Ιερέας Βασίλειος Σπηλιόπουλος – Ευαγγελία Παπανικολάου, Δρ. Θεολογίας
Γιατί άραγε τον τελευταίο καιρό κάποιοι συνηθίζουν να λένε «Χριστός Ετέχθη», «Αληθώς Ετέχθη» κατά μίμηση του «Χριστός Ανέστη», «Αληθώς Ανέστη»; Πότε ξανά στο παρελθόν στην Παράδοσή μας υπήρξε αυτός ο χαιρετισμός; Τι νόημα έχει; Μήπως θα πρέπει να υιοθετηθεί κάτι παρόμοιο για όλες τις Δεσποτικές εορτές;
Το «σήμερον» και το «νυν» στη λατρεία
Αναφέρεται βέβαια στο ευαγγελικό ανάγνωσμα «Ἐτέχθη ὑμῖν, σήμερον Σωτήρ». (Λουκ. 2, 11), αλλά σε λίγα τροπάρια συναντάται το «Χριστός ετέχθη» σε αντίθεση με το «Χριστός Ανέστη», που κατακλύζει την ορθόδοξη υμνολογία! Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Εκκλησία πρωτεύοντα θεολογικό ρόλο παίζει το «σήμερον». «Ο χρόνος στην εκκλησιαστική λατρευτική εμπειρία δεν λειτουργεί τόσο ως παρελθόν, παρόν και μέλλον, αλλά ως νυν και παρόν της σωτηρίας» (πρ. Μεταλληνός Γ., Η θεολογική Μαρτυρία της Εκκλησιαστικής Λατρείας, εκδ. Αρμός 1996, σ. 116). Χρησιμοποιούμε το «σήμερον», το «νυν», το αιώνιο νυν της σωτηρίας. Ο Κύριος σήμερον γεννάται κι εμείς είμαστε παρόντες σωτηριολογικά σε αυτό το αιώνιο νυν! Μέσα στην Εκκλησία ο χρόνος λαμβάνει παροντική διάσταση ακόμη και για τα γεγονότα που έχουν συμβεί. «Ο λειτουργικός χρόνος της Εκκλησίας είναι αυτό το παρόν, που περιέχει και συγκεφαλαιώνει το παρελθόν και το μέλλον στην αμεσότητα της παρουσίας (Γιανναράς, Χρ., Ελευθερία του ήθους, 1979, σ. 115). Γι’ αυτό και στις εορτές ψάλλουμε «Σήμερον ὁ Χριστός γεννᾶται ἤ κρεμᾶται» κ.τ.λ. Τα γεγονότα έγιναν στο παρελθόν, αλλά εμείς χρησιμοποιούμε χρόνο Ενεστώτα, για να δηλώσουμε τη δική μας μετοχή στα θεία γεγονότα σαν να είμαστε παρόντες! Ακόμη και στα παραδοσιακά μας Κάλαντα πέρασε αυτή η θεολογία του χρόνου, γι’ αυτό και ψάλλουμε «Χριστός γεννάται σήμερον».
«Χριστός Ανέστη», «Αληθώς Ανέστη»
Κι όμως με κάποια φαινομενική αντιπαραβολή με τη θεολογία του χρόνου του «σήμερον», για την Ανάσταση του Χριστού η Εκκλησία επιμένει σε παρελθοντικό χρόνο. Πολύ σοφά καθιέρωσε το «Χριστός Ανέστη», «Αληθώς Ανέστη» ως τον πασχάλιο θριαμβευτικό χαιρετισμό, γιατί πολύ νωρίς αμφισβητήθηκε το γεγονός της Αναστάσεως. Κανένα γεγονός της επίγειας ζωής του Κυρίου μας δεν αμφισβητήθηκε ούτε πολεμήθηκε όσο η Ανάσταση. Όμως εμείς γνωρίζουμε ότι αν δεν αναστήθηκε ο Κύριος, «κενόν ἄρα τὸ κήρυγμα ἡμῶν, κενὴ καὶ ἡ πίστις ὑμῶν» (Κορ. Α΄, 15,14). Γι’ αυτό και η Εκκλησία θέλοντας περίτρανα να βεβαιώσει την πίστη στην Ανάσταση, ομολογεί ότι το γεγονός αυτό συνέβη και συνέβη αληθινά, χωρίς καμιά αμφισβήτηση! Γι’ αυτό και ο Αόριστος χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον για την Ανάσταση του Κυρίου μας, για να δηλωθεί ότι ο θάνατος νικήθηκε όντως μια φορά μοναδική και διά παντός. Λέμε βέβαια σε παροντικό χρόνο ότι ο Χριστός είναι και παραμένει η Ανάσταση, αλλά επιμένουμε και στην ιστορική διάσταση του θαύματος! Αντιθέτως ποτέ δεν αμφισβητήθηκε η Γέννηση του Χριστού. Γι’ αυτό τι νόημα έχει αυτός ο χαιρετισμός;
Μήπως άθελά μας προσπαθούμε να εξισώσουμε την εορτή των Χριστουγέννων με την εορτή της Αναστάσεως; Μπορεί τα Χριστούγεννα να είναι η Μητρόπολη των εορτών, αλλά η Ανάσταση είναι η Εορτή των εορτών!
