«Κρατεῖ μὲν Ἄτλας μυθικὸς ὤμοις Πόλον, κρατεῖ δ᾽ ἀληθῶς Μᾶρκος Ὀρθοδοξίαν»
Δηλαδή: ὁ Ἄτλαντας, κατὰ τὴν ἑλληνικὴ Μυθολογία βαστάει στοὺς ὤμους του τὸν Κόσμο. Ὅμως, ὁ ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός, πραγματικὰ βαστάει στοὺς ὤμους του τὴν Ὀρθοδοξία!…
Ἦταν πράγματι ὁ ἄτλαντας τοῦ γνησίου πνεύματος τῆς Ὀρθοδοξίας, ποὺ βάσταξε στοὺς ὤμους του ὅλον τόν πλοῦτο τῆς Ὀρθοδοξίας. Σταλμένος ἀπὸ τὸν Θεό –ποὺ δὲν ἐγκαταλείπει ποτὲ τὴν Ἐκκλησία του ἀκυβέρνητη, ὅσο κι ἂν φαίνεται πὼς τὴν ἀφήνει νὰ κλυδωνίζεται καὶ νὰ κινδυνεύει νὰ σκεπαστεῖ ἀπὸ τ’ ἀλλεπάλληλα σατανοκίνητα κύματα– στάθηκε ὁ «μονομάχος», ὅπως τὸν ὀνομάζει ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ποὺ πάλεψε μὲ τὸν Παπισμὸ τῆς Δύσεως καὶ τὸν νίκησε. Κ’ ἔδωκε δόξα καὶ πνευματικὴ λάμψη στὴν Ὀρθόδοξη Ἀνατολὴ σὲ μιὰν ἐποχή, ποὺ οἱ Αὐτοκράτορες καὶ οἱ Πατριάρχες ἐρωτοτροποῦσαν ἐπικίνδυνα μὲ τοὺς λύκους τῆς Δύσεως καὶ ἤθελαν νὰ παραδώσουν στὸ ἀνοιχτὸ στόμα τους τὴν ποίμνη τῆς ἐμπερίστατης τότε Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας.
…Μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Ἰωσὴφ Βρυεννίου, ὁ ὀρθόδοξος κλῆρος καὶ λαὸς ἐρευνοῦσε ἐπίμονα τὸν ὁρίζοντα, γιὰ νὰ βρεῖ ἕνα νέο στυλοβάτη τῆς Ὀρθοδόξου διδασκαλίας καὶ ν’ ἀποθέσει στοὺς ὤμους του τὴν πάντιμη Κιβωτὸ τῶν ἱερῶν του παραδόσεων. Καὶ αὐτὸς ὁ στυλοβάτης βρέθηκε στὸ πρόσωπο τοῦ σεμνοῦ καὶ ἀσκητικοῦ μοναχοῦ τῆς Μονῆς τῶν Μαγγάνων, ποὺ τὸ πρῶτο (κοσμικό) του ὄνομα ἦταν Μανουὴλ Εὐγενικὸς καὶ τὸ ἐκκλησιαστικό τοῦ Μᾶρκος, καὶ ἦταν γεμᾶτος σοφία, τὴν ἔσωθεν καὶ τὴν ἔξωθεν, καὶ ἁγιότητα, προσηλωμένος στὰ μοναχικὰ ἰδεώδη. Ὅλοι θαύμαζαν τὴν ἁγιότητα, τὴν μεγάλη μόρφωση καὶ τὴ δογματικὴν ἀκεραιότητα τοῦ σοφοῦ μοναχοῦ. Ὁ Πατριάρχης μάλιστα τῆς Ἀλεξανδρείας τὸν ἐκλέγει ἔξαρχο καὶ τοποτηρητή του στὴ Σύνοδο τῆς Φλωρεντίας, ποὺ σχεδίαζε ἀπὸ καιρὸ ὁ Αὐτοκράτωρ, μὲ τὸν Πατριάρχη καὶ τὸν Πάπα.
