107. Ἡ ἁγιότητα τῶν ἐκπαιδευτικῶν ὡς προϋπόθεση τῆς ἀγωγῆς τῶν μαθητῶν, Βίος καί λόγοι Ἁγ. Πορφυρίου
«Παιδεία
μετάληψις ἁγιότητος ἐστί», λέγει ὁ Ἱερός Χρυσόστομος. Καί πάλι λέγει:
«τό ὅτι ἀμελοῦμε τά ἴδια τά παιδιά μας καί φροντίζουμε μέν γιά τά ὑλικά
τους ἀποκτήματα, ἀλλά περιφρονοῦμε τήν φροντίδα τῶν ψυχῶν τους, αὐτό
ἀποτελεῖ ἐσχάτη παραφροσύνη».
Κι
αὐτό, λέγει καί ὁ Ἅγιος Πορφύριος ὅτι «αὐτό πού γίνεται μέ τούς γονεῖς,
μπορεῖ νά γίνει καί μέ τούς ἐκπαιδευτικούς». Δηλαδή ὅπως οἱ γονεῖς θά
πρέπει νά κοπιάζουν γιά νά γίνουν οἱ ἴδιοι ἅγιοι καί ἔτσι μέ τήν
ἁγιότητά τους νά διαμορφώσουν καί τά παιδιά τους μέ ἅγιο χαρακτήρα, ἔτσι
καί οἱ ἐκπαιδευτικοί αὐτοί πού ἐργάζονται στά σχολεῖα, θά πρέπει νά
ἀγωνίζονται γιά νά ἔχουνε σωστά ἀποτελέσματα πρῶτα στόν ἑαυτό τους. Νά
ἀγωνίζονται νά γίνουν οἱ ἴδιοι ἅγιοι. «Μέ τήν προσευχή», ἔλεγε, «καί τήν
ἁγιοσύνη μπορεῖτε νά βοηθήσετε τά παιδιά στό σχολεῖο», ἀπευθυνόμενος
στούς ἐκπαιδευτικούς. «Μπορεῖ νά τά ἐπισκιάσει ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ καί νά
γίνουν καλά. Μήν προσπαθεῖτε μέ ἀνθρώπινους τρόπους νά διορθώσετε κακές
καταστάσεις. Δέν ἔρχεται κανένα καλό ἀποτέλεσμα. Μόνο μέ τήν προσευχή θά
φέρετε ἀποτέλεσμα»[1].
Τό
ἴδιο ἔλεγε ὁ Ἅγιος καί γιά τούς γονεῖς, ἀπευθυνόμενος σέ αὐτούς, ἄν
θέλουν νά ἔχουν καλά ἀποτελέσματα στά παιδιά τους, θά πρέπει νά γίνουν
ἄνθρωποι προσευχῆς. «Νά ἐπικαλεῖσθε τήν θεία Χάρη γιά ὅλους. Νά πάει ἡ
θεία Χάρις μέσα στήν ψυχή τους, στήν ψυχή ὅλων τῶν μαθητῶν καί νά τούς
ἀλλοιώσει. Αὐτό θά πεῖ χριστιανός». Εἶναι αὐτός ὁ ὁποῖος φέρει τήν Χάρη
τοῦ Θεοῦ ἀλλά καί τήν ἀντανακλᾶ στούς ἄλλους. «Ἐσεῖς οἱ ἐκπαιδευτικοί
μυστικά», λέει ὁ Ἅγιος, «χωρίς νά τό καταλαβαίνετε, μεταδίδετε στά
παιδιά τό ἄγχος καί τά ἐπηρεάζετε. Μέ τήν πίστη φεύγει τό ἄγχος. Τί
λέμε; «Καί πασαν τή ζωήν ἡμῶν Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθόμεθα»[2]. Ὅταν ὁ
ἄνθρωπος, δέν ἐμπιστεύεται τόν Θεό, τότε γεμίζει μέ ἄγχος καί ἀγωνία.
Ὅταν μέ πίστη ἀφήνεται στόν Θεό, τότε φεύγει τό ἄγχος.
