1ον
Ἡ προαίρεση τοῦ ἀνθρώπου ἔχει σημαντικὸ ρόλο στὴν ἀρετὴ ἢ τὴν κακία, δηλαδὴ τί θὰ ἀκολουθήσει μὲ ἐλεύθερη βούληση καὶ ἐσωτερικὸ προσανατολισμό. Εἶναι βασικὸ στοιχεῖο τοῦ ψυχικοῦ του κόσμου. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος τονίζει ὅτι «ἀπὸ τὴ δική μας προαίρεση, μετὰ τὴ θεία Χάρη, ἐξαρτᾶται ἡ ἀρετὴ καὶ ἡ κακία καὶ ἂν τὸ ἐπιδιώξουμε μποροῦμε νὰ γίνουμε ἐνάρετοι, ἐνῷ ἂν φανοῦμε ἀδιάφοροι, ὁδηγούμαστε πάλι στὸ γκρεμὸ τῆς ἁμαρτίας»1.
Ὅταν ἡ θέληση εἶναι γενναία, διορθώνονται πολλὰ στὸ χαρακτῆρα τοῦ ἀνθρώπου, ἀκόμα καὶ οἱ φυσικές του ἀδυναμίες. Πάντα ὅμως ὑπὸ τὴν προϋπόθεση ὅτι ἡ θέλησή του εἶναι σύμφωνη μὲ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ ἄρα ἔχει τὴν ἄνωθεν βοήθεια, ἡ ὁποία εἶναι μεγάλη δύναμη καὶ ξεπερνάει κάθε πειρασμὸ καὶ κάθε ἐμπόδιο στὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου.
Ὁ καλοπροαίρετος, ποὺ ἔχει πνευματικὰ ἐνδιαφέροντα, παίρνει μαθήματα καὶ ἀπὸ τὰ ζῷα, ποὺ δὲν ἔχουν λογικὴ καὶ ὅ,τι κατορθώνουν δὲν εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς ἐλεύθερης βούλησής τους, ἀλλὰ ὀφείλεται στὶς δυνάμεις ποὺ ἔχουν ἀπὸ τὴ φύση τους. Ἔτσι βλέπει τὴ μέλισσα ποὺ μονίμως πετάει στὰ λιβάδια καὶ διαλέγει ὅ,τι τῆς χρειάζεται γιὰ τὸ μέλι ποὺ παράγει. Αὐτὸ κάνει συνεχῶς. Τὴ σταθερότητα αὐτὴ στὴ συγκεκριμένη ἐπιθυμία της, προσέχει ὁ ἄνθρωπος καὶ σταθεροποιεῖ τὴ δική του ἐπιθυμία. Ἡ μέλισσα δὲν ἔχει ἐλεύθερη βούληση, ἔχει ὅμως σταθερὸ ἔργο, ἐνῷ ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ σταθεροποιήσει τὴν ἐλεύθερη βούλησή του πρὸς τὸ καλὸ καὶ θεάρεστο, καταβάλλοντας καὶ τὸν ἀνάλογο κόπο, στὴν ἀρχὴ κυρίως, ἀλλὰ καὶ σὲ ὅλη τὴ διάρκεια τῆς ἐπιγείας ζωῆς του.
Ὁ χριστιανὸς πρέπει νὰ βλέπει τὰ πράγματα στὶς πραγματικές τους διαστάσεις καὶ ποτὲ νὰ μὴ φτάνει στὶς ὑπερβολές. Ἡ θέλησή του νὰ φωτίζεται ἀπὸ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ μὴ χάνει τὴν ὀρθὴ κρίση καὶ τὴν ἀγαθὴ προαίρεση. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος συμβουλεύει σχετικά: «Μὴ κατηγορεῖς τὰ πράγματα, ἀλλὰ παντοῦ νὰ κατηγορεῖς τὴ δική σου προαίρεση καὶ γνώμη. Γιατί, ἂν ἀδιαφορεῖς γι’ αὐτή, καὶ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό σου θὰ βλαβεῖς καὶ ἀπὸ τὸ σῶμα σου θὰ καταστραφεῖς. Ἂν ὅμως φροντίζεις γι’ αὐτήν, οὔτε ἀπὸ τοὺς δαίμονες, οὔτε ἀπὸ τὸ διάλογο, οὔτε ἀπὸ τὰ θηρία θὰ πάθεις κάτι κακὸ καὶ δυσάρεστο»2.
Ὁ ὅσιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος ἐπισημαίνει ἕνα πνευματικὸ κίνδυνο, ποὺ ἐνδέχεται νὰ ἀντιμετωπίσει ὁ καλοπροαίρετος χριστιανός: «Ὁ Θεὸς ἐξετάζει τὴν πρόθεση. Σὲ ὅσα ὅμως μποροῦμε, ζητεῖ μὲ φιλάνθρωπο τρόπο καὶ ἔργα. Εἶναι μέγας αὐτὸς ποὺ δὲν παραλείπει τίποτα ἀπὸ ὅσα μπορεῖ. Μεγαλύτερος ὅμως εἶναι ἐκεῖνος ποὺ μὲ ταπείνωση ἐπιχειρεῖ πράγματα ὑπὲρ τὴ δύναμή του. Πολλὲς φορὲς οἱ δαίμονες μᾶς ἐμποδίζουν ἀπὸ τὰ πιὸ ἐλαφρὰ καὶ ὠφέλιμα ἔργα καὶ μᾶς προτρέπουν περισσότερο στὰ πλέον κοπιαστικά»3.
Πρεσβ. Διονύσιος Τάτσης
Σημειώσεις:
1. Βασιλείου Δ. Χαρώνη, Παιδαγωγική ἀνθρωπολογία Ἰωάννου Χρυσοστόμου, τόμος Δ΄, Ἀθήνα 1996, σελ. 216. 2. Ὅπ. παρ., σελ. 222. 3. Κλῖμαξ, Ὠρωπός 1978, σελ. 320.