Το οικογενειακο περιβαλλον

Τοῦ ἁγίου Βασιλείου τοῦ μεγάλου

«Μεγάλυνον, ψυχή μου, τὸν ἐν ἱεράρχαις Βασίλειον τὸν μέγαν» (μεγαλυν.)

Ὁ ἅγιος ποὺ ἑορτάζουμε σήμερα 1η Ἰανου­αρίου ἀνήκει, ἀγαπητοί μου, στὴν κατηγορία ἐκείνων ποὺ ἡ ἱστορία τοὺς ὠνόμασε μεγάλους γιὰ τὶς ἔξοχες ὑπηρεσίες ποὺ προσ­­έφεραν στὴν ἀνθρωπότητα. Μέγας λ.χ. ὠνο­μάστηκε ὁ Ἀλέξανδρος ὁ Μακεδών, ποὺ ἔσπει­ρε παντοῦ τὸ σπόρο τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος καὶ προετοίμασε τὸ ἔδαφος γιὰ τὸ κήρυ­γμα τοῦ εὐαγγελίου. Μέγας ὠνομάστηκε ὁ Ἀθανά­σιος ὁ ἐπίσκοπος Ἀλεξανδρείας, ποὺ ἐπὶ μι­σὸν αἰῶνα κράτησε τὴν Ὀρθοδοξία ἐν μέσῳ φοβερῶν αἱρέσεων. Ἔτσι μέγας ὠνομάστηκε καὶ ὁ ἅγιος Βασίλειος ἐπίσκοπος Καισαρείας.

Πολλοί, ποὺ ἀρέσκονται στὰ πυροτεχνήμα­τα τῆς λογοτεχνίας, μιλοῦν γιὰ κάποιον ἐπίσκο­πο Μυριήλ, ποὺ ζωγράφισε ἡ πέννα τοῦ Βίκτωρος Οὑγκώ. Ἀλλὰ ὁ Μυριὴλ εἶνε πλάσμα φαντασίας, ἀνύπαρκτος, ἐνῷ ὁ Μέγας Βασίλειος εἶνε ἱστορικὴ πραγματικότης· ἕνα ὑπόδειγμα ὀρθοδόξου ἐπισκόπου, ποὺ δαπάνησε τὴ ζωή του στὴν ὑπηρεσία τῶν ἄλλων.

