Έργο του ζωγράφου Στέλιου Φαϊτάκη με τίτλο «Αναβαθμισμένος» (2022), από την ιστοσελίδα https://www.athensvoice.gr/politismos/eikastika/763712/stelios-faitakis-o-thriamvos-tis-logikis/
Γράφει ἡ κα Ἑλένη Νινίκα, Φιλόλογος – Ἀρχαιολόγος
1. Εἰσαγωγὴ
Τὸ 1964 ὁ Γιῶργος Σεφέρης ἔγραφε ὅτι, σὲ συνομιλία του μὲ διαπρεπῆ νεαρὸ ἀστρονόμο, ἐκεῖνος τοῦ εἶπε τὰ ἑξῆς: «Προχωροῦμε μὲ μεγάλα βήματα πρὸς μίαν ἔκρηξη». Καὶ συνεχίζει ὁ ποιητής: «Μοῦ ἐξηγοῦσε γεμᾶτος ἀνησυχία πὼς ἐδῶ καὶ 30 χρόνια ἡ γνώση αὐξάνει μὲ πρωτάκουστο ρυθμό (…). Ἡ φωνὴ αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου εἶχε μία σπάνια αὐθεντικότητα. Κατόρθωνε νὰ μοῦ μεταδώσει τὸ αἴσθημα τοῦ κινδύνου ποὺ ἀντιπροσωπεύει ἡ ξαφνικὴ αὐτὴ αὔξηση τῶν ἀνθρωπίνων γνώσεων»[1].
Ἡ προαναγγελθεῖσα «ἔκρηξη» συμβαίνει καὶ συγκλονίζει τὴν ἐποχή μας. Ὁ ἄνθρωπος βρίσκεται μπροστὰ σὲ καταπληκτικὲς δυνατότητες, ἀλλὰ καὶ φοβερὲς ἠθικὲς προκλήσεις: ἄνοδος τοῦ βιοτικοῦ ἐπιπέδου ἀλλὰ καὶ ἠθικὴ ἐξαχρείωση, ἀφθονία ἀλλὰ καὶ ἀνισότητα, ἐπιστημονικὴ πρόοδος ἀλλὰ καὶ δυνάμεις ὁλοκληρωτικῆς καταστροφῆς (μισάνθρωπα ἰδεολογήματα, τεχνητὴ νοημοσύνη, σύγχρονα ὁπλικὰ συστήματα κ.ἄ.)
Ἡ ραγδαία αὐξανόμενη γνώση ὁδήγησε διανοητὲς καὶ ἐπιστήμονες στὴν διατύπωση σχετικῶν σκέψεων καὶ ἐρωτημάτων[2]:
– Ὁ ἄνθρωπος μὲ τὰ μέσα ποὺ ἔχει πλέον πρέπει νὰ ἐπιδιώξει τὴν τελείωσή του καὶ νὰ πραγματώσει τὸν πόθο του γιὰ ἀθανασία.
– Ὀφείλει νὰ λύσει τὰ παγκόσμια προβλήματα, ἀξιοποιώντας στὸ ἔπακρο τὶς δυνατότητές του.
– Χρειάζεται μήπως νὰ ὑπερασπιστεῖ τὴν πρωτοκαθεδρία του στὸν κόσμο ἔναντι τῆς τρομακτικὰ ἀναπτυσσόμενης τεχνητῆς νοημοσύνης (ΤΝ), πού τείνει νὰ αὐτονομηθεῖ; (δηλαδὴ νὰ παράγει δική της σκέψη καὶ νὰ λαμβάνει ἀποφάσεις ἐκτὸς ἀνθρωπίνου ἐλέγχου).
– Πρέπει ἑπομένως ὁ ἄνθρωπος νὰ βελτιωθεῖ ὡς εἶδος, δηλαδὴ νὰ «ἀναβαθμιστεῖ», ὥστε νὰ ἀντιμετωπίσει τὴν πρόκληση;
– Θὰ ὑπάρχουν γενετικὰ καὶ μηχανικὰ τροποποιημένοι ἄνθρωποι;
– Θὰ πρέπει νὰ ἀναγνωριστοῦν ὡς ἰσότιμα μὲ τὸν ἄνθρωπο καὶ ἄλλα νοήμονα ὄντα ἢ ἀλλιῶς «ἐνσυνείδητες ὀντότητες» (sentient entities)[3], πού θὰ προκύψουν πιθανῶς ἀπὸ τὴν ἐξέλιξη τῆς ΤΝ;
– Εἶναι δυνατὸν νὰ πραγματοποιηθοῦν ὅλα αὐτὰ καὶ μὲ ποιὲς συνέπειες;
2. Ὁρισμὸς
Οἱ παραπάνω προβληματισμοὶ τίθενται ἐπιτακτικὰ καὶ ἀπαντῶνται ἀπὸ ἕνα κίνημα ἰδεολογικό, ἐπιστημονικὸ καὶ φιλοσοφικὸ ποὺ ὀνομάζεται μετανθρωπισμός. Ἄλλοι ὅροι ποὺ χρησιμοποιοῦνται εἶναι ὑπερανθρωπισμὸς ἢ διανθρωπισμὸς (στὴν ἀγγλικὴ transhumanism ἢ posthumanism). Συγκεντρώνει διάφορες θέσεις, πολλὲς φορὲς ἑτερόκλητες καὶ ἐν μέρει ἀντικρουόμενες, γι’ αὐτὸ δὲν εἶναι εὔκολο νὰ ὁρισθεῖ. Κοινὸ σημεῖο εἶναι ἡ ἐπιθυμία γιὰ ὑπέρβαση τῆς φύσεως (τῆς φύσεως ἐν γένει καὶ τῆς φύσεως τῶν ἔμβιων ὄντων) ὡς ὁρίου-ἐμποδίου καὶ ἡ βελτίωση στὸ ἔπακρο (ἀκόμα καὶ πέραν τοῦ φυσικῶς ἐφικτοῦ) τοῦ ἀνθρωπίνου εἴδους.
Ὁ Βρετανὸς βιολόγος, ὀπαδὸς τοῦ δαρβινισμοῦ καὶ τῆς εὐγονικῆς, Τζούλιαν Χάξλεϊ σὲ κείμενό του τὸ 1957 ἦταν ὁ πρῶτος ποὺ ἀνέφερε τὴν λέξη καὶ ἔδωσε ἕνα ἀρχικὸ ὁρισμό. «Τὸ ἀνθρώπινο εἶδος μπορεῖ, ἂν τὸ ἐπιθυμεῖ, νὰ ξεπεράσει τὸν ἑαυτὸ του -ὄχι μόνο σποραδικά, ἕνα ἄτομο ἐδῶ μὲ ἕνα τρόπο, ἕνα ἄτομο ἐκεῖ μὲ ἄλλο τρόπο, ἀλλὰ στὸ σύνολό του, ὡς ἀνθρωπότητα. Χρειαζόμαστε ἕνα ὄνομα γιὰ αὐτὴν τὴ νέα πίστη. Ἴσως ὁ ὅρος transhumanism νὰ ἐξυπηρετήσει (…)«Πιστεύω στὸν ὑπερανθρωπισμό»: ὅταν ὑπάρχουν ἀρκετοὶ ἄνθρωποι πού μποροῦν πραγματικὰ νὰ τὸ ποῦν αὐτό, τὸ ἀνθρώπινο εἶδος θὰ εἶναι στὸ κατώφλι ἑνὸς νέου εἴδους ὕπαρξης…Ἐπιτέλους θὰ ἐκπληρώνει συνειδητὰ τὸ πραγματικό του πεπρωμένο»[4] (Εἰσήγηση τοῦ Σεβ. Μητρ. Πειραιῶς κ. Σεραφείμ στήν ἡμερίδα τῆς Ἑστίας Πατερικῶν Μελετῶν «Μετανθρωπισμός: ἀπειλή γιά τόν ἄνθρωπο», 22-01-2023) . Πρόκειται κατ’ οὐσίαν γιὰ ἑπόμενο στάδιο στὴν ἐξέλιξη τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως τὴν δέχονται οἱ ὀπαδοὶ τῆς ἐξελίξεως: ὁ ἄνθρωπος ὅπως τὸν γνωρίζουμε σήμερα (homo sapiens) θὰ ἐξελιχθεῖ σὲ ὑπεράνθρωπο (ἀναβαθμισμένο/βελτιωμένο ἄνθρωπο, transhuman) μὲ τελικὸ στάδιο ἕνα νέο ἀνθρωπολογικὸ τύπο, τὸν μετάνθρωπο (posthuman).