«Νά
ἀνταποκρίνεσθε στήν ἀγάπη τῶν παιδιῶν», λέει ὁ Ὅσιος, «μέ διάκριση. Ἅμα
σᾶς ἀγαπήσουν, θά μπορέσετε νά τά ὁδηγήσετε κοντά στόν Χριστό. Θά
γίνεται ἐσεῖς τό μέσον. Ἡ ἀγάπη σας νά εἶναι ἀληθινή. Νά μήν τ' ἀγαπᾶτε
ἀνθρώπινα, ὅπως κάνουν συνήθως οἱ γονεῖς, δέν τά βοηθᾶτε. Ἀγάπη ἐν
προσευχῇ, ἐν Χριστῷ ἀγάπῃ. Αὐτή ὠφελεῖ πραγματικά»[3]. Καί ποιά εἶναι ἡ
ἐν Χριστῷ ἀγάπη; Αὐτή ἡ ὁποία ἀγωνιᾶ μέ τήν καλή ἔννοια, καί νοιάζεται
γιά τήν πνευματική προκοπή τῶν μαθητῶν καί ὄχι τόσο γιά τήν ἐγκεφαλική
προκοπή καί τήν ἀνάπτυξη τῆς διανοίας, ἀλλά τήν ἀνάπτυξη τῆς καρδίας,
τῆς ψυχῆς, τόν πλουτισμό τῆς ψυχῆς μέ τίς ἀρετές. Γι' αὐτό, γιά νά
ἐπιτευχθεῖ αὐτό, χρειάζεται ὁ ἐκπαιδευτικός νά ἀγαπάει ἐν Χριστῷ τά
παιδιά, νά νοιάζεται γιά τήν σωτηρία τους.
«Κάθε
παιδί πού βλέπετε», ἔλεγε ὁ Ἅγιος στούς ἐκπαιδευτικούς, στούς
δασκάλους, στούς καθηγητές, «νά προσεύχεσθε γι' αὐτό καί ὁ Θεός θά
στέλνει τήν Χάρη Του καί θά τό ἑνώνει μαζί Του. Προτοῦ μπεῖτε στήν τάξη,
καί εἰδικά σέ δύσκολα τμήματα, νά λέτε τήν εὐχή. «Κύριε Ἰησοῦ
Χριστέ....». Μπαίνοντας ν' ἀγκαλιάζετε μέ τό βλέμμα σας ὅλα τά παιδιά,
νά προσεύχεσθε καί μετά νά μιλᾶτε προσφέροντας ὅλο σας τόν ἑαυτό.
Κάνοντας αὐτή τήν προσφορά ἐν Χριστῷ, θά χαίρεστε. Ἔτσι θ' ἁγιάζεστε κι
ἐσεῖς καί τά παιδιά. Θά ζεῖτε μέσα στήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ καί στή
Ἐκκλησία, διότι θά γίνεσθε καλοί μέσα στήν ἐργασία»[4]. Ὅταν ὁ
ἐκπαιδευτικός κάνει σωστά τό λειτούργημά του, τότε βοηθάει τό νά
προαχθεῖ ὅλη ἡ Ἐκκλησία, νά δοξαστεῖ τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ μέσῳ τῶν καλῶν
αὐτῶν βλαστῶν πού ἀναπτύσσει μέ τήν σωστή ἀγωγή πού ἐξασκεῖ.
Ὁ
Ἱερός Χρυσόστομος λέει ὅτι εἶναι «ἡ ἀγωγή τέχνη, τεχνῶν καί ἐπιστήμη
ἐπιστημῶν». Καί ὁ Μέγας Βασίλειος λέγει, «ὡς ἀγωγή ὠφέλιμη στήν ψυχή»,
ὅταν εἶναι ἡ ἀγωγή σωστή, «τότε ἔχει τήν δύναμη νά καθαρίσει ἀπό τίς
κηλῖδες τῆς κακίας τίς ψυχές τῶν παιδιῶν». Εἶναι τιμιότερη πολλῶν
χρημάτων. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, λέει ὅτι «εἶναι πρῶτο καί
μέγιστο καλό γιά τούς ἀνθρώπους ἡ παιδεία». Ἀπό τά πράγματα τά ὁποῖα
ἔχουμε ἐδῶ στήν γῆ, ἡ παιδεία, ἡ μόρφωσις, εἶναι τό ἀνώτερο πράγμα. Κι
ὄχι μόνο ἡ μόρφωσις κατά Θεόν, ἀλλά καί ἡ θύραθεν, ἡ κοσμική θά λέγαμε
μόρφωση καί ἡ ἀληθινή ἐπιστήμη. Βεβαίως, ὅμως ἰσχύει καί αὐτό πού ἔλεγε ὁ
Πλάτων, ὅτι «πᾶσα ἐπιστήμη χωριζομένη ἀρετῆς, πανουργία καί οὐ σοφία
φαίνεται». Ὅταν ἡ ἐπιστήμη χωριστεῖ ἀπό τήν ἀρετή, τότε ἀποδεικνύεται
ὅτι εἶναι πανουργία. Ἐπιστήμη δηλαδή καί γνώση κακίας καί ὄχι σοφία
ἀληθινή.
