(+) Μητροπολίτου Νικοπόλεως ΜΕΛΕΤΙΟΥ
Ο Νικόλαος Καζαντζάκης είναι λογοτέχνης. Οι λογοτέχνες δουλεύουν µε το συναίσθηµα και την φαντασία. Και επειδή και το συναίσθηµα και η φαντασία είναι για τον καθένα καθαρά προσωπικά, καθαρά δικά του, είναι αυτονόητο, πως οι λογοτέχνες – σε όσα γράφουν – εκφράζουν ο καθένας τις δικές του ιδέες, τα δικά του βιώµατα, και τα δικά τους συναισθήµατα, που ο καθένας τα δουλεύει ανάλογα µε την φαντασία του. Συγγραφέας- λογοτέχνης µε δυνατή φαντασία βρίσκει δυνατές εκφράσεις για την έκφραση των συναισθηµάτων, βιωµάτων και ιδεών και σε όλα, όσα λέει τον εαυτό του εκφράζει! Είτε στην αγνότητά του, είτε στην βρώµα του!
Ο Ν. Καζαντζάκης στο µυθιστόρηµα του «Ο τελευταίο Πειρασµός» παίρνει για ήρωά του τον Κύριον Ιησούν Χριστόν. Αυτό
αποτελεί µια επιλογή της φαντασίας του. Και, σαν ήρωά του πια, αποδίδει
στον Χριστό όλα τα δικά του συναισθήµατα· όλους τους δικούς του πόθους·
όλες τις δικές του αδυναµίες· όλες τις δικές του ιδέες και απόψεις.
Ο Χριστός του Καζαντζάκη είναι ένας τέλειος καθρέφτης του ψυχικού κόσµου του συγγραφέα του! Σε όλον του τον ψυχικό και πνευµατικό κόσµο!
Παρουσιάζει τον Ιησούν Χριστόν:
Σαν καταδότη των αγωνιστών συµπατριωτών του στους καταχτητές ρωµαίους·
Σαν αµοραλιστή, που
φτιάχνει εκτελεστικά όργανα προς χρήση των Ρωµαίων τυράννων! (για να
σταυρώσουν τους αγωνιστές της εθνικής αντίστασης εναντίον του!).
Σαν άνθρωπο µε ανώµαλο ψυχικό βίο! Μερικές
τουλάχιστον φορές το βλέµµα του και το χαµόγελό του παίρνουν έκφραση
τόσο καθαρά δαιµονική, που τροµάζει η Παναγία Μητέρα Του.
Σαν υποδουλωµένο στις επιθυµίες της σάρκας, σαν άνθρωπο χυδαίο, φιλήδονο, µε λάγνο φρόνηµα και µε πράξεις πορνικές.
Σαν βλάσφηµο· σαν επαναστάτη κατά του Θεού.
Σαν άνθρωπο που σε ό,τι καλό έκαµε, εχειραγωγείτο από τον Ιούδα, που ήταν τάχα ο πιο δυνατός και αφωσιωµένος µαθητής του
Σαν απλό άνθρωπο, που επεθύµησε να γίνη Θεός και Σωτήρας του κόσµου, χωρίς βέβαια να είναι…
Γενικά, ο Ν. Καζαντζάκης παρουσιάζει τον Ιησού , όχι
σαν ΣΩΤΗΡΑ του κόσµου, αλλά σαν ένα απλό και ταλαίπωρο άνθρωπο (= όπως
όλοι!), που ενώ έχει ανάγκη όχι µόνο να ΣΩΘΗ, αλλά και να βρη τον εαυτό
του, (γιατί – σύµφωνα µε τον Καζαντζάκη πάντοτε – όπως και
εµείς έτσι και ο Ιησούς δεν ήξερε ούτε τι είναι, ούτε τι γυρεύει στον
κόσµο!…), πλάθει όνειρα, ότι θα γίνη σωτήρας του κόσµου!…
Τι συναισθήµατα «κουβαλούσε» ο Νικ. Καζαντζάκης.
Όπως είπαµε, οι λογοτέχνες συγγραφείς στα βιβλία τους εκφράζουν τον εαυτό τους.
Και γι’ αυτό στα βιβλία τους µπορούµε να βρούµε όχι µόνο τις ιδέες τους, αλλά και τον ψυχικό τους κόσµο. Μια τέτοια µελέτη στα βιβλία του Ν. Καζ. Θα βγάλη στην επιφάνεια πολλά.