Ὁ μετανθρωπισμὸς ἢ ὑπερανθρωπισμὸς λοιπὸν εἶναι ἕνα ρεῦμα ποὺ ὑποστηρίζει τὴν «ριζικὴ ἀνθρώπινη ἀναβάθμιση» σὲ τέσσερα ἐπίπεδα, σωματική, διανοητική, συναισθηματικὴ καὶ ἠθική. Ἀναβάθμιση ἐννοεῖται κάθε παρέμβαση στὸ ἀνθρώπινο σῶμα «μὲ σκοπὸ τὴν βελτίωση τοῦ ἀνθρώπου ἢ τῶν λειτουργιῶν του σὲ βαθμὸ μεγαλύτερο ἀπ’ ὅ,τι εἶναι ἀναγκαῖο γιὰ τὴν διατήρηση ἢ τὴν ἀποκατάσταση τῆς ὑγείας»[5]. Παρεμβάσεις γίνονταν πάντοτε καὶ γίνονται, γιὰ παράδειγμα φορᾶμε γυαλιὰ, γιὰ νὰ ἀποκαταστήσουμε τὴν ὅραση, λαμβάνουμε φάρμακα (π.χ. γιὰ τὴν πίεση), ὥστε νὰ διατηρήσουμε τὴν σωστὴ λειτουργία τοῦ ὀργανισμοῦ, γίνονται ἐμβόλια στὰ παιδιὰ, ὥστε νὰ ἐνισχυθεῖ τὸ ἀνοσοποιητικό τους σύστημα καὶ νὰ παραμείνουν ὑγιῆ. Αὐτὲς εἶναι παρεμβάσεις στὸ ἀνθρώπινο σῶμα εὐρέως ἐφαρμοζόμενες καὶ ἀποδεκτὲς, διότι ἀποκαθιστοῦν ἢ διατηροῦν τὴν ὑγεία. Ὑπάρχουν καὶ παρεμβάσεις ποὺ ἀποσκοποῦν στὴν αἰσθητικὴ «ἀναβάθμιση», γιὰ παράδειγμα ἐμφύτευση μαλλιῶν ἢ πλαστικὲς ἐπεμβάσεις. Ὡστόσο καὶ αὐτὲς εἶναι ἠθικῶς ἀποδεκτές, διότι δὲν ξεπερνοῦν τὸ φυσιολογικό: ἂν ἐμφυτεύσω μαλλιά, προσθέτω κάτι πού μοῦ λείπει ἐνῷ οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι τὸ ἔχουν, τὸ ἴδιο καὶ μὲ μία πλαστικὴ στὴ μύτη κ.ο.κ. Ἡ «ριζικὴ ἀναβάθμιση» εἶναι παραπάνω καὶ ἔξω ἀπὸ τὸ σύνηθες, τὸ βιολογικῶς ἐφικτό, τὸ θεωρούμενο φυσιολογικό. Ἔχει σκοπὸ τὴν ὑπέρβαση τῶν φυσικῶν βιολογικῶν καὶ νοητικῶν ὁρίων τοῦ ἀνθρώπου μέσῳ τῆς τεχνολογίας.
Σύμφωνα μὲ ἕνα ἄλλο ὁρισμὸ ὁ μετανθρωπισμὸς εἶναι κίνημα ποὺ «ὑποστηρίζει τὴν δυνατότητα καὶ τὴν ἐπιθυμία γιὰ θεμελιώδη βελτίωση τῆς ἀνθρώπινης συνθήκης (κατάστασης) μέσῳ τοῦ ἐφαρμοσμένου λόγου» (δηλαδὴ τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς τεχνικῆς)[6]. Στοχεύει «στὴν ἀπελευθέρωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τοὺς βιολογικοὺς περιορισμοὺς μέσῳ τῆς σωματικῆς, διανοητικῆς, συναισθηματικῆς καὶ ἠθικῆς του ἀναβάθμισης χάρη στὴν τεχνική». Πρεσβεύει ἐπίσης ὅτι «ἡ βιολογικὴ ἐξέλιξη εἶναι ἀτελής, δίχως κατεύθυνση καὶ ὡς ἐκ τούτου θὰ πρέπει νὰ τὴν ἀναλάβουμε οἱ ἴδιοι». Κι ἀκόμη, σύμφωνα μὲ γνωστοὺς θεωρητικούς του, ὁ ὑπερανθρωπισμὸς εἶναι «ἡ ἀέναη ἀνάπτυξη τῶν ἱκανοτήτων ποὺ ἱστορικὰ διακρίνουν τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ ἄλλα ὄντα, δηλαδὴ ἡ φαινομενικὰ ἀπεριόριστη ἱκανότητα γιὰ αὐθυπέρβαση, ὁ θεόμορφος χαρακτήρας μας»[7].
Γιὰ τοὺς σκοποὺς αὐτοὺς συνεργάζονται διάφοροι ἐπιστημονικοὶ κλάδοι, ὅπως ἡ ἰατρική, οἱ βιοεπιστῆμες, ἡ γενετικὴ μηχανική, ἡ ρομποτική, ἡ νανοτεχνολογία, ἡ πληροφορική, ἡ ΤΝ καθὼς καὶ θεωρητικὲς ἐπιστῆμες, ὅπως ἡ κοινωνιολογία, ἡ ψυχολογία καὶ ἡ φιλοσοφία.
3. Βασικαί ἐπιδιώξεις τοῦ μετανθρωπισμοῦ εἶναι:
α) Ἡ βελτίωση καὶ ἐπαύξηση τῶν ἀνθρώπινων σωματικῶν, νοητικῶν καὶ ψυχολογικῶν ἱκανοτήτων.
β) Ἡ ἐξάλειψη τῶν ἀσθενειῶν, τοῦ πόνου, τῶν ἀναπηριῶν καὶ τοῦ γήρατος.
γ) Ἡ ἐπέκταση τοῦ προσδόκιμου ζωῆς μὲ ἀπώτερο στόχο τὴν ἀθανασία[8].
δ) Ἡ συνέχιση καὶ ἡ ἐπιτάχυνση τῆς ἐξελίξεως τῆς εὐφυοῦς ζωῆς πέρα ἀπὸ τὴν παροῦσα ἀνθρώπινη μορφή της καὶ πέρα ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπινους περιορισμοὺς μέσῳ τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς τεχνολογίας.
