«Ο
παγκόσμιος ανταγωνισμός θα αυξήσει το ρόλο των ανθρωπιστικών
παραγόντων: της εκπαίδευσης, της επιστήμης, των υπηρεσιών υγείας, του
πολιτισμού. Αυτό, με τη σειρά του, επιδρά ουσιαστικά στις διεθνείς
σχέσεις, επειδή, μεταξύ άλλων, η πηγή της λεγόμενης ήπιας ισχύος θα
εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα πραγματικά επιτεύγματα στη διαμόρφωση
του ανθρώπινου κεφαλαίου, και όχι από την επιτηδειότητα των τεχνικών
προπαγάνδας.»
(Ομιλία τοῦ Βλαντιμίρ Πούτιν στη Λέσχη «Βαλντάι», Ὀκτώβριος τοῦ 2014, περ. Ἄρδην, τ. 98)
Τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Πούτιν μοῦ ἦρθαν στὸ μυαλό, καθὼς πληροφορήθηκα τὴν σχεδιαζόμενη περικοπὴ μιᾶς ὥρας διδασκαλίας τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν ἀπὸ τὴν Α΄ Λυκείου, πρὸς ὄφελος τοῦ μαθήματος τῆς οἰκονομίας. Εἶναι ποτὲ δυνατόν, ἡ διδασκαλία ἑνὸς μαθήματος νὰ προάγῃ τὴν λεγόμενη ἤπια ἰσχύ, ἢ ὅλες οἱ ἀντιρρήσεις στὴν ὑποβάθμιση τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν εἶναι προφάσεις ἐν «συντεχνιακαῖς» ἁμαρτίαις τῶν φιλολόγων;
Γιὰ νὰ εἶμαι εἰλικρινής, ἔτσι ὅπως «διδάσκεται» τὸ μάθημα, ἤδη ἀπὸ τὴν Α΄ Γυμνασίου, μιὰ ὑποβάθμισή του -ποὺ ἔρχεται νὰ συνεχίσῃ τὴν ὁμογάλακτη ἐκπαιδευτικὴ πολιτικὴ τοῦ ΣΥΡΙΖΑ ἢ καὶ τοῦ ΠΑΣΟΚ- δὲν θὰ προσθέσῃ οὔτε θὰ ἀφαιρέσῃ πολλὰ ἀπὸ τὴν μορφωτικὴ συγκρότηση τῶν μαθητῶν: πολὺ δύσκολα, ἐξ ἀρχῆς, κείμενα τῶν ὁποίων δὲν ζητεῖται, οὔτε καὶ εἶναι δυνατὸν νὰ γίνῃ, ἡ κατὰ λέξιν μετάφραση, «λειτουργικὴ» διδασκαλία τοῦ λόγου ποὺ εὐθύνεται γιὰ ὅλα αὐτὰ τὰ τέρατα τοῦ τύπου «μα τω θεώ», «τον Ζευ» κ.τ.τ., ἐλάχιστα ἀπαιτητικὲς ἐξετάσεις, περιθωριοποίηση τοῦ «ἀγνώστου» κειμένου στὶς πανελλαδικὲς ἐξετάσεις κ.λπ.
Τὸ ἴδιο βέβαια ἀτελέσφορη θὰ μποροῦσε νὰ ἀποδειχθῇ καὶ ἡ διδασκαλία τοῦ μαθήματος τῆς οἰκονομίας, ἀφοῦ οἱ τεχνοκράτες τῶν οἰκονομικῶν ἐπιτελείων δὲν μποροῦν νὰ διανοηθοῦν ὅτι, σὲ χῶρες ὅπως ἡ Ἑλλάδα, μιὰ πολιτικὴ ἀέναης οἰκονομικῆς ἀνάπτυξης περνάει μέσα ἀπὸ τὴν ἐνίσχυση τῶν ἀνθρωπιστικῶν σπουδῶν, ἔτσι ὥστε ἡ χώρα μας νὰ καταστῇ κέντρο παίδευσης ὅλης τῆς Εὐρώπης, ἂν μὴ τοῦ κόσμου.