Μήπως άθελά μας ξεστρατίζουμε από όσα οι Πατέρες μας παρέδωσαν; Μήπως άθελά μας δεχόμαστε φράγκικες επιρροές υπέρ των δέον; Βέβαια ναι ο Χριστός ετέχθη, όπως ο Άγγελος μήνυσε στους βοσκούς, αλλά δεν χρειάζεται να το επιβεβαιώσουμε, επειδή δεν τέθηκε ποτέ θέμα αμφισβήτησης. Εμείς ψάλλουμε «Χριστός γεννάται, δοξάσατε». Φυσικά και αν χρειαστεί, θα επιβεβαιώσουμε την πίστη μας ότι αληθώς γεννήθηκε ο Θεάνθρωπος, αληθώς σαρκώθηκε. Αλλά ως ξεχωριστό χαιρετισμό μεταξύ μας μήπως πρέπει να κρατήσουμε ως μοναδικό και ανεπανάληπτο μόνο τον Πασχάλιο χαιρετισμό;
Ως επιχείρημα υπέρ του καινοφανούς αυτού χαιρετισμού χρησιμοποιούνται τα λόγια του Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς. Αλλά ποτέ η γνώμη ενός ακόμη και Αγίου δεν είναι ανώτερη από την Παράδοση των Πατέρων! Και στην Πατερική Παράδοση δεν μαρτυρείται αυτός ο χαιρετισμός ούτε ο Αόριστος χρόνος για το γεγονός της Γεννήσεως προς επιβεβαίωση. Μήπως είναι καλό και φρόνιμο να μένουμε σε όσα οι Πατέρες ημών καλώς εθέσπισαν και μας παρέδωσαν;
Η Ανάσταση είναι και παραμένει το κέντρο και η αναφορά της λειτουργικής μας ζωής. Καμιά γιορτή (ούτε τα Χριστούγεννα) δεν μπορεί να εξισωθεί με την Ανάσταση. Η ορθόδοξη Εκκλησία χαρακτηρίστηκε ως η Εκκλησία της Αναστάσεως. Κάθε άλλη γιορτή βρίσκει το νόημά της, γιατί ο Χριστός αναστήθηκε.
Μπορούμε να έχουμε 2 κέντρα αναφοράς;
Σίγουρα και δεν είναι θεολογικό λάθος ούτε το «Χριστός Ετέχθη» ούτε το «Αληθώς Ετέχθη», αλλά μήπως είναι πλεονασμός;
Μήπως από μια ευσεβή διάθεση αποτελεί άθελά μας μια αλλοίωση της ορθόδοξης πνευματικότητας;
Μήπως άθελά μας ανοίγουμε παραθυράκια και το ένα και μοναδικό Κέντρο (την Ανάσταση) το σμικρύνουμε θέτοντας κι άλλο κέντρο;
Σε λίγες μέρες θα πούμε μήπως «Χριστός εβαπτίσθη», «Αληθώς εβαπτίσθη» και αργότερα «Χριστός ανελήφθη» «Αληθώς ανελήφθη»;