Σήμερα, θα αναφερθούμε σε ορισμένες συνοπτικές διατυπώσεις των αγίων πατέρων για τις συνήθειες, ιδιαίτερα τις κακές συνήθειες, για τη δουλεία που μας επιβάλλουν αυτές και για την υπέρβασή τους. Κάθε χριστιανός παλεύει συνεχώς με το γεγονός ότι, παρά τη συχνά πολύ ειλικρινή επιθυμία να ζήσει μια θεάρεστη, αγία ζωή, ανακαλύπτει στον εαυτό του συνεχώς επαναλαμβανόμενα μοτίβα αμαρτίας, βρώμικων λογισμών, λόγων και πράξεων. Ίσως, στους περισσότερους από εμάς έχουν απήχηση τα λόγια του Αποστόλου Παύλου: «οὐ γὰρ ὃ θέλω ποιῶ ἀγαθόν, ἀλλ᾿ ὃ οὐ θέλω κακὸν τοῦτο πράσσω» (Ρωμ. 7:19).
Πολλοί από εμάς έχουμε νιώσει ότι αυτά είναι και δικά μας λόγια. Ξανά και ξανά ανακαλύπτουμε στους εαυτούς μας τις ίδιες συνήθειες αρνητικής συμπεριφοράς, παρά τη μεταμέλειά μας ή αυτό που θεωρούσαμε μεταμέλεια, παρά την επιθυμία και τη θέλησή μας. Σαν να είμαστε εγκλωβισμένοι σε αυτά τα πρότυπα συμπεριφοράς. Και όταν αισθανόμαστε απογοητευμένοι από αυτό, αν είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, μπορεί να είναι μεγάλη παρηγοριά το να γνωρίζουμε ότι οι άγιοι πατέρες της Εκκλησίας αυτό το απέδιδαν στο συνεχή καθημερινό αγώνα στη ζωή του χριστιανού.
Τον 4ο και τον 5ο αιώνα, ένας από τους αγίους πατέρες που τόσο συχνά αναφέρουμε και ακούμε, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, είπε: «Δεν υπάρχει τυραννία πιο ανυπόφορη από τη συνήθεια. Μπορούμε να την ονομάσουμε δεύτερη φύση». Σύμφωνα με τον άγιο, οι συνήθειές μας είναι τύραννος. Είναι ευκολότερο να πολεμήσουμε κάτι όταν αναγνωρίζουμε ότι είναι ο αντίπαλός μας. Ωστόσο, συχνά δε βλέπουμε τις μικρές μας συνήθειες ως εχθρούς, ως εμπόδια που ασκούν τυραννία πάνω μας. Και έτσι γίνονται μέρος του εαυτού μας και της καθημερινότητάς μας.
Οι συνήθειές μας, όποιες κι αν είναι αυτές, είτε πρόκειται για οξυθυμία, είτε για αλαζονεία, είτε για υπερβολικά βιαστική αντίδραση δυσανεξίας, όταν κάποιος μας προσβάλλει, είτε για φλυαρία, είτε για περιέργεια, ό,τι και να είναι, ενσωματώνονται τόσο πολύ στην καθημερινή μας συμπεριφορά, που γίνονται δεύτερη φύση μας. Και η πραγματική τυραννία τους είναι ότι αυτή η δεύτερη φύση γίνεται τόσο ισχυρή και κυρίαρχη που συχνά την θεωρούμε και πρώτη. Όμως, οι άγιοι πατέρες μάς υπενθυμίζουν πάντα ότι η αληθινή μας φύση ως κτισμάτων, τα οποία έπλασε ο Θεός κατ΄ εικόνα και καθ΄ομοίωσή Του, είναι η αγιότητα.