Μα δεν χρειάζεται να καταφύγη κανείς σε µία τέτοια µελέτη. Τον Καζαντζάκη τον έχουν περιγράψει
α. η σύζυγος του Γαλάτεια στο βιβλίο της: Άνθρωποι και Υπεράνθρωποι. Αθήναι 1980. Από τον τίτλο του βιβλίου καταλαβαίνοµε, ότι την ζωή και σκέψη του Καζαντζάκη διείπε η αρρωστηµένη φιλοσοφία του Φρ. Νίτσε. Ο Νίτσε, όντας τρελλός έγραψε στοχασµούς που γοητεύουν µόνον ανθρώπους µε την ίδια ψυχολογικά κατάσταση υγείας.
β. Η Έλλη Αλεξίου, αδελφή της Γαλάτειας, στο βιβλίο της: Για να γίνη Μεγάλος, Αθήναι 1981. Σ’ αυτό η Έλλη µας λέγει, ότι όλος ο στόχος του Ν. Καζαντζάκη σε όλα, όσα έλεγε, έκανε και έγραφε, ήταν να γίνη µεγάλος. Πόσο µεγάλος; Να γίνη Θεός!…
γ. Ο ίδιος ο Νικ. Καζαντζάκης στις επιστολές του, που τις εξέδωκε ο φίλος του Παντ. Πρεβελάκης µε τίτλο: 400 γράµµατα του Νικ. Καζαντζάκη, Αθήνα.
Οι τρεις αυτοί µάρτυρες είναι οι πιο αυθεντικοί.
Ποιός µπορεί να ειπή, πως ήξερε καλά τον Νικ. Καζαντζάκη πιο καλά από την σύζυγό του;
Ποιός µπορεί να ισχυρισθή πως τον εκφράζει πιο αυθεντικά, από ό,τι εκφράζει ο ίδιος τον εαυτό του στα Γράµµατά του;
Τί ήταν λοιπόν µε βάση τα πιο πάνω βιβλία ο Ν. Καζαντζάκης;
α. Σαν ον ψυχοσωµατικό.
Πρόσωπο «παθολογικά άτολµο, σεξουαλικά ανίκανο, αηδιαστικά λάγνο, κυριευµένο από τις ιδέες του Νίτσε (φιλόσοφος που αυτοκτόνησε), µηδενιστής, δειλό και διπρόσωπο· που πήγαινε µε τους έχοντες την εξουσία· και όχι µε εκείνους που είχαν το δίκιο» (Έλλης Αλεξίου, Για να γίνη Μεγάλος, σελ. 78-192, 229).
β. Κοσµοθεωριακά, ιδεολογικά.
Κοµµουνιστής δεν ήµουν ποτέ. ∆εν µε έπιασε αυτή η πνευµατική ψώρα (ε.ά. σελ. 286). Τί ήταν τότε; Πότε έκανε τον αθεϊστή λενινιστή. Πότε τον βουδδιστή. Πότε τον σκεπτικιστή. Πότε τον αγνωστικιστή. Πότε… Πότε… Τί ήταν; Ένας χάος!…
γ. Σαν Έλληνας.
– Γράφει σε επιστολή του στον φίλο του Π. Πρεβελάκη: Τι ντροπή να ανήκεις σε µία ράτσα ξεπεσµένη, ξεπλυµένη, φελάχα! Πρέπει όλα αυτά να τα νικήσουµε· να ξεφύγουµε· να πολεµήσουµε µέσα µας ό,τι µας σµίγει µε το ρωµέϊκο αίµα (Γράµµα 41 σελ. 46).
– Προτιµώ την Γερµανία από την Γαλλία. Το Παρίσι µυρίζει πολύ Ελλάδα. Και η Ελλάδα και οι Έλληνες µου είναι ΜΙΣΗΤΟΙ! (Γράµµα 76, σελ. 121)
– Με κυριεύει οργή και αηδία για τους Ρωµιού. Ποτέ δεν τους µίσησα και δεν τους συχάθηκα τόσο (Γράµµα 204, σελ. 429). δ. Τί λαχταρούσε στην ζωή του.
– Ήταν «λυσσασµένος» για δόξα (γράφει ο φίλος του Πρεβελάκης) την ζωή του την προσδιώρισαν δύο κυρίως πράγµατα: ο µεγαλοµανής εγωϊσµός του και η µηδενική συζυγική ζωή του. Έτσι: φθάνει στο σηµείο να θέλη να δηµιουργήση θρησκεία και Εκκλησίες στο όνοµά του και να προσκυνάται για προφήτης του Θεού!