Οἱ διόλου εὐφάνταστοι τεχνοκράτες μας, ἐνῷ διαθέτουν δισεκατομμύρια -καὶ καλὰ κάνουν- γιὰ τὴν προβολὴ καὶ ἀξιοποίηση τῶν μνημείων τοῦ ἀρχαίου («ὑλικοῦ») πολιτισμοῦ, ἐλάχιστο ἐνδιαφέρον δείχνουν γιὰ τὴν προαγωγὴ τοῦ γλωσσικοῦ / γραμματειακοῦ / πνευματικοῦ πολιτισμοῦ μας (τὸ ἀποδεικνύουν, ἄλλωστε, οἱ γλωσσικές τους, ἀμερικανο(σ)τραφεῖς προτιμήσεις: POS, my wallet, market pass, fuel pass κ.ἄ., ὧν οὐκ ἔστι ἀριθμός).
Καὶ τί θὰ μποροῦσαν δηλαδὴ νὰ κάνουν, θὰ διερωτῶνταν κάποιος.
● Κατ᾿ ἀρχὰς νὰ προβοῦν στὴν ἵδρυση, εὐάριθμων ἔστω, κλασικῶν Γυμνασίων καὶ Λυκείων, ὑψηλῶν προδιαγραφῶν καὶ ἀπαιτήσεων, τὰ ὁποῖα θὰ ἀναλάβουν νὰ μορφώσουν μιὰ γενιὰ κραταιῶν φιλολόγων, εἰσαγόμενων, ἀσφαλῶς, μὲ ἐξετάσεις, ἡ ὁποία θὰ ἀπογειώσῃ τὶς ἑλληνικὲς σπουδὲς στὸν τόπο μας.
Ἂν κάτσουμε καὶ σκεφτοῦμε σὲ ποιούς τομεῖς διαθέτουμε (ἀκόμα) ὡς ἔθνος, ὡς λαός, ὡς κοινωνία, συγκριτικὰ πλεονεκτήματα, ἀποκλείεται νὰ μὴν τὰ διακρίνουμε στὸ ὅτι ἐξακολουθοῦμε ἀκόμα νὰ μιλᾶμε τὴν ἑλληνική, καὶ ὅτι διαθέτουμε μιὰν ἀχανῆ γλωσσική – γραμματειακὴ παράδοση, ποὺ ξεκινάει ἀπὸ τὴν λεγόμενη «προελληνικὴ» καὶ τὴν μυκηναϊκὴ Γραμμικὴ Β΄, τὸν Ὅμηρο, τὴν κλασικὴ Ἑλλάδα, τὴν ἑλληνιστικὴ κοινὴ κ.λπ., γιὰ νὰ φτάσῃ στὸ Βυζάντιο καὶ τοὺς νεώτερους χρόνους.
Καὶ τί κάνουμε μ᾿ αὐτὴν τὴν τεράστια παράδοση, ποὺ ἂν τὴν εἶχαν ἄλλοι λαοὶ θὰ μεγαλουργοῦσαν; Ἁπλούστατα τὴν ἔχουμε βάλει στὸ μούσκιο, καὶ λαχανιάζουμε ἀσθμαίνοντας πίσω ἀπὸ ὁποιαδήποτε ξένη παρλαπίπα τῆς μόδας, τὴν στιγμὴ ποὺ θά ᾿πρεπε νὰ εἴχαμε δημιουργήσει ἐκεῖνες τὶς μορφωτικές / ἐκπαιδευτικὲς προϋποθέσεις ὥστε νὰ εἶχε γίνει κοινὴ συνείδηση παγκοσμίως ὅτι γιὰ νὰ σπουδάσῃ κανεὶς ἑλληνικὰ θὰ πρέπῃ νὰ ἔρθῃ στὴν Ἑλλάδα.
