Τῆς Ἰωάννας Σκαρλάτου.
Συμβούλου Ψυχικῆς Ὑγείας μέ μετεκπαίδευση στήν
Κλινική Ψυχολογία Παιδιῶν καί Ἐφήβων στό Ε.Κ.Π.Α
Τετάρτη, 14 Σεπτεμβρίου…
Δεύτερη ἡμέρα στό σχολεῖο καί αἰσθάνομαι ὅτι μέ αὐτόν τόν μαθητή θά ἔχω πάλι δυσκολίες! Ὁ Φίλιππος! Μέ τό πού κάθισε στό θρανίο, ἄρχισε νά κοροϊδεύει τόν διπλανό του γιά τά γυαλιά πού εἶχε φορέσει μέσα στό καλοκαίρι, νά προσπαθεῖ νά τόν τσιμπήσει μέ τή μύτη τοῦ μολυβιοῦ του καί νά κουνάει νευρικά τήν καρέκλα. Ὁ συμμαθητής του ἔβαλε τά κλάματα καί βγῆκε ἀπό τήν τάξη. Μακάρι νά ὑπῆρχε τρόπος νά προλαβαίνουμε αὐτά τά περιστατικά ἐκφοβισμοῦ στό σχολεῖο… Ἀλήθεια, ὑπάρχει τρόπος;
(Μαρία, δασκάλα Τρίτης Δημοτικοῦ σέ Δημόσιο Σχολεῖο στήν Ἁγία Παρασκευή).
Τί εἶναι τό Bullying;
Ὁ ἐκφοβισμός στό σχολικό περιβάλλον, τό bullying δηλαδή, προβάλλεται ὡς ἕνα ὑπόδειγμα ἐπιθετικῆς συμπεριφορᾶς ἀνάμεσα σέ δύο ἤ περισσότερα παιδιά μέ κύρια γνωρίσματα: α) τήν ἐπιθυμία γιά πρόκληση σωματικῆς βλάβης, β) τήν ἐπανάληψη ἤ τήν πρόθεση ἐπανάληψης γιά μεγάλη χρονική διάρκεια, γ) τήν ὕπαρξη «διαφορᾶς δύναμης» μεταξύ τῶν μαθητῶν (θῦτες καί θύματα). Ὁ ἐκφοβισμός διαφοροποιεῖται ἀπό τίς συγκρούσεις ἤ τίς διαφωνίες πού συμβαίνουν μεταξύ συνομηλίκων μέ παρόμοια σωματική, ψυχολογική ἤ κοινωνική δύναμη (Salmivalli & Peets, 2009. Olweus, 1978). Τόν 21ο αἰώνα ἔχει παρατηρηθεῖ αὔξηση τῶν περιστατικῶν ἐπιθετικῆς συμπεριφορᾶς στό σχολεῖο.
Ποιά εἶναι ἡ σχέση τοῦ ἐκφοβισμοῦ μέ τήν ἀμυντική ἐπιθετικότητα τῶν παιδιῶν;
Ὁ ἐκφοβισμός χαρακτηρίζεται ἀπό μία ἀπρόκλητη καί στοχευμένη ἐπιθετικότητα (proactive aggression) καί διαφοροποιεῖται ἀπό τήν ἀμυντική ἐπιθετικότητα (reactive aggression), ἡ ὁποία εἶναι ἡ ἀντίδραση σέ μία πραγματική ἤ ἀντιλαμβανόμενη (ὑποκειμενική) ἀπειλή ἤ πρόκληση (Dodge, 1991).