– Είναι ανίκανος για σεξουαλική πράξη· µα γεµάτος λαγνεία· και χυδαία φιλήδονος!…
Μετά από αυτά συµπεραίνοµε: Στο βιβλίο του «Ο Τελευταίο Πειρασµός» ο Νικ. Καζαντζάκης εκφράζει:
– τις ηθικές και εθνικο-κοινωνικές του ιδέες·
– τις απόψεις του για τον Χριστό: ότι «βρήκε έδαφος» κατάλληλο! και κατάφερε και έγινε Θεός!…
– τον πόθο του να αναρριχηθή στον θρόνο του Χριστού· να φτιάξη δική του θρησκεία· να γίνη Θεός!…
Γιατί όµως όλα αυτά; Λέγει
ο ίδιος: «Ένας δαίµονας είναι µέσα µου. Και πολλές φορές ψυχανεµίζοµαι,
πως δεν είµαι εγώ» (Για να γίνης Μεγάλος, σελ. 186,396). Κάθε σχόλιο περιττεύει.
Τελική κρίση.
Ο ιταλός σκηνοθέτης Μαρτίνο Σκορτσέζε παρουσίασε το βιβλίο του Ν. Καζαντζάκη « Ο Τελευταίος Πειρασµός» σε
ταινία (µε κάποια δική του διασκευή). Εναντίον της προβολής της ταινίας
αυτής αντέδρασαν δυναµικά σε όλο τον κόσµο οι θρησκευτικοί κύκλοι.
Με αφορµή ανάλογες εκδηλώσεις και διαµαρτυρίες στην Αθήνα ο ποιητής και ακαδηµαϊκός Νικηφόρος Βρεττάκος, απαντώντας σε ερώτηση δηµοσιογράφου της εφηµερίδας «Ελευθεροτυπία», προέβη στην εξής δήλωση: «Το
επίπεδο ενός τµήµατος του λαού µας βρίσκεται πολύ χαµηλά. Γιατί, αν το
επίπεδο του δεν ήταν τόσο χαµηλό, θα εγνώριζε, πως ένας συγγραφέας, ή
ένας σκηνοθέτης, που ξεπερνάει ορισµένα όρια, µειώνεται ο ίδιος από την
υπερβολή του. Γιατί ο συγγραφέας (Ν. Καζαντζάκης) δεν γράφει ιστορία.
Βάζει κάτι από τον εαυτό του στο έργο του.
Νοµίζω ότι το πρόσωπο του Χριστού µένει τελικά άθικτο· γιατί είναι αφ’ εαυτού τοποθετηµένο επάνω από τις αδυναµίες των συγγραφέων µας» (εφηµ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 15-10-1988, σελ. 24).
Με άλλα λόγια ο Νικηφόρος Βρεττάκος µας λέγει:
– Ο Ν. Καζαντζάκης έχει βάλει στο έργο του «κάτι» από τον εαυτό του.
– Έτσι εµείωσε τον εαυτό του και το έργο του.
– Γιατί ξεπέρασε τα επιτρεπτά όρια.
– Το βιβλίο του δεν είναι καρπός µελέτης, δεν έχει καµµιά επιστηµονική αξία· είναι φαντασία…
– Με το έργο του Καζαντζάκη ασχολούνται είτε θετικά, είτε αρνητικά µόνο πρόσωπα µε χαµηλό επίπεδο.
– Το πρόσωπο του Χριστού είναι αφ’ εαυτού Του επάνω από τις αδυναµίες των συγγραφέων µας, τύπου Ν. Καζαντζάκη.
Είπε ο Χριστός για τον Εαυτό Του: «Λίθον ον απεδοκίµασαν οι οικοδοµούντες (= εκείνοι που καµαρώνουν πως είναι πνευµατική ηγεσία), ούτος εγεννήθη εις κεφαλήν γωνίας· ο πεσών επί τον λίθον τούτον, συνθλασθήσεται· εφ’ ον δ’ αν πέση, λικµήση αυτόν» (Ματθ. 21,44).
(+) Μητροπολίτου Νικοπόλεως Μ Ε Λ Ε Τ Ι Ο Υ
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ
Έκδοσις Ιεράς Μητροπόλεως Νικοπόλεως Πρέβεζα 1999
Σελ.109-112 – ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