π. Μάξιμου Κυρίτση
Ηγούμενου της Ιεράς Μονής του Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω
Απομαγνητοφωνημένη ομιλία που δόθηκε στην αίθουσα της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στις 15-12-1997, ύστερα από πρόσκληση Καθηγητών της Θεολογικής Σχολής
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την πρόσκληση που μου κάνατε, και για να μην έχουμε καθυστερήσεις στο θέμα, γιατί φαντάζομαι να υπάρχουν και τρόποι συζητήσεως, αμέσως θα μπούμε στο θέμα.
Το θέμα που διάλεξα για να πω σε σας απόψε, που με έκπληξη βλέπω τρέχετε σαν τα ελάφια στις πηγές των ζωηρήτων υδάτων της πίστεώς μας, είναι και παλαιό και σύγχρονο. Παλαιό διότι εκφράζει δια του Πνευματικού πατρός την παράδοση της Εκκλησιαστικής μας Ορθόδοξης ζωής και σύγχρονο γιατί στην σύγχρονη εποχή γίνεται μια προσπάθεια να υποκατασταθεί ο Πνευματικός πατέρας της Εκκλησίας, ο Γέροντας που λέμε, ο Στάρετς, να υποκατασταθεί με άλλους «Πατέρες», εντός εισαγωγικών, και που σκοπό έχουν όχι απλώς να προσφέρουν μια εντύπωση εξωτερική για τη γνώση του ανθρώπου και εν συνεχείᾳ για τη θεραπεία, αλλά ξεκινούν πολλές φορές και από αγνές και καθαρές διαθέσεις να βοηθήσουν τον άνθρωπο να υπερβεί ορισμένα εσωτερικά άσχημα πράματα που βιώνει και να τον φέρουν σε κάποια ομαλοποίηση.
Προτού μπω σε αυτό το θέμα θα ήθελα πρώτα να πω το εξής: ότι πρέπει να γίνει συνείδηση σε όλους μας, αν δεν το έχουμε αντιληφθεί, ότι ο άνθρωπος γενικά ασθενεί. Δεν είναι ο άνθρωπος έτσι όπως τον έπλασε ο Θεός. Η ασθένειά του, όσο περνάνε μάλιστα τα χρόνια, εντείνεται και όχι μόνο στη σωματική του σφαίρα, από διάφορες εξωτερικές επιδράσεις μολυσματικές για την υγεία του ανθρώπου, αλλά κυρίως και βασικώς ασθενεί ως προς τη ψυχή του, ως προς το ψυχικό στοιχείο του.
Αυτό είναι γνωστό σε όλους, ότι ο σύγχρονος άνθρωπος έχει εσωτερικές δυσκολίες, όπου γίνονται αιτίες για άλλες εξωτερικές δυσκολίες. Η ασθένειά του λοιπόν βρίσκεται και σε ορισμένες επί μέρους λειτουργίες του ανθρώπου, όπως είναι η σωματική του διάπλαση ή επιμέρους κάποια λειτουργία σωματική, αλλά και κυρίως στις επί μέρους εσωτερικές του λειτουργίες, που όπως λένε οι Πατέρες, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, στις εσωτερικές του δυνάμεις: Όπως είναι η κρίση του, η συνείδησή του, η βούλησή του, η φαντασία του, πολλές φορές η μνήμη του. Δυσλειτουργούν αυτές και δημιουργούν την αίσθηση ενός άρρωστου ανθρώπου. Όταν λοιπόν πιάνει κάποιος να εξετάσει τον άνθρωπο, βλέπει αυτή την ασθένεια. Όπως ένας ιατρός, όταν λίγο ψηλαφίσει το σώμα του ανθρώπου, λόγω της πείρας του αντιλαμβάνεται πού υπάρχει η ασθένεια. Όταν μάλιστα ένας ασχοληθεί με ειδικές εμπειρίες και ειδικές μορφώσεις και γνώσεις που διαθέτει και εξετάσει τον άνθρωπο ψυχοσωματικά, θα βρει και πολλές άλλες που το γυμνό μάτι δεν μπορεί να τις ανακαλύψει.
Οι άνθρωποι λοιπόν που ασχολούνται με τον άνθρωπο, από τη μια μεριά είναι οι πνευματικοί ηγέτες, οι οποίοι εξετάζουν καθολικά τον άνθρωπο και κυρίως όχι σαν ένα αντικείμενο, αλλά σαν μια ύπαρξη που ουσιαστικά την βλέπουν μέσω του εαυτού τους, γιατί ο άνθρωπος σύμφωνα με τη διδασκαλία των Πατέρων είναι Ένας. Απλώς έχουμε διάφορα πρόσωπα τα οποία διαφοροποιούν κάπως τον άνθρωπο. Η φύσις του ανθρώπου είναι μία ενιαία. Αυτοί λοιπόν οι Ηγέτες, οι Πατέρες της Εκκλησίας, με πνευματικά όργανα, με πνευματικές εμπειρίες, ερευνώντας τόσο το εσωτερικό σημείο του ανθρώπου, που είναι ο νους του, η καρδιά του, οι λειτουργίες του οι πνευματικές, με μια διεισδυτικότητα πρωτοφανή, προσπαθούν να αντιληφθούν όχι απλώς τις ασθένειες, αλλά και τις αιτίες που προκαλούν τις ασθένειες. Και ουσιαστικά αυτό είναι η αρχή της θεραπείας ενός ανθρώπου από κάποια ασθένεια. Να βρεθεί η αιτία των ασθενειών.
Και από την άλλη μεριά έχουμε τους Επιστήμονες, τους Ψυχιάτρους, τους Ψυχολόγους, που με ειδικές γνώσεις κι αυτοί, σπουδαγμένοι σε μεγάλα Πανεπιστήμια, μέσα από πειράματα και εμπειρίες, προσπαθούν κι αυτοί να ανιχνεύσουν τις ασθένειες των ανθρώπων, να γνωρίσουν δηλαδή πού ασθενεί ο άνθρωπος· και δεν ξέρω, βέβαια, κατά πόσο μπορούν να βρουν τις αιτίες των ασθενειών και κατά συνέπεια να βρουν και τις θεραπείες. Πάντως προσπάθειες γίνονται.
Σύμφωνα με την παράδοσή μας, εμείς ως Ορθόδοξοι βλέπουμε ότι ο άνθρωπος ασθενεί και η αιτία της ασθένειάς του δεν είναι εξωτερική, αλλά εσωτερική. Οι Πατέρες λένε ότι η αιτία της ασθένειας του ανθρώπου είναι η αποστασία του από τον Δημιουργό του και εν συνεχεία η παρουσία και οικοδόμηση της υπερηφάνειας.
Τι είναι η υπερηφάνεια; Είναι μια προσπάθεια να αναφερθεί ο άνθρωπος στον ίδιο τον άνθρωπο και τον εαυτό του και να γίνει έτσι, με τις μέρες που περνούν, ένα εσωτερικό βραχυκύκλωμα, γιατί δεν μπορεί κανείς να γνωρίσει ο ίδιος τον εαυτό του εύκολα, ούτε και να θεραπεύσει ο ίδιος τον εαυτό του. Επειδή όμως αρνήθηκε Εκείνον που τον έπλασε, ο Οποίος φροντίζει και μεριμνά γι᾿ αυτόν, και εγωιστικά επιμένει σε αυτήν την άρνηση, γι᾿ αυτό ο πιο κοντινός, θα λέγαμε, παράγων αναφοράς είναι ο ίδιος ο εαυτός του και δεν ανέχεται να βάλει άλλον που να είναι αφέντης πάνω από τον εαυτό του.
Η αμαρτία, επομένως, με κεντρικό σημείο την υπερηφάνεια, τον εγωισμό, είναι εκείνη που δημιουργεί ασθένειες. Καταρχάς ψυχικές και εν συνεχείᾳ και σωματικές.
Λέει ένας σύγχρονος Πατέρας «η υπερηφάνεια είναι η ρίζα πάσης τραγωδίας, είναι το σκότος το εξώτερον». Αυτό το σκότος χωρίζει τον άνθρωπο από την αγάπη του Θεού, είναι ο σπορεύς του μίσους, είναι ο αφανιστής της ειρήνης, η αντικειμένη εις την τάξιν ‒ δηλαδή η αντίθετη, η απέναντι ‒ που εθέσπισε ο Θεός, σ᾿ αυτήν βρίσκεται η ουσία του άδου και είναι το κύριο πρόσκομμα που δεν αφήνει να φωτισθεί ο νους του ανθρώπου και να οικοδομήσει εν Αγίῳ Πνεύματι τη δική του προκοπή.
Φαντάζεσθε ένας άνθρωπος ο οποίος φέρει μια τέτοια ασθενική κατάσταση στο εσωτερικό του κι έχει αυτά τα αποτελέσματα που αναφέρθηκαν, τι τραγικές συνέπειες έχει μετά από εκεί. Ένας ο οποίος ζει ένα σκοτάδι στο βάθος του, ένας ο οποίος δεν έχει τρόπο να απαλλαγεί από αυτό το σκοτάδι, όλες του οι κινήσεις, και οι εσωτερικές αλλά κυρίως οι εξωτερικές, είναι κινήσεις που δημιουργούν στην ψυχοσωματική του ύπαρξη μια διασάλευση. Δημιουργούν μια σύγκρουση. Επί παραδείγματι, από αυτό το εσωτερικό ασθενικό σημείο ξεκινώντας, αρχίζουν να αναφύονται τα πάθη και τα πάθη είναι και σωματικά και ψυχικά.
Μία πληθώρα παθών εμφανίζονται στα τρία μέρη της ψυχής του ανθρώπου και στο νου του, στο λογιστικό, και στην καρδία του, το θυμικό, αλλά κυρίως στη γαστέρα και τα υπογάστρια, το επιθυμητικό. Όπου αυτά τα πάθη γίνονται ένα δάσος που του επισκιάζουν τον Ήλιο της Δικαιοσύνης και του στερούν την ικμάδα της ζωής.
Όπως ένα αντικείμενο, μία ζωντανή ύπαρξη αν την βάλουμε σ᾿ ένα σκοτάδι, θα δούμε ότι όχι μόνο χάνει τη θέα του ηλίου, αλλά σαν συνέπεια και αποτέλεσμα χάνει την ίδια του τη ζωή, σιγά-σιγά χάνει τη χλωροφύλλη, την ικμάδα της ζωής του και πεθαίνει και ξεραίνεται χωρίς να μπορεί κάποιος να τον βοηθήσει.
Μια άλλη συνέπεια είναι η παρουσία σκοτεινών δυνάμεων, αοράτων στο βλέμμα αλλά και στον λογισμό του ανθρώπου, των δαιμόνων δηλαδή, που σύμφωνα πάντα με την διδασκαλία των πατέρων «εκ νεότητος η διάνοια του ανθρώπου έγκειται επί τα πονηρά» και, όπως λέει ο ΄Αγιος Μακάριος, από την νεότητά μας η ενέργεια του δαίμονος στο βάθος της ψυχής μας ελίσσεται γύρω από τον δικό μας λογισμό και συναναπτύσσεται μαζί με τη δική μας ύπαρξη, και στην ψυχική σφαίρα και στη σωματική. Και ενεργούν αυτοί απ᾿ έξω αοράτως, όπως λένε, χωρίς εμείς να τους αντιλαμβανόμαστε, γιατί εμείς, έχοντας τον δικό μας λογισμό εσωτερικά, νομίζουμε ότι ό,τι κάνουμε και ό,τι κατασκευάζουμε είναι δικό μας προϊόν.
Η ουσία όμως είναι ότι το προϊόν που βγαίνει από την ενέργεια την ανθρώπινη έχει αυτό το διπλό στοιχείο. Από τη μια μεριά το μεγαλείο της ανθρώπινης υπάρξεως, γιατί γίνεται συνδημιουργός και μπαίνει και ανιχνεύει μέσα στην Κτίσιν και την Φύσιν και ανακαλύπτει τα θαυμαστά έργα του Θεού, από την άλλη μεριά όλα αυτά, εξ αιτίας της υπάρξεως των δαιμόνων, γίνονται προς βλάβη του ανθρώπου και λιγότερο προς ωφέλεια.
Σιγά-σιγά έρχεται και η νέκρωση, ο θάνατος ο σωματικός είναι μια κατάληξη της εσωτερικής νεκρώσεως που υπέστη ο άνθρωπος από την παρουσία των παθών των ψυχοφθόρων και την παρουσία των δαιμόνων.
Ο θάνατος λοιπόν, απ᾿ όπου είναι αδύνατον να μην φανερωθούν όλα τα κακά, έχει την ρίζα του έσωθεν. Εκ της καρδίας λένε έρχονται, εκπορεύονται, οι διαλογισμοί οι κακοί, οι πορνείες, οι μοιχείες, οι φόνοι, κλοπαί, πλεονεξία, πονηριά, δόλος, ασέλγεια, οφθαλμός πονηρός, βλασφημία, αφροσύνη και λοιπά. Αυτά ασφαλώς δεν είναι γεννήματα της φύσεώς μας, γιατί ο Θεός δεν έπλασε φύση που να γεννά τέτοια εκτρώματα, αλλά είναι στοιχεία τα οποία ήρθαν απ᾿ έξω.
Λέει ο Μέγας Αθανάσιος σ᾿ ένα σημείο «Ξένον γαρ φύσεως ημών την κακίαν των παθών δια της παρακοής του πρώτου ανθρώπου, εν εαυτοίς ελλιξάμεθα».
Είναι ξένη της φύσεώς μας η παρουσία των παθών. Πώς ήρθε; Ήρθε δια της παρακοής του πρώτου ανθρώπου και την εδέχθη η φύσις μας σαν ένα καινούργιο στοιχείο, χωρίς να το έχει πλάσει ο Θεός.
Γι᾿ αυτό, όπως οι περισσότεροι θα ξέρετε από τα Πανεπιστήμιά σας, η ύπαρξη του κακού ουσιαστικά δεν υφίσταται. Το κακό είναι μη ον, γίνεται ον από την στιγμή που η προαίρεση του λογικού όντος έχει τη βούληση να το προσλάβει. Αν η προαίρεση του ανθρώπου ή του Αγγέλου δεχθεί κάτι άλλο μέσα του, αμέσως αλλάζει και παύει υφιστάμενο το κακό.