Και όταν δικαιολογούμε τους εαυτούς μας με τη σκέψη ότι είναι έμφυτο στον άνθρωπο να σφάλλει, ας θυμόμαστε πάντα τα λόγια των αγίων πατέρων ότι δεν είναι στη φύση του ανθρώπου να αμαρταίνει. Η αμαρτωλότητά μας και οι αμαρτωλές μας πράξεις μπορούν να ριζώσουν τόσο βαθιά στη ζωή μας, ώστε η δεύτερη φύση, όπως την αποκαλεί ο Άγιος Ιωάννης, να μας φαίνεται πιο πραγματική από την πρώτη. Αλλά ως Χριστιανοί ζούμε πάντα με τη γνώση και τη μεγάλη ελπίδα ότι μπορούμε να απαλλαγούμε από αυτές.
Ο Άγιος Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνοβ, ένας μεγάλος άγιος του 19ου αιώνα, είχε πει κάποτε: «Οι ανήθικες συνήθειες μοιάζουν με δεσμά. Στερούν την ηθική ελευθερία του ανθρώπου και τον κρατούν με τη βία στο βρωμερό βάλτο των παθών». Αυτή η δεύτερη φύση, όπως την αποκάλεσε ο Άγιος Ιωάννης, αυτός ο μεγάλος τύραννος για τον Άγιο Ιγνάτιο, είναι τα δεσμά που μας δένουν στον σκοτεινό βάλτο. Όπως όλα τα δεσμά, περιορίζουν την ελευθερία μας. Η ανθρώπινη φύση είναι ελεύθερη. Οι ανθρώπινες προσωπικότητες έχουν δημιουργηθεί να είναι ελεύθερες, όπως ελεύθερος είναι και ο ίδιος ο Θεός.
Συχνά, όταν αναφερόμαστε στην αμαρτία και στην πτώση, μιλάμε για την ανθρώπινη ελευθερία λες και αυτή παραμένει απαραβίαστη και αμόλυντη από την αμαρτία. Όμως, οι Πατέρες της Εκκλησίας μας λένε ξεκάθαρα ότι ακόμη και η ηθική μας ελευθερία εγκλωβίζεται από την αμαρτία, ή ακριβέστερα, από τον εθισμό μας στην αμαρτία. Όταν ενεργώ συνεχώς με κάποιον ανήθικο τρόπο, λέει ο άγιος Ιγνάτιος, αυτή η συνήθεια με εγκλωβίζει. Είμαι δεμένος με τις συνήθειές μου και καταλήγω να ενεργώ με αμαρτωλό τρόπο ως κάτι που είναι φυσικό.
Για το λόγο αυτό, πολλοί άγιοι πατέρες πιστεύουν ότι οι «μεγάλες αμαρτίες», όπως συχνά τις αποκαλούμε, είναι συχνά λιγότερο επικίνδυνες στην πνευματική ζωή από τις μικρές αμαρτίες. Οι συνέπειες μιας προφανούς, μιας μεγάλης αμαρτίας, είναι εύκολο να αναγνωριστούν, και κατά κανόνα, είμαστε πρόθυμοι να μετανοήσουμε για τέτοια πράγματα, να τα αρνηθούμε και να πούμε: «Αυτό ήταν, αρκετά. Ποτέ ξανά».
Όμως, είμαστε όλοι έτοιμοι να παραβλέπουμε τα μικρά πράγματα, τις μικρές ανήθικες πράξεις, αμαρτίες και γεγονότα, όπως να είμαι αγενής με τους ανθρώπους, μερικές φορές να λέω μικρά ψέματα, να κάνω κακές σκέψεις. Νομίζουμε ότι αυτά είναι μικροπράγματα και δικαιολογούμε τους εαυτούς μας μέρα με τη μέρα. Ο κίνδυνος εδώ είναι ότι αυτές οι μικρές αμαρτίες γίνονται συνήθειες, οι οποίες καταλήγουν να είναι αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής μας ζωής. Αυτές γίνονται η δεύτερη φύση μας, η οποία, όπως τα δεσμά, μάς τραβάει στο βούρκο, αίφνης μας κυριεύει και καταλήγουμε σχεδόν ανίκανοι να ενεργούμε έξω από αυτήν. Αυτός είναι ο κίνδυνος των «μικρών αμαρτημάτων».
