Ἐθνικὴ Ὀργάνωσις Κυπρίων Ἀγωνιστῶν 1.4.1955
Τοῦ Κωνσταντίνου Ἄθ. Οἰκονόμου, δασκάλου – συγγραφέα
ΓΕΝΙΚΑ: Ἡ Ἐθνικὴ Ὀργάνωσις Κυπρίων Ἀγωνιστῶν (ΕΟΚΑ) ἦταν ὀργάνωση Ἑλλήνων τῆς Κύπρου ποὺ ἔδρασε τὴν περίοδο 1955-9 γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τοῦ μαρτυρικοῦ νησιοῦ ἀπὸ τὸ βρετανικὸ ζυγὸ καὶ τὴν Ἕνωση μὲ τὴν Ἑλλάδα.
Στρατιωτικὸς ἀρχηγὸς ἦταν ὁ Στρατηγὸς Γεώργιος Γρίβας Διγενής. Πολιτικὸς ἀρχηγὸς τῆς ΕΟΚΑ ἦταν ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Μακάριος. Ἡ ΕΟΚΑ ὑποστηρίχθηκε ἀπὸ τὸ σύνολο τοῦ λαοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ κόσμου τῆς Ἑλλάδας, πλὴν ΚΚΕ. Μάλιστα τὸ ἐπίσημο ΚΚΕ, κατέδωσε στοὺς Ἄγγλους ὅτι ὁ Ἀρχηγὸς τῆς ΕΟΚΑ, Διγενής, εἶναι ὁ Στρατηγὸς Γρίβας1. Ἡ ἔναρξη τοῦ ἀγώνα, τὴν 1η Ἀπριλίου σηματοδοτήθηκε μὲ ἐπίθεση σὲ κυβερνητικὰ κτίρια, ἀστυνομικοὺς σταθμούς, τὸν ραδιοσταθμὸ καὶ σὲ βρετανικὸ στρατόπεδο Ἀμμοχώστου. Ἡ δραστηριότητα τῆς ΕΟΚΑ συνεχίστηκε μὲ ἐπιθέσεις σὲ στρατιωτικὲς ἐγκαταστάσεις, ἐνέδρες σὲ βρετανικὰ ὀχήματα καὶ ἐκτελέσεις Βρετανῶν, Ἑλληνοκυπρίων καὶ Τουρκοκυπρίων συνεργατῶν τῶν Βρετανῶν.
Ἡ δραστηριότητα τῆς ΕΟΚΑ ἔληξε τὴν 24η/12/1959 ὅταν ὑπεγράφη ἡ συμφωνία τῆς Ζυρίχης. Τελικὰ ἡ ἀνεξαρτησία ἀλλὰ ὄχι ἡ Ἕνωση, κυρήχθηκε στὶς 15/8/1960. Ἡ ἀρχὴ εἶχε γίνει ἀλλὰ αὐτὸ δὲν ἦταν ἀρκετὸ γιὰ τοὺς ἀγωνιστὲς τοῦ ΕΟΚΑ. Ἡ ἕνωση μὲ τὴν Ἑλλάδα ἦταν ὁ ἀπώτερος στόχος. Ἂν καὶ ἡ ἀνεξαρτησία ἔφερε προσωρινὰ τὴν εἰρήνη στὸ νησί, ἐντούτοις τὸ νέο Σύνταγμα ἀπαγόρευε τόσο τὴν ἕνωση τῆς Κύπρου μὲ κάποιο ἄλλο κράτος ὅσο καὶ κάθε πιθανὴ διχοτόμηση.
Καθιστοῦσε μάλιστα ἐγγυήτριες δυνάμεις τὴν Ἑλλάδα, τὴν Τουρκία καὶ τὴ Μεγ. Βρετανία. Ἡ Βρετανία κατάφερε, μέσω τῆς συμφωνίας, νὰ διατηρήσει στρατιωτικὲς βάσεις στὸ νησὶ μειώνοντας τὸν βαθμὸ ἀνεξαρτησίας ποὺ ἐφαρμόστηκε. Ἀξίζει νὰ σημειώσουμε ὅτι αὐτὲς οἱ περιοχὲς μετατράπηκαν ἀργότερα μὲ βρετανικὴ ἀπόφαση σὲ κτήση τοῦ βρετανικοῦ στέμματος καὶ ὄχι ἁπλῶς βάση (κάτι σὰν τὸ Γιβραλτάρ)!