Πῶς θὰ ἐπιτευχθοῦν αὐτά;
Τὰ τρία πρῶτα μὲ ἐπιστημονικὲς ἐφαρμογὲς ποὺ ἤδη ὑπάρχουν ἢ πάντως φαίνονται ἐφικτές, δηλαδὴ νευρωνικὰ ἐμφυτεύματα (συνδέονται καὶ ἐπιδροῦν στὸν ἐγκέφαλο καὶ στὸ νευρικὸ σύστημα), νανοτεχνολογία, γονιδιακὲς θεραπεῖες καὶ γενετικὲς παρεμβάσεις, χημικὲς οὐσίες –νοοτροπικὲς καὶ ψυχοτρόπες, ἐξωσκελετοὶ κ.ἄ. Ἡ τέταρτη ἐπιδίωξη σχετίζεται μὲ τὴν τεχνητὴ νοημοσύνη, τομέα ποὺ κάνει ἅλματα τὰ τελευταῖα χρόνια.
Ἄλλες ἰδέες καὶ πεποιθήσεις/ἐπιδιώξεις τοῦ κινήματος αὐτοῦ εἶναι οἱ ἑξῆς:
– Πολλοὶ μετανθρωπιστὲς θεωροῦν ὅτι δὲν ὑπάρχουν παγιωμένα καὶ ἀναγκαῖα ὅρια μεταξὺ ἀρσενικοῦ καὶ θηλυκοῦ, ἀκόμα καὶ μεταξὺ ἀνθρώπου καὶ ζῴου ἢ καὶ ἄλλων εἰδῶν καθότι ἡ ἀνθρώπινη φύση εἶναι μέρος τῆς συμπαντικῆς φύσεως καὶ δὲν διαφέρει ἀπὸ τὴν φύση ὡς ὅλον (ὁλιστικὴ θεωρία). Ἡ φανατικὴ ζωοφιλία καὶ ἡ θεωρία τοῦ «κοινωνικοῦ φύλου» ἐντάσσονται σὲ αὐτὴν τὴν θεώρηση.
– Πιστεύουν ὅτι εἶναι ἐφικτὴ ἡ διασύνδεση ἀνθρωπίνου ἐγκεφάλου καὶ ὑπολογιστῆ, ἔτσι ὥστε θὰ μποροῦμε μελλοντικὰ νὰ μετεφέρουμε καὶ νὰ διατηροῦμε τὴν συνείδησή μας (γνώσεις, ἀναμνήσεις, σκέψεις) σὲ αὐτόν, σὲ κάποιο ἠλεκτρονικὸ μικροκύκλωμα (τσὶπ) δηλαδή. Ἔτσι καὶ μετὰ τὸ θάνατο τοῦ σώματος θὰ μεταφέρουμε τὸ τσὶπ εἴτε σὲ ἕνα ἀνθρωποειδὲς (ρομπὸτ) εἴτε σὲ ἄλλο σῶμα, ὁπότε πετυχαίνουμε τὴν (διανοητικὴ τουλάχιστον) ἀθανασία.
– Οἱ περισσότεροι μετανθρωπιστὲς ἐξομοιώνουν τὴν ἀνθρώπινη νοημοσύνη μὲ τὴν ΤΝ, δηλαδὴ αὐτὴ τῶν ἄβιων – μηχανικῶν ὑπολογιστικῶν συστημάτων, ἡ ὁποία ὄντως ὁλοταχῶς ἐξελίσσεται καὶ βελτιώνεται. Πιστεύουν λοιπὸν ὅτι στὸ μέλλον ἀνώτερες μορφὲς τεχνητῆς νοημοσύνης θὰ ἀποκτήσουν συνείδηση τοῦ ἑαυτοῦ τους καὶ θὰ αὐτονομηθοῦν. Θὰ προκύψει ἑπομένως μία μορφὴ νοημοσύνης ἀνώτερη καὶ ἀσώματη, μὴ ὑποκείμενη στοὺς περιορισμοὺς τῆς βιολογίας μὲ ἀποτέλεσμα ὁ ἄνθρωπος στὴν σημερινή του μορφὴ νὰ καταστεῖ ἐξελικτικὰ ξεπερασμένος ἢ καὶ νὰ ἐκλείψει. Ὁ ἄνθρωπος δηλαδὴ ἔχει δημιουργήσει κάτι ποὺ θὰ τὸν καταργήσει! Αὐτὴ ἡ «ἀνώτερη τῆς ἀνθρώπινης μετανθρωπική συνείδηση νοεῖται ὡς τελικὸς σκοπὸς συνόλης τῆς ἐξελικτικῆς διαδικασίας τοῦ σύμπαντος, στὸ πλαίσιο τῆς ὁποίας ἡ ἐμφάνιση τοῦ ἀνθρώπου δὲν εἶναι παρὰ μόνο ἕνα προσωρινὸ στάδιο»[9]
– στὸ παραπάνω πλαίσιο, ὅτι δηλαδὴ ἡ ΤΝ εἶναι ὅμοια μὲ τὴν ἀνθρώπινη νοημοσύνη καὶ συνείδηση, δέχονται ὡς ἰσότιμες μὲ τὸν ἄνθρωπο ἄλλες κατ’ αὐτοὺς «ἐνσυνείδητες ὀντότητες» (καὶ ἐπιζητοῦν ἀνάλογα δικαιώματα γι’ αὐτές), ὅπως cyborgs, ὑβρίδια ἀνθρώπου-μηχανῆς, ρομπότ, «ψηφιακὲς νοημοσύνες» καὶ «εὐφυῆ» μέσῳ ἀναβάθμισης ζῷα ἢ ἄλλα εἴδη![10]
4. Μᾶς ἀφοροῦν ὅλα αὐτά;
Γιατί ὅμως νὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ αὐτὰ τὰ ἰδεολογήματα ποὺ φαίνονται σὲ μᾶς παράξενα, μακρινὰ ἢ καὶ ἀνήκουστα; Θεωρῶ ὅτι εἶναι ἀπαραίτητο νὰ γνωρίσουμε, νὰ σκεφθοῦμε καὶ νὰ συζητήσουμε τὶς ἰδέες αὐτὲς, διότι πρῶτον κερδίζουν ἔδαφος ταχέως καὶ συστηματικῶς, δεύτερον σὲ ἀρκετὲς περιπτώσεις ἐπιβάλλονται στὶς κοινωνίες μὲ τρόπο ἀντιδημοκρατικὸ – τεχνητὰ καὶ ἄνωθεν- καὶ τέλος δὲν εἶναι μελλοντολογία ἀλλὰ παρόν. Θὰ ἔλθουμε ἀντιμέτωποι ἄμεσα μὲ καταστάσεις καὶ ἐφαρμογές, ἐνώπιον τῶν ὁποίων δὲν ἐπιτρέπεται νὰ εἴμαστε ἀδαεῖς καὶ ἀμήχανοι. Ὀφείλουμε ὡς σκεπτόμενοι ἄνθρωποι καὶ ὡς χριστιανοὶ νὰ διαμορφώσουμε ἄποψη καὶ νὰ πάρουμε θέση. Ἀναλυτικότερα:
α) Οἱ ὑπερανθρωπιστὲς διαδίδουν συστηματικὰ τὶς ἰδέες τους καὶ εἶναι πρόσωπα μὲ μεγάλη ἐπιρροὴ στὶς κοινωνίες. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι τὸ βιβλίο τοῦ ἱστορικοῦ Yuval Harari “Homo Deus” (Ἄνθρωπος Θεὸς) ποὺ πραγματεύεται πολλὰ ἀπὸ τὰ ζητήματα αὐτὰ εἶχε τεράστια ἀπήχηση καὶ πολλὲς πωλήσεις παγκοσμίως. Ὁ Χάξλεϊ – ποὺ προαναφέρθηκε- ἔγινε πρόεδρος τῆς UNESCO, γνωστοὶ μετανθρωπιστὲς προΐστανται σὲ ἑταιρεῖες κολοσσοὺς (ὁ Ray Kurzweil εἶναι στὴν Google, ὁ Peter Thiel εἶναι συνιδρυτὴς τῆς Paypal), ἐνῷ μεγιστάνες χρηματοδοτοῦν ἔρευνες γιὰ τὴν ἀναβάθμιση καὶ τὴν ἀθανασία (μοριακὴ βιολογία, κρυονικὴ κ.ἄ.). Ἐπιφανεῖς ἐπιστήμονες υἱοθετοῦν τὶς ἰδέες αὐτὲς καὶ ἐργάζονται γι’ αὐτές, ὥστε ἡ Silicon Valley(11) νὰ θεωρεῖται «τὸ ἐπίκεντρο τοῦ ὑπερανθρωπισμοῦ».