Κάθε
παιδί πού βλέπετε, ἔλεγε ὁ Ὅσιος, νά τό περιβάλλετε μέ τήν προσευχή σας
κι ἔτσι θά ἑνώνεται μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Καί ἔτσι θά γίνεστε
πραγματικά ὠφέλιμοι στά παιδιά καί σέ ὅλη τήν Ἐκκλησία. «Ἄν κάποιος
μαθητής δημιουργήσει πρόβλημα, κάνετε πρῶτα μιά γενική παρατήρηση
λέγοντας: - Παιδιά, ἐδῶ ἤλθαμε γιά μάθημα, γιά σοβαρή δουλειά.
Βρίσκομαι κοντά σας, γιά νά σᾶς βοηθήσω. Κι ἐσεῖς κουράζεστε, γιά νά
πετύχετε στήν ζωή. Κι ἐγώ, πού σᾶς ἀγαπάω πάρα πολύ, κοπιάζω. Γι' αὐτό,
σᾶς παρακαλῶ, νά κάνετε ἡσυχία, γιά νά πετύχουμε τόν σκοπό μας»[5].
Βλέπουμε πῶς ὁ Ἅγιος μέ πολύ λεπτότητα καί εὐγένεια θέλει τόν
ἐκπαιδευτικό νά ἀπευθύνεται στά παιδιά, καί νά μήν προχωρεῖ ἀμέσως σέ
προσωπικές παρατηρήσεις, ἀλλά νά κάνει μία γενική παρατήρηση, ἔτσι ὥστε
νά ἐπιβληθεῖ στήν τάξη, γιά νά ὑπάρξει ἡσυχία καί νά μπορέσει νά
προχωρήσει στό ἐκπαιδευτικό του ἔργο.
«Δέν
θά κοιτάζετε αὐτόν πού παραφέρθηκε», λέει. «Ἄν συνεχίσει θά,
ἀπευθύνεστε στόν ἴδιο, ὄχι μέ θυμό, ἀλλά σοβαρά καί σταθερά. Θά
προσέχετε νά ἐπιβάλλεσθε στήν τάξη, γιά νά μπορεῖτε νά ἐπιδράσετε καί
στίς ψυχές τους. Δέν φταῖνε τά παιδιά πού εἶναι δύσκολα. Αὐτό ὀφείλετε
στούς μεγάλους». Ἄν οἱ μεγάλοι, οἱ ἐκπαιδευτικοί δηλαδή, εἴχανε
ἁγιότητα, εἴχανε σωφροσύνη, εἴχανε φώτιση Θεοῦ, τότε θά μποροῦσαν νά
πετύχουν πάρα πολλά πράγματα. Γιατί τά παιδιά κυρίως δέν ἀκοῦνε αὐτά πού
τούς λέμε, ὅσο προσέχουν αὐτά πού ἐμεῖς τούς δείχνουμε μέ τό παράδειγμά
μας.
«Στά
παιδιά», ἔλεγε ὁ Ἅγιος, «νά μή λέτε πολλά γιά τόν Χριστό, γιά τόν Θεό,
ἀλλά νά προσεύχεσθε στόν Θεό γιά τά παιδιά. Τά λόγια χτυποῦν στά αὐτιά,
ἐνῶ ἡ προσευχή πηγαίνει στήν καρδιά. Ἀκοῦστε ἕνα μυστικό. Τήν πρώτη μέρα
πού θά μπεῖτε στήν τάξη, νά μήν κάνετε μάθημα. Νά τούς μιλήσετε ὡραῖα.