* * *

Τί πρῶτο καὶ τί δεύτερο νὰ θυμηθοῦμε γιὰ τὸν μεγάλο αὐτὸν ἄνδρα; Νὰ μιλήσουμε γιὰ τὴ ζωή του; Νὰ ἱστορήσουμε τοὺς ἀγῶνες του ὑπὲρ τῆς ὀρθοδόξου πίστεως καὶ τοῦ δικαίου; Νὰ θαυμάσουμε τὸ ῥητορικό του τάλαντο, τὸ ἰ­σάξιο τοῦ Δημοσθένους καὶ τοῦ Κικέ­ρωνος; Νὰ ποῦμε γιὰ τὴ συγγραφική του δεινότητα. Ἢ νὰ ἐκθέσουμε τὸ πρωτότυπο φιλανθρωπικό του ἔργο; Ἐπειδὴ δὲν μποροῦμε νὰ ἐπιθε­ω­ρήσουμε ὅλο αὐτὸ τὸ δένδρο, ἀφήνοντας τὰ ἄλλα θὰ ῥίξουμε μιὰ ματιὰ στὶς ῥίζες του· διότι ἡ ζωὴ καὶ ἡ ἀξία τοῦ δέν­τρου, ὅπως λένε οἱ γεωπόνοι, εἶνε στὶς ῥίζες. Καὶ οἱ ῥίζες ἑ­νὸς ἀνθρώπου ποιές εἶνε; Ἡ οἰκογένεια. Ὅ­σα φυτεύει ἡ καλὴ οἰκογένεια στὴν ψυχή, καν­ένας σατανᾶς δὲν μπορεῖ νὰ τὰ ξερριζώσῃ. Διδάγματα καθηγητῶν καὶ φιλοσόφων λησμο­νοῦνται· ἐνῷ ὅ,τι δίδαξε ἡ μάνα, ὁ πατέρας, ἡ γιαγιὰ ἡ ἀγράμματη, μένει χαραγμένο βαθειὰ στὴν ψυχὴ ὣς τὰ γεράματα.
Οἱ ῥίζες λοιπὸν τοῦ σπουδαίου τούτου πνευ­ματικοῦ δένδρου ποὺ λέγεται μέγας Βασίλει­ος εἶνε πρῶτα ὁ πατέρας του, ποὺ ὠνομαζόταν καὶ αὐτὸς Βασίλειος. Ἦταν ἄνθρωπος μὲ ἀκέραιο χαρακτῆρα καὶ τὸν ἐκτιμοῦσε ὅλη ἡ περιφέρεια τῆς Καππαδοκίας. Ἡ δὲ μητέρα του, ἡ Ἐμμέλεια, ἀνῆκε στὴν κατηγορία ἐκείνων τῶν γυναικῶν ποὺ ἡ παγκόσμιος ἱστορία προβάλλει ὡς ὑποδείγματα μητέρων στὴν ἀνατροφὴ τῶν παιδιῶν. Ἐκτὸς τῶν γονέων του στὸν χαρακτῆρα τοῦ μεγάλου Βασιλείου μεγάλη – τεράστια ἐπίδρασι ἄσκησε κ᾽ ἕνα ἄλλο πρόσωπο· ἡ γιαγιά. Ἀναφέρει στὰ συγγράμματά του τὸ ὄνομά της μὲ συγκίνησι. Πολλὰ ὀφείλω, λέει, στὴ γιαγιά μου· στὰ γόνατά της ἔμαθα νὰ πιστεύω καὶ νὰ λατρεύω τὸ Θεό…
Κάνω ἐδῶ μία παρέκβασι. Καὶ στὶς μέρες μας ἡ γιαγιὰ παίζει σπουδαιότατο ῥόλο στὴν ἀνατροφή. Σὲ ἄθεα καθεστῶτα τὸ κήρυγμα καὶ ἡ κατήχησι ἦταν ἀπαγορευμένα διὰ ῥοπά­λου, ὑπῆρχαν ὅμως ἐκεῖ χιλιάδες κατηχήτρι­ες· οἱ γιαγιάδες! Στὸ Ῥωσικὸ λαὸ μεγάλη ἐπίδρασι ἔχει ἡ γιαγιά, περισσότερο ἀπὸ ὅ,τι σ᾿ ἐ­μᾶς. Οἱ γιαγιάδες κρατοῦν μέσα στὸ σπίτι τὴν παράδοσι, σπέρνουν στὴν ψυχὴ τῶν παιδιῶν τὸ σπόρο τοῦ εὐαγγελίου. Πολλοὶ ὁμολογοῦν πώς, ὅ,τι ἔχουν τὸ ὀφείλουν στὴ γιαγιά.
Ἔτσι ἦταν καὶ ἡ γιαγιὰ τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, ἡ περίφημη Μακρίνα, μαθήτρια τοῦ διδασκάλου τῆς Ἐκκλησίας Γρηγορίου Νεοκαισα­ρείας τοῦ θαυματουργοῦ. Ἐπίσης στὴ διαμόρφωσι τοῦ χαρακτῆρος τοῦ Μεγάλου Βασιλείου συνετέλεσε ἡ μεγαλύτερη ἀδελφή του, ποὺ λεγόταν ἐπίσης Μακρίνα.