Ἀκόμα καὶ στὴν Ἑλλάδα συμβαίνει αὐτό. Δύο παραδείγματα: τὸ Πανεπιστήμιο Αἰγαίου(12) προωθεῖ μὲ ἐκδηλώσεις τὸν μετανθρωπισμὸ καὶ ὁ ὁρισθείς ἀπὸ τὴν κυβέρνηση (Ὀκτώβριος 2023) ἐπικεφαλῆς τῆς Ἐθνικῆς Ἐπιτροπῆς γιὰ τὴν ΤΝ καθηγητὴς κ. Κων. Δασκαλάκης φαίνεται ὅτι ἐνστερνίζεται τὶς τάσεις αὐτές. (βλ.ὑποσημείωση 8).
β) Αὐτὰ τὰ ἰδεολογήματα δὲν διαδίδονται ἁπλῶς, ἀλλὰ φτάνουν σὲ μᾶς αἰφνιδιαστικὰ καὶ καταιγιστικὰ ὡς δεδομένα-τετελεσμένα. Ὡστόσο εἶναι δεκαετίες ποὺ καλλιεργοῦνται σὲ πανεπιστήμια καὶ ὀργανισμούς, κυρίως στὶς ΗΠΑ, προωθοῦνται ἀπὸ θεσμοὺς μὲ κῦρος (UNESCO, στόχοι τοῦ ΟΗΕ) καὶ «σοβαρὰ» ΜΜΕ καὶ ἐπιβάλλονται τεχνηέντως χωρὶς δυνατότητα ἀντιδράσεως. Χαρακτηριστικὸ παράδειγμα οἱ «ἔμφυλες ταυτότητες». Κανεὶς σχεδὸν δὲν γνώριζε τί σημαίνει ὁ ὅρος μέχρι τὸ 2015, κανένα δὲν ἀπασχολοῦσε τὸ θέμα (ἐκτὸς ἴσως κάποιας ἐλάχιστης μειοψηφίας), ὅμως κυριολεκτικὰ φυτεύθηκε ἔξωθεν καὶ ἄνωθεν στὴν ἑλληνικὴ κοινωνία καὶ εἶναι πλέον κύριο θέμα συζητήσεων, νομοθετημάτων καὶ σχολικῆς ἐκπαιδεύσεως.
γ) Ἀρκετὲς ἀπὸ τὶς ἐξελίξεις αὐτὲς εἶναι ἐφικτές, κάποιες μάλιστα ἤδη πραγματοποιοῦνται:
– Ὁ Ἔλον Μάσκ, ἐπιχειρηματίας καὶ ἱδρυτὴς τῆς ἑταιρείας νευροτεχνολογίας Neuralink, ἀνακοίνωσε ὅτι ἐγκεφαλικὸ ἐμφύτευμα ποὺ θὰ συνδέεται μὲ τὸ νευρικὸ σύστημα τοῦ ἀνθρώπου καὶ θὰ ἔχει (ἀρχικὰ) θεραπευτικὸ χαρακτῆρα (γιὰ ἀσθενεῖς μὲ σοβαρὲς νευρολογικὲς νόσους ἢ Alzheimer) θὰ εἶναι ἕτοιμο προσεχῶς.
– Cyborgs ἢ ἑλληνιστὶ «κυβερνοοργανισμοὶ» ποὺ σημαίνει ὄντα μὲ βιολογικὰ μέλη καὶ τεχνητὰ μέλη ἠλεκτρονικῆς φύσεως – ποὺ περιέχουν δηλαδὴ λογισμικὸ- ὑπάρχουν ἤδη. Εἶναι ἄνθρωποι ποὺ μὲ ἐγχειρήσεις ἔχουν παρέμβει στὸ σῶμα τους ἐνσωματώνοντας συσκευὲς καὶ αὐτοπροσδιορίζονται ὄχι ὡς ἄνθρωποι ἀλλὰ ὡς εἶδος “cyborg”. Ὁ Βρετανὸς Νὶλ Χάρμπισον μὲ κεραία στὸ κεφάλι του ποὺ μετατρέπει τὰ χρώματα σὲ ἦχο(13), ὁ ἐπίσης Βρετανὸς δρ. Πίτερ Σκὸτ ποὺ ἔπασχε ἀπὸ νευροεκφυλιστικὴ ἀσθένεια καὶ ὁρισμένες λειτουργίες τοῦ σώματός του γίνονταν ἀπὸ τέτοιες μικροσυσκευὲς καὶ πολλοὶ ἄλλοι. Μάλιστα ὁ Σκὸτ εἶπε ὅτι «δὲν πεθαίνω, μεταμορφώνομαι» καὶ πὼς σκόπευε «νὰ ἀναβαθμίσει τὸ σῶμα καὶ τὸν ἐγκέφαλό του μὲ τὴ χρήση τῆς τεχνολογίας κατὰ τέτοιο τρόπο, ὥστε νὰ γίνει τὸ πιὸ ἐξελιγμένο ἀνθρωποειδὲς ποὺ ἔχει περάσει ἀπὸ τὸν κόσμο»(14). Ἤδη δηλαδὴ ἔχουμε δυνατότητες πέραν τῶν φυσιολογικῶν ἀνθρωπίνων. Γνωστὲς καὶ οἱ περιπτώσεις ἐμφύτευσης στὸ χέρι μικροσυσκευῆς (τσὶπ) γιὰ χρηματικὲς συναλλαγὲς ἢ γιὰ τὴν εἴσοδο σὲ κτίρια ἢ αὐτοκίνητα.
– Ἐξελιγμένα ἀνθρωποειδῆ ρομπὸτ μὲ δυνατότητα ὁμιλίας, ζωντανῆς συνομιλίας μὲ ἀνθρώπους καὶ ἑνὸς εἴδους (κατευθυνόμενης μέχρι τώρα) σκέψεως παρουσιάζονται στὸ εὐρὺ κοινό. Ἕνα τέτοιο ρομπὸτ μὲ τὸ ὄνομα Σοφία δίνει συνεντεύξεις, ζητᾶ ἴσα δικαιώματα μὲ τοὺς ἀνθρώπους καὶ τοῦ ἔχει ἀποδοθεῖ ἰθαγένεια (Σαουδικῆς Ἀραβίας) ἀπὸ τὸ 2017, θεωρούμενο πλέον ὡς ὁ πρῶτος ἀνθρωποειδὴς πολίτης στὸν κόσμο!(15)
5. Ἐπιχειρήματα ὑπὲρ
Τὰ κύρια ἐπιχειρήματα τῶν ὑπερανθρωπιστῶν εἶναι τὰ ἑξῆς:
α) Οἱ ἀναβαθμίσεις εἶναι γιὰ καλὸ σκοπό, νὰ θεραπευθοῦν ἀσθένειες, νὰ βελτιωθοῦν οἱ συνθῆκες ζωῆς τῶν ἀνθρώπων κλπ.