Μία-μία τίς λέξεις. Νά φερθεῖτε μέ ἀγάπη στά παιδιά. Στήν ἀρχή νά μήν
τούς μιλήσετε καθόλου περί Θεοῦ, οὔτε περί ψυχῆς. Ἄλλη φορά αὐτά,
ἀργότερα. Τήν ἡμέρα, ὅμως, πού θά τούς μιλήσετε γιά τόν Θεό, θά
προετοιμασθεῖτε καλά καί θά τούς πεῖτε: Ὑπάρχει ἕνα θέμα γιά τό ὁποῖο
πολλοί ἀμφιβάλλουν. Εἶναι τό θέμα «Θεός». Τί γνώμη ἔχετε; Ἔπειτα
συζήτηση. Ἄλλη ἡμέρα τό θέμα «ψυχή»: Ὑπάρχει ψυχή; Ἔπειτα νά μιλήσετε
γιά τό κακό ἀπό πλευρᾶς φιλοσοφικῆς. Νά τούς πεῖτε ὅτι ἔχομε δύο
ἑαυτούς, τόν καλό καί τόν κακό. Πρέπει νά καλλιεργήσουμε τόν καλό. Αὐτός
θέλει τήν πρόοδο, τήν καλοσύνη, τήν ἀγάπη. Αὐτόν πρέπει νά ξυπνήσουμε,
γιά νά γίνουμε ἄνθρωποι σωστοί στήν κοινωνία. Νά θυμηθεῖτε ἐκεῖνο: «Ψυχή
μου, ψυχή μου, ἀνάστα, τί καθεύδεις;»[6]. Νά μήν τούς τά πεῖτε ὅμως
ἔτσι, ἀλλά μέ ἄλλα λόγια, περίπου ἔτσι: Παιδιά, νά εἶστε ξύπνιοι γιά τήν
μόρφωση, γιά τό καλό, γιά τήν ἀγάπη. Μόνο ἡ ἀγάπη τά κάνει ὅλα ὄμορφα
καί γεμίζει ἡ ζωή μας κι ἀποκτάει νόημα. Ὁ κακός ἑαυτός θέλει τήν
τεμπελιά, τήν ἀδιαφορία. Ἀλλ' αὐτό κάνει ἄνοστη τή ζωή, χωρίς νόημα κι
ὀμορφιά»[7]. Βλέπουμε πῶς ὁ Ἅγιος μέ ὄμορφες, ἀλλά καί ἁπλές συμβουλές -
λέξεις διδάσκει τούς ἐκπαιδευτικούς νά μιλοῦν στά παιδιά.
«Ὅλα
αὐτά», λέει ὁ Ἅγιος, «θέλουν προετοιμασία. Εἶναι πολύ σημαντικό ὁ
ἐκπαιδευτικός νά προετοιμάζεται σωστά. Ἡ ἀγάπη ἀπαιτεῖ θυσίες καί πολύ
συχνά καί θυσία χρόνου. Νά δίνετε τήν πρώτη θέση στήν κατάρτιση, γιά νά
εἶστε ἕτοιμοι νά προσφέρετε στά παιδιά. Νά εἶστε ἕτοιμοι κι ὅλα νά τά
λέτε μέ ἀγάπη καί προπάντων μέ χαρά. Νά τούς δείχνετε ὅλη σας τήν ἀγάπη
καί νά ξέρετε τί θέλετε καί τί λέτε. Ἀλλά θέλει καί τέχνη, πῶς θά
φερθεῖτε στά παιδιά. Πάνω σ' αὐτό εἶχα ἀκούσει κάτι χαριτωμένο. Προσέξτε
το», λέει ὁ Ὅσιος. «Κάποιος δάσκαλος, εὐχαριστημένος ἀπ' ὅλα τά παιδιά,
ὑπέφερε ἀπ' τίς ἀταξίες κάποιου μαθητή κι ἤθελε νά τόν ἀποβάλλει ἀπ' τό
σχολεῖο. Ἐν τῷ μεταξύ ἦλθε νέος δάσκαλος κι ἀνέλαβε τήν τάξη. Γιά τόν
συγκεκριμένο μαθητή πῆρε τίς σχετικές πληροφορίες. Ὁ καινούργιος,
μαθαίνοντας γιά τόν μαθητή ὅτι εἶχε πάθος γιά τό ποδήλατο, τή δεύτερη