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΥΠΡΙΩΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ: Μεταξὺ τῶν Ἑλληνοκυπρίων ποὺ ἐκτελέστηκαν ἀπὸ τὴν Ε.Ο.Κ.Α. ἦταν καὶ μέλη τοῦ ΑΚΕΛ, τοῦ κυπριακοῦ κομμουνιστικοῦ κόμματος. Τὸ ΑΚΕΛ ἂν καὶ ἐκείνη τὴν περίοδο στήριζε τὸν ἀγώνα γιὰ Ἕνωση μὲ τὴν Ἑλλάδα, ἐναντιώθηκε στὸν ἀγώνα τῆς ΕΟΚΑ καὶ κατηγορήθηκε ὅτι συνεργαζόταν μὲ τὶς βρετανικὲς μυστικὲς ὑπηρεσίες (Ἰντελιτζενς Σερβὶς) γιὰ νὰ τὸν σαμποτάρει. Τὴν προδοσία τοῦ Κυπριακοῦ ἀγῶνος κατήγγειλε ἡ ΕΟΚΑ στὸ βιβλίο: «Ἡ κομμουνιστικὴ ἡγεσία τοῦ Κυπριακοῦ ἀγῶνος». Στὴν σελίδα 44 ἀναφέρει «Καὶ ἐνῶ αἱ Κυπριακαὶ Ἀρχαὶ ζαλισμέναι ἀπὸ τὸν αἰφνιδιασμὸν τῆς 1ης Ἀπριλίου προσπαθοῦν ματαίως νὰ βροῦν ποιοὶ οἱ πρωτεργᾶται καὶ ἀρχηγοὶ τοῦ κινήματος, ὁ ἀρχηγὸς τοῦ ΚΚΕ Ζαχαριάδης εἰς ραδιοφωνικὴν ὁμιλίαν του, ἀποκαλύπτει διὰ πρώτη φορὰν εἷς τούς Ἄγγλους τὴν ταυτότητα τοῦ Διγενῆ. Καὶ τὸ ἀκελικὸν ὄργανον “Ν. Δημοκράτης” ἔσπευσε νὰ δημοσιεύση τὴν ὁμιλίαν ἐκείνην διὰ νὰ μεταδοθῆ καὶ ἐν Κύπρω παντοῦ ἡ προδοσία». Ἀποτέλεσμα τῆς στάσης τῶν κομμουνιστῶν ἦταν τὸ ἀγγλικὸ BBC (29/8/1956) νὰ ἐπαινεῖ τὸ ΑΚΕΛ, διότι: «Μὲ φυλλάδιά του ἀντιτίθεται εἰς τὴν ΕΟΚΑ καὶ ζητεῖ συνέχισιν τῆς ἐκεχειρίας καὶ τὴν εἰρήνευσιν πράγμα ποὺ δεικνύει ὅτι τὸ ΑΚΕΛ ἔχει συναίσθησιν τῶν ἐπιθυμιῶν τοῦ λαοῦ». Ἐπίσης οἱ κομμουνιστὲς μὲ ἔγγραφο τῆς Κεντρικῆς Γραμματείας τοῦ ΑΚΕΛ (10/1955) καλοῦν τοὺς Κυπρίους «νὰ σαμποτάρουν τὸν ἔρανον ὑπὲρ τῶν πολιτικῶν κρατουμένων διότι τὰ χρήματα, προωρίζοντο διὰ τὴν ἀγορὰν ὅπλων τῆς ἐγκληματικῆς ΕΟΚΑ»(!).
Η ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ: Ἡ συνεισφορὰ τῆς Ἐκκλησίας στὴν προσπάθεια ἦταν καθοριστική. Ἡ ὀργάνωση ΟΧΕΝ ἦταν ὁ προθάλαμος εἰσόδου στὴν ΕΟΚΑ καὶ πολλοὶ ἀγωνιστὲς ξεκίνησαν ἀπὸ ἐκεῖ. Τὴ μεταλαμπάδευση τῆς ἐξέγερσης στὶς νεανικὲς ψυχές, εἶχε ἀναλάβει ἡ ΑΝΕ («Ἄλκιμος Νεολαία ΕΟΚΑ»). Μὲ “παράνομες” προκηρύξεις καθὼς καὶ τὸ ἔντυπο «Ἐγερτήριον Σάλπισμα» βοήθησε στὴ διάδοση τοῦ ἰδεολογικοῦ ὑποβάθρου τῆς ἐξέγερσης. Στὶς 15/1/1950, ἡ Ἐθναρχοῦσα Ἐκκλησία Κύπρου πραγματοποίησε Δημοψήφισμα, στὸ ὁποῖο ὁ Ἑλληνικὸς Κυπριακὸς λαὸς ψήφισε τὴν Ἕνωση μὲ τὴν Ἑλλάδα, σὲ ποσοστὸ 95,7%.