…(Στὴν Σύνοδο) μὲ τὴν πίεση τοῦ Αὐτοκράτορος και τοῦ Πατριάρχου, οἱ περισσότεροι ἀντιπρόσωποι τῆς Ἀνατολῆς ἄρχισαν νὰ ὑποχωροῦν καὶ νὰ δέχονται τὴν ἕνωση μὲ τοὺς ὅρους ποὺ ἤθελε ὁ Πάπας –δηλαδὴ εἰς βάρος τῆς Ὀρθοδοξίας– γιὰ νὰ λήξει τὸ θέμα καὶ νά ᾽ρθει ἡ πολυπόθητη παπικὴ βοήθεια στὴν κινδυνεύουσα Κωνσταντινούπολη. Ὁ Μᾶρκος, ὅμως δὲν ἔσκυβε τὸ κεφάλι του, δὲν ἤθελε νὰ προδώσει τὴν Ὀρθοδοξία, ἔστω κι ἂν τοῦ τάζανε πὼς ὅλα τὰ βασίλεια τοῦ κόσμου θὰ ἔρχονταν νὰ βοηθήσουν τὴν Πόλη γιὰ νὰ μὴ σκλαβωθεῖ. Ἰδοὺ τί λέγει με δάκρυα παρακλήσεως στὴ Σύνοδο, καὶ πρὸς τοὺς Λατίνους καὶ πρὸς τοὺς λιποψυχήσαντας Ὀρθοδόξους, ποὺ ἀργότερα θὰ ὀνομάσει «Χριστοκαπήλους», Χριστεμπόρους», «Γραικολατίνους» καί «μιξόθηρας ἀνθρώπους»: «Παρακαλοῦμεν…, ἐπανέλθωμεν πρὸς τὴν καλὴν συμφωνίαν τὴν πρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς καὶ τοὺς ἁγίους Πατέρας, ἣν εἴχομεν πρότερον, ὅτε τὸ αὐτὸ πάντες ἐλέγομεν, καὶ οὐκ ἦν ἡμῖν σχίσμα τι. Ἐπιγνῶμεν ἀλλήλους ἀδελφικῶς· αἰδεσθῶμεν τοὺς κοινοὺς Πατέρας ἡμῶν· τιμήσωμεν αὐτῶν τοὺς ὅρους· φοβηθῶμεν αὐτῶν τὰς ἀπειλάς· φυλάξωμεν τὰς παραδόσεις, ἵνα ὁμοθυμαδόν, ἐν ἑνὶ στόματι καὶ μιᾷ καρδίᾳ δοξάσωμεν τὸ πάντιμον καὶ μεγαλοπρεπὲς ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων, Ἀμήν».
Εἶναι γνωστὴ ἡ συνέχεια. …Κι ὅταν ὅλοι ὑπέγραψαν τοὺς ὅρους τῆς ἑνώσεως, ὁ Πάπας ἐζήτησε νὰ τοῦ δείξουν τὴν ὑπογραφὴ τοῦ Μάρκου. Ὅταν τοῦ εἶπαν πὼς ὁ Μᾶρκος δὲν ὑπέγραψε, στενοχωρημένος θανάσιμα, ὁμολόγησε αὐτὴ τὴν ἀλήθεια, τὴν ἐπιγραμματική: «Ἐποιήσαμεν λοιπὸν οὐδέν!»
Μετὰ τὸ οἰκτρὸ αὐτὸ τέλος τῆς Συνόδου, οἱ ἀνατολικοὶ ποὺ ὑπέγραψαν τὴν ἕνωση γύρισαν ντροπιασμένοι στὴν Πόλη, ἐνῶ ὁ Μᾶρκος γινόταν δεκτὸς ἀπ’ ὅλη τὴν Κωνσταντινούπολη μὲ τιμὲς βασιλικές· καὶ πιὸ πάνω ἀκόμα: μὲ τιμὲς σωτῆρος τῆς Ὀρθοδοξίας.
Ὁ ἅγιος Μᾶρκος ὕστερ’ ἀπὸ λίγα χρόνια, μετὰ ἀπὸ φυλακίσεις καὶ ἐξορίες, ἐκοιμήθη ἐν Κυρίῳ. Ἡ Ἐκκλησία μας τὸν ἀνεγνώρισε ὡς ἅγιο καὶ τὸν γιορτάζει στὶς 19 Ἰανουαρίου.
…Μορφὲς σὰν τὸν ἅγιο Μᾶρκο τὸν Εὐγενικό, εἶναι ἱκανὲς σὲ ὅσους ἀκολουθοῦν τὸ παράδειγμά τους, νὰ δίνουν τὴ μεγάλη δύναμη νὰ θαυματουργοῦν καὶ νὰ βαστάζουν στοὺς ὤμους τους, ὅπως ἐκεῖνος, τὴν ἁγιασμένη κιβωτὸ τῆς Ὀρθοδοξίας, μὲ θάρρος καὶ γενναιότητα – καὶ ν᾽ ἀντιστέκονται μπροστὰ σὲ ὁποιονδήποτε κίνδυνο, ἀπ᾽ ὁπουδήποτε καὶ ἂν προέρχεται.
[ἀπὸ τὸ ἔργο του Ἔρως Ὀρθοδοξίας, ἔκδ. Ε΄ Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθήνα 2006, σ. 287-296, ἐπιλογὴ ὑπὸ Δημητρίου Π. Ρίζου Δρ Θεολογίας]