρευνα της Cecilia Hadding, οι πρώην ακόλουθοι συχνά διατηρούν, εν μέρει, την ιδεολογία της ομάδας, κάτι που τους κάνει δύσπιστους προς τους επαγγελματίες υγείας και δυσκολεύει τη λήψη βοήθειας. Νιώθουν ότι οι επαγγελματίες στερούνται γνώσης για το πώς η ζωή και η αποχώρηση από μια ομάδα ελέγχου τους έχει επηρεάσει. Αυτή η έλλειψη κατανόησης οδηγεί σε αίσθημα απομόνωσης και επιβεβαιώνει την ανάγκη για εξειδικευμένη εκπαίδευση των λειτουργών υγείας και ψυχικής υγείας.
Η Σημασία της Εξειδικευμένης Υποστήριξης και Επανένταξης
Το σύνολο των μελετών καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα: η αποκατάσταση των πρώην μελών είναι μια διαδικασία acculturation (πολιτισμικής προσαρμογής) που απαιτεί χρόνο, προσπάθεια και, κυρίως, εξατομικευμένη και τραυματο-ενημερωμένη θεραπευτική προσέγγιση. Οι θεραπευτές πρέπει να παραμείνουν ευέλικτοι, χωρίς να εμμένουν άκαμπτα σε κλινικές ιδεολογίες, αναγνωρίζοντας ότι κάθε άτομο ανταποκρίνεται διαφορετικά στο ίδιο περιβάλλον. Η θεραπεία πρέπει να εστιάζει στην αντιμετώπιση του PTSD και των σχετικών διαταραχών, στην επαναπόκτηση αυτονομίας και κριτικής σκέψης, καθώς και στην επανασύνδεση με την οικογένεια και την κοινωνία, όταν αυτό είναι δυνατό.
Η πρόκληση είναι τεράστια, καθώς η αποκατάσταση δεν αφορά μόνο την ψυχική υγεία, αλλά και την πρακτική επανένταξη – την εκμάθηση βασικών δεξιοτήτων ζωής (π.χ. οικονομική διαχείριση, εύρεση εργασίας, διαπροσωπικές σχέσεις) που είχαν αδρανήσει ή κατασταλεί εντός της ομάδας. Οι πρώην ακόλουθοι, ειδικά όσοι γεννήθηκαν μέσα σε αυτή, μπορεί να αντιμετωπίζουν αναπτυξιακές καθυστερήσεις στις κοινωνικές και πνευματικές τους ζωές, γεγονός που τους κάνει να αισθάνονται αμφιβολία για τη ζωή στον έξω κόσμο, ακόμα και μετάνοια για την αποχώρησή τους.
Συνοψίζοντας, η μελέτη της UNADFI και η ευρύτερη επιστημονική έρευνα φωτίζουν μια σκοτεινή και παραμελημένη πτυχή της δημόσιας υγείας: την υγεία των πρώην μελών λατρευτικών ομάδων. Τα ευρήματα αυτά δεν αποτελούν απλώς μια στατιστική καταγραφή προβλημάτων, αλλά μια έκκληση για δράση. Απαιτείται περισσότερη έρευνα, η καθιέρωση εξειδικευμένων κέντρων υποστήριξης και, κυρίως, η καλλιέργεια κοινωνικής ευαισθητοποίησης ώστε τα άτομα αυτά να πάψουν να αντιμετωπίζονται ως απλοί «παραλογισμένοι» και να αναγνωριστούν ως θύματα οργανωμένου ψυχολογικού και σωματικού τραύματος που χρειάζονται εξειδικευμένη και ανθρώπινη φροντίδα για να ξαναχτίσουν τη ζωή τους. Η πλήρης και ειλικρινής επανένταξη στην κοινωνία είναι η μόνη οδός για την πλήρη ανάρρωσή τους.
Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ
ΠΗΓΕΣ:
Une étude préoccupante sur la santé des anciens membres | UNADFI
Former cult members’ beliefs affect health care contacts
Psychotherapy with Former Cult Members