Οἱ Ἄγγλοι, ὅμως, τήρησαν ἀρνητικὴ στάση. Στὶς 28/7/1954, ὁ Ὑφυπουργὸς Ἀποικιῶν, Χένρυ Χόπκινσον, ἀνέφερε “ἡ Κύπρος εἶναι περιοχὴ μὲ στρατηγικὴ ἀξία, καὶ γι’ αὐτὸ οὐδέποτε θὰ τύχει αὐτοδιάθεσης”. Ἡ Ἑλλάδα, μὲ αἴτησή της στὸν Ο.Η.Ε., τὸ 1954, ζήτησε, ἀπὸ τὸν Ὀργανισμό, τὴν «Ἐφαρμογὴν τῆς ἀρχῆς τῶν ἴσων δικαιωμάτων καὶ τῆς αὐτοδιάθεσης τῶν λαῶν, στὴν περίπτωσιν τοῦ λαοῦ τῆς Κύπρου». Στὶς 17/12/1954, ἡ Γ.Σ. τοῦ Ο.Η.Ε. ἀπέρριψε τὴν αἴτηση. Στὶς 9/3/1956, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Μακάριος συνελήφθηκε στὸ ἀεροδρόμιο Λευκωσίας, ἀπὸ τὸ ὁποῖο θὰ μετέβαινε στὴν Ἀθήνα, γιὰ συνομιλίες μὲ τὴν Ἑλληνικὴ Κυβέρνηση. Τὴν ἴδια μέρα συνελήφθηκαν καὶ οἱ: Μητροπολίτης Κερύνειας, Παπασταῦρος Παπαγαθαγγέλου καὶ Πολύκαρπος Ἰωαννίδης. Ὅλοι ἐξορίστηκαν στὶς Σεϋχέλλες.
ΗΡΩΩΝ ΠΑΝΘΕΟΝ: Στὶς 10 Μαΐου 1956, οἱ: Μιχαλάκης Καραολὴς καὶ Ἀνδρέας Δημητρίου ἀπαγχονίστηκαν στὶς φυλακὲς Λευκωσίας, γιὰ τὴ δράση τους, ὡς μέλη τῆς Ε.Ο.Κ.Α. Ἐνταφιάστηκαν στὶς κεντρικὲς φυλακές. Ἐκεῖ, ἀργότερα, θὰ ταφοῦν ἄλλα ἕντεκα μέλη τῆς Ε.Ο.Κ.Α. Στὶς 9/8/1956 ἀπαγχονίζονται οἱ: Ἀνδρέας Ζάκος, Χαρίλαος Μιχαὴλ καὶ Ἰάκωβος Πατάτσος. Ἄλλοι τρεῖς ἀγωνιστὲς ἀπαγχονίζονται στὶς 21 Σεπτεμβρίου, οἱ: Μιχαὴλ Κουτσόφτας, Ἀνδρέας Παναγίδης καὶ Στέλιος Μαυρομάτης. Ἀκολούθησε ἡ θυσία τοῦ Γρηγόρη Αὐξεντίου (3/3/1957), στὴ μονὴ Μαχαιρά, ὅταν οἱ Ἄγγλοι ἔριξαν βενζίνη κι ἐμπρηστικὲς βόμβες στὸ κρησφυγετό του, ὅποτε ὁ ἥρωας ἔγινε ὁλοκαύτωμα. Ξημερώματα τῆς 14ης Μαρτίου 1957 ἀπαγχονίστηκε ὁ 19χρονος μαθητὴς Εὐαγόρας Παλληκαρίδης. Στὶς 5/7/58, οἱ Ἄγγλοι συνέλαβαν ἕνα παιδί, στὸ Αὐγόρου, καὶ πυροβόλησαν ἐναντίον ἀμάχων του χωριοῦ.