β) Ὑποστηρίζουν ὅτι πρόκειται γιὰ ἕνα ἑπόμενο στάδιο στὴν πορεία ἐξελίξεως καὶ προόδου τοῦ ἀνθρώπου. Τὸ ἀρχαιοελληνικὸ ἰδεῶδες -ποὺ υἱοθετήθηκε ἀπὸ τὸν δυτικὸ κόσμο- νὰ γίνει ὁ ἄνθρωπος «καλὸς κἀγαθὸς» μέσῳ τῆς παιδείας, ὁ μετανθρωπισμὸς ἐπιδιώκει νὰ τὸ πετύχει μέσῳ τῆς τεχνολογίας. Γιατί νὰ μὴν τὴν χρησιμοποιήσουμε, ὥστε νὰ βελτιώσουμε τοὺς ἑαυτούς μας, ἔστω καὶ ξεπερνώντας τὰ βιολογικά μας ὅρια;
γ) Οἱ ἐπιστημονικὲς ἐξελίξεις δὲν μποροῦν νὰ ἀνακοποῦν. Δὲν πρέπει νὰ ὑπάρχουν περιορισμοὶ (ἠθικοί, δεοντολογικοὶ) στὴν ἐπιστημονικὴ ἔρευνα οὔτε στὶς ἐφαρμογές της. Ἂν εἶχε συμβεῖ αὐτὸ στὸ παρελθόν, δὲν θὰ εἴχαμε τὴν τεχνικὴ πρόοδο καὶ τὸ βιοτικὸ ἐπίπεδο ποὺ ἔχουμε σήμερα.
δ) Εἶναι ἀπαραίτητη ἡ ἀνθρώπινη ἀναβάθμιση, γιὰ νὰ ἀνταποκριθοῦμε στὶς νέες συνθῆκες: ψηφιακὴ τεχνολογία, καταιγισμὸς πληροφορίας, ἐπικοινωνίας καὶ δεδομένων, ραγδαία ἐξέλιξη τῆς ΤΝ ποὺ πλησιάζει τὴν ἀνθρώπινη καὶ ἐνδέχεται νὰ τὴν ξεπεράσει.
ε) Τὰ παιδιὰ καὶ οἱ νέοι, ἰδίως οἱ κάτω τῶν 25, γεννήθηκαν καὶ μεγαλώνουν σὲ συνθῆκες ἐντελῶς διαφορετικὲς ἀπὸ τὶς προηγούμενες γενιές· πλέον, ὁ πραγματικὸς κόσμος εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένος μὲ τὸν ψηφιακό, τοὺς ὑπολογιστὲς καὶ τὸ διαδίκτυο. Ἀπόλυτα ἐξοικειωμένη καὶ κατὰ πολὺ ἐξαρτημένη ἀπὸ τὴν τεχνολογία, αὐτὴ ἡ γενιὰ θὰ εἶναι πολὺ πιὸ δεκτικὴ σὲ μία τεχνικὴ ἀναβάθμιση τῶν δυνατοτήτων της.
Τὰ ἐπιχειρήματα αὐτὰ ἀκούγονται εὔλογα. Εἶναι ὅμως;
6. Ἐπιχειρήματα κατὰ
Πολλὰ εἶναι τὰ ἐπιχειρήματα κατὰ αὐτοῦ τοῦ κινήματος. Ἀναφέρουμε ἐνδεικτικῶς:
α) Ἐνῷ, ὅπως σημειώσαμε, ὑπάρχουν ἤδη ἁπτὲς ἐφαρμογὲς καὶ ἐπιστημονικὰ ἐπιτεύγματα ποὺ ὁδηγοῦν πρὸς τὴν κατεύθυνση τοῦ μετανθρωπισμοῦ, πάντως δὲν εἶναι ὅλα ὅσα ἐπιδιώκουν οἱ θιασῶτες του ἐφικτά. Πολλὰ εἶναι μόνο θεωρητικὰ ἰδεολογήματα, ἀναπόδεικτα καὶ ἀνεδαφικά.
– Ὁ Πίτερ Σκὸτ –τὸν ὁποῖο προαναφέραμε- πέθανε λίγο μετὰ τὶς «ἀναβαθμίσεις» .
– Ἡ μεταφορὰ τοῦ νοῦ σὲ τσὶπ δὲν ἔχει ἐπιτευχθεῖ, ἀλλά, ἂν μὲ κάποιο τρόπο γινόταν δυνατὴ ἡ μεταφόρτωση τοῦ ἐγκεφάλου μετὰ τὸ θάνατο ἑνὸς ἀνθρώπου σὲ κάποιο ὑπολογιστικὸ σύστημα (ὅπως ἐπιθυμοῦν οἱ μετανθρωπιστές, θεωρώντας ὅτι ἐπιτυγχάνουν τὴν ἀθανασία μέσῳ τῆς τεχνολογίας), αὐτὸ δὲν θὰ εἶναι ὁ ἄνθρωπος, θὰ εἶναι κάτι ἄλλο, θὰ εἶναι μία ἀνάμνησή του, ἔστω πιὸ ἐξελιγμένη καὶ σύνθετη ἀπ’ ὅ,τι ἕνα βίντεο ἢ μία φωτογραφία τοῦ νεκροῦ ποὺ διαθέτουμε σήμερα. Δὲν πρόκειται λοιπὸν γιὰ ἀθανασία.
β) Ἠθικοὶ περιορισμοὶ μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ τεθοῦν. Ἔχει συμβεῖ στὸ παρελθὸν μὲ τὴν πυρηνικὴ ἐνέργεια καὶ ἀποδείχθηκε σωτήριο: ἐδῶ καὶ δεκαετίες ἰσχυρὲς χῶρες κατέχουν πυρηνικὰ ὅπλα ἱκανὰ νὰ καταστρέψουν τὸν πλανήτη, ἀλλὰ δὲν χρησιμοποιήθηκαν οὔτε σὲ μείζονες κρίσεις. Ἐπίσης πρὶν μερικοὺς μῆνες περισσότεροι ἀπὸ χίλιοι (1000) εἰδικοὶ ἐπιστήμονες ὑπέγραψαν ἐπιστολή, καλώντας σὲ ἑξάμηνη παύση στὴν ἀνάπτυξη συστημάτων ΤΝ γιὰ λόγους ἀσφαλείας(16).
γ) Ἀκόμα κι ἂν ἦταν ἐφικτὰ τὰ ἐπιδιωκόμενα ἀπὸ τοὺς ὑπερανθρωπιστές, δὲν εἶναι ἐπιθυμητὰ οὔτε ἠθικά(17):
-Σωματικὴ ἀναβάθμιση: ἡ βελτίωση τῶν βιολογικῶν λειτουργιῶν πέραν τοῦ φυσιολογικοῦ θὰ βελτιώσει ὄντως τὴν ζωή μας; Ἄν, γιὰ παράδειγμα, κάποιος ἀκούει παραπάνω τοῦ κανονικοῦ, αὐτὸ θὰ τὸν κάνει νὰ ἀπολαμβάνει περισσότερο ἕνα μουσικὸ κομμάτι ἢ νὰ χαίρεται περισσότερο τούς ἤχους; Θὰ τὸ ἀντέχει, σωματικὰ καὶ διανοητικά, νὰ ἀκούει εὐκρινέστερα περισσότερους ἤχους ἢ θὰ κουραστεῖ, θὰ ζαλιστεῖ καὶ θὰ περιέλθει σὲ σύγχυση;
-Διανοητικὴ ἀναβάθμιση: ἂν γίνουν οἱ ἄνθρωποι πιὸ εὐφυεῖς, θὰ εἶναι πιὸ δημιουργικοὶ καὶ πιὸ εὐτυχισμένοι; Ἀβέβαιο, καθὼς πολλοὶ εὐφυεῖς ἄνθρωποι, ἀκριβῶς ἐπειδὴ ἀντιλαμβάνονται καὶ ἀναλύουν περισσότερο, εἶναι λιγότερο εὐτυχεῖς ἀπὸ τὸν μέσο ὅρο. Σκεφτεῖτε δὲ ἕνα ὑπερευφυῆ δικτάτορα ἢ ἐγκληματία!