Ο Αγιος Μακάριος λέει το εξής: Δεν μπορούμε, λέει, να χαρακτηρίσουμε τους ανθρώπους σε καλούς ή κακούς. Γιατί φύσις κακή δεν υπάρχει. Πώς μπορούμε όμως να τους χαρακτηρίσουμε; Να πούμε ότι είναι κενοί ή πλήρεις. Πας άνθρωπος ή κενός εστί ή πλήρης. Κενός Αγίου Πνεύματος αν είναι ο άνθρωπος, σαν αποτέλεσμα έχει αυτό που είπαμε: Το να γεμίζει η καρδιά του από ένα σωρό πάθη και ενέργειες που είναι ανεπιθύμητες και στον ίδιο τον άνθρωπο. Πλήρης είναι εκείνος ο οποίος, μετέχοντας στα αγαθά του Αγίου Πνεύματος, γεμίζει από εσωτερική ζωή.
Αυτή λοιπόν η δημιουργία των παθών που φέρνουν κι έναν πόνο στο βάθος του ανθρώπου, ο πόνος της ενοχής, ο κάθε άνθρωπος λαμβάνει πείρα από την μικρή του ζωή. Όπως επίσης η επιθυμία του είναι πώς να απαλλαγεί από αυτή την εσωτερική δύσφορη κατάσταση. Και πολλές φορές πάλι λαμβάνει πείρα και των εξωτερικών ενεργειών που κάνει ο άνθρωπος, που προέρχονται ακριβώς από αυτές τις εσωτερικές συγκρούσεις.
Αυτές οι ψυχοσωματικές διαταραχές δημιουργούν την αίσθηση ότι ο άνθρωπος είναι εγκλωβισμένος μέσα σε μια φυλακή. Και παρόλο ότι έχει αυτή την αίσθηση και που προσπαθεί να βρει κάποιες διεξόδους, αδυνατεί τις περισσότερες φορές να βρεθεί μια λύση απεγκλωβισμού από αυτές τις ανεπιθύμητες εσωτερικές καταστάσεις. Γι᾿ αυτό και απεγνωσμένα τρέχει από δω και από εκεί για να βρει μια ανάπαυση.
Ο Αγιος Μάξιμος Ομολογητής λέει ότι η προσπάθεια του ανθρώπου να απαλλαγεί από τις εσωτερικές του συγκρούσεις τον οδηγεί στο να εφευρίσκει τρόπους να χαίρεται πάνω στο πρόσωπο της γης και επειδή αυτοί οι τρόποι αδυνατούν να του αφαιρέσουν αυτή την εσωτερική δύσκολη κατάσταση και τους τρόπους αυτούς τους ονομάζει ηδονές, του προκαλούν διπλή οδύνη και αυτή η ηδονή φέρνει πάλι στον άνθρωπο μια επιθυμία απαλλαγής και τρέχει πάλι στις ηδονές και γίνεται φαύλος κύκλος και δεν μπορεί να βρει ποτέ άκρη. Γεμίζει με τις μέρες που περνούν η ψυχή του με ενοχές κι αυτές οι ενοχές γίνονται η φυλακή του, γίνονται ο τάφος του.
Φανταστείτε έναν άνθρωπο φυλακισμένο ο οποίος δεν μπορεί να βγει από τη φυλακή του, πόσες φορές φωνάζει και κράζει απεγνωσμένα. Έτσι έκραζε η ανθρωπότητα χρόνια ολόκληρα μετά από την πτώση και φώναζε προς όλες τις κατευθύνσεις και η φωνή της δεν έφτανε πουθενά. Και η τελική κατάληξη ήταν, όπως λένε οι Πατέρες, ο ΄Αδης, το τελευταίο κατάλυμα του ήταν το σκότος του άδου.
Και μέσα σ᾿ αυτήν την συμφορά που βίωνε ο άνθρωπος, ο Θεός ως προνοητής και παιδαγωγός, σταδιακά, τον έφερνε σε διαφόρους τρόπους Θεογνωσίας. Του έστειλε Προφήτες, του έστειλε ανθρώπους με δυνάμεις, του έδινε παρηγοριές με τον άλφα ή τον βήτα τρόπο, μέχρι που στο τέλος ήλθε ο Ίδιος και του προκάλεσε την σωτηρία με τον τρόπο που ξέρουμε.
Περνώντας τα χρόνια και αποστασιοποιούμενος ο άνθρωπος από την παράδοση αυτή που έφερε ο Χριστός στην Οικουμένη, και θα δούμε παρακάτω πώς συνεχίζεται αυτή η παράδοση, δημιουργήθηκαν οι επιστήμες θεραπείας του ανθρώπου.
Εδώ στην Ελλάδα έχουμε πάρα πολλούς ιατρούς, ψυχολόγους, ψυχιάτρους, που κάνουν προσπάθειες να θεραπεύσουν τον άνθρωπο. Αν πάτε στη Γερμανία ή στην Αμερική, θα δείτε ότι όχι μόνο ο κοινός πολίτης έχει τον ψυχίατρό του, αλλά και ο ψυχίατρος έχει τον ψυχίατρό του. Και γίνεται μία θα λέγαμε αφόρητη κατάσταση στις κοινωνίες αυτές, όταν παρ᾿ όλη αυτήν την προσπάθεια των ψυχιάτρων ο άνθρωπος στενάζει κάτω από τα βάσανα της ζωής.
Και επιτρέψτε μου τώρα να μιλήσω γι᾿ αυτήν την προσπάθεια, την ανθρώπινη, χωρίς να έχω πολλές γνώσεις γύρω από αυτό, αλλά από την πείρα μου σαν Πνευματικός. Γιατί καταφθάνουν πολλές φορές άνθρωποι στο εξομολογητήριο, που έχουν ήδη επισκεφθεί ψυχιάτρους-ψυχολόγους, και ανακάλυψα την ανεπάρκεια θεραπείας, είδα και έμαθα την προσπάθεια αυτών, αλλά και την αδυναμία αυτών να απεγκλωβίσουν τον άνθρωπο από τις συμφορές του.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να αξιολογήσουμε αυτές τις προσπάθειες, γιατί πάρα πολλές φορές άνθρωποι με ζήλο επισημαίνουν τις ασθένειες, γνωρίζουν από τι πάσχει ο άνθρωπος και κάνουν προσπάθειες να απαλλάξουν τον άνθρωπο από αυτά τα πάθη. Όμως οι μέθοδοι, και ό,τι αφορά την γνώση των ασθενειών και ό,τι αφορά την θεραπεία των, έχουν ένα στραβό θεμέλιο. Δεν ξεκινούν από οντολογική γνώση της φύσεως του ανθρώπου. Όλοι αυτοί, πλην ελαχίστων, παρατηρούν τον άνθρωπο τον πεπτωκότα. Δεν αντιλαμβάνονται την ύπαρξη του ανθρώπου στην προπτωτική του κατάσταση. Ούτε έχουν γνώση του πώς μπορεί κανείς εν Χριστῴ να απαλλαγεί. Και εξετάζουν μόνο το τι υφίσταται ο άνθρωπος στη θέση που βρίσκεται, δηλαδή στην πτωτική του κατάσταση.
Ακριβώς αυτό τους δημιουργεί και την αδυναμία θεραπείας. Προσπαθούν κυρίως με τον διάλογο, πολλές φορές με διάφορα φάρμακα, να αποκαλύψουν τις ενοχές και τις συγκρούσεις της ψυχής, που υφίστανται από της πτώσεως της αμαρτίας, άλλοτε με ψυχαναλύσεις και άλλοτε με ισχυρές δόσεις φαρμάκων να βοηθήσουν τον άνθρωπο.
Αλλά τι βοηθάνε; Τι δίνουν στον άνθρωπο; Δίνουν μόνο κάποιο μούδιασμα των νεύρων, που πληροφορούν τον άνθρωπο για τις ασθένειες. Δεν άπτονται και δεν αγγίζουν επ᾿ ουδενί λόγω ούτε την αιτία των ασθενειών, αλλά ούτε και την ίδια την ασθένεια.
Γι᾿ αυτό και πολλοί πάσχουν και ταλαιπωρούνται από τα φάρμακα και τελικά πεθαίνουν μέσα σ᾿ αυτή τη δυσκολία που έχει σήμερα η κοινωνία μας, βιώνοντας αυτές τις άσχημες καταστάσεις.
Οι ψυχολόγοι συνήθως δεν πιστεύουν ότι της υπάρξεως του ανθρώπου προϋπάρχει μια άλλη φύσις. Δεν πιστεύουν στον Θεό, δεν αντιλαμβάνονται ότι ο άνθρωπος προήλθε από κάπου αλλού. Αυτό είναι και η βασική τους, θα λέγαμε, πλάνη. Πλανάται ο άνθρωπος όταν με ελαφρά τη συνείδηση λέει ότι ο κόσμος ολόκληρος και το στόλισμα του κόσμου, που είναι ο άνθρωπος, έγινε μόνος του. Κανείς δεν μπόρεσε να δώσει εξηγήσεις αυτής της θεωρίας. Απλώς λέγονται οι θεωρίες παραπλανητικά και στόχος αυτών που τις κατασκεύασαν είναι να παραπλανήσουν και να αποστασιοποιήσουν τον άνθρωπο από την φυσική του πηγή, που είναι ο Δημιουργός του. Και επειδή τα λένε πολλές φορές συνθηματολογικά και ο άνθρωπος δεν μπαίνει στον κόπο να μελετήσει καλύτερα και βαθύτερα και τη ζωή του και τις Γραφές, να βάλει σε ενέργεια τον νου του και την λογική του, να δει ότι είναι πιο δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι ο άνθρωπος έγινε από μόνος του, παρά να πιστέψει ότι τον έκανε ο Θεός. Γιατί καμμιά πληροφορία εμπειρική δεν του δίνει στη ζωή αυτήν την πραγματικότητα.
Τι πράγμα έχει γίνει μόνο του ποτέ;
Και όσοι πάνε να επιχειρηματολογήσουν γύρω από μερικά θέματα ‒ μου έλεγε κάποιος στον στρατό: Να, λέει, πριν μερικά χρόνια οι Θερμοπύλες ήταν παραθαλάσσιες, μετά από μερικά χρόνια ο Σπερχειός έκανε τον κάμπο και έδιωξε την θάλασσα μακριά από τον κάμπο στις Θερμοπύλες. Όπως καταλαβαίνετε, αυτές οι λογικές κι αυτές οι επιχειρηματολογίες δεν στέκονται σ᾿ ένα λογικό και ένα νοήμονα άνθρωπο.
Δεν αντιλαμβάνονται ότι ο άνθρωπος είναι του Θεού και ο Θεός του ανθρώπου, και υπάρχουν λόγοι που δεν θέλουν να το πιστέψουν αυτό. Γιατί αν ένας άνθρωπος που παραβαίνει τον λόγο του Θεού, που ουσιαστικά δεν είναι μια ηθική πτώση αλλά είναι μια οντολογική απομάκρυνση, και θα ᾿λεγα βίαια, από την φυσική του πηγή, αυτή η αδυναμία να αντιληφθούν αυτό το πράγμα δίνει και την ουσιαστική αδυναμία να θεραπεύσουν και τον άνθρωπο.
Έχει εδώ μια ωραιότατη επιχειρηματολογία ο μακαριστός Πατήρ Σωφρόνιος, που θα προσπαθήσω να σας την αναλύσω όσο μπορώ για να δείτε ότι η ικανότητα των Αγίων όταν βιώνουν το Αγιο Πνεύμα, πόσο διαφορετικά επιχειρηματολογούν για τον άνθρωπο και πόσο διαφορετικά οι άνθρωποι οι οποίοι δεν έχουν τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος.
Τι φτιάχνουν οι επιστήμονες όταν ερευνούν τον άνθρωπο; Ανακαλύπτουν, λέει, τις ικανότητες της φύσεως του ανθρώπου. Μάλιστα στην πορεία της ζωής, που με την εξέλιξη και με την ανάπτυξη που υφίστανται οι κοινωνίες μέσα στο χρόνο προσπαθούν να ανακαλύψουν και μέσω αυτής της γνώσεως, δηλαδή της γνώσεως των ικανοτήτων του ανθρώπου, να ανακαλύψουν και τις ικανότητες του Θεού και τον ίδιο τον Θεό. «Οφείλομεν να είπωμεν, λέει, ότι η σύγχρονος επιστημονική πείρα εισέτι βρίσκεται μακράν αυτής της δυνατότητος να συγκριθεί προς την αδιάκοπον και αιωνόβια πείρα της Εκκλησίας».
Γιατί; Διότι η πείρα της Εκκλησίας δεν ξεκινάει με αυτόν τον τρόπο. Δεν ξεκινάμε μελετώντας τον άνθρωπο να βρούμε τον Θεό. Με αυτό τον τρόπο φθάνουμε στη κατάσταση, όπως λέει, του ανθρωπομορφισμού. Δηλαδή φτιάχνουμε, με τον τρόπο αυτό, τον Θεό κατ᾿ εικόνα ημών. Δεν ανακαλύπτουμε στον εαυτό μας τον άνθρωπο κατ᾿ εικόνα Θεού. Είναι πλάνη μεγάλη και των Αρχαίων Ελλήνων. Πώς έφτιαξαν τους Θεούς οι Αρχαίοι Έλληνες; Ακριβώς μελετώντας το εσωτερικό του ανθρώπου. Ό,τι ήταν ο άνθρωπος που έβρισκαν μέσα στον εαυτό τους, ό,τι ικανότητες είχαν φυσικές και ό,τι παθολογικές αδυναμίες, τις προβάλλουν στη θεότητα. Κι έφτιαξαν Θεούς κατ᾿ εικόνα του εαυτού τους. Το ίδιο κάνουν και οι άνθρωποι που ερευνούν τον άνθρωπο. Βλέποντας ο καθένας το τι έχει καθένας μέσα στον εαυτό του, που συνήθως οι ψυχολόγοι ‒ είναι γενικά παραδεκτό αυτό ‒ οι περισσότεροι ψυχολόγοι έγιναν ψυχολόγοι γιατί είχαν κάποια προσωπικά προβλήματα και πήγαν να σπουδάσουν ψυχολογία για να λύσουν τα δικά τους προσωπικά προβλήματα. Μελετώντας λοιπόν μέσω των δικών τους προβλημάτων τον άνθρωπο, προσπάθησαν να ακτινοβολήσουν τον εαυτό τους στον άλλον άνθρωπο και να φτιάξουν εικόνα ανθρώπου κατ᾿ εικόνα δική τους. Προβάλλουν τον εαυτό τους στους άλλους και όπως έφτιαχναν οι Αρχαίοι Έλληνες τον Δωδεκάθεο και ένα σωρό άλλους Θεούς κατ᾿ εικόνα δική τους, έτσι φτιάχνουν σήμερα οι άνθρωποι που δεν πιστεύουν σε Θεούς και σε Θεό, φτιάχνουν άλλους ανθρώπους κατ᾿ εικόνα και ομοίωση δική τους.