Καὶ τῆς μεγάλης ἀδελφῆς ὁ ῥόλος στὸ ἑλ­ληνικὸ σπίτι καὶ στὴ χριστιανικὴ οἰκογένεια εἶ­νε σημαντικός. Ἕνα παράδειγμα· σ᾿ ἕνα χωριὸ χειροτόνησα ἕνα νεαρὸ ἱερέα. Παρετήρησα λοιπὸν στὸ ἐκκλησίασμα ὅτι μιὰ γυναίκα ἔκλαιγε συνεχῶς. Μοῦ ἔκανε ἐντύπωσι καὶ στὸ τέλος θέλησα νὰ μάθω γιατί. Τί ἦταν λοιπόν; Ἀδελφή του! –Ὁ πατέρας, δέσποτα, μοῦ εἶ­πε αὐ­τή, μᾶς ἄφησε ὀρφανούς, καὶ ἐγὼ τὸν ἀ­νέθρεψα… Πράγματι μεγαλύτερες ἀδελφὲς πολλὲς φορὲς ἀνέλαβαν καὶ ἀναπλήρωσαν τὸ κενὸ τῶν γονέων. Ἂς εἶνε αἰωνία ἡ μνήμη τῶν γυναικῶν αὐτῶν, ποὺ εἴτε ὡς μητέρες εἴτε ὡς γιαγιάδες εἴτε ὡς μεγάλες ἀδελφὲς προσέφεραν τὰ πάντα γιὰ τοὺς ἄλλους.
Ἆραγε ἡ οἰκογένεια τοῦ μεγάλου Βασιλείου εἶχε μόνο δυὸ παιδιά, αὐτὸν καὶ τὴ Μακρίνα; Ὄχι δά. Δὲν ἦταν οἰκογένεια μοντέρνα τῆς ἐκ­φύλου Δύσεως· ἦταν οἰκογένεια φυσική, πολυ­μελής, μὲ πολλὰ παιδιά. Πόσα παρακαλῶ; Μὴ γελάσῃ κανεὶς μοντέρνος· εἶχε ἐννέα παιδιά, πέντε ἀγόρια καὶ τέσσερα κορίτσια. Ἀπὸ τὰ πέντε ἀγόρια οἱ τρεῖς ἔγιναν κληρικοὶ καὶ ἅγιοι· ὁ Βασίλειος ὁ φωστὴρ τῆς Καισαρείας, ὁ Γρηγόριος ἐπίσκοπος Νύσσης, καὶ ὁ Πέτρος ἐπίσκοπος Σεβαστείας. Ἀπὸ τὶς γυναῖκες ἁγίασαν ἡ μητέρα Ἐμμέλεια καὶ ἡ κόρη Μακρίνα.
Ἄλλο εἶνε, ἀγαπητοί μου, νὰ ζήσῃς σ᾿ ἕνα σπίτι σὰν μοναχοπαίδι, καὶ ἄλλο νὰ ζήσῃς ἀ­νάμεσα σὲ πολλὰ ἀδέρφια. Ὑπάρχει τεραστία διαφορὰ ἀπὸ πλευρᾶς παιδαγωγικῆς, ψυχολογικῆς, κοινωνικῆς. Τὸ ἕνα παιδὶ ἢ τὰ δυὸ παιδιὰ μὲ τὰ χάδια τους οἱ γονεῖς τὰ καῖνε – τὰ καταστρέφουν. Ὅπως ἡ μαϊμοῦ ἀπὸ τὸ πολὺ σφίξιμο ποὺ κάνει στὸ παιδί της τὸ πνίγει, ἔ­τσι καὶ ἡ ὑπερβολικὴ ἀγάπη ποὺ μοιραίως συγ­κεντρώνεται στὸ ἕνα ἢ στὰ δύο παιδιά· τὰ κάνει μαλθακά, ἐγωιστικά, πεισματάρικα, τυραν­­νίσκους τῶν γονέων τους, ποὺ ἔτσι αὐτοτιμω­ροῦνται διότι μόνοι τους περιώρισαν τὴν τεκνογονία. Ἐνῷ τὰ παιδιὰ ποὺ εἶχαν τὸ προνόμιο ν᾿ ἀνατραφοῦν μέσα σὲ μεγάλη οἰκογένεια, διακρίνονται γιὰ μία ὑγιέστερη διάπλασι καὶ γιὰ μεγαλύτερα χαρίσματα, ὅπως ἀ­πέδειξε ἕνα εἰδικὸ βιβλίο πεντακοσίων σελίδων ποὺ ἐκδόθηκε στὸ Παρίσι. Ὅ,τι ἐκλεκτό, ὅ,τι ὑψηλὸ ἔχει μιὰ κοινωνία, εἶνε παιδιὰ πολυτέκνων οἰκογενειῶν.