Καί… πῶς ἐκδηλώνεται ὁ ἐκφοβισμός;
Ὁ ἐκφοβισμός ἐκδηλώνεται μέ πολλές μορφές, ὅπως ἡ σωματική βία
(σπρωξίματα, χτυπήματα, κλωτσιές, τράβηγμα μαλλιῶν κ.ἄ.), λεκτική βία (κοροϊδία, προσβολές, εἰρωνεία), συναισθηματική βία (ἀπομόνωση τοῦ παιδιοῦ στό σχολικό περιβάλλον καί σέ γιορτές τῶν συμμαθητῶν του, κλοπή ἤ καταστροφή τῶν προσωπικῶν ἀντικειμένων, ἐκβιασμός κ.ἄ.), σεξουαλική βία (ἀνεπιθύμητα ἀγγίγματα, προσβλητικά μηνύματα κ.ἄ.), ἠλεκτρονική βία-cyber bullying (μέσῳ προσβολῶν σέ διαδικτυακά παιχνίδια, ἱστοτόπους γνωριμίας καί συζήτησης κ.ἄ.) Ἐκτός ἀπό τίς παραπάνω μορφές, πού ἀπευθύνονται κατευθείαν στό παιδί πού στοχοποιεῖται, ἔχει παρατηρηθεῖ ἐπίσης, ὁ ἔμμεσος ἐκφοβισμός μέσῳ τῆς διάδοσης συκοφαντιῶν (Bjorkqvist, Lagerspetz, & Kaukiainen, 1992), ὁ σχεσιακός ἐκφοβισμός πού στοχεύει στό νά δυσκολέψει τίς κοινωνικές ἀλληλεπιδράσεις τοῦ παιδιοῦ (Crick & Grotper, 1995) καί ὁ κοινωνικός ἐκφοβισμός πού πληγώνει τήν αὐτοεκτίμηση, τήν ἀποδοχή καί τή θέση του στήν ὁμάδα (Underwood, 2003).
Γιατί τά παιδιά γίνονται ἐπιθετικά;
Ἔχει ἀποδειχθεῖ ὅτι ἡ θεωρία τῶν ἐλλειμμάτων στίς κοινωνικές δεξιότητες (social skills deficit theory) δείχνει ὅτι αὐτά τά προβλήματα συμπεριφορᾶς τῶν παιδιῶν καί τῶν ἐφήβων εἶναι καρποφορία τῆς ἔλλειψης τῶν κατάλληλων κοινωνικῶν δεξιοτήτων σέ προβληματικές κοινωνικές καταστάσεις. Ἡ θεωρία αὐτή δίνει βάση στήν ἐκμάθηση δεξιοτήτων, ὅπως ἡ ἐπίλυση προβλήματος κ.ἄ. (Spivack & Shure, 1982).
Μιά ἄλλη ὑπόθεση γιά τήν ἐπιθετικότητα τῶν παιδιῶν στερεώνεται στή θεωρία μίμησης προτύπου (modeling theory). Τά παιδιά γίνονται
ἐπιθετικά μέσῳ τῆς παρατήρησης τῆς ἐπιθετικῆς συμπεριφορᾶς τῶν γονέων, ὡς ἑνός ἀποτελεσματικοῦ μέσου ἐπικοινωνίας καί ἐπίλυσης προβλημάτων (Bandura & Walters, 1959).
Ἔρευνες προβάλλουν ὅτι ἕνα γονεϊκό περιβάλλον πού χαρακτηρίζεται ἀπό κακοποίηση, ἔλλειψη σαφῶν ὁρίων στά παιδιά, οἰκογενειακή βία, χαμηλή ζεστασιά, σκληρή καί ἀσταθῆ πειθαρχία, συζυγικές συγκρούσεις καί αὐστηρές γονεϊκές πρακτικές, ἐνδέχεται νά ἀποτελέσουν παράγοντες κινδύνου γιά τά παιδιά.
Οἱ Waller & Hyde (2016) ἀπέδειξαν ὅτι τά παιδιά μέ ἐπίμονο καί ἔντονο τό στοιχεῖο τῆς ἀναλγησίας καί τῆς ἀναισθησίας εἶχαν βιώσει περισσότερη σκληρότητα ἀπό τή μητέρα καί μειωμένη ἐπίβλεψη ἀπό τούς γονεῖς.
Μπορεῖ ἕνα σχολεῖο νά μειώσει τά περιστατικά ἐκφοβισμοῦ;
Ἔχει παρατηρηθεῖ ὅτι τά σχολεῖα πού διατηροῦν σαφεῖς καί δίκαιους κανόνες, ἔχουν λιγότερη παραβατικότητα μαθητῶν, ἀκόμα καί ἄν φοιτοῦν μαθητές μέ διαγνωσμένα προβλήματα διαγωγῆς (Κουμούλα, 2017).