Και, όπως καταλαβαίνετε, αυτή η προσπάθεια δεν μπορεί να βγει ποτέ σε κάποιο αίσιο πέρας, γιατί ένας ασθενής δεν μπορεί να προσφέρει υγεία σε έναν άλλο ασθενή. Ο ασθενής συνήθως θεραπεύεται από παράγοντες που φέρουν υγεία, από υγιείς παράγοντες. Ένας νεκρός οργανισμός δεν μπορεί να θεραπευτεί από έναν άλλο νεκρό οργανισμό. Θα αναστηθεί ο νεκρός οργανισμός από μια ζωή αιωνία. Κι αυτή η ζωή δεν μπορεί να είναι ανθρώπινη, παρά η ζωή του αιώνιου Θεού.
Ενώ η Εκκλησία ξεκινά αντίθετα. Βάζει μέσα στις εντολές του Θεού τον άνθρωπο, χωρίς να ξέρει τι αποτελέσματα θα έχουν οι εντολές του Θεού. Εμπιστεύεται στην ύπαρξη του Θεού και την διδασκαλία του Ευαγγελίου του και με έναν τρόπο υποτακτικό ‒ αυτό είναι πίστις που έχει διαφορά από την γνώσιν ‒ ανακαλύπτει όχι τις ικανότητες του ανθρώπου, αλλά ανακαλύπτει τα ιδιώματα της φύσεώς του.
Τι σημαίνει αυτό; Όταν λέμε ότι στο πρόσωπο του Χριστού ότι δεν έχει πρόσωπο ανθρώπου, αλλά στη θέση του προσώπου του ανθρώπου βρίσκεται το πρόσωπο του Λόγου, αλλά φέρει όμως, όπως λέει ο Πατέρας ΄Αγιος Μακάριος, τα ιδιώματα του ανθρώπινου προσώπου, έτσι και μέσα στην φύσιν μας φέρονται και ανακαλύπτονται δια της μετανοίας, δια της γνώσεως που έρχεται μέσα από την πίστιν των εντολών, ανακαλύπτονται τα ιδιώματα της φύσεώς μας. Δηλαδή τα στοιχεία της Θεότητας που ακτινοβολήθηκαν πάνω στο ανθρώπινο ον. Και που είναι ακριβώς αυτό που λέμε «Εικόνα Θεού». Δεν αποκαλύπτεται μέσα στον άνθρωπο ο Θεός δια του ανθρώπου, αλλά ανακαλύπτει ο άνθρωπος, δια της χρήσης των εντολών του, μέσα του, την ύπαρξη του Θεού και ότι αυτός είναι εικόνα του Θεού και όχι ο Θεός εικόνα του ανθρώπου.
Αυτό είναι πίστις· το άλλο που είπαμε προηγουμένως είναι η γνώσις.
Η ανθρώπινη γνώσις έχει ορισμένες δυνατότητες. Η Χριστιανική πίστις έχει απέραντες δυνατότητες. Γιατί δεν εμπιστεύεται στον εαυτό του, εμπιστεύεται τον Θεό και δια του Θεού γίνεται, όπως είπε ο Πατήρ Σωφρόνιος, ένας άνθρωπος με υψηλή Θεογνωσία-Ανθρωπογνωσία και Κοσμογνωσία Γνωρίζει τον σύμπαντα κόσμο, τον ορατό και τον αόρατο, όχι εκ μελέτης, όχι από τα βιβλία, όχι από τις διδασκαλίες, όχι από φανταστικές θεωρίες ή πειράματα, αλλά γνωρίζει τον Θεό και όλα τα δημιουργήματα του Θεού, δια της πίστεως, δια της τηρήσεως των εντολών, δια της μετανοίας, δια του Θεού. Δηλαδή τα γνωρίζει όπως ακριβώς είναι και όχι όπως θέλει να είναι ή όπως τα φαντάζεται να είναι.
Γι᾿ αυτό και η αλήθεια της Ορθοδοξίας έγκειται ακριβώς σε αυτό το σημείο: ότι μη στηριζόμενος στις ικανότητές του, αναθέτοντας και καταθέτοντας τα θελήματά του στο θείο θέλημα, αποκτά την υψηλή, όπως είπα προηγουμένως, Θεογνωσία και δια της Θεογνωσίας γίνεται μετά και παντογνώστης κατά χάριν. Μπαίνει μέσα στο σύμπαν και έρχεται σε επαφή, με έναν ιδιαίτερο και μυστικό τρόπο, με όλο τον κόσμο.
Αν θέλετε να το πιστοποιήσουμε αυτό και μέσα από την πείρα ορισμένων Γεροντάδων και παλαιών και συγχρόνων, θα σας αναφέρω δύο παραδείγματα:
Ο Αγιος Σεραφείμ του Σάρωφ, όταν τον αντιμετώπισε κάποτε ο Βοτοβίλωφ, δεν συζήτησαν στο επίπεδο που ήθελε ο Βοτοβίλωφ, αλλά θα λέγαμε χωρίς επιχειρήματα και χωρίς ομιλία έκαναν διάλογο μυστικό με τη παρουσία του Αγίου Πνεύματος στο πρόσωπο του Αγίου Σεραφείμ και ταυτοχρόνως, με την διάδοση αυτή της παρουσίας του Αγίου Πνεύματος στην καρδιά του Βοτοβίλωφ, του έδωσε τέτοια εμπειρία που έφυγε με τόση πειστικότητα και κήρυττε όχι απλώς αυτό που είδαν τα μάτια του, αλλά αυτό που αισθάνθηκε η καρδιά του δίπλα από τον ΄Αγιο του Θεού.
Ή όπως στους σύγχρονους Γεροντάδες ‒ αναφέρουμε έναν, που είναι γνωστός σας ‒ τον Γέροντα Πορφύριο, ο οποίος με πολλή άνεση μπορούσε δια Πνεύματος Αγίου να μπει και στο βάθος του ανθρώπου και στο βάθος του κόσμου και του μικρόκοσμου και του μεγάκοσμου και να αντιληφθεί πράγματα τα οποία δεν μπορούσαν να αντιληφθούν οι ειδικοί. Κάποιος πήγε μια μέρα σε έναν γιατρό και του είπε ότι πονάει σ᾿ ένα σημείο του σώματος. Ο γιατρός έψαξε και δεν μπόρεσε να βρει την ασθένεια. Όταν πήγε στον Πατέρα Πορφύριο, του επεσήμανε σε ποιο ακριβώς σημείο είναι και του είπε που ακριβώς να ψάξει ο γιατρός, και ψάχνοντας ο γιατρός σε εκείνο το σημείο, αντελήφθη το αληθές του λόγου του Πατρός Πορφυρίου.
Και πολλά άλλα θα μπορούσα να σας πω. Η Ορθόδοξη ζωή είναι γεμάτη από τέτοια γεγονότα, ότι δηλαδή ο άνθρωπος όταν μπαίνει στο όχημα του Θεού, δεν έχει παρά να βρει όχι μόνο τον Θεό, αλλά και να ανακαλύψει και τα μυστήρια του ανθρώπου και του κόσμου.
Έτσι αποφεύγει αυτή την πλάνη κανείς, να ανατρέπει την ιεραρχία της υπάρξεως των δύο προσώπων του Θεού και του ανθρώπου και να μεταφέρει τα δεδομένα της γνώσεως που έχει για τον εαυτό του, να τα μεταφέρει στον Θεό και στους άλλους και με αυτόν τον τρόπο να φτιάχνει, όπως είπα προηγουμένως, ανθρώπους και θεούς κατ᾿ εικόνα.
Βασικά η αδυναμία του είναι ‒ του ψυχολόγου εννοώ και του ψυχιάτρου ‒ έγκειται στο ότι δεν ασχολήθηκε ποτέ ουσιαστικά με τον εαυτό του. Από ανάγκες που ίσως είχε ο ίδιος, σπούδασε για να βρει κάποια θεραπεία και χωρίς να προλάβει να βρει την θεραπεία ο ίδιος, μπήκε στον κόπο και στην τόλμη, θα έλεγα, να θεραπεύσει τους άλλους, και εδώ ακριβώς είναι το δράμα. «Τυφλός τυφλόν αν οδηγεί αμφότεροι εις βοθινόν εμπεσούνται». Και πολλές φορές αυτό συμβαίνει. Έχουμε πολλές περιπτώσεις από την πείρα της εξομολογητικής. Ανθρωποι που πήγαν να επισκεφτούν ψυχολόγους στις αρχές έκαναν κάποιες προσπάθειες για να βοηθήσουν τους ανθρώπους. Μετά όμως ενήργησαν άλλες δυνάμεις εσωτερικές, εγκλωβίστηκαν στα πάθη τους και αντί να φτάσουν σε θεραπεία, έπεσαν σε ακολασία, έπεσαν σε άλλα πάθη δηλαδή, πιο φθοροποιά απ᾿ όσα είχανε πριν.
Εδώ μπορεί να υπάρχει κάποια συζήτηση, αν θέλετε, αργότερα, απλώς αναφέρω την πείρα του Πνευματικού και όχι τη γνώση των Θεολόγων. Όποιος έχει κάποια άλλη γνώμη ας το πει μετά.
Και μπαίνω στο έργο του πνευματικού.
Ο Πνευματικός είναι ένα άλλο πρόσωπο. Δεν έχει καμμία σχέση με τις επιστημονικές επιδόσεις στη ζωή αυτή. Δεν έχει καμμία πληροφορία από τις θεωρίες του κόσμου. Ίσως πολλές φορές να τις ξέρει, αλλά δεν μπορεί να τις εμπιστευτεί, γιατί οι θεωρίες του κόσμου έχουν και τις μεταλλαγές τους και τις επιπτώσεις τους. Σήμερα λένε αυτό, αύριο λένε το άλλο. Το έργο του Πνευματικού πατρός, θα έλεγα τελικά, είναι χάρισμα. Δεν είναι εκ του κόσμου τούτου. Όπως αυτός που δωρίζει ένα χάρισμα «ουκ έστιν εκ του κόσμου τούτου», ο Χριστός δηλαδή, που με το ΄Αγιό του Πνεύμα Χριστοποιεί τους ανθρώπους, έτσι και το χάρισμα που λαβαίνει ο Πνευματικός δεν είναι εκ του κόσμου τούτου, δεν είναι έργο της επιστήμης και γνώσεως επιστημονικής. Γι᾿ αυτό και ακολουθεί και άλλες διαδικασίες.
Πολλοί Πνευματικοί έπεσαν σε αυτήν την πλάνη και νόμισαν ότι θα προσφέρουν έργο Πνευματικό με το να ακολουθήσουν γνωστικές μεθόδους του κόσμου.Και σπούδασαν ψυχολογία και σπούδασαν κοσμικές επιστήμες και μπήκαν μέσα στη διαδικασία της προσφοράς και της θεραπείας των ανθρώπων και εφήρμοσαν μεθόδους όχι παραδοσιακές-εκκλησιαστικές, όπως τις παραλάβαμε από την δισχιλιετή πείρα της Ορθοδοξίας. Αλλά εφήρμοσαν μεθόδους επιστημονικές και στο τέλος απέτυχαν.
Γνώρισα κάποιον Πνευματικό, ο οποίος αποδελτίωνε όλες τις πράξεις όλων των πνευματικών του τέκνων. Πώς κάνουνε μερικές φορές ορισμένοι άνθρωποι που φτιάχνουν καρτέλα και ξέρουν κάθε φορά, όταν έρθει ο εξομολογούμενος, τι έχει πράξει στο παρελθόν, βγάζει την καρτέλα και προσθέτει ή αφαιρεί στοιχεία που αναφέρει ο εξομολογούμενος. Μέθοδος και μεθόδευση δηλαδή σπάνια. Αυτός ο άνθρωπος τελικά έφτασε να βλάπτει τους εξομολογουμένους και βλάφτηκε και ο ίδιος και ασθένησε και παρ᾿ ολίγο να πεθάνει, από την μεθοδολογία που χρησιμοποίησε, την επιστημονική και την κοσμική.
Η Πνευματική πατρότης είναι γέννημα της Εκκλησιαστικής ζωής. Ένας Πνευματικός Πατήρ δεν μπορεί να γεννηθεί έξω από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Αυτός θα είναι οτιδήποτε άλλος πατέρας, εκτός από Πνευματικός Πατέρας. Και έχουμε τέτοιους πατέρες, είτε λέγονται Εθνοπατέρες, είτε λέγονται Αποστολικοί Πατέρες, είτε λέγονται Φυσικοί Πατέρες. Δεν είναι όμως Πνευματικοί Πατέρες. Η Πνευματική πατρότης, επαναλαμβάνω, προέρχεται από την Ορθόδοξη ζωή.
Μπαίνει κανείς από τα μικρά του χρόνια μέσα στην Ορθόδοξη ζωή. Συνηθίζει να κολυμπά μέσα στην πείρα της ζωής αυτής και με τον χρόνο και με την τήρηση των εντολών μπαίνει στη διαδικασία, μετά, της καθάρσεως των άλλων. Γνωστό είναι το κλασσικό χωρίο του Αγίου Γρηγορίου: «Είναι αδύνατον να καθάρεις έναν άνθρωπο, αν δεν καθαρθείς εσύ. Είναι αδύνατον να τον φωτίσεις, αν δεν έχεις τρόπο και μέσο φωτισμού». Δηλαδή πρώτα καθαρθείναι και ύστερα καθάραι, πρώτα φωτισθείναι και ύστερα φωτίσαι.
Αυτή είναι η μέθοδος της Ορθόδοξης ζωής γενικά.
