Αγίου Ιουστίνου Πόποβιτς
Η στρατηγική του Σατανά είναι μεγαλοφυώς ανεπτυγμένη, από παντού πολεμεί ούτος εναντίον του Χριστού, εναντίον του αγίου Σώματός Του — της Εκκλησίας. Δια μέσου πολλών και διαφόρων ανθρώπων μάχεται ο Σατανάς κατά του Χριστού : δια του Ηρώδου και του Νέρωνος, αλλά φοβερώτερον από τον Νέρωνα δια του Αρείου. Ο Νέρων επολέμει την Εκκλησίαν έξωθεν, ο δε Άρειος έσωθεν ο Νέρων απέκτεινε τους μαθητάς του Χριστού, ο δε Άρειος ήθελεν αυτόν τον Χριστόν να αποκτείνη. Εάν ο Ιούδας είχεν ένα συναγωνιστήν εις το έγκλημά του, ούτος είναι ο Άρειος. Εξελθών εκ του θεοκτόνου και αυτοκτόνου Ιούδα ο Σατανάς, εισήλθεν εις τον Άρειον και δι’ ουδενός άλλου ενήργει τόσον ολοκληρωτικώς, όσον δια του Αρείου.
Η βασική ιδέα του Αρείου είναι: ο Χριστός δεν είναι Θεός. Εις το έργον του «Θάλεια» ούτος λέγει κατά λέξιν:
«Ουδέ Θεός Αληθινός έστιν ο Λόγος». Εν σχέσει προς τον θεόν Πατέρα δεν είναι Θεός, δια τούτο δεν γνωρίζει τελείως τον Πατέρα, άλλ’ επίσης ούτε την ιδικήν του ουσίαν: «Ο Υιός την εαυτού ουσίαν ουκ οίδε» (Θάλεια). Άλλ’ ούτε εν σχέσει προς τους ανθρώπους ο Χριστός είναι Θεός, αλλά μόνον «κτίσμα τέλειον». Δια της ηθικής τελειοποιήσεως και της ενεργείας της χάριτος ο Χριστός έγινεν εκείνο που είναι, και ούτω δύναται να ονομασθή «ισχυρός Θεός».
(…)
Είναι φυσικόν ότι η τοιαύτη διδασκαλία του Αρείου προεκάλεσε εναντίον της τους γνησίους ομολογητάς της χριστιανικής Αλήθειας. Κανείς διωγμός, καμμία άλλη ταλαιπωρία δεν ετάραξε τόσον την Εκκλησίαν, όσον ο αρειανισμός, διότι εδώ επρόκειτο περί του μεγίστου διωγμού: ο Άρειος εκδιώκει εκ του Χριστού τον Θεόν. Πρόκειται περί της μεγαλυτέρας φρίκης: ο Χριστός δεν είναι Θεός·— τότε τι θέλεις επάνω εις αυτόν τον πλανήτην συ, ω άνθρωπε; Επί τίνος ίσταται αυτός ο κόσμος; επί τίνος το Ανθρώπινον σώμα ή η ψυχή του Ανθρώπου; Ή ο Χριστός είναι Θεός ή ο κόσμος ούτος είναι ένα εργαστήριον φαντασμάτων και φρικαλεοτήτων. Δεν υπάρχει σωτηρία, εάν ο Χριστός δεν είναι Θεός.
Το να θέλη κανείς με τον αμαρτοποιημένον νουν του να γνωρίση τον Θεόν, να Τον εξηγήση, τούτο αποτελεί έργον μιας εκπορνευμένης συνειδήσεως. Τούτο γνωρίζουν καλώς οι Άγιοι Πατέρες και η Αγία του Χριστού Εκκλησία, και δια τούτο αποκόπτει τον Άρειον ως νοσούν μέλος: «Νοθεύσας Άρειος φρενί αγνώμονι την ορθόδοξον πίστιν ταις πατρικαίς ψήφοις εξωστράκισται της Εκκλησίας, σεσηπός ώσπερ μέλος, ο δυσώνυμος».
Ο Αρειανισμός δεν έχει ακόμη ταφή. Σήμερον είναι περισσότερον της μόδας παρά ποτέ άλλοτε και έχει διαδοθή περισσότερον από άλλοτε. Έχει διαχυθή ως ψυχή εις το σώμα της συγχρόνου Ευρώπης.
Εάν κοιτάξετε εις την κουλτούραν της Ευρώπης, εις το βάθος της θα ιδήτε κεκρυμμένον τον αρειανισμόν: εδώ όλα περιορίζονται εις τον άνθρωπον και μόνον, και αυτόν τον θεάνθρωπον Χριστόν έχουν σμικρύνει εις τα πλαίσια του ανθρώπου.
Με την ζύμην του Αρειανισμού έχει ζυμωθή και η φιλοσοφία της Ευρώπης, και η επιστήμη της, και ο πολιτισμός της, και εν μέρει η θρησκεία της. Παντού και συστηματικώς ο Χριστός καταβιβάζεται εις απλούν άνθρωπον. Αποσαρκούται συνεχώς ο θεάνθρωπος, επιτελείται διαρκώς το έργον του Αρείου.