Φονεύθηκαν οἱ: Παναγιώτης Ζαχαρία καὶ Λουκία Παπαγεωργίου, ἔγκυος μητέρα ἔξι παιδιῶν. Στὶς 2/9/1958, στὸ Λιοπέτρι, Ἄγγλοι στρατιῶτες περικύκλωσαν τέσσερις ἀγωνιστὲς τῆς Ε.Ο.Κ.Α. Οἱ: Ἀνδρέας Κάρυος, Φώτης Πίττας, Ἠλίας Παπακυριακοὺ καὶ Χρῆστος Σαμαράς, ἔπεσαν νεκροί. Στὶς 19 Νοεμβρίου 1958, οἱ Ἄγγλοι σκότωσαν καὶ τὸν Κυριάκο Μάτση, στὸ Κάτω Δίκωμο.
| ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΑ ΜΝΗΜΑΤΑ: ΟΙ ΤΑΦΟΙ ΤΩΝ ΗΡΩΩΝ |
ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΕΠΟΥΣ: Ὁ ἀγώνας ἐξεράγη στὶς 0.30″ τὸ πρωὶ τῆς lης Ἀπριλίου 1955. Ἡ Κύπρος μετατράπηκε σὲ ἡφαίστειο, τρομάζοντας τοὺς κατακτητὲς ἀποικιοκράτες. Τὰ γαλανόλευκα λάβαρα ὑψώθηκαν παντοῦ. Ὁλόκληρο τὸ νησὶ ἔγινε μία ἀπέραντη γαλανόλευκη σημαία. Κι ἡ ἀτμόσφαιρα ἠλεκτρίστηκε ἀπὸ πολεμικὰ τροπάρια τοῦ Γένους καὶ ἐμβατήρια ξεσηκωμοῦ. Τὸ ἔθνος ξύπνησε, θυμήθηκε τὴν Ἁγία Λαύρα, τὸ ἐθνικὸ ὄνειρο θερίεψε παίρνοντα σάρκα καὶ ὀστᾶ.
Ἐκείνη τὴν πρώτη νύχτα χτύπησε ἡ ὁμάδα τοῦ Γρηγόρη Αὐξεντίου στὴ Δεκέλεια. Μὲ ἀποστολὴ νὰ προκαλέσουν διακοπὴ τοῦ ἠλεκτρικοῦ ρεύματος σ’ ὅλο τὸ νησί. Ὁ Μάρκος Δράκος μὲ τὴν ὁμάδα “Ἀστραπὴ” ἀνατίναξαν τὸ Ραδιοφωνικὸ σταθμό. Τὴν ἀφετηρία τῆς δόξας, ὁριοθέτησε μὲ τὴ θυσία του πρῶτος ὁ Μόδεστος Παντελῆ. Ὁ ἥρωας πέθανε ἀπὸ ἠλεκτροπληξία ἐπιχειρώντας καταστροφὴ ἠλεκτροφόρων καλωδίων. Τὴν 1η Ἀπριλίου 1955, ἡ Κύπρος ξύπνησε ἀναστατωμένη πρὶν χαράξει ἡ αὐγή. Ἡ ἀναστάτωση σύντομα ἔδωσε τὴ θέση της στὸν ἐνθουσιασμό. Τὸ πανηγύρι ἄρχιζε. Κι ὁ Διγενὴς κυκλοφοροῦσε τὴν προκήρυξή του: “Μὲ τὴν βοήθειαν τοῦ θεοῦ, μὲ πίστιν εἰς τὸν τίμιον ἀγώνα μας, μὲ τὴν συμπαράστασιν ὁλοκλήρου τοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ μὲ τὴν βοήθειαν τῶν Κυπρίων, ἀναλαμβάνομεν τὸν ἀγώνα διὰ τὴν ἀποτίναξιν τοῦ Ἀγγλικοῦ ζυγοῦ, μὲ σύνθημα τὸ ὁποῖον μᾶς κατέλιπαν οἱ πρόγονοί μας ὡς ἱερὰν παρακαταθήκην: “‘΄Ἡ τᾶν ἢ ἐπὶ τάς”. Εἶναι καιρὸς νὰ δείξωμεν, ὅτι ἐὰν ἡ διεθνὴς διπλωματία εἶναι ἄδικος καὶ ἐν πολλοῖς ἄνανδρος, ἡ Κυπριακὴ ψυχὴ εἶναι γενναία.
