 |
| Όσιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος. Φωτογραφία |
Ο Όσιος Θεοφάνης για την εκπαίδευση, την αθεΐα και την επανάσταση
Ο Όσιος Θεοφάνης (1815 - 1894) ανήκει στους Αγίους, που ανακαλύπτονται πραγματικά μόνο στην εποχή μας. Κατά τα σοβιετικά χρόνια τα έργα του δεν δημοσιεύονταν και γι’ αυτό ο κύκλος των ανθρώπων που τον ήξεραν και εκτιμούσαν δεν ήταν ευρύς. Χάρη στους κόπους του Αρχιμανδρίτη Γεωργίου (Τιερτίσνικοβ), ο οποίος άρχισε να συλλέγει και να μελετά την πνευματική κληρονομιά του Οσίου Θεοφάνη του Έγκλειστου, έγινε δυνατή η προετοιμασία των δεδομένων για την αγιοκατάταξή του. Έτσι, το 1988 στην Τοπική Σύνοδο της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο Όσιος Θεοφάνης κατατάχθηκε στους Αγίους.
Ο Άγιος Θεοφάνης, ευρισκόμενος στο κελί του, με βαθιά προσοχή παρατηρούσε όλα τα γεγονότα, που συνέβαιναν στη Ρωσία και στον κόσμο. Θεωρούσε την Ορθόδοξη πίστη και την αδιάκοπη εξυπηρέτηση της Πατρίδας ως βάση διατήρησης κρατικής οργάνωσης.
Διαβάζοντας τα λεγόμενα του Οσίου Θεοφάνη για τη σύγχρονη του κοινωνία, την εκπαίδευση και την αγωγή, ακουσίως θαυμάζεις το πόσο επίκαιρα ακούγονται τα λόγια του για τον σύγχρονο άνθρωπο. Ο Άγιος ζούσε σ’ εκείνους τους καιρούς, όταν οι ιδέες της ελευθεροφροσύνης και του φιλελευθερισμού διαδόθηκαν ευρέως. Οι φιλελεύθεροι, όπως και σήμερα, διακήρυτταν την «πίστη στον άνθρωπο», την «ελευθερία» και απαιτούσαν «την ισότητα και την αδελφότητα», διοργάνωναν συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας και πομπές, προσπαθώντας με κάθε τρόπο να κλονίσουν το κράτος.
Η διαδικασία κατάπτωσης της κοινωνίας ξεκινά, συνήθως, από την καταστροφή της εκπαίδευσης. Όπως και πριν από εκατό χρόνια, δοκιμάζουμε «στολές, ραμμένες κατά το δυτικό στυλ» και γινόμαστε άνθρωποι, που δεν θυμούνται τη καταγωγή τους:
«Όλη η σύγχρονη δυτική εκπαίδευση [...] είναι γεμάτη από ειδωλολατρικές αρχές, που είναι εχθρικές του χριστιανισμού. Ο καθένας, που την «αγγίζει» και κατά κάποιον τρόπο συγγενεύει με αυτήν, γίνεται λίγο πολύ εχθρός του Χριστού».
Ο Άγιος Θεοφάνης θεωρούσε επικίνδυνη τη δυτικολαγνεία, όχι μόνο για την πίστη και την ηθική του ανθρώπου, αλλά και για όλο το ρωσικό κράτος. Σε αυτό το πλαίσιο, με ιδιαίτερη ένταση ακούγεται η έκκλησή του μέσα στον λόγο στην εορτή της Σκέπης της Παναγίας την 1η Οκτωβρίου του 1863:
«Πάψτε να ζείτε κατά του Γάλλους και κατά τους ετερόδοξους και “αγκαλιάστε” ξανά την ευσεβή, ορθόδοξη-χριστιανική ζωή!»
Με βαθιά ανησυχία ο Άγιος έγραφε για τη διάδοση της αθεΐας στη ρωσική κοινωνία:
«Είναι θλιβερή όχι μόνο η διαφθορά των ηθών, αλλά και η άρνηση της ορθόδοξης ομολογίας της πίστεως. Είχε ποτέ ακουστεί βλασφημία κατά του Θεού και του Χριστού Του;! Σήμερα όμως λένε, γράφουν και δημοσιεύουν πολλά εναντίον του Θεού. Νομίζετε πως όλα αυτά θα μείνουν απαρατήρητα; Όχι. Ο Ζων εις τους Ουρανούς θα μας απαντήσει με τον θυμό Του και θα μας αφανίσει με την οργή Του».