Η του Καντίου «θρησκεία εις τα όρια του καθαρού λόγου» δεν είναι άλλο τι παρά η νέα έκδοσις του Αρειανισμού. Εάν με το μέτρον του Καντίου μετρήσωμεν τον Χριστόν, τι νομίζετε ότι θα έχωμεν ως αποτέλεσμα; θα έχωμεν ένα Χριστόν άνθρωπον, Χριστόν σοφόν, αλλά ποτέ Χριστόν θεάνθρωπον. Εάν με το κριτήριον του Μπέρξον κρίνωμεν τον Χριστόν, θα έχωμεν πάλιν κάτι το ελάχιστα περισσότερον από τον απλούν άνθρωπον. Τοιουτοτρόπως και το εν κριτήριον και το άλλο και όλα τα κριτήρια όλων των φιλοσοφιών κατά άνθρωπον, υποβιβάζουν τον θεάνθρωπον Χριστόν εις άνθρωπον. Η ευρωπαϊκή επιστήμη δεν υπολείπεται της φιλοσοφίας εις την αρειανικήν σχέσιν της προς τον Χριστόν.
Ο Προτεσταντισμός δια πολλών εκ των αντιπροσώπων του έχει εν πολλοίς υπερβή εις Αρειανισμόν και αυτόν τον Άρειον. Οι διάφοροι Σωκίνοι και Σλαγιερμάχεροι είναι ισχυροί συναγωνισταί του Αρείου εις το να εκσαρκώνουν τον σαρκωθέντα Θεόν. Ο δε Παπισμός με την ηθικήν του είναι κατά πολύ αρειανός, αισθάνεται άρά γε ποία μεταφυσική ίσταται όπισθεν αυτής της φοβέρας ηθικής του; Όλα αυτά μαζί κατώρθωσαν να δηλητηριάσουν με τον χυδαίον αρειανισμόν τας μεγάλας μάζας της Ευρώπης.
Ποιος δεν γνωρίζει τον χυδαίον Αρειανισμόν των διανοουμένων μας; Οι πολλοί διανοούμενοί μας συχνά λέγουν: Ο Χριστός είναι ένας μεγάλος άνθρωπος, σοφός άνθρωπος, ο μεγαλύτερος φιλόσοφος, άλλ’ οπωσδήποτε όχι ο Θεός.
Πόθεν τόσος Αρειανισμός σήμερον; Εκ του ότι ο άνθρωπος έγινε σήμερον το μέτρον των πάντων, μέτρον όλων των ορατών και αοράτων όντων και πραγμάτων. Μετρών με τον εαυτόν του τα πάντα ο ευρωπαϊκός άνθρωπος απορρίπτει παν ό,τι είναι ευρύτερον από τον άνθρωπον, μεγαλύτερον από τον άνθρωπον, απειρότερον από τον άνθρωπον. Το στενόν του μέτρον στενεύει τον Θεάνθρωπον εις άνθρωπον.
Ο κλοιός της αμαρτίας συσφίγγει τον υπερήφανον νουν του ανθρώπου, και ούτος δεν βλέπει και δεν αναγνωρίζει καμμίαν πραγματικότητα μεγαλυτέραν από τον εαυτόν του. Ο υπέρ νουν άθλος της πίστεως εις τον Θεάνθρωπον Χριστόν διασπά αυτόν τον κλοιόν και ανοίγει τον νουν εις τας απείρους πραγματικότητας. Η Α ’ Οικουμενική Σύνοδος ώρισεν άπαξ δια παντός τον ρόλον του νου εις την ερμηνείαν της Προσωπικότητας του θεανθρώπου Χριστού: ο ρόλος του είναι της υπακοής. Εις τον Χριστιανισμόν οδηγεί η πίστις, ο δε νους οδηγείται, η γνώσις είναι καρπός της πίστεως της δι’ αγάπης ενεργουμένης και εν ελπίδι εργαζομένης.
Η σύγχρονος ευρωπαϊκή σχετικοκρατία ακολουθεί τον αρειανισμόν. Ο μεταφυσικός σχετικισμός εγέννησε και τον ηθικόν τοιούτον. Δεν υπάρχει τίποτε το απόλυτον ούτε υπεράνω του κόσμου ή του ανθρώπου, ούτε εις τον κόσμον ή τον άνθρωπον, ούτε πάλιν πέριξ του κόσμου ή του ανθρώπου. Αλλά και από αυτόν τον νεώτερον σχετικισμόν, όπως και από τον παλαιόν αρειανικόν τοιούτον σώζει μόνον η πίστις εις την Θεανθρωπότητα του Σωτήρος Χριστού, εις το ομοούσιόν Του με τον Θεόν Πατέρα, σώζει δηλαδή η θαυμαστή λέξις ομοούσιος.
Δοκίμασε την πίστιν σου και ελεγξέ την με το Σύμβολον της πίστεως. Εάν η πίστις σου δεν ανταποκρίνεται καθ’ ολοκληρίαν προς το Σύμβολον – είσαι αιρετικός. Εάν απορρίπτης το ομοούσιον, δεν είσαι του Χριστού, είσαι του Αντίχριστου, είσαι του Ιούδα, διότι η Εκκλησία ονομάζει τον Άρειον «δεύτερον Ιούδαν».
Αρχιμανδρίτου Ιουστίνου Πόποβιτς – ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΘΕΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ – Ε’ ΕΚΔΟΣΙΣ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΕΒΤΙΤΣ – ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ «ΑΣΤΗΡ» ΑΛ. & Ε. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Αποσπάσματα από την ενότητα με τίτλο «Από τόν Αρειανισμόν του Αρείου έως τoν νεώτερον ευρωπαϊκόν Αρειανισμόν»
ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