Ἐὰν οἱ δυνάσται μας δὲν θέλουν νὰ ἀποδώσουν τὴν λευτεριά μας, μποροῦμε νὰ τὴν διεκδικήσωμεν μὲ τὰ ἴδια μας τὰ χέρια καὶ μὲ τὸ αἷμα μας (…)” Ἀρχικὰ ἡ ΕΟΚΑ ἱδρύθηκε μὲ σκοπὸ τὴ διενέργεια μικρῆς ἐκτάσεως στρατιωτικῶν ἐπιχειρήσεων, κυρίως δολιοφθορᾶς σὲ ἀγγλικοὺς στόχους στὴν Κύπρο, γιὰ δημιουργία θορύβου ποὺ θὰ ὑποβοηθοῦσε τὶς πολιτικὲς ἐνέργειες τοῦ Μακαρίου γιὰ τὴ λύση τοῦ Κυπριακοῦ ζητήματος. Στὴ συνέχεια ὅμως, μετὰ τὸ ναυάγιο τῶν διαπραγματεύσεων τοῦ Μακαρίου μὲ τὸν κυβερνήτη Χάρτιγκ (τέλος 1955 – ἀρχὲς 1956), τῆς ἐξορίας τοῦ πρώτου ἀπὸ τὸν δεύτερο (9/3/1956) καὶ τῶν μεγάλης κλίμακας ἐπιχειρήσεων τοῦ Χάρτιγκ κατὰ τῆς ΕΟΚΑ, ἡ ὀργάνωση ἀνταπέδωσε τὰ πλήγματα, ἀναγκασμένη πιὰ νὰ ἀναμετρηθεῖ μὲ τοὺς Βρετανούς. Μετὰ τὴν ἐπιστροφὴ τοῦ Μακαρίου, ἀναπτύχθηκε στὴ Μεγαλόνησο στὴν δράση ἐξτρεμιστῶν Τουρκοκυπρίων σὲ ἄμεση συνέργεια μὲ τοὺς Βρετανούς.
Κατὰ τὴν ἑπόμενη φάση, ἡ δράση τῆς ΕΟΚΑ περιορίστηκε σὲ ἐνέργειες δολιοφθορῶν. Στὴν Κύπρο ἀνέλαβε νέος κυβερνήτης ὁ Χιοῦ Φούτ, ποὺ ζητᾶ νὰ συναντηθεῖ μὲ τὸν Γρίβα. Τὸ Κυπριακὸ ζήτημα συζητεῖται σὲ πολλὰ παρασκηνιακὰ ἐπίπεδα. Συγχρόνως ἐκδηλώθηκε μεγάλης κλίμακας ὀργανωμένη ἐπίθεση τῶν Τουρκοκυπρίων κατὰ τῶν Ἑλληνοκυπρίων καὶ τῶν περιουσιῶν τους. Ἡ ΕΟΚΑ τότε ξανάρχισε τὴ δράση της, ἐνῶ ἐπαναλαμβάνονταν καὶ οἱ μεγάλης κλίμακας ἐπιχειρήσεις τῶν Βρετανῶν κατὰ τῆς ΕΟΚΑ. Λίγες ἑβδομάδες ἀργότερα, συνεχίζονται οἱ ἐπιθέσεις τῶν Τουρκοκυπρίων, τοὺς ὁποίους τώρα κτυπᾶ ἡ ΕΟΚΑ.
Οἱ Ἄγγλοι μὲ τὴν πολιτικὴ τους δημιουργοῦν στὴν Κύπρο συνθῆκες διακοινοτικῆς διαμάχης. Τελικὰ ὁ ἀγώνας ἔμεινε ἡμιτελής: ἡ Κύπρος ἀνεξάρτητη, ὅμως διχοτομημένη καὶ ἀδικαίωτη στὸν ἀγώνα γιὰ Ἕνωση.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ: Οἱ θυσίες τοῦ κυπριακοῦ Ἑλληνισμοῦ δὲν εὐοδώθηκαν. Τὸ νησί, ἐξ αἰτίας συμφερόντων τῶν μεγάλων δυνάμεων καὶ λαθῶν τῶν ἑλληνικῶν κυβερνήσεων, ἔμεινε ἐκτὸς ἑλληνικοῦ κράτους. Τὰ διδάγματα, ὅμως, οἱ ἀγῶνες καὶ οἱ θυσίες τῶν νέων της Ε.Ο.Κ.Α. ἀποτελοῦν παρακαταθῆκες πάνω ἀπὸ τὸ ἐφήμερο καὶ τὸ ἰδιοτελές. Ὁ ἴδιος ὁ Ἑλληνισμὸς τῆς Κύπρου συνεχίζει καὶ σήμερα νὰ διαπνέεται ἀπὸ τὴν ἴδια ἡρωϊκὴ παρακαταθήκη κι ὅποτε χρειάστηκε ἔμεινε σταθερὰ πιστὸς στὴ μνήμη τῶν ἀγωνιστῶν τῆς ΕΟΚΑ ἀπορρίπτοντας σχέδια τύπου Ἀνᾶν καὶ δείχνοντας ἀπίστευτη γενναιότητα ἀπέναντι στὸ βόρειο κατακτητὴ γείτονά της παραδειγματίζοντας κι ἐμᾶς τοὺς ἀδελφούς του τῆς Μητέρας Πατρίδας.