Πολλά λόγια του Αγίου, γεμάτα πίκρα και πόνο για τη Ρωσία, ακούγονται όντως προφητικά, εάν θυμηθούμε τα φοβερά γεγονότα στις αρχές του 20ου αιώνα στη Ρωσία. Κατά τον Όσιο Θεοφάνη, η αποστασία, η λησμονιά της Εκκλησίας, η πτώχευση της πίστεως, κλονίζουν το κράτος και το οδηγούν στην καταστροφή. Αναφέρουμε το απόσπασμα από την επιστολή του Οσίου, του 1881, την οποία αυτός έγραψε μερικές μέρες μετά τη δολοφονία του αυτοκράτορα Αλεξάνδρου Β΄:
«Πώς συνέβη η Γαλλική Επανάσταση; Στην αρχή είχαν διαδοθεί οι υλιστικές ιδέες. Αυτές κλόνισαν τόσο τις χριστιανικές όσο και γενικά τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Υπήρξε εκτεταμένη δυσπιστία: «Ο Θεός δεν υπάρχει. Ο άνθρωπος είναι ένα κομμάτι λάσπης. Μετά τον τάφο δεν υπάρχει τίποτα». Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι ένα κομμάτι λάσπης μπορούσε να πατηθεί απ’ όλους, εκείνοι φώναζαν: «Μην μας αγγίζετε!», «Δώστε μας ελευθερία». Τους την έδωσαν! Άρχισαν να προβάλλουν απαιτήσεις: Στην αρχή λογικές, μετά ημι-λογικές και τελικά τρελές. Και όλα έγιναν άνω-κάτω. Τι έχουμε εμείς;! Στη χώρα μας οι υλιστικές απόψεις όλο και περισσότερο κερδίζουν έδαφος. Η απιστία και η ανηθικότητα, επίσης, εξαπλώνονται. Η απαίτηση της ελευθερίας και της αυθαιρεσίας εκφράζεται ανοικτά. Αποδεικνύεται πως κι εμείς είμαστε στον δρόμο προς την επανάσταση. Τι να κάνουμε; Πρέπει να βάλουμε τέρμα στην ελευθερία των ιδεών. Να κλείσουμε το στόμα των δημοσιογράφων και των εφημεριδογράφων. Η απιστία πρέπει να χαρακτηριστεί ως κρατικό έγκλημα και οι υλιστικές πεποιθήσεις ν’ απαγορευθούν, με την απειλή της θανατικής ποινής».
Μερικοί σύγχρονοι του Αγίου τον κατηγορούσαν για υπερβολική αυστηρότητα και έλλειψη συμβιβασμού με τους αρνησίθρησκους. Είναι γνωστό κατά πόσο έντονα και αποφασιστικά ο Άγιος, ευρισκόμνεος στην εγκλείστρα, μιλούσε εναντίον των Πασκοβιτών (η πρώτη κοινότητα των Ευαγγελικών Χριστιανών στη Ρωσία), εναντίον της θρησκευτικής και φιλοσοφικής διδασκαλίας του Λεβ Τολστόι, για τον οποίο έγραφε πως «δεν έχει ούτε Θεό ούτε ψυχή και ούτε τίποτα ιερό».
Και σήμερα ακούγονται φωνές, που επικαλούνται την άμβλυνση των ηθικών κανόνων μέχρι της αποδοχής της ακολασίας και της διαφθοράς, ταυτόχρονα επιτιθέμενες στην Εκκλησία, επειδή αυτή φυλάει το ποίμνιό της, με το να ονομάζει την ακολασία και τη διαφθορά με τα ίδια τα ονόματά τους. Ο Άγιος εξηγεί πως αυτή η «αυστηρότητα» δεν ανήκει σε αυτόν, αλλά στον χριστιανισμό, ο οποίος «πρέπει να παραμένει αιωνίως και αμετάβλητα».
Το 1954, στην 60η επέτειο μετά τον θάνατο του Αγίου, ο Επίσκοπος Αβέρκιος (Τάουσεβ) έγραψε το βιβλίο με τον εντυπωσιακό τίτλο: «Προάγγελος της τιμωρίας του ρωσικού λαού από τον Θεό», όπου σημείωσε το εξαιρετικό χάρισμα πρόβλεψης του Αγίου, ο οποίος «ευρισκόμενος στην εγκλείστρα του […] προέβλεπε με το πνεύμα του την τρομερή καταστροφή, που πλησίαζε τον ρωσικό λαό, ο οποίος κλονίστηκε στην Ορθόδοξη πίστη του. Ο Άγιος προαισθανόταν εκείνην τη φοβερή αιματηρή άβυσσο, στην οποία κατρακυλούσε ο ρωσικός λαός. Όλα όσα προέβλεψε ο επίσκοπος Θεοφάνης, όπως βλέπουμε τώρα, έγιναν πραγματικότητα».