-Συναισθηματικὴ ἀναβάθμιση: γιατί νὰ ἔχουμε ἀρνητικὰ συναισθήματα διατείνονται οἱ μετανθρωπιστὲς καὶ νὰ μὴ εἴμαστε συνεχῶς χαρούμενοι, ἄφοβοι, ἤρεμοι; Τὰ ἀρνητικὰ συναισθήματα ὅμως εἶναι χρήσιμα, ὁ φόβος ἀποτρέπει ἀπὸ κινδύνους, ἡ ἀνησυχία γιὰ τὶς δυσκολίες ὁδηγεῖ στὴν προσπάθεια. Ἂν ἐξαλείψουμε τὸν φόβο ἢ τὴν θλίψη, θὰ ἔχουμε ψυχικὰ ἀνισόρροπους ἀνθρώπους. Ἂν δὲν λυπᾶσαι, δὲν καταλαβαίνεις τὴν λύπη τῶν ἄλλων καὶ γίνεσαι ἀναίσθητος.
-Ἠθικὴ ἀναβάθμιση: εἶναι ἀπαραίτητη ἂν πραγματοποιηθοῦν οἱ προηγούμενες, ὡστόσο ἀνέφικτη πρὸς τὸ παρόν. Φανταστεῖτε –ὅπως προείπαμε- ἕναν δικτάτορα ἢ ἕναν ἐγκληματία μὲ ὑπεράνθρωπες σωματικές, νοητικὲς καὶ συναισθηματικὲς ἱκανότητες! Ἂν γίνει, θὰ εἶναι ἴσως μὲ ἰσχυρὲς ψυχοτρόπες οὐσίες ἢ – πιθανότερο- μὲ ἐμφυτεύματα στὸν ἐγκέφαλο ποὺ θὰ ρυθμίζουν τὴν συμπεριφορὰ καὶ θὰ ὑπαγορεύουν στὸν ἄνθρωπο κάποιους ἠθικοὺς κανόνες. Τότε ὅμως παραβιάζεται ἡ ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἐξαλείφεται ἡ ἠθικὴ εὐθύνη του, καταργεῖται δηλαδὴ ὁ ἄνθρωπος! Ἐὰν πάλι, δὲν εἶναι ὑποχρωτικοὶ οἱ κανόνες καὶ μπορεῖ νὰ τοὺς ἀγνοήσει, τότε δὲν ἔχουμε ἠθικὴ ἀναβάθμιση. Ἡ ἠθικὴ ἀναβάθμιση λοιπὸν σκοντάφτει καὶ σταματᾶ στὸν φραγμὸ τῆς ψυχῆς.
– Ἀθανασία: ἂν ἦταν δυνατὴ ἡ κατάργηση τοῦ θανάτου, ὅπως θέλουν οἱ μετανθρωπιστές, ποιὲς συνέπειες θὰ εἶχε αὐτὸ στὰ ἄτομα καὶ στὶς κοινωνίες; Μπορεῖ τὸ ἄτομο νὰ διαχειριστεῖ καὶ νὰ δώσει νόημα σὲ μία ἀτέρμονη ζωή; Ποιὲς ἠθικὲς ἀρχὲς θὰ διατηροῦνταν χωρὶς τὸ ὁρόσημο τοῦ θανάτου;
Ἐπικίνδυνα ἀδιέξοδα λοιπὸν συναντοῦμε σὲ κάθε βῆμα.
δ) Ἂς παραθέσουμε ἀκόμα τρεῖς θεμελιώδεις ἀντιρρήσεις ἀπὸ τὶς πολλὲς ποὺ θὰ μπορούσαμε νὰ προβάλλουμε:
i) Ἡ τεχνολογία – ἡ βάση τοῦ ὑπερανθρωπισμοῦ- δὲν ἔχει κάνει τοὺς ἀνθρώπους καλύτερους ἢ πιὸ εὐτυχισμένους. Ἔχει βεβαίως βελτιώσει πολλὲς πρακτικὲς πτυχὲς τῆς ζωῆς, ἀλλὰ καὶ σήμερα, ὅπως καὶ παλαιότερα οἱ προγενέστεροι, ὑποφέρουμε, θλιβόμαστε, ἀδικοῦμε, σφάλλουμε καὶ ἀλληλοσκοτωνόμαστε.
ii) Ἂν ἐφαρμοσθεῖ κάποιο εἶδος ἀναβάθμισης, ποιὸς ἀριθμὸς ἀνθρώπων καὶ σὲ τί βαθμὸ θὰ ἀναβαθμιστεῖ; Εἶναι ἀνέφικτο τεχνικῶς καὶ οἰκονομικῶς νὰ γίνει σὲ 7,5 δισεκατομμύρια ἀνθρώπους. Θὰ ὑπάρξει λοιπὸν μία ἐλὶτ ἀναβαθμισμένων ὑπερανθρώπων ἔναντι τῶν ὑπολοίπων ποὺ θὰ μειονεκτοῦν τραγικά, ἀσύλληπτη ἀνισότητα μὲ ἀπρόβλεπτες συνέπειες.
iii) Ἡ ἀναβάθμιση ποὺ ἐπιθυμοῦν οἱ μετανθρωπιστὲς θὰ μεταβάλει ὁριστικὰ τὴν βιολογική, διανοητικὴ καὶ ἴσως τὴν ψυχικὴ ἰδιοσυστασία τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως τὸν γνωρίζουμε μέχρι τώρα. Θὰ ἀλλοιωθεῖ τὸ «κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν» πλάσμα τοῦ Θεοῦ, τὸ «ὅλον αὐτοῦ», ὅπως σοφὰ ὁρίζει τὸν ἄνθρωπο ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής.
7. Ἀντιρρήσεις ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξον θεώρησιν
Ἡ ἀλλοίωση τοῦ ἀνθρώπου ποὺ μόλις σημειώσαμε εἶναι ἡ πρώτη ἀντίρρηση. Ἡ ἰδέα ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀτελὴς καὶ ὁ ὑπερανθρωπισμὸς θὰ τὸν ἀνασχεδιάσει καὶ θὰ τὸν τελειοποιήσει εἶναι προδήλως ὑπερφίαλη καὶ βλάσφημη. Ὡστόσο καὶ οἱ ὑπόλοιπες κεντρικὲς γιὰ τὸ ἰδεολόγημα τοῦ μετανθρωπισμοῦ θέσεις εἶναι ἀντίθετες στὴν ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου καὶ τὴν Ὀρθόδοξη θεώρηση τῆς ζωῆς καὶ τοῦ κόσμου:
– Πουθενὰ δὲν ὑπάρχει ὁ Θεὸς , τὸ πνευματικὸ καὶ μυστικό τῆς παρουσίας Του, παρὰ μόνον ἡ ἀνθρώπινη λογικὴ καὶ ἐπιστήμη. Μάλιστα τὸ δημιούργημά τους, ἡ τεχνολογία, ἔχει ρόλο σωτήρα, μεσσιανικό, ποὺ θὰ λυτρώσει τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸ σύμπαν καὶ θὰ ὁδηγήσει στὴν ἐκπλήρωση τοῦ σκοποῦ τους.