μέρα, ὅταν μπῆκε στήν τάξη, εἶπε: - Παιδιά, ἔχω μιά στενοχώρια. Κάθομαι
μακριά καί τά πόδια μου μέ πονοῦν νά περπατῶ καί θέλω νά χρησιμοποιήσω
ποδήλατο, ἀλλά δέν ξέρω νά τό κινῶ. Ξέρει κανείς νά με μάθει; Πετάγεται,
λοιπόν, ὁ ἄτακτος. - Ἐγώ, λέει, θά σᾶς μάθω! - Ξέρεις; - Ναί, ξέρω. Κι
ἀπό τότε ἔγιναν πολύ καλοί φίλοι, μέχρι πού στεναχωρήθηκε ὁ παλιός
δάσκαλος πού τό ἔβλεπε. Ἔνιωσε ὅτι δέν ἦταν ἄξιος ὁ ἴδιος νά ἐπιβληθεῖ
στόν μαθητή»[8]. Βλέπουμε πῶς ἡ ἀγάπη εἶναι αὐτή ἡ ὁποία ἐξομαλύνει τά
πάντα.
«Συμβαίνει
ἐπίσης», ἔλεγε ὁ Ἅγιος, «πολλές φορές νά ὑπάρχουν στό σχολεῖο ὀρφανά
παιδιά. Δύσκολο πράγμα ἡ ὀρφάνια. Ὅποιος στερήθηκε τούς γονεῖς του, καί
μάλιστα σέ μικρή ἡλικία, ἔγινε δυστυχισμένος στή ζωή. Ἄν, ὅμως, ἀπέκτησε
πνευματικούς γονεῖς, τόν Χριστό καί τήν Παναγία μας, ἔγινε ἅγιος. Νά
φέρεσθε στά ὀρφανά παιδιά μέ ἀγάπη καί κατανόηση, ἀλλά κυρίως νά τά
συνδέετε μέ τόν Χριστό καί μέ τήν Ἐκκλησία»[9]. Βλέπουμε κι ἐδῶ τήν
λεπτή ψυχή τοῦ Ἁγίου Πορφυρίου, καί πῶς θέλει καί τούς ἐκπαιδευτικούς νά
ἐνδιαφέρονται ὄχι μόνο γιά τόν μισθό τους, ὅπως γίνεται συνήθως, ἀλλά
καί γιά τίς ψυχές τῶν παιδιῶν, γιά τήν σωστή ἀγωγή, τό ὁποῖο εἶναι τό
σπουδαιότερο, καί δεύτερη εἶναι ἡ κατάρτιση ἡ γνωσιολογική, ἡ
ἐγκεφαλική.
Ἄς
φροντίζουμε λοιπόν καί ἐμεῖς, μιμούμενοι τούς Ἁγίους μας, κι ἄς
ἐπιμελούμαστε τῶν παιδιῶν, εἴτε εἴμαστε γονεῖς, εἴτε εἴμαστε
ἐκπαιδευτικοί, εἴτε ἔχουμε ὁποιοδήποτε ἄλλο παιδευτικό ρόλο, ἔτσι ὥστε
νά προάγεται ἡ κοινωνία ἡ ἀνθρώπινη καί νά δοξάζεται τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ.
Τῷ δέ Θεῷ ἡμῶν δόξα πάντοτε νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης
[1] Βίος καί Λόγοι, Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Β΄ ἔκδοση, Ἱ.Μ. Χρυσοπηγῆς, (στό ἑξῆς: Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου).
[2]Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου.
[3] Ὅ.π.
[4] Ὅ.π.
[5] Ὅ.π.
[6] Κοντάκιο τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς καί τοῦ Μεγάλου Κανόνα.
[7] Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου.
[8] Ὅ.π.
[9] Ὅ.π.