* * *

Ἐὰν τώρα, ἀγαπητοί μου, ἀπὸ τὸ οἰκογενει­ακὸ περιβάλλον τοῦ Μεγάλου Βασιλείου ἔρθουμε στὴ σημερινὴ πραγματικότητα, τί πα­ρατηροῦμε· σήμερα τὰ παιδιὰ τ᾽ ἀποφεύγουν. Δὲν ὑπάρχουν οἰκογένειες πολύτεκνες. Στὸ μητροπολιτικὸ ναὸ Φλωρίνης, μὲ τὴν πρωτοβουλία ἑνὸς λαμπροῦ ἐπιθεωρητοῦ, ἔγινε μιὰ θεία λειτουργία γιὰ τοὺς δασκάλους τῶν νο­μῶν Φλωρίνης καὶ Καστοριᾶς· μαζεύτηκαν πε­ρίπου πεντακόσοι διδάσκαλοι καὶ νηπιαγω­γοί. Στὸ τέλος τοὺς ρώτησα· –Πόσα παιδιὰ ἔχετε; Ὅλοι ἀπαντοῦσαν· –Ἕνα – δύο, ἕνα – δύο, ἕνα – δύο… Μόνο ἕνας εἶχε τρία. Θλιβε­ρὸ τὸ φαινόμενο! Δὲν κατηγορῶ τοὺς δασκάλους, στοὺς ὁποίους ἡ πατρίδα ὀφείλει πολλά· διότι ὅ,τι ἐφαρμόζουν αὐτοὶ ὡς πρὸς τὴν οἰκογένεια, τὸ ἴδιο κάνουν ὅλοι σχεδόν· ἕνα – δύο… Ἂν ὅμως πᾶμε στὰ γειτονικὰ κράτη καὶ μάλιστα στὴν Τουρκία, ἐκεῖ πλῆθος παιδιὰ γεννιῶνται κάθε χρόνο. Τὸ μεγαλύτερο πρόβλημα ποὺ ἔχει ν᾿ ἀντιμετωπίσῃ ἡ πατρίδα μας εἶνε τὸ δημογραφικό. Σπάνια εἶνε τὰ παραδείγματα πολυτέκνων οἰκογενειῶν.
Ποῦ κατήντησε τὸ γένος μας! Πᾶνε τώρα οἱ πολύτεκνοι, λιγοστεύουν, καὶ τὸ γένος πεθαίνει. Διότι στὸν αἰῶνα αὐτὸν τὸν κατηραμέ­νο, μαῦρα κοράκια πέταξαν ἀπὸ πόλι σὲ πό­λι κι ἀπὸ χωριὸ σὲ χωριό, εἴτε γιατροὶ λέγονται αὐτοὶ εἴτε ἐκπαιδευτικοὶ εἴτε ἄλλων εἰδικοτή­των, καὶ προπαγανδίζουν. Τὰ συνθήματά τους ποιά εἶνε· «Κάτω ἡ παρθενία», «ζήτω ὁ ἐλεύθερος ἔρωτας», «ζήτω τὸ σέξ», «ζήτω οἱ ἀμ­βλώσεις – ἐκτρώσεις», «ζήτω ἡ μοιχεία», «ζήτω τὸ αὐτόματο διαζύγιο»… Ὑπάρχει πλέον προοπτικὴ νὰ ζήσῃ αὐτὸς ὁ τόπος;
Ἂς μὴ ἀπελπισθοῦμε ὅμως. Ὑπάρχουν καὶ λίγοι ἀλλὰ ἐκλεκτοὶ ἥρωες – πολύτεκνοι. Γνωρίζω κάποιον, ὁ ὁποῖος πάμπτωχος, πάνω σὲ ὀ­ρεινὰ καὶ φτωχὰ μέρη, μέσα σὲ πέτρες ὅπου φυτρώνουν μόνο ἄγρια χόρτα καὶ καλαμπόκι, βόσκοντας γίδια – πόσα παιδιὰ γέννησε, παρα­καλῶ, τὸ ἔντιμο αὐτὸ φτωχαδάκι; Δέκα παι­διά! Ὑπάρχουν λοιπὸν καὶ πολύτεκνοι.
Σήμερα, ποὺ ἑορτάζουμε τὴ μνήμη τοῦ ἁ­γίου Βασιλείου καὶ βλέπουμε τὶς ἅγιες ῥίζες του, ἔχουμε λόγο νὰ ψάλλουμε τὸ ἐγκώμιο τῆς πολυμελοῦς οἰκογενείας. Καὶ «θαρσεῖν χρεῖ», θάρρος καὶ πίστι χρειάζεται. Ὅσο καὶ ἂν τὸ κακὸ ἐπικρατήσῃ στὸν κόσμο, ἐγὼ ἐλπίζω, ὅτι ἡ ἀγαπητή μας πατρίδα δὲν θὰ λησμονήσῃ τὶς ἀρχαῖες παραδόσεις. Πρέπει βέβαια κράτος καὶ ἐκκλησία νὰ κινηθοῦν δραστηρίως. Ἂν ἤμουν κράτος, ξέρετε τί θὰ ἔκανα; Κάθε χρόνο τὴν πρωτοχρονιὰ θὰ συγκέντρωνα στὴν πλατεῖα Συντάγματος τῶν Ἀθηνῶν τοὺς πρώτους τῶν πολυτέκνων ἀπ᾿ ὅλη τὴ χώρα, γιὰ νὰ βραβεύωνται καὶ νὰ τοὺς χορηγοῦνται προνόμια. Ἴσως ἔτσι ἡ πατρίδα μας νὰ δῇ τὰ παιδιά της ν᾿ αὐξάνωνται, πρὸς δόξαν τοῦ εὐλογητοῦ Κυρίου, εἰς αἰῶνας αἰώνων· ἀμήν.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία, ἡ ὁποία ἔγινε στὸν ἱ. ναὸ Ἁγ. Παντελεήμονος Φλωρίνης τὴν 1-1-1977. Καταγραφὴ καὶ σύντμησις 1-1-2006, ἐπανέκδοσις 24-11-2023.

https://www.augoustinos-kantiotis.gr/?p=107334#more-107334