Μὰ εἶναι τόσο δύσκολο νὰ γίνῃ κάτι τέτοιο; Ὄχι, δὲν εἶναι. Χρειάζεται γι᾿ αὐτὸ νὰ εἰσαγάγουμε στὰ κλασικὰ Γυμνάσια – Λύκεια, ποὺ πρέπει ἐπειγόντως νὰ ἱδρύσουμε, ἕνα εἰδικὸ πρόγραμμα κλασικῶν σπουδῶν ποὺ δὲν θὰ κατατρίβεται στὰ λίγα κολλυβογράμματα τῆς συνήθους ἐκπαίδευσης, ἀλλὰ θὰ διδάσκῃ, κατὰ τὸ πρότυπο, ἄλλωστε, τῶν Μουσικῶν Γυμνασίων – Λυκείων, εἰδικὰ ἀντικείμενα ὅπως εἶναι ἡ ἱστορικὴ γλωσσολογία, ἡ ἐπική, λυρικὴ καὶ δραματικὴ ποίηση, ἡ ἐπιγραφική, ἡ παλαιογραφία, ἡ ἀρχαιολογία, ἡ λαογραφία, ἡ λατινικὴ γραμματεία κ.λπ. κ.λπ.
Θὰ ἀντιτείνῃ κάποιος ὅτι μιὰ τέτοια «ἐξειδικευτικὴ» ἀντίληψη ἀντίκειται στὸ πνεῦμα τῆς «γενικῆς» παιδείας καὶ ἄλλων ἠχηρῶν παρομοίων, ὅμως δὲν εἶδα αὐτοὺς τοὺς λάτρεις τῆς γενικῆς παιδείας νὰ ξεστομίζουν μιὰν ἔστω λέξη κριτικῆς γιὰ τὴν πληθώρα τῶν Μουσικῶν Γυμνασίων καὶ Λυκείων, ποὺ παρέχουν βέβαια (καί) εἰδικὴ παιδεία.
● Διδασκαλία στὸ Γυμνάσιο ἀπὸ μετάφραση σύντομων, χαρακτηριστικῶν ἀποσπασμάτων ἀπὸ τὴν Ἰλιάδα καὶ τὴν Ὀδύσσεια, ἔτσι ὥστε οἱ μαθητές -καὶ μερικοὶ ἀπ᾿ τοὺς καθηγητές, τολμῶ νὰ πῶ- νὰ ἔχουν μιὰ σφαιρική, πανοραμικὴ εἰκόνα τῆς αἰσθητικῆς ἀξίας καὶ τοῦ περιεχομένου τῶν Ὁμηρικῶν ἐπῶν.
● Διδασκαλία, ἐπίσης στὸ Γυμνάσιο, ἀπὸ μετάφραση, σύντομων, χαρακτηριστικῶν ἀποσπασμάτων ἀπὸ τὰ ἔργα τῶν τριῶν μεγάλων τραγικῶν καὶ τοῦ Ἀριστοφάνη, ἔτσι ὥστε ὁ μικρὸς μαθητὴς νὰ βγαίνῃ ἀπὸ τὸ Γυμνάσιο γνωρίζοντας, ἂν μή τι ἄλλο, ποιά ἦταν ἡ Ἄλκηστη καὶ ποιός ὁ Ἱππόλυτος ἢ ἡ Ἀντιγόνη.
● Συνεχὴς ἀντιπαραβολικὴ διδασκαλία ἀρχαίας – νέας ἑλληνικῆς, ἔτσι ὥστε οἱ μαθητὲς νὰ ἀποκτήσουν συνείδηση τῆς γλωσσικῆς καὶ πολιτισμικῆς συνέχειας τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους. Διότι εἶναι ντροπὴ οἱ Τοῦρκοι νὰ διδάσκουν στὰ σχολεῖα τους μὲ ζέση τὸ ἰδεολόγημα τῆς «γαλάζιας πατρίδας» τους, καὶ τὰ δικά μας παιδιὰ νὰ ἀγνοοῦν πὼς π.χ. τὰ ψάρια τοῦ Αἰγαίου ἔχουν διατηρήσει τὰ ἀρχαιοελληνικά τους ὀνόματα: ἀθερῖνα (ἀρχ. ἀθερίνη), κέφαλος (ἀρχ. κέφαλος), κοκωβιός (ἀρχ. κωβιός), λυθρίνι (ἀρχ. ἐρυθρῖνος), μαρίδα (ἀρχ. σμαρίς), μουρμούρα (ἀρχ. μορμύρος), παλαμίδα (ἀρχ. πηλαμύς, παλαμίς), πέρκα (ἀρχ. πέρκη), ροφός (ἀρχ. ὀρφώς), σάλπα (ἀρχ. σάλπη), σαργός (ἀρχ. σαργός), σκάρος (ἀρχ. σκάρος), σκορπιός (ἀρχ. σκορπίος), σκουμπρί (ἀρχ. σκόμβρος), σμέρνα (ἀρχ. (σ)μύραινα), σπάρος (ἀρχ. σπάρος), φαγκρί (ἀρχ. φάγρος), χάννος (ἀρχ. χάννα, χάννος) κ.ἄ.