Συνεισφέρει ἡ θετική ἀλληλεπίδραση ἐκπαιδευτικῶν καί μαθητῶν;
Ἑλληνική ἔρευνα ἀποδεικνύει ὅτι μαθητές δημοτικοῦ σχολείου μέ ἐξωτερικευμένα προβλήματα συμπεριφορᾶς, αἰσθάνονται τή στάση τῶν ἐκπαιδευτικῶν ἀπέναντί τους ὡς ἀπορριπτική, συναίσθημα πού δυσκολεύει τή βελτίωση ἤ τήν ἀντιμετώπιση τῶν δυσκολιῶν τους (Σμυρνάκη & Κουρκούτας, 2017). Ἡ καλή συνεργασία ἀνάμεσα στό μαθητή καί τόν ἐκπαιδευτικό μειώνει τά περιστατικά σχολικοῦ ἐκφοβισμοῦ.
Κάποιες προτάσεις παρέμβασης…
Οἱ παρεμβάσεις εἶναι ὠφέλιμο νά ἔχουν διάρκεια καί νά μήν ἀπευθύνονται μόνο στήν ἄμεση ἀντιμετώπιση τοῦ κάθε περιστατικοῦ ἐκφοβισμοῦ.
- Νά προσευχόμαστε περισσότερο στό Θεό γιά τά παιδιά μας καί νά προσπαθοῦμε, ὅπως λέει ὁ Ἅγιος Πορφύριος, ἡ δική μας ἡ ζωή νά εἶναι ἁγία.
- Νά μιλᾶμε ὅσο μποροῦμε περισσότερο στά παιδιά μας καί νά προσπαθοῦμε νά τούς καλλιεργοῦμε ἀρετές, ὅπως ἡ ἀγάπη, ἡ ἀποδοχή τοῦ συνανθρώπου μας, ὡς «εἰκόνας Θεοῦ», ἡ φιλανθρωπία καί ἡ ἐνσυναίσθηση (μέσῳ τῆς συζήτησης, τοῦ παιχνιδιοῦ, τῶν οἰκογενειακῶν ἐκδρομῶν, τῶν κυριακάτικων τραπεζιῶν, ἀλλά κυρίως μέσῳ τοῦ παραδείγματός μας).
- Νά διαβάζουμε τακτικά βίους ἀπό τή ζωή τῶν Ἁγίων, ἀλλά καί ἄλλα ὠφέλιμα–πνευματικά βιβλία στά παιδιά μας.
- Νά προσπαθοῦμε νά μήν διαφωνοῦμε μέ τόν/τήν σύζυγο μπροστά στά παιδιά μας καί νά μήν ἀφήνουμε χωρίς ἐπιτήρηση τήν παρακολούθηση προγραμμάτων στήν τηλεόραση ἤ στόν ὑπολογιστή. Ἕνα παιδί τό ὁποῖο βιώνει τή βία, ἀκόμα καί μέσῳ διαδικτυακῶν παιχνιδιῶν, θά τήν ἐκδηλώσει εἴτε ἀπέναντι στόν ἑαυτό του, εἴτε ἀπέναντι στούς ἄλλους.
- Νά ζητᾶμε τή συνεργασία μέ τό δάσκαλο ἤ τή δασκάλα καί τή διεύθυνση τοῦ σχολείου.
- Νά προσπαθοῦμε νά βάλουμε ὅρια στή διαπαιδαγώγηση τῶν παιδιῶν μας. Ἕνα παιδί μέ σαφῆ ὁριοθέτηση εἶναι ἕνα χαρούμενο παιδί!
- Νά ἀποφεύγουμε τίς σωματικές τιμωρίες καί νά ἐφαρμόζουμε λογικές συνέπειες τῶν «ἀρνητικῶν» του πράξεων, ἀνάλογα μέ τήν ἡλικία καί τήν ἰδιοσυγκρασία τοῦ κάθε παιδιοῦ.