Ειδικότερα δε, δια το χάρισμα του Πνευματικού πατρός, όχι μόνον αυτός πρέπει να έχει αυτήν την προετοιμασία, να μπει δηλαδή μέσα στη διαδικασία της υπακοής στις εντολές του Θεού, οι οποίες είναι απέραντες μέσα στις Γραφές και ίσως δεν μπορεί να βγει εις πέρας μερικές φορές, γι᾿ αυτό και μπαίνει κάτω από την Πνευματική πατρότητα και αυτός και τηρεί τις εντολές του Πνευματικού πατρός αισθητά, για να μπορέσει κι αυτός να κόψει το θέλημά του, και όπως αναφέρει ένας ΄Αγιος, είναι κοινή πείρα των Πατέρων ότι μέσα στον άνθρωπο κυκλοφορούν τα εξής τρία θελήματα:
Το ένα θέλημα είναι το θέλημα της καρδίας μας, το δεύτερο θέλημα είναι το θέλημα του σατανά και το τρίτο θέλημα είναι η σποραδική παρουσία κατ᾿ αρχάς και εν συνεχεία το μόνιμο δένδρο, το θαλερό, του Αγίου Πνεύματος. Του Πνεύματος της Αγίας Τριάδος, που έρχεται μέσα από την διαδικασία της τηρήσεως των εντολών. Λέει σε ένα σημείο η Γραφή: «Εάν τας εντολάς τας εμάς τηρήσετε, εγώ και ο Πατήρ εισελευσόμεθα και Μονήν παρ᾿ υμίν ποιήσωμεν». Εγώ και ο Πατήρ και το Πνεύμα.
Λέει ένας Αγιος: Προέλαβε το Πνεύμα μόλις μπήκε στον κόπο ο άνθρωπος να θελήσει να τηρήσει τις εντολές του Θεού, προέλαβε το Πνεύμα και επισκέφθηκε τον άνθρωπο και βοηθός πλέον του ανθρώπου στην τήρηση των εντολών, περιμένει την έλευση του Πατρός και του Υιού, οπότε βρίσκεται μέσα στην ψυχή του ανθρώπου η ενέργεια της Αγίας Τριάδος, με έναν τρόπο θαυμαστό και με αρχική πρόθεση να τηρήσουμε τις εντολές του Θεού. Αν δεν γίνει αυτό, αν δεν μπει μέσα σε αυτή την διαδικασία κανείς, μην περιμένει να έχει εμπειρία του Αγίου Πνεύματος και κατά συνέπεια δεν θα έχει την δυνατότητα να βοηθήσει κι έναν άλλον άνθρωπο.
Μετάνοια κατά τους Πατέρες είναι η μεταστροφή του νοός από τα χείρονα στα κρείττονα. Εάν δεν συμβεί αυτό, δεν μπορεί να γίνει κάθαρση.
Η διαδικασία της καθάρσεως αρχή έχει την μετάνοια. Η μετάνοια είναι ένα έργο που ξεκινάει από την αίσθηση της ανθρώπινης αδυναμίας. Ότι εγώ δεν μπορώ να εκριζώσω το κακό, γι᾿ αυτό και μπαίνω μέσα στον Θεό, ο οποίος είναι δυνατός να εκριζώσει το κακό.
Λέει ο Αγιος Μακάριος ότι έργο δικό μας είναι να πολεμούμε τον διάβολο και να τον αντιμαχόμαστε και να αντιπαλεύουμε και να αντιπολεμούμεθα από αυτόν. Έργο του Θεού είναι το «εκριζώσαι το κακό». Αν δεν έχει κανείς αίσθηση αυτής της αδυναμίας του, δεν μπορεί να πιστέψει στον Θεό, ότι θα τον κάνει καλά. Και η πείρα της παρουσίας του Θεού έρχεται από αυτό το πράγμα ακριβώς.
Ήρθε κάποιος και μου είπε, χωρίς να καταλάβω τι συνέβη μέσα στην ψυχή του, μπαίνει στο εξομολογητήριο και κάθισε και μου λέει: «Επιτέλους θα τα πω», χαρούμενος ‒ δεν μπορούσε να τα πει και να αναφέρει τις αμαρτίες του ‒ «επιτέλους τα έγραψα». Γιατί την ώρα που άρχισε να γράφει τις αμαρτίες του, άρχισε και μέσα του η χαρά και ήρθε τρέχοντας να πει τις αμαρτίες του.
Η μετάνοια, δηλαδή, αρχίζει από την στιγμή που μέσα στο νου μας αντιλαμβανόμαστε την αδυναμία μας και την ανάγκη καθάρσεως και μπαίνουμε σε αυτήν την διαδικασία και εν συνεχεία το τέλος της είναι η συντριβή της καρδίας και τα έργα της μετάνοιας, που ουσιαστικά είναι η προσπάθεια να μην επανέλθουμε και πέσουμε ξανά στις αμαρτίες.
Θα σας αναφέρω πάλι μια γνώμη ενός Αγίου Πατρός: «Η μετάνοια είναι ανεκτίμητο δώρο προς την ανθρωπότητα. Η μετάνοια είναι το θείο θαύμα δια την αποκατάστασιν ημών μετά την πτώσιν. Η μετάνοια είναι έκχυση θείας εμπνεύσεως εφ᾿ ημάς, δυνάμει της οποίας ανυψούμεθα εις τον Θεό, τον Πατέρα ημών, ίνα ζήσουμε αιωνίως εν τῳ φωτί της Αγάπης Αυτού. Δια της μετανοίας συντελείται η θέωσις ημών. Τούτο είναι γεγονός ασυλλήπτου μεγαλείου. Η δωρεά αυτή κατέστη δυνατή δια της προσευχής του Χριστού εν τῃ Γεθσημανῄ, δια του θανάτου επί του Γολγοθά και δια της Αναστάσεως».
Είδατε, όλα αυτά βρίσκονται μέσα στην Ορθόδοξη ζωή. Έξω από την Ορθόδοξη ζωή δεν μπορούμε να βρούμε μετάνοια. Μεταμέλειες υπάρχουν, μετάνοιες δεν υπάρχουν. Αλλο μεταμέλεια, άλλο μετάνοια. Μεταμελήθηκε ο Αδάμ όταν βγήκε από τον Παράδεισο. Δεν μετανόησε όμως όταν προσκλήθηκε από τον Θεό μέσα στον Παράδεισο. Γι᾿ αυτό και επέφερε τις συνέπειες στο ανθρώπινο γένος.
Ο Πνευματικός που έχει αυτή την αρχή εργάζεται κατ᾿ αυτόν τον τρόπο και που τελικά δεν αυτοκαλείται, αλλά καλείται από τον ίδιο τον Θεό, αυτός ο Πνευματικός, μόλις μπαίνει μέσα στην γνώση της ανθρωπίνης ψυχής, μπαίνει σε ένα δίλημμα. Βλέπει την εξωτερική γενική αποστασία, βλέπει την εσωτερική κακοποίηση και βλέπει και την αδυναμία διορθώσεως και παρ᾿ όλο που πολλές φορές ανθρωπίνως ή και με την δύναμη του Αγίου Πνεύματος προσπαθεί, βλέπει πάρα πολλές φορές αναποτελεσματικότητα στο έργο του, γι᾿ αυτό και μπαίνει στο δίλημμα: Να προχωρήσει ή να σταματήσει;
Οι Αγιοι λένε ότι είναι προτιμότερο να σώζεις την ψυχή σου παρά να προσπαθείς να σώζεις τους άλλους. «Τι γαρ ωφελήσει άνθρωπον εάν κερδίσει τον κόσμον όλον, ζημιωθεί δε την ψυχήν αυτού;».
Ο Αββάς Ισαάκ λέει ότι εάν θα μπεις στην έρημο να εργαστείς την Ορθόδοξη ζωή δια της Προσευχής, είναι χίλιες φορές καλύτερο από το να μπεις μέσα στη ζούγκλα των παθών, για να σώσεις ανθρώπους.
Και γνωρίζοντας αυτά τα μηνύματα και τις διδασκαλίες των Πατέρων ένας Πνευματικός μπαίνει σε αυτό το δίλημμα. Τι να κάνει;
Από την μια μεριά βλέπει τις ασθένειες και γνωρίζει ότι οι ασθένειες αυτές, οι περισσότερες από αυτές, θεραπεία βρίσκουν μόνο μέσα από την διαδικασία επανασυνδέσεως με τον Θεό του ανθρώπου.
Όπως λέει ο Αγιος Γρηγόριος σε ένα σημείο, ότι: δεν υπάρχει τίποτε που να μένει αθεράπευτο, εάν μπει μέσα στον άνθρωπο όλος ο Χριστός. «Εάν όλος εισδέξεις τον Χριστόν, πάσας τας Χριστού θεραπείας επί τας σεαυτόν συνάξεις της ψυχής, ας κατά μέρος έκαστος θεθησαύρισαι».
Δεν θα μπορείς να βρεις αλλιώς θεραπεία, την πάσα θεραπεία, εάν δεν δεχθείς μέσα σου όλον τον Χριστόν. Αυτή είναι η διδασκαλία των Πατέρων. Γι᾿ αυτό βλέπετε μερικούς Γεροντάδες που έχουν Πνεύμα Αγιον, δεν έχουν ασθένειες και σωματικές.
Ασφαλώς θα υπάρχουν αντιρρήσεις εδώ. Θα τις συζητήσουμε μετά.
Τι θα κάνει λοιπόν; Κι εγώ προσωπικά έχω έρθει πολλές φορές σε αυτό το δίλημμα. Να συνεχίσω ή να μη συνεχίσω;
Γιατί βλέπω τις προσωπικές μου αδυναμίες. Όταν πάω να αντιμετωπίσω έναν άνθρωπο, ανακαλύπτω τις δικές μου δυσκολίες. Και όταν μάλιστα με ψυχολογικές μεθόδους, δηλαδή με συζητήσεις, με επιχειρήματα, με εξαγορεύσεις κ.λπ., που πολλές φορές επιχειρούμε στους εξομολογουμένους μας, βλέπω αυτήν την αναποτελεσματικότητα και λέω: Τι συμφέρει, να συνεχίσω ή να υποχωρήσω;
Ο Πατήρ Σωφρόνιος λέει ένα τρομακτικό εδώ: «Εάν, λέει, μπεις στη διαδικασία της τελείας σταυρώσεως, δια της αγάπης προς τον άλλον, έστω κι αν χάνεις μερικές φορές τις ωραίες εμπειρίες της προσευχής, βγαίνεις στο ίδιο αποτέλεσμα της σωτηρίας. Γιατί η Γραφή λέει: εάν εξαγάγεις άξιον εξ αναξίου, ούτος ως το στόμα μου εστί». Σαν το στόμα μου είναι αυτός.
Οπότε βάζουμε τον εαυτό μας στο θέλημα του Θεού και ούτε αποφασίζουμε εμείς, αλλά ούτε και αρνούμαστε, και παρατηρούμε μέσα στη διαδρομή της πορείας μας σαν Πνευματικοί αν το θέλει ο Θεός να προχωρήσουμε ή όχι. Κι από την στιγμή που θα αντιληφθούμε ότι δεν το θέλει ο Θεός και θα δώσει τρόπο ο Θεός να το αντιληφθούμε, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να πούμε: ΣΤΟΠ. Είσαι ανάξιος να προχωρήσεις. Και όποιος προχωρεί αντιλαμβανόμενος αυτήν την αναξιότητα, σίγουρα θα κάνει πολύ κακό αντί να κάνει καλό. Γιατί υπάρχουν και πολλές εκτροπές γύρω από το θέμα αυτό. Και αντί να ωφελήσει και να θεραπεύσει θα φτάσει στην αντίστροφη κατάσταση να βλάψει και να πάει μαζί με τους εξομολογούμενούς του στην κόλαση και ο ίδιος.
Επομένως, λέει ο Πατήρ Σωφρόνιος, σε ένα άλλο σημείο, ότι χρειάζεται να έχουμε μια ευκτική προσοχή. Μια προσοχή, δηλαδή, που να συνοδεύεται από την συνεχή ευχή.
Από τις λεπτομέρειες που θα αντιμετωπίσουμε στον εξομολογούμενο μέχρι τα γενικότερα θέματα όλης της ανθρωπότητας, ο Χριστός ανέλαβε να σώσει την ανθρωπότητα χωρίς να προστρέξει σε διδασκαλία προς όλους τους ανθρώπους.
Αλλά με την προσευχή της Γεθσημανής, που ήταν έμπονη και έμπυρη, και με την ανάληψη της ευθύνης όλων των ανθρώπων και την τιμωρία που υπέστη οικειοθελώς χάριν των ανθρώπων, έσωσε τους ανθρώπους και έτσι θέλει και τους Πνευματικούς. Ο Πνευματικός δεν μπορεί αλλιώς να ζήσει και να δώσει ωφέλεια στους ανθρώπους αν δεν μπει μέσα σ᾿ αυτήν την διαδικασία της θυσίας.
Και είναι μια μεγαλειώδης κατάσταση αυτή, όταν αρχίζουμε να αντιμετωπίζουμε τον άνθρωπο ξεκινώντας από το συμφέρον του εαυτού μας, χωρίς πρόθεση να θυσιαστούμε για τον άλλον σε κάθε στιγμή, είτε μέρα είναι, είτε νύκτα, είτε με την παρουσία του άλλου, είτε με την απουσία του άλλου δια της προσευχής, αν δεν υπάρχει αυτή η πρόθεση, αν δεν υπάρχει αυτή η τόλμη να μπει μέσα σ᾿ αυτήν την θυσία, σίγουρα δεν θα μπορέσει να κάνει δουλειά.
Γιατί μέσα στον Πνευματικό Πατέρα υπάρχουν δύο στοιχεία: Το ένα στοιχείο είναι το χάρισμα της ιερωσύνης, που φέρει και την δυνατότητα της θεραπείας και το άλλο στοιχείο είναι η προσωπική μετοχή στην χάρη που φέρει και μέσω της ιερωσύνης, αλλά και μέσω της πίστεως του στον Θεό. Εάν το χάρισμα της ιερωσύνης συνοδεύεται με την ραθυμία του πνευματικού, όταν θα εξομολογείται, ο άλλος θα απαλλάσσεται μεν από τις ενοχές, δεν θα οικοδομείται όμως στην πνευματική ζωή. Οπότε θα είναι, κάθε μέρα και κάθε ώρα, εύκολη λεία του διαβόλου, κάθε άνθρωπος, έστω και αν καθαίρεται.