● Συστηματικὴ διδασκαλία τῆς γραμματικῆς καὶ τοῦ συντακτικοῦ, ἰδιαίτερα ἐκείνων τῶν μορφολογικῶν στοιχείων ποὺ ἔχουν ἐνοφθαλμισθῆ ἀπὸ τὴν ἀρχαία στὴν νέα ἑλληνική, ὅπως π.χ. ἡ Δοτική, ἡ κλιτὴ μετοχή, τὰ σιγμόληκτα ἐπίθετα (π.χ. ὁ διεθνής, τοῦ διεθνοῦς) κ.λπ., τὰ ὁποῖα συχνὰ οἱ νεοέλληνες χρησιμοποιοῦν λανθασμένα. Τέρμα στὸ ἰδεολόγημα «στὸ σχολεῖο μιλᾶμε τὴ γλῶσσα, δὲν μιλᾶμε γιὰ τὴ γλῶσσα». Ἀρκεῖ ἡ ἐπισήμανση ὅτι ἤδη ἀπὸ τὴν Α΄ Δημοτικοῦ «μιλᾶμε γιὰ τὴν ἀλφαβήτα», γιὰ νὰ καταρρεύσῃ ἡ ἐξόχως «ἀντιλειτουργικὴ» αὐτὴ προσέγγιση. Καὶ τέρμα, βέβαια, στὸ ἰδεολόγημα «δὲν διορθώνουμε τὰ λάθη γιὰ νὰ μὴν πληγώσουμε τὰ παιδιά», ποὺ εὐθύνεται γιὰ τὴν ἐπέλαση τῆς ἀγραμματοσύνης ποὺ πλήττει τὴν ἑλληνικὴ κοινωνία. Στὸν αἰῶνα τῆς πληροφορικῆς, ποὺ ἕνα μικρὸ λάθος ἔχει ἀρνητικὲς ἐπιπτώσεις, μικρές, μεγάλες ἢ καὶ τραγικές, τὸ παραπάνω ἰδεολόγημα ἠχεῖ ὡς αὐτὸ ποὺ πράγματι εἶναι: ὁ ἀπόλυτος παραλογισμός.
