Ὁ καθοριστικὸς παράγων
Ὁ σοφὸς Ἅγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς παρατηρεῖ ὅτι «ὁ ἀόρατος καθοριστικὸς παράγων εἶναι ἡ θεία δικαιοσύνη ποὺ διέψευσε ὅλα τὰ ἀνθρώπινα σχέδια καὶ ὅλες τὶς προβλέψεις, ντρόπιασε τὴν ἐλπίδα στὸν ἀριθμό, τὰ ὅπλα καὶ τὸν πολιτισμὸ μοιράζοντας τὶς νίκες καὶ τὶς ἧττες μὲ τέλεια δικαιοσύνη, δηλαδή ἀνάλογα μὲ τὸ μέγεθος τῆς πίστης, τῆς μετανοίας, τῆς ἐπίκλησης σ᾽Αὐτὸν κάθε ἀντιμαχόμενης πλευρᾶς.
Ἡ Ρώμη ἦταν πιὸ πολιτισμένη ἀπὸ τὸν Γενσέριχο καὶ τὸν Ἀττίλα, ὅμως ἡττήθηκε. Τὸ Βυζάντιο ἦταν κατὰ πολὺ περισσότερο πολιτισμένο ἀπὸ τοὺς Τούρκους καὶ ὅμως ἔχασε. Καὶ ἡ Ἱσπανία ἦταν πιὸ πολιτισμένη ἀπὸ τοὺς Μαυριτανοὺς καὶ ὅμως ἔπεσε. Πιὸ πολιτισμένη ἦταν ἡ Ἀγγλία ἀπὸ τὴν Ἀμερική καὶ ὅμως συντρίφθηκε. Πιὸ πολιτισμένη (μὲ τὴν εὐρωπαϊκὴ ἔννοια) στὴν ἐποχή μας ἦταν ἡ Αὐστρία ἀπὸ τὴ Σερβία καὶ ὅμως καταστράφηκε. Πολὺ μεγαλύτερο στρατὸ εἶχε ἡ Ρωσία ἀπὸ τὴν Ἰαπωνία καὶ ὅμως ἔχασε τὸ Ρωσο-ιαπωνικὸ πόλεμο. Πολὺ καλύτερα ἦταν ἐξοπλισμένη ἡ Γερμανία ἀπὸ τὴν Γαλλία στὸν Παγκόσμιο Πόλεμο καὶ ὅμως ὑποχώρησε ἀπὸ τὸ Παρίσι, σταμάτησε καὶ τελικὰ παραδόθηκε.
Καὶ γενικὰ ἡ ἱστορία κάθε ἥττας καὶ κάθε νίκης τῶν λαῶν, κάθε καταστροφῆς καὶ κάθε σωτηρίας εἶναι ἡ δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ ποὺ ἀποδίδεται ἀνάλογα μὲ τὶς ἁμαρτίες καὶ τὴν μετάνοια τῶν λαῶν».
Μεγάλες πόλεις χάθηκαν λόγῳ τῶν ἁμαρτιῶν
Ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη ὁ Ἅγιος Νικόλαος παραθέτει σχετικὰ παραδείγματα.
«Γιὰ τὴν Αἴγυπτο: Εἶμαι ἐναντίον σου Φαραώ, βασιλιὰ τῆς Αἰγύπτου καὶ θὰ σοῦ σπάσω τὰ χέρια… τὰ χέρια ὅμως τοῦ βασιλιᾶ τῆς Βαβυλώνας θὰ ἐνισχύσω καὶ θὰ βάλω σ᾽αὐτὰ τὸ ξίφος μου… θὰ δυναμώσω τὰ χέρια τοῦ βασιλιᾶ τῆς Βαβυλώνας· (ἐπειδὴ τὸν εἶχε ἐπιλέξει ὡς ὅπλο τιμωρίας), ἐνῶ τὰ χέρια τοῦ Φαραὼ θὰ παραλύσουν (Ἰεζ. 30). Ἐπειδὴ πρέπει νὰ ἐξασθενίσουν τὰ χέρια ἐκείνου, ποὺ ὁ Θεὸς θέλει νὰ τιμωρήση λόγῳ τῆς ἀνομίας του.