-Δὲν πιστεύουν οἱ ὑπερανθρωπιστὲς στὸ ἄυλο καὶ μεταφυσικό τῆς ψυχῆς καὶ τῆς συνειδήσεως , στὴν πνοὴ τοῦ Θεοῦ, δηλαδὴ στὸν ἄνθρωπο, ἀλλὰ ὅτι ἡ ἀνθρώπινη νοημοσύνη ἀνάγεται μόνο σὲ ὑλικὰ στοιχεῖα, σὲ ἱστούς, συνάψεις νευρώνων καὶ χημικὲς οὐσίες.
– Ὅλοι οἱ πρωτεργάτες τοῦ μετανθρωπισμοῦ, παλαιότεροι καὶ σύγχρονοι, εἶναι ἄθεοι, ἀγνωστικιστὲς ἢ ὀπαδοὶ ἀποκρυφιστικῶν αἱρέσεων.
– Ἐπειδὴ ἐπιχειρεῖται νὰ δημιουργηθεῖ ἕνας νέος τύπος ἀνθρώπου, εἰσάγεται καὶ ἕνα νέο ἠθικὸ ὅραμα, ξένο πρὸς τὶς χριστιανικὲς ἀρχές. Ὁ Χάξλεϊ μάλιστα εἶχε μιλήσει ξεκάθαρα γιὰ «νέα πίστη», δίνοντας ἐξαρχῆς θρησκευτικὴ διάσταση!
Ποιὰ στάση νὰ τηρήσουμε οἱ χριστιανοὶ ἔναντι τοῦ μετανθρωπισμοῦ καὶ τῶν ποικίλων θεωριῶν καὶ πρακτικῶν πού πηγάζουν ἀπὸ αὐτόν; Ἀπαιτεῖται περίσκεψη, διότι δὲν πρόκειται γιὰ μία ἐξέλιξη τῆς ἐπιστήμης ἢ τῆς τεχνικῆς ἠθικῶς ἀδιάφορη (π.χ. ἂν ὁ φωτισμὸς θὰ εἶναι μὲ λυχνάρι ἢ μὲ λαμπτῆρα ἠλεκτρισμοῦ) ἀλλὰ –ὅπως πιστεύω θὰ ἔγινε σαφὲς- τὰ ζητήματα ποὺ τίθενται ἔχουν ἠθικὸ βάρος. Ὁ μετανθρωπισμὸς κηρύσσει μία νέα δική του κοσμοθεωρία, σχεδὸν θρησκεία καὶ οἱ ἐφαρμογὲς του ἐπηρεάζουν τὴν διάνοια, τὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὴν πορεία τῆς σωτηρίας του. Δὲν μπορεῖ ὁ χριστιανὸς (ἀτομικὰ) καὶ ἡ Ἐκκλησία (ὡς σύναξη τῶν πιστῶν) νὰ υἱοθετεῖ τέτοιους νεωτερισμοὺς βιαστικὰ καὶ ἀκρίτως.
7. Ἡ θέσις τῆς Ἐκκλησίας
Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος μέχρι τώρα δὲν ἔχει πάρει ἐπισήμως καὶ συνοδικῶς θέση. Ὑπάρχει ἐνδιαφέρον, καθὼς ἡ Συνοδικὴ Ἐπιτροπὴ ἐπὶ τῶν αἱρέσεων ἔχει ἤδη μελέτη ἐπὶ τοῦ θέματος μὲ ἐπικριτικὴ –ἀρνητικὴ θέση ἔναντι τοῦ ὑπερανθρωπισμοῦ, τὰ κύρια σημεῖα τῆς ὁποίας παρουσίασε ὁ Μητροπολίτης Πειραιῶς σὲ σχετικὴ ἡμερίδα. Ἐπίσης τὸ συνέδριο (Ὀκτώβριος 2023) τοῦ περιοδικοῦ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος «Θεολογία» ποὺ ἔγινε πρόσφατα θέτει ἀκριβῶς αὐτοὺς τοὺς προβληματισμοὺς , δὲν ἔχουν ὡστόσο δημοσιευτεῖ ἀκόμα οἱ εἰσηγήσεις καὶ τὰ πορίσματα(18).
Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, προκαλεῖ ἀπορία τὸ γεγονὸς ὅτι κάποιοι ἱεράρχες ἀναφέρονται στὰ ἰδεολογήματα αὐτὰ ὡς προοδευτικὰ καὶ ἀναπότρεπτα. Ὁ Μητροπολίτης Ἀλεξανδρουπόλεως ἀνέφερε σὲ εἰσήγησή του περὶ τῆς «νέας θρησκείας τῶν δεδομένων», περὶ τῆς «ἀνθρώπινης ἀναβάθμισης» καὶ τῆς προοπτικῆς σὲ λίγα χρόνια «οἱ ἄνθρωποι νὰ χακάρονται», μιλώντας μὲ ἀσάφεια ἀλλὰ ὄχι ἐπικριτικά(19). Ἡ Μητρόπολη Ἀρκαλοχωρίου Κρήτης ἐξέδωσε τὸ 2023 ἡμερολόγιο ἀφιερωμένο στὸ metaverse, μία ἐφαρμογὴ εἰκονικῆς ψηφιακῆς πραγματικότητας· καίτοι παρατίθενται ὁρισμένοι θεολογικοὶ προβληματισμοί, διαφημίζεται κατ’ οὐσίαν στοὺς πιστοὺς ἡ ἐφαρμογὴ αὐτή.