Σκοπός του Πνευματικού δεν είναι μόνο να αντιληφθεί τις αμαρτίες του ανθρώπου, ούτε είναι μόνο να διαβάζει την ευχή, να του συγχωρούνται οι αμαρτίες του.
Σκοπός του Πνευματικού είναι να προσπαθήσει, με την προσωπική εμπειρία, την φυσική και την πνευματική που αποκτά μέσα από την δική του βίωση, την πνευματική, να μπορέσει να βοηθήσει τον άνθρωπο να βρει τον Θεό, να συναντηθεί με τον Θεό και να γίνει μέτοχος των αγαθών του Θεού.
Αυτή η δυνατότης δεν μπορεί ανθρωπίνως να επιτευχθεί.
Θα έρθει, επί παραδείγματι, μέσα στο νου του ανθρώπου η διάκριση και η διείσδυση, ώστε να μπει και να κατανοήσει στο βάθος τον άνθρωπο;
Ανθρωπίνως είναι αδύνατον.
Μπορεί εξωτερικά κάτι να αντιληφθεί από τις εξαγορεύσεις. Σκοπός είναι να έχει ένα χάρισμα, μια δυνατότητα να μπει στο βάθος του ανθρώπου και να του αποκαλύψει και ανακαλύψει εκείνα τα βάθη που ούτε ο ίδιος τα έχει προσεγγίσει ποτέ και με επιμονή τα αρνείται και τα απωθεί στο υποσυνείδητο, φοβούμενος ούτε και να τα αγγίξει. Και τούτο εδώ είναι έργο του Πνευματικού, να βγάζει τον δειλό άνθρωπο από το βάθος που συσπειρώνει όλες τις δυνάμεις του, στο βάθος του υποσυνείδητου, να τον βγάλει στην επιφάνεια και να τον θεραπεύει με την Χάρη του Θεού και να τον οδηγεί σε μια Θεογνωσία τέτοια, που να του δίνει τελικά την χαρά, την ειρήνη, την ευτυχία, μέσα στο βάθος της καρδιάς του.
Εάν δεν υπάρχει λοιπόν αυτή η Αγάπη, η θυσιαστική Αγάπη, είναι αδύνατον να μπορέσει κανείς να βοηθήσει τον άνθρωπο. Η Αγάπη, λέει ο Πατήρ Σωφρόνιος, μεταφέρει την ύπαρξη του αγαπώντος προσώπου εις το αγαπώμενο ον και ούτως αφομοιώνει την ζωή του αγαπώμενου. Η Αγάπη έχει δυνατότητα να μεταφέρει από την καρδιά του αγαπώντος στην καρδιά του αγαπώμενου, να μεταφέρει την ενέργεια της Θείας Χάριτος, που ουσιαστικά δια της Αγάπης εμφανίζεται, χωρίς να βλάπτει το άλλο πρόσωπο. Γιατί λέει ότι το πρόσωπο είναι διεισδυτόν Αγάπης. Δηλαδή το πρόσωπο έχει την δυνατότητα να αφομοιώνει αυτήν την αγάπη, να διαπερνά δια του προσώπου η Αγάπη, να εισέρχεται στην πληγωμένη φύση χωρίς να βλάπτει την ιδιαιτερότητα του προσώπου και να θεραπεύει και να κοινωνεί και να επικοινωνεί με τον άλλον άνθρωπο δια του Θεού.
Με ένα παράδειγμα: Όπως η ατμόσφαιρα έχει την δυνατότητα να αφομοιώνει τον ήλιο και να διεισδύει ο ήλιος μέσα από την ατμόσφαιρα και να διαπερνά τις ακτίνες του σε όλα τα όντα, χωρίς να παθαίνει τίποτα η ατμόσφαιρα, όχι μόνο δεν παθαίνει, αλλά φωτίζεται περισσότερο και όπως η ακτίνα του ηλίου ακόμα και μέσα από το νερό περνά, χωρίς το νερό να παθαίνει τίποτα, έτσι ακριβώς και η Αγάπη, η Ευαγγελική όμως Αγάπη, του Θεού η Αγάπη, διεισδύει από το ένα πρόσωπο στον άλλο χωρίς να καταργεί το άλλο πρόσωπο, χωρίς να δεσμεύει και χωρίς να αιχμαλωτίζει το πρόσωπο, αλλά να το ενώνει Θεοπρεπώς και να γίνονται ταυτόχρονα δύο πράγματα. Να ενώνεται η φύσις η μία, γιατί ουσιαστικά, όπως είπαμε, μία είναι η φύσις του ανθρώπου, να ενώνεται εν Χριστῴ, διατηρώντας την προσωπική ύπαρξη και ελευθερία που έχει ο καθένας από εμάς.
Αυτό είναι η Ορθόδοξη ενότητα.
Όλοι οι άνθρωποι προσπαθούν να ενωθούν και δημιουργούν προϋποθέσεις ενότητας, αλλά οι προϋποθέσεις ενότητας συνήθως καταλήγουν στην επιβολή της μίας θελήσεως πάνω στην άλλη, και μάλιστα την βίαιη. Έχουμε παραδείγματα τις Διδακτορίες, τα απολυταρχικά καθεστώτα, τα θρησκευτικά καθεστώτα, προσπαθούν δια νόμου να επιβάλλουν τις θελήσεις τους. Έχουμε ακόμη και τα Χριστιανικά καθεστώτα, το απολυταρχικό καθεστώς του Παπισμού, που με έναν τρόπο πρωτοφανή στην ιστορία πολλά απολυταρχικά καθεστώτα έρχονται και φεύγουν και αυτό δεν φεύγει και διατηρείται και δίνει και την αίσθηση αυτής της εμπειρίας του και σε όλες τις Δυτικές κοινωνίες και που παρ᾿ όλο που πάνε να εφαρμόσουν δημοκρατικούς θεσμούς, για να επιβάλλουν τάχα στην ανθρωπότητα ελεύθερα και δυναμικά τις θελήσεις τους, ουσιαστικά δεσμεύουν με έναν άλλο τρόπο δικτατορικό τις θελήσεις των άλλων ανθρώπων, ώστε να κάνουν τους άλλους ανθρώπους να γράψουν ακόμη και βιβλία και να μιλάμε για την τυραννία της σύγχρονης Δημοκρατίας, της σύγχρονης πλειοψηφίας.
Η ενότητα του ανθρώπου εν Χριστῴ στην Ορθόδοξη Ζωή επιτυγχάνεται με έναν τέτοιο θαυμαστό τρόπο, ώστε να ενώνεται η φύσις και ενωμένη η φύσις να αποκτά ειδικές, θα λέγαμε ενωμένες δυνάμεις μία θέληση, μία καρδία, μία αγάπη, μία πορεία, έναν συγχνωτισμό και ταυτοχρόνως να μην βλάπτεται η ιδιαιτερότητα του προσώπου.
Αυτό δεν μπορεί να γίνει αλλιώς αν δεν μπει σ᾿ αυτήν την διαδικασία της καθάρσεως, να φύγουν τα σκουπίδια που έχουν συσσωρευτεί στο βάθος της ψυχής του ανθρώπου, να καθαριστεί η φύσις, να μπορεί να ενωθεί η φύσις εν Χριστῴ και να διατηρηθεί και το πρόσωπο, με έναν τρόπο μυστηριακό, αυτόν που έχουμε παραλάβει εμείς από τους Πατέρες μας και τους Αποστόλους μας. Και δεν προσπαθεί κανείς με άλλον τρόπο να ελκύσει τον άλλον σε αυτήν την ενότητα, παρά δια της προβολής αυτής της ανιδιοτελούς και Ευαγγελικής Αγάπης.
Αλλο να επιβάλλεις το καλό και άλλο να προβάλλεις το καλό και άλλο να διεισδύεις δι᾿ αυτής της προβολής στο βάθος του ανθρώπου, όπου θα τον «αναγκάζεις», εντός εισαγωγικών, με έναν ελεύθερο τρόπο να ενώνεται μαζί σου και με τον Θεό και να γίνεται όλη η ανθρωπότητα μία φύσις, διατηρώντας τις ιδιαιτερότητές της.
Αυτή λοιπόν η παράδοση η δισχιλιετής, που φέρουμε εμείς ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί, δημιουργεί και την Πνευματική οικοδομή.
Εμείς ως Ορθόδοξοι δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε διαφορετικά, δεν μπορούμε να πιέσουμε συνειδήσεις, μπορούμε όμως δια της Αγάπης να προκαλέσουμε τον άλλον άνθρωπο σε κοινή ζωή και αυτή η κοινή ζωή συσπειρώνεται στη ζωή της Εκκλησίας μέσα στο θυσιαστήριο.
Η Εκκλησιαστική Ζωή χωρίς θυσιαστήριο γίνεται κατακερματισμένη. Η Εκκλησιαστική Ζωή με την πείρα του θυσιαστηρίου, με όλα τα μυστήρια και με όλη την προσευχή που παρέδωσαν οι Πατέρες, είναι η ζωή μέσα στο σώμα του Χριστού, οπότε είναι ζωή χαρούμενη, είναι ζωή ειρηνική, έστω και αν πιέζεται εκ των έξω, από τις δυνάμεις του κακού, να αλλάξει πορεία.
Κι ακολουθώντας αυτές τις εντολές του Θεού, αποκαλύπτονται, όπως είπα προηγουμένως, μέσα μας, αυτά τα ιδιώματα της Χάριτος του Θεού, της ενέργειας της Αγίας Τριάδος, της δημιουργικής ενέργειας της Αγίας Τριάδος, και βλέπουμε στο βάθος μας ότι ο άνθρωπος είναι ένα Ον Θεοειδές, ότι είναι ένα πρόσωπο που έχει μία πρωταρχική ύπαρξη, είναι μια εικόνα που μόνο αποκαλύπτεται η αξία της όταν αντιπαραβληθεί προς το πρωτότυπο. Γι᾿ αυτό κι έχει ανάγκη της παρουσίας του πρωτοτύπου, για να αξιολογηθεί η εικόνα. Αλλιώς, όταν απομακρύνουμε το πρωτότυπο, τότε μειώνουμε την αξία του ανθρώπου και η μείωση αυτής της αξίας του ανθρώπου κάνει των άνθρωπο να έχει μικρότερη αξία κι από το άλογο ζώο.
Και γι᾿ αυτό και σήμερα μια εμπειρία της σύγχρονης ζωής περί της αξίας του ανθρώπου είναι αυτή ακριβώς, και από εδώ μπορούμε να καταλάβουμε πόσο μακριά από τις κοινωνίες μας είναι ο αληθινός Θεός.
Θα μπορούσαμε να πούμε και άλλα, αλλά να μην σας κουράζω περισσότερο. Αν θέλετε, με κάποια συζήτηση, να επανέλθουμε σε ορισμένα από αυτά. Με ασθενική έτσι δυνατότητα, αλλά με πολλή αγάπη και προθυμία προσπάθησα να σας πω κάτι. Εάν καταλάβατε, κρατήστε τα. Εάν δεν καταλάβατε, να χαιρετίσουμε και να μην ξανακαλέσετε. Εγώ αυτές τις δυνατότητες έχω.
Ερώτηση 1η
Είπατε ότι οι Αγιοι λένε είναι προτιμότερο να σώσεις την ψυχή σου, παρά να σώσεις τους άλλους. Δεν είναι αυτό κάπως εγωκεντρικό;
Απάντηση
Όταν πας να σώσεις τον εαυτό σου τρώγοντας και πίνοντας, βέβαια εγωκεντρικό είναι. Αλλά αν πας να σώσεις τον εαυτό σου θυσιαζόμενος για τον Θεό, ο Θεός αυτή την θυσία θα την προσφέρει σαν ωφέλεια σε όλη την οικουμένη. Οι Αγιοι που κάνανε αυτό το τόλμημα ακολουθούν το Αρνίον, όπου αν υπάγει. Και το να ακολουθήσεις τον Χριστό εκ μέρους του ανθρώπου δεν είναι σ᾿ αυτά που πάει ο νους μας, στη Δόξα του, στην Ανάστασή του, στην Ανάληψή του κοντά στον Θεό Πατέρα. Πρωταρχικά είναι η κατάβαση στον Αδη. Αν μπορεί ένας άνθρωπος να κατεβεί ως στον άδη και να πάει εκεί όπου πήγε ο Χριστός, βαστάζοντας και υποβαστάζοντας τις αδυναμίες του ανθρώπου ως δικές του προσωπικές, ας πούμε, ενοχές. Αν αυτό μπορούμε να το πούμε ιδιοτέλεια ή μπορούμε να το πούμε εγωισμό, δεν ξέρω τι είναι ταπείνωση τότε. Ένας που φεύγει από τον κόσμο δεν φεύγει επειδή δεν αγαπάει τον κόσμο, αλλά φεύγει επειδή αναζητά τον Θεό για τον εαυτό του και μέσω του Θεού δια τον κόσμο.