● (Ἐπαν)εισαγωγὴ στὶς ἐξετάσεις γιὰ τὶς φιλοσοφικὲς σχολὲς τοῦ ἄγνωστου ὑπαγορευόμενου κειμένου, πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι οἱ ὑποψήφιοι φιλόλογοι ὀφείλουν νὰ εἶναι ἐξοικειωμένοι μὲ τὸ σύστημα τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας (τὸ λεγόμενο πολυτονικό). Διότι δὲν νοεῖται ὁ αὐριανὸς φιλόλογος νὰ μὴν μπορεῖ νὰ ἀναπαραγάγῃ σχετικῶς σωστὰ ἕνα ὑπαγορευόμενο ἀρχαιοελληνικὸ κείμενο, ὅπως γίνεται, δυστυχῶς, στὶς μέρες μας (τολμήστε νὰ ὑπαγορεύσετε ἕνα ἄγνωστο κείμενο σὲ ἕναν τωρινὸ ὑποψήφιο φιλόλογο, κι ἂν δὲν κάνῃ πάνω ἀπὸ τριάντα λάθη στὴν καθησιά του, νὰ μοῦ τρυπήσετε τὴ μύτη). Μαντεύω τὶς «συνδικαλιστικὲς» κορῶνες: Όχι φραγμούς στη μόρφωση! Ὄχι, ἀγαπητοί μου, δὲν πρόκειται γιὰ φραγμοὺς στὴν μόρφωση ἀλλὰ γιὰ φραγμοὺς στὴν ἀμορφωσιά! Ὅπως φραγμὸς στὴν ἀμορφωσιὰ εἶναι ἡ ὑπαγόρευση ἄγνωστου κειμένου, ποὺ ἡ μετάφρασή του ἀποτελεῖ μιὰν ἀνεκτίμητης ἀξίας πρόκληση γιὰ τὸν κριτικὸ νοῦ, ὁ ὁποῖος καλεῖται νὰ ἐγκαταλείψῃ τὰ γνωστὰ καὶ τετριμμένα, διδαγμένα καὶ ξαναδιδαγμένα ἀπὸ καθηγητὲς καὶ φροντιστήρια, καὶ νὰ ξανοιχτῇ στὸ πέλαγος τῆς κριτικῆς καὶ δημιουργικῆς σκέψης, ἀφήνοντας πίσω τὴν παπαγαλία ἢ ἀποστήθιση, ποὺ οἱ συνδικαλιστὲς τῆς ἐκπαίδευσης ὑποτίθεται ἀπεχθάνονται, ἀσχέτως ἂν παντοιοτρόπως τῆς στρώνουν τὸν δρόμο.
Ἐδῶ θὰ μποροῦσε νὰ ἰσχύσῃ ἕνας σχετικὸς περιορισμός: Θὰ μποροῦσαν δηλαδὴ νὰ δίνωνται πρὸς ἐξέταση μερικὰ κείμενα, διαφορετικὰ κάθε χρονιά, ὅπως π.χ. ἕνας διάλογος τοῦ Πλάτωνος, ἕνας βίος τοῦ Πλουτάρχου, ἕνας λόγος τοῦ Λυσία, ἕνα ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴν Παλαιὰ ἢ τὴν Καινὴ Διαθήκη, μιὰ ὁμιλία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου κ.ο.κ., ἔτσι ὥστε οἱ μὲν ὑποψήφιοι νὰ ἀναγκάζωνται ἐκ τῶν πραγμάτων νὰ ἔρθουν σὲ ἐπαφὴ μὲ εὐρείας ἔκτασης κείμενα, ποὺ καὶ νὰ θέλουν δὲν θὰ μποροῦν νὰ τὰ ἀποστηθίσουν, οἱ δὲ συγγραφεῖς βοηθημάτων νὰ ἀναγκάζωνται νὰ ἀσχοληθοῦν μὲ τὸν σχολιασμὸ διαφορετικῶν κάθε φορὰ κειμένων. Τὸ πνευματικὸ κέρδος ἀπὸ μιὰ τέτοια διαδικασία -ποὺ ἡ ὠφελιμότητά της θυμίζει τὸν γνωστὸ μῦθο τὴς ἀνασκαφῆς τοῦ ἀμπελιοῦ πρὸς ἀνεύρεση φανταστικοῦ θησαυροῦ- εἶναι τεράστιο.
Γιὰ ὅλα αὐτὰ καὶ πολλὰ ἄλλα, ἀπαραίτητη προϋπόθεση εἶναι νὰ ἀποφύγουμε τὶς βιαστικὲς καταδικαστικὲς κορῶνες, νὰ ἀποφασίσουμε νὰ συζητήσουμε εἰς βάθος καὶ μὲ νηφαλιότητα τὶς πρακτικὲς μέσα ἀπὸ τὶς ὁποῖες θὰ ξεκολλήσουμε ἀπὸ τὸ πνευματικὸ τέλμα στὸ ὁποῖο ἔχουμε βυθισθῆ, καὶ νὰ συνειδητοποιήσουμε ὅτι ἡ προτροπὴ «Δράξασθε παιδείας» μπορεῖ νὰ ἀποτελέσῃ ὑπὸ προϋποθέσεις τὴν νέα μεγάλη ἰδέα τοῦ ἑλληνισμοῦ.