Γιὰ τὴν Τύρο: Κι ἡ Τύρος κατασκεύασε ὀχύρωμα, γιὰ νὰ προστατευθῆ καὶ συγκέντρωσε ἀσήμι σὰν τὸ χῶμα καὶ χρυσάφι σὰν τὴ λάσπη τοῦ δρόμου. Ἰδού, ὁ Κύριος θὰ ἀφαιρέση τοὺς θησαυρούς της καὶ θὰ ρίξη στὴ θάλασσα τὰ κάστρα της, θὰ τὴν καταστρέψη μὲ φωτιά (Ζαχ. 9). Δὲ βοηθᾶ καθόλου, λοιπόν, οὔτε τὸ ἀσήμι οὔτε τὸ χρυσάφι, ὅταν τὸ ποτήρι τῆς ἀνομίας καὶ τῆς ἀθεΐας ἔχει ξεχειλίσει καὶ τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ ἔχει σηκωθῆ.
Γιὰ τὴ Σιδών: Ἀπὸ τὶς ἀνομίες σου, ἀπὸ τὶς ἀπάτες σου στὸ ἐμπόριο, μόλυνες τὴν ἁγιότητά σου, γι᾽ αὐτὸ θὰ ρίξω φωτιὰ μπροστά σου, ποὺ θὰ σὲ καταβροχθίση καὶ θὰ σὲ σκορπίσω σὰ στάχτη πάνω στὴ γῆ… καὶ δὲ θὰ ὑπάρξης πλέον στοὺς αἰῶνες. Καὶ πράγματι σήμερα μὲ μεγάλη δυσκολία μπορεῖ κανεὶς νὰ προσδιορίση τὸ χῶρο ποὺ βρισκόταν ἡ Σιδών. Ἐνῶ τὴν ἐποχὴ ἐκείνη ἦταν πάμπλουτη, μὲ ἀνεπτυγμένο πολιτισμό, ἀλλὰ καὶ ὑπερβολικὰ ἀλαζονικὴ καὶ ἀσεβής. Σήμερα δὲν ἀναγνωρίζεται ὁ χῶρος της. Θὰ στείλω ἀρρώστια καὶ οἱ δρόμοι σου θὰ γεμίσουν πτώματα. Θὰ σοῦ ἐπιτεθοῦν ἀπὸ ὅλες τὶς πλευρὲς καὶ οἱ κάτοικοί σου θὰ παραδοθοῦν στὴ σφαγή, τότε θὰ μάθουν ὅτι ἐγὼ εἶμαι ὁ Κύριος (Ἰεζ. 28).
Γιὰ τὴν Ἐδώμ: Σὲ θεωρῶ ἔνοχη αἱματοχυσίας καὶ τὸ αἷμα αὐτὸ θὰ σὲ καταδιώκη παντοῦ… γιατί; Ἐπειδὴ ξεστόμισες βλασφημίες ἀπὸ τὰ χείλη σου (Ἰεζ. 35,6). Κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο θὰ τιμωρηθοῦν καὶ οἱ ἄλλοι ἀσεβεῖς λαοί. Θὰ τοὺς καταστρέψω τὸν ἕνα μετὰ τὸν ἄλλον, λέγει ὁ Κύριος προσβεβλημένος. Αὐτὸ εἶπε, αὐτὸ καὶ ἔκανε. Ποιὸς μπορεῖ νὰ τὸν ἐξευμενίση; Ἐκεῖνος ποὺ μετανοεῖ: οἱ λαοὶ καὶ οἱ φυλὲς ἁμάρτησαν, καταπάτησαν τὶς ἐντολὲς τοῦ Κυρίου, χλεύασαν τὸ ὄνομα τοῦ Ζῶντος Θεοῦ, ἡ καρδιά τους ὑπερηφανεύθηκε, λάτρεψαν τὰ ἔργα τῶν χειρῶν τους, δὲν κατάλαβαν τὰ σημάδια τοῦ Θεοῦ, δὲν μετανόησαν, γιὰ αὐτὸ ἀπὸ μάχαιρα θὰ ἔπεσαν. Ἔτσι διαβάζονται καὶ ἐξετάζονται οἱ πόλεμοι».