Η προσευχή μπορεί να βοηθήσει πάρα πολύ τον σύμπαντα κόσμο. Ο Πατήρ Σωφρόνιος λέει ότι, όταν ένας προσεύχεται υποστατικά, που σημαίνει ότι η προσευχή του είναι για την ανθρώπινη φύση, έστω κι αν ωφελεί μόνο τον εαυτό του, φαίνεται ότι ωφελεί μόνο τον εαυτό του, ουσιαστικά ωφελεί όλη την Ανθρωπότητα. Η Παναγία ήταν ένας Ανθρωπος και λένε οι Πατέρες ότι ο σκοπός της πλάσεως του Ανθρώπου ήταν να βγάλει μια Παναγία. Που σημαίνει ότι αρκεί μία Παναγία να διαμορφώσει όλο τον κόσμο και πράγματι άρκεσε. Αν δεν ήταν η Παναγία δεν θα μπορούσαμε να έχουμε την είσοδο του Αοράτου Θεού στον κόσμο, που με ορατό τρόπο να δώσει την θεραπεία και την σωτηρία στο ανθρώπινο γένος. Δηλαδή ένας άνθρωπος ο οποίος φροντίζει να καθαρίσει την ανθρώπινη φύση και να την φθάσει στο αρχαίο κάλλος και να περάσει από το αρχαίο κάλλος και να φθάσει στο υπεραιώνιο κάλλος, τον σκοπό, δηλαδή, το τέλος για το οποίο πλάστηκε από τον Θεό. Αυτό είναι το μεγαλειωδέστερο έργο και δι᾿ αυτού του έργου μπορεί να σωθεί όλη η ανθρωπότητα. Μπορεί ο Θεός δηλαδή, δι᾿ αυτού και μόνο του έργου που έκανε ένας άνθρωπος, να συγκινηθεί και να σώσει δωρεά όλους τους ανθρώπους. Μπορούμε να το φαντασθούμε αυτό;
Ερώτηση 2η
Αισθάνομαι την ανάγκη να σας ευχαριστήσουμε γιατί μας τα ξεκαθαρίσατε. Γιατί και από την έδρα αυτή της Θεολογικής Σχολής έχει ακουστεί ότι ο Πνευματικός δεν είναι τίποτε άλλο από ένας ψυχίατρος, αφού αυτό που πρέπει να κάνει είναι να συμβουλέψει και όχι να συστήσει, ακόμα και να ζητήσει από τον εξομολογούμενο να κάνει υπακοή. Και δεύτερο, να ρωτήσω: Ακούγεται πολλές φορές, κάποιος δεν πάει καλά στην πνευματική του ζωή και αισθάνεται την ανάγκη να πάει στον Πνευματικό. Πηγαίνει και μετά από δύο-τρεις μέρες βρίσκεται ξανά στην ίδια κατάσταση. Μήπως έτσι ζει τον Πνευματικό του σαν ψυχίατρο; Και τι θα πρέπει να προσέξει κάθε αγωνιζόμενος Χριστιανός που ζει αυτήν την κατάσταση;
Απάντηση
Ήθελα να αναφερθώ και σε ένα γεγονός της εκτροπής και όσον αφορά τον Πνευματικό και όσον αφορά τον εξομολογούμενο. Γιατί εγώ είπα μόνο τα θετικά σημεία. Υπάρχουν και οι εκτροπές σε αυτές τις περιπτώσεις, στη διαδικασία δηλαδή την εξομολογητική. Ένας Πνευματικός όταν κάνει προσπάθεια να φτιάσει κατ᾿ εικόνα του τους άλλους ανθρώπους, αυτός σίγουρα θα αποτύχει, διότι θα το αντιληφθεί πολύ γρήγορα ο εξομολογούμενος και θα παραιτηθεί αυτής της προσπάθειας. Δηλαδή όπως ένας πολιτικός όταν προσπαθεί σώνει και καλά να αποκτήσει οπαδούς, να τον χειροκροτούν, αργά ή γρήγορα τον πολιτικό αυτόν θα τον θαυμάσουν για ένα διάστημα. Μετά θα τον διώξουν από τη ζωή τους. Γιατί; Διότι διαβλέπει ότι θέλει να καθυποτάξει δια της βίας τις θελήσεις και όχι δια της Αγάπης να αιχμαλωτίσει και να προσφέρει την ενότητα και την διείσδυση αυτήν που λέμε από πρόσωπο προς πρόσωπο. Από το πρόσωπο του Θεού οι ενέργειες οι Θείες να διέρχονται δια του προσώπου του κεκαθαρμένου Πνευματικού και δια του κεκαθαρμένου Πνευματικού οι ίδιες ακτινοβολίες της Θείας Χάριτος να διέρχονται μέσα από τις θελήσεις και τις φύσεις των προσώπων που πλησιάζουν τον Πνευματικό.
Ο κάθε άνθρωπος έχει μέσα του στοιχεία που αντιλαμβάνεται το ορθό και το μη ορθό. Αυτή είναι η μία πλευρά. Η άλλη πλευρά είναι πλευρά του εξομολογουμένου. Όταν αυτός δεν πλησιάζει με τέτοιο θεοπρεπή τρόπο, όπως δεν πλησίασε ο Ιούδας με τέτοιο τρόπο τον Χριστό. Ο Ιούδας τον Χριστό τον περίμενε σαν ελευθερωτή των αιχμαλώτων Εβραίων, όπως τον περίμεναν και όλοι οι Φαρισαίοι. Και όταν αντιλήφθηκαν ότι ο Χριστός δεν είχε αυτές τις προθέσεις, αμέσως του είπαν ότι εμείς σε αφήνουμε. Και μάλιστα, όταν τους προσέφερε τον υψηλότερο τρόπο θεραπείας, που ήταν η Σάρκα Του και το Αίμα Του, εκείνη την στιγμή πια σκανδαλίσθηκαν τόσο πολύ και του είπαν εμείς φεύγουμε.
«Εάν μη φάγετε την Σάρκα του Υιού του Ανθρώπου και πίετε αυτού το Αίμα, ουκ έχετε ζωή εν αυτοίς». Μα πώς δυνάμεθα να φάμε την Σάρκα ενός Ανθρώπου; Σκληρός ο Λόγος αυτός. «Τις δύναται αυτού ακούειν;» Ποιος μπορεί να ακούσει αυτόν τον Λόγο; Κι αμέσως απεχώρησαν και κάθησαν άναυδοι οι Απόστολοι και στράφηκε προς αυτούς ο Χριστός. «Εγώ αυτό έχω να σας πω. Αυτήν την μέθοδο έχω. Μη και υμείς θέλετε υπάγειν;» Δηλαδή προκειμένου να προσφέρει τον ορθό τρόπο Ζωής ο Χριστός δεν τον εξαρτά από το κατά πόσο ο άνθρωπος θα τον προσλάβει. Όχι. Η φύσις του ανθρώπου σαν διψασμένη γη δέχεται αυτή την δροσιά, αλλά η θέληση που σαν πέπλο σκεπάζει την ανάγκη της φύσεως απεμπολεί τον δωρεοδότη Θεό.
Και από τα δύο μέρη μπορεί να υπάρχει εκτροπή. Γι᾿ αυτό και λέμε και από το ένα μέρος πρέπει να υπάρχει η άνεση για να δοθεί θυσιαστικά για τον άλλον, μέσα πάντα από την Ορθόδοξη Ζωή, και από την άλλη να υπάρχει η εμπιστοσύνη ότι ο Θεός, δια του Πνευματικού, θα του αποκαλύψει την αλήθεια που αφορά την θεραπεία του, την σωτηρία του, την αποκατάστασή του εν Χριστῴ στη μέλλουσα ζωή.
Ερώτηση 3η
Είπατε ότι ο Θεός δια του Πνευματικού αποκαλύπτει το θέλημά Του στον άνθρωπο που αγωνίζεται και μπαίνει στη μετάνοια κ.λπ. Στην περίπτωση που κάνοντας υπακοή το πνευματικό παιδί δεν προχωρεί, από κούραση, είναι μέθοδος της Χάριτος του Θεού στον άνθρωπο;
Απάντηση
Όταν κάνει ο υποτακτικός, ας πούμε, ειλικρινή, αληθινή υπακοή στον Γέροντα, και αδυναμίες να έχει ο Γέροντας, ο Θεός δεν θα τον αφήσει απληροφόρητο. Οπότε εδώ μάλλον δεν θα κάνει αληθινή υπακοή. Θα κάνει υπακοή συμφεροντολογική. Δηλαδή εκεί που θα θέλει θα κάνει υπακοή και εκεί που δεν θα θέλει δεν θα κάνει. Ένας που ανιδιοτελώς καταθέτει το θέλημά του στον Πνευματικό πιστεύοντας ότι αυτό που θα καταθέσει σίγουρα θα το πάρει με τόκο, όπως όταν πάμε σε μια Τράπεζα να καταθέσουμε ένα ποσό το πάμε το ποσό, το καταθέτουμε, όχι για να το χάσουμε αλλά να κερδίσουμε αυτό το ποσό. Όταν πάμε με αυτήν την εμπιστοσύνη και κάνει αυτήν την υπακοή για να κερδίσει αυτό το επιτόκιο, ας πούμε, τότε σίγουρα θα το κερδίσει, θα το απολαύσει, διότι ο Θεός και δια του κακού Πνευματικού δεν θα του λείψει από πληροφορίες πνευματικές.
Προχθές διαβάζαμε το εξής: Ένας έτρεξε σε έναν Γέροντα στην έρημο και είπε ότι εγώ όποιον συναντήσω θα του κάνω τέλεια υπακοή. Και μπαίνει σε ένα κελί και λέει στον Γέροντα «εγώ θέλω να σου κάνω τέλεια υπακοή, εγώ έφυγα από τον κόσμο και είπα όποιον πρωτοσυναντήσω θα του κάνω υπακοή». Και του λέει ο Γέροντας «εγώ δεν μπορώ να σε δεχθώ, πάνε στο Μοναστήρι γιατί δεν έχω δυνατότητες να σε δεχθώ». Και λέει: «εγώ αυτό είπα στον εαυτό μου, πρέπει να θελήσεις, εγώ θα μείνω εδώ και ό,τι μου πεις θα κάνω, δεν θα ανυπακούσω σε τίποτα». Στο τέλος του αποκαλύπτει την αλήθεια: «Ξέρεις εγώ δεν ζω σωστά, έχω έτερον εδώ μέσα άνθρωπο, έχω γυναίκα την οποία εσύ αν την δεις θα σκανδαλισθείς». «Δεν με ενδιαφέρει εσύ τι θα κάνεις, είτε έχεις γυναίκα, είτε δεν έχεις, είτε είναι αδελφή σου, είτε είναι ερωμένη σου, εγώ έταξα αυτό στον εαυτό μου και θα κάνω υπακοή». Ο Γέροντας εντυπωσιάστηκε. Κάθησε μερικές μέρες και λέει στη γυναίκα «ετούτος εδώ ήρθε να μας αναστατώσει την συνείδηση, κάτι πρέπει κάνουμε, να τον διώξουμε δεν μπορούμε, θα κάνουμε το εξής: θα προφασιστούμε ότι θα πάμε κάπου και, με την πρόθεση ότι θα φύγουμε, θα τον αφήσουμε αυτόν στο κελί». Και είπε τότε ο μοναχός «όπου πάτε θα έρθω κι εγώ. Εγώ έχω αυτή την πρόθεση, να σας κάνω υπακοή». Και ήρθαν εις εαυτόν, λέει, και οι δύο και είπαν «τούτο είναι σημείο Θεού, πήγαινε εσύ στο Μοναστήρι, θα κάτσω εγώ με αυτόν τον Πνευματικό».
Και σώθηκαν τρεις ψυχές, με την υπακοή όχι μόνο τη δική του, αλλά σώθηκαν άλλες δύο ψυχές, αυτός που συνέχισε την ζωή έχοντας τον υποτακτικό δια του οποίου βρήκε την θεραπεία, και η γυναίκα που τέλος πάντων και αυτή παρανομούσε πήγε στο Μοναστήρι και βρήκε την ζωή της. Έσφαλε που υπήκουσε; Και πολλά άλλα τέτοια γεγονότα έχουμε στη ζωή της Εκκλησίας.
Ερώτηση 4η
Εφόσον προϋπόθεση της Πνευματικής πατρότητας είναι όπως είπατε η Εκκλησιαστική Ζωή, πώς επιτρέπουν οι Επίσκοποι κάποιους εικοσιπεντάχρονους να είναι Πνευματικοί; Που οπωσδήποτε έχει επιπτώσεις και καταστροφές πολλές φορές και τους απομακρύνουν τους ανθρώπους. Και πώς συνδυάζεται αυτό με το να κάνεις τέλεια υπακοή; Αν είναι ακατάλληλος ο Πνευματικός πώς θα σωθείς;
Απάντηση
Στο πρώτο που λέτε πρέπει να ρωτήσετε τους Επισκόπους. Δεν ξέρω γιατί το κάνανε. Εγώ αν ήμουν Επίσκοπος δεν θα το έκανα, έχοντας την πείρα ότι η Πνευματική πατρότης είναι κάτι άλλο και όχι ένα παιχνίδι. Μπορεί να έχουν πείρα οι Επίσκοποι ότι ένας άνθρωπος να αγιάστηκε και από τα είκοσι. Δεν παίζει ρόλο η ηλικία, όσο ο Αγιασμός. Ο Αγιος Σάββας ήταν 8 χρονών και ήταν Αγιος στο Μοναστήρι. Συνήθως όμως ο λόγος που κάνουμε τέτοιους Πνευματικούς ή είναι η έλλειψη Πνευματικής Πατρότητας για τις ανάγκες του κόσμου ή είναι η άγνοια και η αφέλεια με την οποία αντιμετωπίζουμε αυτά τα σοβαρά γεγονότα.
Όσον αφορά το δεύτερο, ένας τέλειος υποτακτικός μπορεί όντως να βρει θεραπεία μέσω του Πνευματικού με μυστικές εσωτερικές δυνάμεις που ενεργεί ο Θεός μέσω του Πνευματικού, γιατί, είπαμε, φέρει την Ιεροσύνη και η Ιεροσύνη είναι θαυματουργό στοιχείο και σώζει και σώζεται. Αλλά συνήθως δεν υπάρχουν τέτοιοι υποτακτικοί. Οπότε εμείς θα ακολουθούμε την κλασσική οδό. Κανείς από μας δεν έχει την δυνατότητα να κάνει τελεία υπακοή και να κόψει το θέλημά του. Οπότε αν έχεις έστω και μία υστεροβουλία, ως προς το θέλημά σου, πρέπει να βρεις ένα Πνευματικό, ο οποίος θα σε βοηθήσει, όχι μόνο με την επέμβαση της Θείας ενέργειας, δια της Ιεροσύνης, αλλά θα σε βοηθήσει και εμπειρικά, θα σου αποκαλύψει το βάθος το ένοχο και το ακάθαρτο. Ποτέ όμως να μην τα περιμένουμε όλα από τον Πνευματικό. Γιατί ένας Ανθρωπος δεν μπορεί να φτάσει σε μια τελειότητα μονομερώς. Γι᾿ αυτό και λέμε στην Εκκλησία υπάρχει κοινή σωτηρία. Δεν έχουμε εξατομίκευση της σωτηρίας. Έχουμε προσωπική σωτηρία, αλλά δεν έχουμε ατομική σωτηρία. Όταν εγώ μπαίνω στη διαδικασία της Σωτηρίας, θα μπω μέσα από το Σώμα του Χριστού, που είναι η Εκκλησία, και θα βρω έτσι την Σωτηρία μου. Αν εξατομικεύσω την Σωτηρία μου, απομονώνομαι, ξεκόβομαι από το Σώμα της Εκκλησίας, χάνομαι.