Τρίτη, 13 Σεπτεμβρίου…
Πρώτη ἡμέρα στό σχολεῖο! Πρίν μπῶ στήν τάξη κάνω τόν Σταυρό μου καί στέκομαι χαμογελαστή μπροστά στούς μαθητές! Δεύτερη χρονιά, μέ τούς ἴδιους μαθητές, μέ τόν Φίλιππο! Τόν πλησιάζω καί τοῦ ζητῶ νά γίνει βοηθός μου τήν πρώτη ἡμέρα! Ἀρχίζει νά πειράζει τόν συμμαθητή του γιά τά γυαλιά πού φοράει. Ἀπευθύνομαι στόν μαθητή μέ τά γυαλιά καί τόν καμαρώνω λέγοντάς του πόσο πολύ ταιριάζουν στό πρόσωπό του! Ξεκινᾶμε συζήτηση στήν τάξη γιά τά χαρίσματα πού ἔχει ὁ καθένας μας. Φτιάχνουμε ἕνα πίνακα γιά τίς λέξεις πού πληγώνουν, γιά ἐκεῖνες τίς λέξεις πού εἶναι γεμάτες ἀγάπη καί χαροποιοῦν τούς συμμαθητές μας! Ὁ Φίλιππος μέ παρακολουθεῖ, ξέρει ὅτι ἔχω προγραμματίσει συνάντηση μέ τούς γονεῖς του. Θά τούς παρουσιάσω ἕνα ἡμερήσιο καθημερινό πρόγραμμα ἐπικοινωνίας ἐκπαιδευτικοῦ καί γονέα… Μέ λίγη καλή θέληση καί περισσότερη ἀγάπη μπορῶνά τά καταφέρω!
Βιβλιογραφία
• Bjorkqvist, K., lagerspetz, K.M.I., & Kaukiainen, A. (1992). Do girls manipulate and boys fight? Developmental trends in regard to direct and indirect aggression. Aggressive Behavior, 18.
• Crick, N. R., & Grotpeter, J. K. (1995). Relational aggression. gender, and social-psychological adjustment. Child Development, 66.
• Dodge, K. A. (1991). The structure and function of reactive and proactive aggression. In D. Pepler & K. H .Rubin (Eds.), The development and treatmen of childhood aggression. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Κουμούλα, Α. (2017). Προβλήματα Συμπεριφοράς σέ Παιδιά καί Ἐφήβους. Παρουσίαση. Ψυχιατρική Κλινική Παιδιῶν καί Ἐφήβων. Σισμανόγλειο Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών.
• Olweus, D. (1978). Aggression in the schools: Bullies and whipping boys. Washington, DC: Hemisphere (Wiley).
• Salmivalli, C., & Peets, K. (2009). Bullies, victims and bully-victim relationships in middle childhood and early adolescence. In K.H. Rubin, W.M.Bukowski, & B. Laursen (Eds.), Handbook of peer interactions, relationships, and groups. New York, NY: Guilford Press.
• Σμυρνάκη, Μ., & Κουρκούτας Η. (2017). Teacher’s Attitude, Psychological Classroom Climate and Students’ Externalizing Behavior Problems. Psychology: The Journal of the Hellenic Psychological Society.
• Spivack, G., & Shure, M. (1982). T he c ognition o f s ocial a djustment: Interpersonal cognitive problem-solving thinking. In B. Lahey & A. Kazdin (Eds.), Advances in clinical child psychology. New York: Plenum.
• Underwood, M.K. (2003). Social aggression among girls. New York, NY: The Guilford Press
• Waller, R., Gardner, F., & Hyde, L.W. (2013). What are the associations between parenting, callous-unemotional traits, and antisocial behavior in youth? A systematic review of evidence. Clinical Psychology Review.
Πηγή: Περιοδικό «Ἑλληνορθόδοξη Πολύτεκνη Οἰκογένεια, ἀρ. τεύχους. 175/2022, σελ. 13–15. Βλ. ἱστοσελίδα: https://pefip.gr/wp-content/uploads/2022/09/WEB-%CE%A4%CE%B5%CF%8D%CF%87%CE%
BF%CF%82-175_%CE%A3%CE%B5%CE%BB%CE%AF%CE%B4%CE
%B5%CF%82.pdf