Η δεύτερη φύση μας μπορεί να μας ορίζει καθημερινά, αλλά δεν είναι η πραγματική μας φύση. Πώς μπορούμε, λοιπόν, να το ξεπεράσουμε αυτό; Ο Όσιος Ισαάκ ο Σύρος λέει: «Δεν μπορείς να νικήσεις το μεγάλο αν δεν νικήσεις πρώτα το παραμικρό». Όταν ξεκινάμε την ασκητική ζωή, να διορθώνουμε όσα μας εμποδίζουν να ζήσουμε μια αγία ζωή, πολύ συχνά μπαίνουμε στον πειρασμό να στραφούμε αμέσως στο μεγάλο, στις μεγάλες μας ελλείψεις και στις μεγάλες μας προσδοκίες. Όμως, ο Όσιος Ισαάκ το ξεκαθαρίζει: δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε κάτι μεγάλο και σημαντικό, αν πρώτα δεν ξεπεράσουμε τα μικρά πράγματα που μας φαίνονται ασήμαντα.
Στην καθημερινή μας ζωή, οι μικρές συνήθειες μας δεσμεύουν και μας υποδουλώνουν πολύ περισσότερο από τις μεγάλες. Μας έχουν ήδη αλυσοδέσει στη θέση του σκλάβου. Επομένως, πρέπει να στρέφουμε την προσοχή μας στα μικρά πράγματα, στις μικρές εκδηλώσεις της αμαρτίας που διαπερνούν την καθημερινή μας ζωή. Ο ασκητικός αγώνας πρέπει να ξεκινάει από αυτό.
Ο αββάς Ησαΐας της Σκήτης διδάσκει: «Όποιος νικά τον εαυτό του στα μικρά πράγματα, θα νικήσει τον εαυτό του και στα μεγαλύτερα». Αν είμαστε προσεκτικοί στα μικρά πράγματα, στις αμαρτίες που φαίνονται ασήμαντες, αλλά που στην πραγματικότητα αποτελούν δεσμά της δουλείας μας, θα ξεπερνάμε τα μεγαλύτερα. Δεν πρέπει να έχουμε την αίσθηση ότι αγνοούμε τα πιο σημαντικά θέματα της πνευματικής ζωής, όταν εστιάζουμε σε αυτά που φαίνονται μικρές, ασήμαντες λεπτομέρειες. Με τον αγώνα κατά των μικρών αμαρτιών απαλλασσόμαστε ευκολότερα από τις μεγάλες αμαρτίες.
Κάνοντας μικρά βήματα προς τα εμπρός, βαδίζουμε στο δρόμο προς τη Βασιλεία. Αν προσπαθήσουμε να προχωρήσουμε σε αυτόν τον δρόμο με μεγάλα άλματα, πολύ σύντομα θα διαπιστώσουμε ότι πέφτουμε, και μάλιστα βαριά, και η πρόοδός μας αναστέλλεται. Όμως, αν κάνουμε μικρά βήματα, εστιάζοντας στις συνήθειες που μας υποδουλώνουν, αν μπορέσουμε να απελευθερωθούμε από αυτά τα πράγματα, με τη χάρη του Θεού και με τον ασκητικό αγώνα, τότε τα βήματά μας γίνονται σίγουρα και σταθερά.
Ας θυμόμαστε, όταν αντιμετωπίζουμε τέτοιες καταστάσεις στην καθημερινή μας ζωή, τα λόγια των αγίων πατέρων, οι οποίοι έβλεπαν πολύ καθαρά την πνευματική μας κατάσταση και οι οποίοι μας έδωσαν τα κλειδιά για να προχωρήσουμε μπροστά με την αληθινή μετάνοια. Με τις πρεσβείες του Αγίου Ιωάννου, του Αγίου Ιγνατίου, του Αγίου Ισαάκ, του αββά Ησαΐα και όλων των αγίων, Κύριε, Ιησού Χριστέ, ο Θεός ημών, ελέησον και σώσον ημάς. Αμήν.