Νομίζω ότι ένας υποτακτικός, ένας εξομολογούμενος τέλος πάντων, με τα πάθη και τις κακώσεις που φέρει μέσα από τη ζωή, έχει ανάγκη να βρει καλό Ιατρό. Και μάλιστα να βρει έναν Ιατρό, που λέει ο Αγιος Ιωάννης της Κλίμακος, που να έχει το χάρισμα της Αναυσίας.
Τι είναι Αναυσία; Είναι η έλλειψη της ναυτίας. Ξέρετε, ένας Πνευματικός που ακούει συνεχώς αυτά που ακούει, παθαίνει ό,τι παθαίνει ένας άνθρωπος που κυκλοφορεί δίπλα από έναν οχετό και συνεχώς κρατάει τη μύτη του. Και δεν κρατάμε τη μύτη μας βέβαια, αλλά πάσχουμε εσωτερικά, συμπάσχουμε με τον άνθρωπο και έρχεται η ώρα που παθαίνουμε μια κόπωση από αυτά.
Η Αγάπη όμως του Θεού που κυκλοφορεί μέσα μας πρέπει να μας φέρει σε αυτό το Χάρισμα, στο Χάρισμα της Αναυσίας, δηλαδή να μην παθαίνουμε ναυτία σε ό,τι ακούμε. Γιατί έτσι, με αυτόν τον τρόπο και δι᾿ αυτής της ενέργειας, θέλησε ο Θεός να σωθεί ο άνθρωπος. Δυστυχώς αυτή τη στιγμή δεν έχουμε άλλον τρόπο Σωτηρίας. Κάποιος Ιερέας, λειτουργώντας στη Λειτουργία, είχε αίσθηση της παρουσίας των Αγγέλων και κάπου έκανε λάθος στην τέλεση της Λειτουργίας, και ένας Διάκος του είπε «κάνεις λάθος σε αυτό το σημείο στη Λειτουργία». Κι εκείνος απόρησε, σου λέει «εγώ λειτουργώ με Αγγέλους κι ο Διάκος θα μου πει ότι κάνω λάθος;». Ωστόσο όμως, επειδή ήταν ταπεινός, όταν ήρθε η ώρα της Λειτουργίας ρώτησε τους Αγγέλους: «σε αυτό το σημείο πώς το κάνω; το κάνω σωστά ή δεν το κάνω σωστά;». Και είπανε οι Αγγελοι ότι δεν το κάνεις σωστά. Λέει: «Γιατί δεν μου το λέτε τόσο καιρό;». «Διότι όρισε ο Θεός άνθρωπος να διορθώνεται από άνθρωπο κι όχι από Αγγελο».
Είναι βασικό σημείο το τι ορίζει ο Θεός. Ο Πνευματικός, επαναλαμβάνω, δεν είναι κοινός άνθρωπος, δεν είναι ένας άνθρωπος που αυτοβούλως ανέλαβε μια προσπάθεια να σώσει ή να ωφελήσει τους ανθρώπους. Είναι ένας Ανθρωπος που ετέθη ως Απόστολος, ως Λειτουργός του Υψίστου και ως κεκλημένος, όχι αυτόκλητος, αλλά κεκλημένος από τον Θεό.
Ερώτηση 5η
Εάν μετά την εξομολόγηση υποπέσουμε στο ίδιο αμάρτημα, τι πρέπει να κάνουμε;
Απάντηση
Ένας πήγε μια φορά στον Πνευματικό και του είπε μία αμαρτία του και του είπε την αμαρτία όπως την έκανε. Μετά από την εξομολόγηση έφυγε και μετά από ένα διάστημα ξαναπήγε και είπε την αμαρτία, όχι όπως την έκανε, «έπεσα» του λέει του Πνευματικού. Του λέει ο Πνευματικός «σήκω». Μετά από ένα διάστημα ξαναπήγε, του ξαναλέει «έπεσα» του Πνευματικού, «ξανασήκω» του λέει ο Πνευματικός· και το ᾿κανε πολλές φορές και τον ρώτησε ο εξομολογούμενος: «Ως πότε θα μου λες σήκω;» Και του λέει ο Πνευματικός: «Ώσπου να πάψεις να μου λες έπεσα. Αν πας από εδώ ως εκεί και στον δρόμο βρεις μια πέτρα και πέσεις, θα κάτσεις εκεί;». «Όχι», λέει, «θα σηκωθώ». «Αν πάλι πας παρακάτω και βρεις μια πέτρα και πέσεις, τι θα κάνεις; Θα κάτσεις πάλι εκεί;». «Όχι, θα σηκωθώ», του λέει. «Έτσι θα κάνεις», του λέει, «μέχρι που να μάθεις να περπατάς».
Ερώτηση 6η
Μου γεννήθηκε μια απορία. Στην αρχή είπατε ότι δεν υπάρχουν άνθρωποι φύσει κακοί, δεν μπορούμε δηλαδή να διαχωρίσουμε τους ανθρώπους σε καλούς και κακούς και ότι οι άνθρωποι μόνο κατά προαίρεση (γίνονται κακοί), ανάλογα με τι θέλουν αυτοί. Πολλοί υποστηρίζουν το θέμα του απόλυτου προορισμού και φέρνουν σαν παράδειγμα τον Ιούδα, ότι ο Ιούδας εξυπηρέτησε το σχέδιο του Θεού. Ούτως ή άλλως έκανε και καλό, γιατί αν δεν ήταν ο Ιούδας ποιος θα πρόδιδε τον Θεό; Και επίσης λένε τι είναι η αμαρτία; Δεν είναι η αμαρτία τίποτε. Αυτοί που είναι να πάνε στην κόλαση θα πάνε κι αυτοί που είναι να σωθούν θα σωθούν.
Απάντηση
Αυτοί πρέπει να πάνε να γίνουν Μουσουλμάνοι. Πρώτα-πρώτα ο Χριστός δεν είχε ανάγκη να τον προδώσει ο Ιούδας για να οδηγηθεί στον Σταυρό. Η προδοσία είναι έκτακτο γεγονός. Οι Φαρισαίοι ετοίμαζαν τη Σταύρωση. Ο Ιούδας απλώς τους εξυπηρέτησε προσωρινά. Και δεύτερον, ποτέ ο Θεός δεν όρισε για το σχέδιο του, δεν προόρισε για το σχέδιο του, δεσμευτικά κάτι για τον άνθρωπο.
Λέει ο Απόστολος Παύλος σε ένα σημείο: «Ους ο Θεός έγνω, τούτους και προόρισε, ους δε προόρισε τούτους και εδίδαξε, ους εδίδαξε τούτους και εδόξασε κ.λπ.». Δεν λέει προόρισε, εδίδαξε και εδόξασε. Αλλά λέει «έγνω» πρώτα.
Ο Θεός ασφαλώς επεμβαίνει στη ζωή μας κι ο Θεός ασφαλώς γνωρίζει πράγματα τα οποία εμείς δεν γνωρίζουμε. Εκείνα τα οποία προσπαθούμε εμείς με μεθόδους επιστημονικές και ανθρώπινες να γνωρίσουμε προοδευτικά στη ζωή μας, είναι άγνωστα για τον Θεό.
Ο Θεός δεν ξέρει εξελίξεις. Οι αλήθειες του Θεού είναι δοσμένες στην Οικουμένη και είναι μόνο να τις ακολουθήσει, παρ᾿ όλο που δίνει διάφορες ευκαιρίες, ωστόσο ξέρει ότι δεν θα τον ακολουθήσει. Ο προορισμός δηλαδή δεν έχει αυτό το απόλυτο που λέμε, αλλά είναι σχετικός και εν συνεργασία πάντα με τον άνθρωπο.
Ο Θεός έφτιαξε τον άνθρωπο, τη ζωή του ανθρώπου, χωρίς να τον ρωτήσει. Την προκοπή όμως, το «ευ είναι» που λέει ο ΄Αγιος Μάξιμος, το «είναι» το έκανε χωρίς να ρωτήσει τον άνθρωπο, το «ευ είναι» όμως τον ρωτάει τον άνθρωπο. Γιατί; Διότι θέλει δια την τελειότητα συνεργασία με τις ελευθερίες του ανθρώπου. Δεν θέλει δοσμένες τελειότητες. Έστω κι αν είναι υψηλές, δεν θέλει να τις δώσει χωρίς να τις ζητήσει ο ίδιος ο άνθρωπος.
Λέει μάλιστα ο Αγιος Μάξιμος σε ένα σημείο ότι ο Θεός θα μπορούσε να αποκαλυφθεί σε όλους τους ανθρώπους κάπως, με ένα σημείο, σύμφωνα με το πόσο μπορεί ο καθένας να προσλάβει αυτή την αποκάλυψη. Δεν το κάνει, λέει, χωρίς τη θέληση του ανθρώπου. Γιατί; Για να μην βιάσει τη θέληση του ανθρώπου να τον ακολουθήσει θέλοντας και μη. Αλλά αποκαλύπτεται στο μέτρο που αναζητά ο άνθρωπος.
Είναι μεγάλη σοφία και πανσοφία του Θεού, γι᾿ αυτό και λέμε: Δημιούργησε ο Θεός με την παντοδυναμία Του, σώζει με τη σοφία Του.
Ερώτηση 7η
Ακουσα προηγουμένως που είπατε ότι όταν κάποιος ασχοληθεί σοβαρά δια βίου με το έργο της αγάπης για τον συνάνθρωπο, ακόμη κι αν δεν προσεύχεται, έχει την ευκαιρία να σώσει την ψυχή του. Επειδή η ίδια δεν τα πάω καλά με τις προσευχές, όμως δεν μπορώ να αντιληφθώ τι είναι αυτή η αγάπη στον συνάνθρωπο. Δηλαδή ποιο είναι το μέτρο, ποιο είναι το όριο. Το να πω μια καλή κουβέντα, το να βγω σαν πρόσκοπος και να κάνω την καλή πράξη; Υπάρχει μέτρο; Πώς μπορώ να είμαι σίγουρη ότι έκανα το καλό; Αυτό είναι μια αγωνία που αισθάνομαι, γιατί εμένα αν μου κάνει κάποιος κάτι, είμαι έτοιμη να τον κατασπαράξω. Και ποιο είναι το μέτρο; Εκεί είναι η δυσκολία. Έχω ελπίδα να σωθώ; Αμα δεν προσεύχομαι και δεν μάθω και να αγαπώ τι έκανα;
Απάντηση
Να ξέρουμε ότι την Ευαγγελική Αγάπη δεν μπορούμε να την βρούμε ούτε μέσα μας, ούτε γύρω μας. Ότι η Ευαγγελική Αγάπη αρχή έχει την Χάριν του Αγίου Πνεύματος. Καρπός του Αγίου Πνεύματος εστί Αγάπη, Ειρήνη κ.λπ. Είναι μερικά πράγματα που, όσο κι αν ψάξουμε μέσα μας ή γύρω μας, δεν μπορούμε να τα βρούμε να γεννώνται. ΄Αρα πρέπει να ψάξουμε να βρούμε τη διαδικασία να φτάσουμε στην πηγή αυτών που προσφέρουν αυτές τις Αγάπες.
Εμείς μέσα μας έχουμε τη φυσική αγάπη, που αυτό είναι υποκατάστατο αγάπης, ένα συναίσθημα· δεν είναι αίσθηση καρδίας. Ένα συναίσθημα, στο οποίο όμως δεν πρέπει να δίνουμε και πολλή σημασία. Γιατί το συναίσθημα πολλές φορές μας εκτρέπει από την ορθή ζωή. Κι όταν αγαπούμε πολύ με το συναίσθημα, κι εκεί πάλι μπορεί να έχουμε εκτροπή. Αλλά πολύ περισσότερο όταν αυτή η αγάπη πλήττεται, επειδή είναι συμφεροντολογική αγάπη, είναι ιδιοτελής αγάπη. Την δίνουμε για να πάρουμε, με υστεροβουλία. Όταν όμως πλήττεται, αυτό το συναίσθημα αμέσως μεταφέρεται και γίνεται αντιπάθεια. Οπότε δεν χρειάζεται να έχουμε εμπιστοσύνη σε αυτό. Σε τι θα έχουμε εμπιστοσύνη; Στην Αγάπη που θα πάρουμε από τον Θεό.
Πήγε ένας Μοναχός και ζήτησε από έναν Γέροντα να του πει, τι να κάνει σαν Μοναχός; Και του λέει: Να αγαπήσεις τον Θεό. Κι αυτός ψάχνει να βρει την Αγάπη για τον Θεό. Πουθενά. Όπως λέτε εσείς τώρα: Εγώ δεν βρίσκω Αγάπη πουθενά. Τι να κάνω; Τι έκανε όμως. Επειδή ήθελε πολύ να αγαπήσει, πήγε, έψαξε στα βιβλία και είδε πώς συμπεριφέρονται αυτοί που αγαπούσαν τον Θεό. Κι έκανε πράγματα σαν να αγαπούσε τον Θεό. Και μετά από 30 χρόνια, λέει, ο Θεός του έδωσε την Αγάπη.
Ερώτηση 8η
Να περάσω στο πρώτο θέμα, σχέση ψυχιάτρου-ψυχολόγου με τον Πνευματικό. Σήμερα είναι δυνατό να συνεργαστεί ένας ψυχίατρος-ψυχολόγος να χειραγωγήσει έναν ασθενή προς τον Πνευματικό; Μπορεί να συνεργαστεί ο ασθενής, ο ψυχολόγος και ο Πνευματικός;
Απάντηση
Έχουμε τέτοιες περιπτώσεις. Η δική μου μικρή πείρα σε αυτά τα ζητήματα είναι η εξής: Μπορεί να γίνει όταν κανείς ξέρει το μέτρο δράσεώς του. Όταν γνωρίζει μέχρι ποίου σημείου μπορεί να δράσει, τότε μπορεί να δώσει την δυνατότητα και στον άλλο να δράσει. Πάντα πρέπει να υπάρχει η ταπείνωση, να αποδέχεται ο ένας τον άλλον. Όταν μια ασθένεια ψυχική φθάνει να τραυματίσει τον άνθρωπο στο νευροπαθητικό του στοιχείο, ο Πνευματικός, παρόλο που μπορεί να του απαλείψει την αιτία της ασθένειας, δεν μπορεί να του απαλείψει το αποτέλεσμα, το οποίο μπορεί να το βοηθήσει ένας Ιατρός.