Ἡ «Ἑστία Πατερικῶν Μελετῶν» διοργάνωσε τὸν Ἰανουάριο τοῦ 2023 ἡμερίδα μὲ θέμα «Μετανθρωπισμός: ἀπειλή γιὰ τὸν ἄνθρωπο»[20]. Ὁ τίτλος τῆς ἡμερίδας εἶναι ἐνδεικτικός. Παραθέτουμε ἀποσπάσματα ἀπὸ τὶς εἰσηγήσεις τοῦ Μητροπολίτου Πειραιῶς κ. Σεραφεὶμ καὶ τοῦ διδάκτορος ἱερέως π. Πέτρου Χὶρς σχετικὰ μὲ τὴν θεολογικὴ πλευρὰ τοῦ θέματος:
«Πρέπει, βέβαια, νὰ πῶ ἐξ ὑπαρχῆς ὅτι τὸ ἴδιο πλάνο ψευδέστατο, κακοηθέστατο, ἄδικο, ἀνερμάτιστο μήνυμα τοῦ ἀρχαίου πτερνιστοῦ, τοῦ διαβόλου, πού ἠκούσθη στὸν κῆπο τῆς Ἐδὲμ γιὰ τὴν δῆθεν δυνατότητα αὐτοθεώσεως τοῦ ἀνθρωπίνου ὄντος, αὐτὸ τὸ ἴδιο πλάνο μήνυμα ποὺ ὁδήγησε στὴν ἀποστασία καὶ στὸ θάνατο, στὴ φθορὰ καὶ στὴν παροῦσα καταδέσμευση τῆς ἀνθρωπίνης ἐλευθερίας, εἶναι αὐτὸ πού προβάλλεται στὶς μέρες μας, βεβαίως μὲ μία νέα ἐπένδυση, δῆθεν ἐπιστημονικῆς αὐτάρκειας: ὁ γιγαντισμὸς τοῦ ἀνθρώπου, ἡ αὐτοθέωση, ὁ αὐτοθεὸς ἐρήμην τοῦ Θεανθρώπου Σωτῆρος καὶ Λυτρωτοῦ πού τελικὰ βέβαια ὁδηγεῖ καὶ πάλι στὸ ἴδιο γεγονός: στὸ θάνατο καὶ στὴ φθορά». (Σεβ. Πειραιῶς)
«Ὁ μετανθρωπισμὸς εἶναι ἡ νεώτερη (ἴσως καὶ ἡ τελευταία) ἔκφραση τοῦ ἀρχέγονου πειρασμοῦ καὶ ψέματος τοῦ σατανᾶ πρὸς τὸν ἄνθρωπο: νὰ γίνει ὡς θεὸς χωρὶς Θεό. «ᾟ ἂν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ’ αὐτοῦ, διανοιχθήσονται ὑμῶν οἱ ὀφθαλμοὶ καὶ ἔσεσθε ὡς θεοὶ» (Γενέσεως 3,5). Καθὼς ἀπορρίπτει τὸν Θεάνθρωπο Χριστὸ γιὰ χάρη τῆς δημιουργίας τοῦ ἀντιστρόφου, τοῦ ἀνθρώπου-θεοῦ (homo deus), ὁ μετανθρωπισμὸς εἶναι ξεκάθαρα ἐντελῶς σατανικῆς ἐμπνεύσεως. Ἡ ὀφιώδης ἀντιστροφὴ τοῦ Θείου θελήματος καὶ σχεδίου γιὰ τὸν ἄνθρωπο, τὸ νὰ γίνει «θεὸς κατὰ χάριν», διὰ τοῦ ψέματος ὅτι θὰ γίνει Θεὸς ἀλλάζοντας τὴν ἀνθρώπινη φύση, εἶναι ὁλοφάνερη». (π. Πέτρος Χὶρς)
8. Συμπεράσματα
Εἶναι φανερὸ ὅτι οἱ ἀρχὲς καὶ οἱ περισσότερες ἐπιδιώξεις τοῦ κινήματος τοῦ μετανθρωπισμοῦ εἶναι ξένες ἢ ἀντίθετες πρὸς τὴν Ὀρθοδοξία, πολλὲς δὲ εἶναι ὑπερφίαλες καὶ ἐπικίνδυνες. Σίγουρα οἱ ἐφαρμογὲς τῆς σύγχρονης τεχνολογίας –τὴν ὁποία λατρεύει ὁ μετανθρωπισμὸς- δὲν μπορεῖ νὰ ἀγνοηθοῦν οὔτε ἀπορρίπτονται συλλήβδην. Μὲ προσοχὴ καὶ διάκριση δεχόμαστε ὅσες συνάδουν μὲ τὴν λογική μας, τὴν ἠθική μας, τὴν Ὀρθόδοξη πίστη μας καὶ δὲν παραβιάζουν τὴν θεόσδοτη ἐλευθερία μας. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος μᾶς καθοδηγεῖ: «Ἀδελφοί, πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ’ οὐ πάντα συμφέρει· πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ’ οὐκ ἐγὼ ἐξουσιασθήσομαι ὑπὸ τινος». (Ἀδελφοί, ὅλα μοῦ ἐπιτρέπονται, ἀλλὰ δὲν συμφέρουν ὅλα. Ὅλα μοῦ ἐπιτρέπονται, ἀλλὰ ἐγὼ δὲν θὰ ἀφήσω τὸν ἑαυτόν μου νὰ ἐξουσιασθῆ ἀπὸ τίποτε.)
Πρέπει λοιπὸν νὰ τεθοῦν ὅρια σὲ συλλογικὸ ἐπίπεδο (κοινωνία- Ἐκκλησία-νομοθεσία) καθὼς καὶ σὲ ἀτομικὸ ἐπίπεδο σὲ παράλογες, ἐπικίνδυνες ἢ ἀπαξιωτικὲς τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἀντιχριστιανικὲς ἐπιδιώξεις. Ἄλλωστε ἔχουμε ζῶσα πίστη καὶ ὀρθόδοξη «ἀναβάθμιση» τοῦ ἀνθρώπου:
– Οἱ ἅγιοί μας ἐν ζωῇ ἀλλὰ καὶ μετὰ τὸν θάνατό τους ἐπιτελοῦν θαύματα, κατὰ τὰ ὁποῖα «νικᾶται φύσεως τάξις». Δὲν εἶναι αὐτὰ πέραν τῶν ἀνθρωπίνων δυνατοτήτων;
– Οἱ ἅγιοί μας διαθέτουν προορατικὸ χάρισμα καὶ γνώση τῶν μυχίων τῆς ψυχῆς τῶν ἀνθρώπων ποὺ προσφεύγουν σὲ αὐτούς. Ἀκόμα καὶ ἐξειδικευμένες ἐπιστημονικὲς γνώσεις εἶχαν ἀγράμματοι ἄνθρωποι, ὅπως ὁ σύγχρονος ἅγιος Πορφύριος. Δὲν εἶναι «ἀναβαθμισμένοι»;
– Κι ἐμεῖς οἱ ἀδύναμοι στὴν πίστη ἔχουμε νιώσει φώτιση σὲ κάποιες στιγμὲς τῆς ζωῆς μας.
Ὅμως ἡ «ἀναβάθμιση» τοῦ ἀνθρώπου στὴν Ὀρθοδοξία γίνεται ὄχι μὲ τσίπ, τεχνητὴ νοημοσύνη ἢ γενετικὴ μετατροπὴ, ἀλλὰ μὲ τὴν ἐλεύθερη βούληση τοῦ ἀνθρώπου, μὲ τὴν ἐνεργητικὴ μετοχὴ του μέσῳ τῆς ἀσκήσεως καὶ τοῦ πνευματικοῦ ἀγώνα καὶ κυρίως μὲ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ.
Σημειώσεις:
[1] Γ. Σεφέρη, Δοκιμές, Δεύτερος τόμος (1948-1971) [2] Θεοφάνη Τάση, Φιλοσοφία τῆς ἀνθρώπινης ἀναβάθμισης, ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 2021, σελ. 13-46 [3] transhumanist-party.org [4] Εἰσήγηση τοῦ Σεβ. Μητρ. Πειραιῶς κ. Σεραφεὶμ στὴν ἡμερίδα τῆς Ἑστίας Πατερικῶν Μελετῶν «Μετανθρωπισμός: ἀπειλὴ γιὰ τὸν ἄνθρωπο», 22-01-2023, www.orthros.eu [5] Θεοφ. Τάσης, ὅ.π. [6] What is transhumanism. The Original Idea, humanityplus.org [7] Θεοφ. Τάσης, ὅ.π. [8] Συνέντευξη κ. Κων. Δασκαλάκη στὸν Δ. Δανίκα, «Κάθε χρόνο ὁ ἐγκέφαλός μας θὰ μπαίνει σὲ ἄλλο, (καλύτερο) σῶμα», www.protothema.gr [9] Εἰσήγηση δρ. Π. Κλιματσάκη στὴν ἡμερίδα τῆς Ἑστίας Πατερικῶν Μελετῶν ὅ.π. [10] transhumanist-party.org [11] Περιοχὴ στὴν Καλιφόρνια τῶν ΗΠΑ, ὅπου ἔχουν τὴν ἕδρα τους πολλὲς ἑταιρεῖες – κολοσσοὶ στὸν τομέα τῆς τεχνολογίας [12] 1st Metahuman Futures Forum – Lesvos 2022, metabody.eu [13] «Ὁ Νὶλ Χάρμπινσον δηλώνει cyborg», kathimerini.gr/ [14] kathimerini.gr [15] lifo.gr [16] youtube.com καὶ reuters.com [17] Θεοφ. Τάσης, Ὁμιλία στὴ Λωζάννη, youtube.com [18] www.aeaa.gr [19] polymerwsvolos.org [20] orthros.eu