Όταν ένας άνθρωπος πάθει νευρικά, ένα φάρμακο του δίνει μια υποστήριξη. Κι αυτό δεν πρέπει να το αρνούμαστε. Θα είναι άδικο να αφήνουμε τον άνθρωπο να πάσχει, λέγοντας επιμόνως ότι εγώ μόνος θα σε θεραπεύσω ‒ όπως επίσης ένας ιατρός, όταν βλέπει ότι ένας άνθρωπος εμφορείται από πνεύμα πονηρό και βλέπει ότι δεν εμπίπτει στις δικές του γνώσεις αυτή η πραγματικότητα και στις δικές του δυνατότητες, τότε άνετα πρέπει να τον φέρει στον Πνευματικό ‒ με άλλες μεθόδους… Γιατί είναι μερικές παθήσεις που δεν έχουν καθόλου την αρχή τους σε συγκρούσεις ενοχικές, εσωτερικές, π.χ. ένας άνθρωπος έπαθε μια φοβία και η φοβία αυτή του τάραξε τα νεύρα, το εσωτερικό του σημείο των νεύρων, τα οποία ταραγμένα νεύρα του προκαλούν φοβερές θλίψεις εσωτερικές. Κι αν του δώσει μια υποβοήθηση με το φάρμακο ο Ιατρός μπορεί να του απαλλάξει λίγο την εσωτερική του δυσκολία. Αν υπάρχουν σωστές, ας πούμε, αντιλήψεις για όλα αυτά, γίνεται συνεργασία. Συνήθως όμως κι από τις δύο πλευρές έχουμε αρνήσεις. Ούτε ο Ιατρός πιστεύει στη δύναμη του Πνευματικού. Ακόμη και Θεολόγοι Καθηγητές, μερικές φορές, πιστεύουν ότι ο Πνευματικός είναι ένας ψυχαναλυτής. Ότι δεν κάνει τίποτε άλλο παρά αποκαλύπτει τα σφάλματα των άλλων. Λάθος αυτό. Αυτό είναι μία όψη. Η άλλη όψη είναι η διάδοση, όπως είπα, η θεραπευτική διάδοση της Χάριτος του Θεού, που φέρει και σαν ιερεύς και σαν έμπειρος Χριστιανός, που ζει μερικά πράγματα.
Θα σας πω μια ιστορία που είχα σαν Πνευματικός με ένα ανδρόγυνο. Στην εποχή της κατοχής ένα ανδρόγυνο αντιστασιακό, στην Κρήτη, τα ᾿βαλε με τους Γερμανούς. Όταν επεκράτησαν οι Γερμανοί, αντελήφθησαν ποιοι ήταν αντιστασιακοί, εντόπισαν το ανδρόγυνο και το πήγαν στη Γερμανία, στο Νταχάου. Χώρισαν τις γυναίκες από τους άνδρες και τους άνδρες τους σκότωναν στα εκτελεστικά αποσπάσματα. Αυτόν λοιπόν τρεις φορές τον κάλεσαν να πάει στο εκτελεστικό απόσπασμα, αλλά κατά μυστηριώδη τρόπο δεν τον πήραν τις δύο φορές. Την τρίτη φορά τον πήραν και τον έστησαν στο τοίχο. Την ώρα που πήγαν να πυροβολήσουν, αυτός σε κλάσματα δευτερολέπτου, πριν ρίξουν τις βολές, πέφτει κάτω μαζί με τα άλλα τα πτώματα. Όλοι αντιλήφθηκαν ότι πέθανε. Πληροφόρησαν την γυναίκα του ότι σκοτώθηκε. Μετά από τρία χρόνια, η γυναίκα του πήγε να δει πού τον θάψανε, να πάρει τα οστά του, μετά την απελευθέρωση κι εκεί συνάντησε τον άνδρα της. Και μετά ήρθαν στη Κρήτη και συνέχισαν την αντιστασιακή τους ζωή, όχι ενάντια των Γερμανών, αλλά ενάντια της ψυχής τους και του Θεού. Τι έπαθαν; Έπαθαν αυτό που είπα: Συγκρούσεις εσωτερικές, μελαγχολίες φοβερές. Και οι δύο έξυπνοι άνθρωποι κι άρχισαν να προσπαθούν να βρουν ιατρούς να θεραπευτούν. Κι έπεσαν σε έναν Χριστιανό ιατρό, ο οποίος δεν τους γνώρισε καθόλου την ιδιότητά του ως Χριστιανός, παρά μόνο σαν ιατρός, και άρχισε να τους βοήθα χρόνια ολόκληρα. Ήθελε επί χρόνια να τους κερδίσει την εμπιστοσύνη. Επειδή ήταν χαριτωμένος άνθρωπος κι ο λόγος του έπιανε πάνω στις ψυχές, ήρθε η ώρα που αιχμαλωτίστηκαν στον ψυχολόγο. Κι όταν είδε αυτός ότι ήταν έτοιμοι να δεχθούν οποιονδήποτε λόγο, τους λέει: Εγώ το έργο το δικό μου μέχρι εδώ έφθασε. Έχω να σας υποδείξω κάπου αλλού να πάτε από εδώ και πέρα. Όπου μας πεις, του λένε. Και τους λέει: Θα πάτε στον Πνευματικό. Αυτοί όμως είναι άθεοι. Επειδή όμως εμπιστεύτηκαν τον λόγο του ιατρού, πήγαν στον Πνευματικό. Κι από εκεί και πέρα άρχισε η διαδικασία όχι απλώς της θεραπείας, αλλά της Θεογνωσίας. Ερχόντουσαν κάθε καλοκαίρι στην Κατερίνη και παραθέριζαν. Είχαν ένα μικρό χρυσοχοείο και έκαναν κοσμήματα, κι έρχονταν επάνω στο Μοναστήρι και μου είπαν όλη αυτή την ιστορία σαν μια κινηματογραφική ταινία, με λεπτομέρειες, που αν σας τις πω θα φύγουν τα μαλλιά σας. Σας την λέω περιληπτικά. Το γεγονός ποιο είναι; Ότι αυτοί αντιλαμβάνονται αυτή τη στιγμή ότι η θεραπεία του ιατρού μέχρι ποιου σημείου έφτασε και όπως επίσης αντιλαμβάνονται από πού άρχισε η πραγματική τους θεραπεία και η πραγματική τους Θεογνωσία.
Μέσα στην Οικουμένη αν υπήρχε αυτή η συνεργασία και οι παράγοντες, δηλαδή, ενός έθνους αν συνεργάζονταν μεταξύ των κι ο καθένας προσέδιδε τις δικές του εμπειρίες, δεν θα είχαμε προβλήματα στις κοινωνίες.
Μου κάνει πολλή εντύπωση, άνθρωποι, παράγοντες της κοινωνίας, που μιλάνε για πολύ σοβαρά θέματα και μαζεύονται πολλοί άνθρωποι, και μάλιστα άσχετοι πολλές φορές, κι έχουν την Εκκλησία απ᾿ έξω. Η Εκκλησία έχει τον πρώτο λόγο στην καθολική ύπαρξη του ανθρώπου, όχι σε ένα μέρος του ανθρώπου. Όχι στο νου για την μόρφωση. Όχι στα νεύρα για την θεραπεία. Όχι στην ψυχή για την ψυχολογική θεραπεία. Αλλά στην καθ᾿ όλου ύπαρξη του ανθρώπου. Και αν καμμιά φορά πάει κανείς και δουν ότι έχει λόγο, με πολύ πείσμα τον αποτρέπουν από την παρέα τους. Γιατί; Για να επικρατήσουν οι τυφλοί.
Έχουμε τον φθόνο, έχουμε την δυσκολία, έχουμε τον εγωισμό, την υπερηφάνεια, που είπαμε, δεν αφήνει να δοθεί ευκαιρία στον άνθρωπο ο οποίος έχει μερικές εμπειρίες. Δεν στηριζόμαστε εμείς σαν Χριστιανοί σε μερικά κολυβογράμματα που μαθαίνουμε, κι όπως μαθαίνουμε όλοι. Αυτά τα κοινά πράγματα, άλλος λίγο, άλλος πολύ, τα ξέρουν σήμερα. Αλλά τα καινά πράγματα δεν τα ξέρουν πολλοί, κι αυτοί που τα ξέρουν πρέπει να τα παρουσιάζουν· και επειδή αυτοί δεν παρουσιάζονται μόνοι, όπως λέει ένας Αγιορείτης: «η αρετή δεν είναι ρούχα πλυμένα να τα βάλλεις στην κρεμάστρα», αλλά τρέχουν να κρυφτούν στις σπηλιές και τα όρη για να διατηρήσουν αυτόν το θησαυρό. Κι όταν τους ψάξεις να τους βρεις και τους βάλεις επί τῃ λυχνίᾳ, τότε θα το θεωρήσουν θέλημα Θεού, τότε αυτοί θα μεγαλουργήσουν.
Όσο ενεργούσαν αυτοί οι Πατέρες στην Οικουμένη, τόσο δημιουργιόταν μια κοινωνία με όλα τα ωραιότερα πράγματα που μπορούσε να έχει. Έτσι επέζησε μια κοινωνία 2.000 χρόνια και επί του Βυζαντίου. Ποια κοινωνία επέζησε με αυτόν τον τρόπο που επέζησε το Βυζάντιο;
Το Βυζάντιο θεωρείτο από τις γύρω κοινωνίες ως το Φιλάνθρωπο Έθνος. Ποιος του έδωσε αυτήν την ικανότητα να είναι Φιλάνθρωπο Έθνος, αν δεν υπήρχε η ψυχή του Έθνους που είναι η Εκκλησία, και να ήταν και σήμερα, δηλαδή να μην είναι ένα επί μέρους της κοινωνίας, αλλά να είναι το περιέχον ώστε όλοι να αναφέρονται προς αυτήν την κατεύθυνση.
Νομίζω ότι είναι πολύ βασικό σφάλμα των Νεοελλήνων, σφάλμα και δικό τους αλλά και εκείνων οι οποίοι εργάστηκαν προς αυτήν την αλλοτρίωση, και είναι φοβερό σφάλμα να βγάζουμε το βασικότερο παράδειγμα έξω από τη ζωή της κοινωνίας και να βάζουμε τα πιόνια πάνω στην καθέδρα της κοινής ζωής και να παρουσιάζουν και ό,τι αυτοί έχουν. Κουκιά έχεις, κουκιά μαρτυράς. Υπάρχουν άλλοι που δεν τρώνε κουκιά, υπάρχουν άλλοι που τρώνε καλά φαγητά.
Πρόσφερέ τους αυτούς στην κοινωνία να δεις πόσο θα ωφελήσουν τους άλλους ανθρώπους. Αλλά αυτό δεν συμφέρει. Αν βάλουμε αυτούς τους ανθρώπους να ενεργήσουν πάνω στους άλλους ανθρώπους, τότε θα τους εγκαταλείψουν, όπως ήδη εγκαταλείπονται αυτοί που ψευδώς φέρονται εναντίον της αλήθειας των ανθρώπων.
Με συγχωρείτε που σας κουράζω, νομίζω, μερικές φορές. Έχω την επιθυμία να προσφέρω αυτό που βρίσκουμε μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία σαν έναν αναφαίρετο πλούτο, σαν έναν πλούτο που δεν τον έχει κανένα Έθνος, που τον φέρουμε εμείς από την αρχή της γεννήσεώς μας και προσπαθούμε με διάφορους τρόπους να τον βγάλουμε από την ζωή των ανθρώπων.
Ερώτηση 9η
Αντί να απαλλαγεί κάποιος από τον ψυχίατρο πέφτει σε σκληρότερα πράγματα. Μπορείτε να μας πείτε τι εννοείτε με αυτό;
Απάντηση
Όταν ένας που έχει προσωπικά πάθη, που έχει προσωπική ακαθαρσία, έρχεται σε επαφή με έναν άνθρωπο, ο οποίος κι εκείνος φέρνει τις προσωπικές του αδυναμίες, δεν μπορεί να γίνει άλλη αντιμετάδοση, η αντιμετάδοση θα είναι η εμπειρία του καθενός.
Πρακτικά: Όταν ένας, ας πούμε, είναι φιλήδονος και πάει να εξασκήσει την ιατρική του επιστήμη, δεν θα ενεργήσει η επιστήμη που αναφέρεται στον λογισμό. Γιατί η επιστήμη συνήθως αναφέρεται στη φαντασία, στο νου και στη συνέχεια στη λογική. Θα ενεργήσει το ισχυρότερο στοιχείο, που είναι μάλιστα το άλογο στοιχείο. Θα ενεργήσει η σάρκα, η οποία δεν έχει λογική συνέπεια, εάν δεν χαλιναγωγείται από το λογικό του ανθρώπου, κι αν το λογικό δεν εμφορείται από κάτι ανώτερο και δεν έχει τον Φωτισμό του Θεού, σίγουρα θα ενεργήσει αργά ή γρήγορα και θα πέσει μέσα στη διαδικασία της φιληδονίας.
Αυτό είναι το ένα. Το άλλο είναι η διαδικασία της οπαδοποιήσεως. Ένας που θέλει να κάνει οπαδούς. Αυτό είναι μια εγωκεντρική προσφορά που ή θα ασθενήσει τον άνθρωπο περισσότερο ή θα τον κάνει κι εκείνον εγωκεντρικό και αυτό θα τον βασανίζει σε όλη του τη ζωή.
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ. Ο Θεός να σας δίνει κουράγιο.
(Η απομαγνητοφώνηση της ομιλίας και η δακτυλογράφηση του κειμένου έγινε από την Φωτεινή Τριαντοπούλου και την Γλυκερία Σιμώτα. Θεσσαλονίκη, Σεπτέμβριος 1998). Πηγή:http://www.alopsis.gr/alopsis/psych2.htm