Πρωτ. Βασίλειος Σπηλιόπουλος
Άλλη μια από τις δέκα εντολές που αντιμετωπίζεται με την ίδια άγνοια, την ίδια επιπολαιότητα, την ίδια ρηχότητα απ’ όλους μας με αποτέλεσμα να μην αντιλαμβανόμαστε, ούτε καν να υποψιαζόμαστε, ότι την καταπατούμε και χρειαζόμαστε διόρθωση και εξομολόγηση είναι η δεύτερη εντολή: Οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον, οὐδὲ παντὸς ὁμοίωμα, ὅσα ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω καὶ ὅσα ἐν τῇ γῇ κάτω καὶ ὅσα ἐν τοῖς ὕδασιν ὑποκάτω τῆς γῆς.
«Μα εγώ τον αγαπάω τον Θεό και ποτέ δεν θα προσκυνούσα είδωλα». Κλασική δικαιολογία και αναμενόμενη αντίδραση όλων μας. Ποτέ; Ποτέ δε θα προσκυνούσαμε είδωλα; Θα δίναμε δηλαδή και το αίμα μας όπως οι μάρτυρες για να μην τα προσκυνήσουμε; «Αλίμονο! Τι σόι Χριστιανοί είμαστε»; Και η απάντηση σε αυτό το τελευταίο είναι εκείνη που τελικά πονάει. «Απλώς δεν είμαστε Χριστιανοί»! Και δεν είμαστε όχι μόνο διότι η καθημερινότητα μας και η βιοτή μας αποδεικνύει ότι ούτε ρανίδα από το αίμα μας, οι περισσότεροι ευτυχώς κι όχι όλοι, επρόκειτο να δώσουμε για χάρη του Θεού και της Πίστης μας αλλά και διότι καθημερινά προσκυνούμε, χωρίς πίεση, χωρίς απειλές για μαρτύρια, χωρίς καν να μας ζητηθεί πλήθος ειδώλων τα οποία έχουν παραγκωνίσει ολοκληρωτικά την λατρεία του αληθινού Θεού.
Σε ομιλία του ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος κραυγάζει τα εξής στους χριστιανούς της εποχής του:
«–
Αλλά θα ειπείς, δεν έκαμα είδωλο ούτε έστησα βωμό, ούτε εθυσίασα
πρόβατο, ούτε προσέφερα οίνον ως σπονδή, αλλά στην εκκλησία ήλθα, και
ύψωσα τα χέρια μου στον μονογενή Υιό του Θεού, και μετέχω των μυστηρίων,
και λαμβάνω μέρος στην προσευχή και σε όλα τα άλλα, τα οποία αρμόζουν
στον χριστιανό. Πώς, λοιπόν, προσκυνώ τα είδωλα;
– Αυτό, μάλιστα, είναι και το πλέον θαυμαστό, ότι ενώ έχεις λάβει πείρα και εγεύθης τη φιλανθρωπία του Θεού, και είδες ότι ο Κύριος είναι αγαθός, εγκατέλειψες τον αγαθόν και απεδέχθης τον ωμόν τύραννο, και προσποιείσαι μεν ότι υπηρετείς αυτόν, ενώ στην πραγματικότητα υπέταξες τον εαυτό σου στον σκληρό και φοβερό τύραννο της φιλαργυρίας. Και δεν μου ανέφερες ακόμη κάποιο ιδικό σου κατόρθωμα, αλλά τα δώρα του Δεσπότου. Ειπέ μου, σε παρακαλώ, από τι κρίνουμε τον στρατιώτη, όταν ανήκει στη σωματοφυλακή του βασιλέως, και τρέφεται από αυτόν, και αποκαλείται άνθρωπος ιδικός του, ή όταν δεν έχει τα ίδια με εκείνον φρονήματα, και προσποιείται μεν ότι είναι με το μέρος του και τον υπηρετεί, προτιμά όμως τα έργα των εχθρών; Είναι ολοφάνερο ότι τον εκτιμούμε όταν ανήκει στη σωματοφυλακή του βασιλέως. Γι’ αυτό και είναι άξιος σκληροτέρας τιμωρίας από ό,τι θα ήταν εάν αποχωρούσε από τη δουλεία του βασιλέως, και προσχωρούσε στους εχθρούς. Και συ λοιπόν υβρίζεις τον Θεό σαν ειδωλολάτρης, όχι με ένα στόμα, το ιδικό σου, αλλά με τα μύρια των αδικημένων.
Η εντολή αυτή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την προηγούμενη, με την πρώτη, και στην ουσία όταν παραβαίνουμε την πρώτη έχουμε ήδη παραβεί και αυτήν. Πότε ακόμα όμως καταπατούμε αυτήν την εντολή; Ας δούμε ποιους αριθμεί ο άγιος Νικόδημος ως παραβάτες της εντολής
Οι ειδωλολάτρες. Κι είμαστε εμείς ειδωλολάτρες; Μα
εξηγεί ο άγιος ότι παραβάτες δεν είναι μόνο οι άμεσοι ειδωλολάτρες αλλά
και οι εμμέσως ειδωλολατρούντες όσοι δηλαδή έχουμε ιδιαίτερη αγάπη και
αγωνία και προσπάθεια για την ύλη και τις ηδονές.
Χαρακτηριστικά αναφέρει πάλι ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος:
« Όταν λοιπόν λέγουν οι Εθνικοί, «ο χριστιανός ο πλεονέκτης», τότε δεν υβρίζει μόνον αυτός με όσα πράττει, αλλά αναγκάζει και τους αδικημένους να το λέγουν, και μάλιστα πολλές φορές. Και αν δεν το λέγουν αυτό, πρέπει να καταλογισθεί στην ευλάβειά τους. Ή μήπως δεν βλέπουμε έτσι να γίνονται τα πράγματα; Τι άλλο κάνει ο ειδωλολάτρης; Δεν προσκυνά κι αυτός πολλές φορές τα πάθη, αφού είναι υποδουλωμένος σ’ αυτά; Εξηγώ τι εννοώ. Εάν ειπούμε ότι προσκυνά είδωλα, αυτός λέγει: όχι, την Αφροδίτη προσκυνώ και τον Άρη. Και αν ειπούμε «ποία είναι αυτή η Αφροδίτη;» οι συνετότεροι από αυτούς απαντούν: η ηδονή. Και ποιος είναι ο Άρης; Ο Θυμός. Έτσι και συ με τον μαμμωνά. Εάν ρωτήσουμε ποιος είναι ο μαμμωνάς; Η πλεονεξία. Και συ την προσκυνείς; Δεν την προσκυνώ, λέγει. Γιατί, επειδή δεν γονυπετείς εμπρός της; Αλλά τώρα πολύ περισσότερο την προσκυνάς, με τα έργα και τα πράγματα. Διότι αυτή η προσκύνησις είναι μεγαλυτέρα. Και για να μάθεις, κοίτα τι συμβαίνει με τα του Θεού, ποιοι τον προσκυνούν περισσότερο, εκείνοι που απλώς παρίστανται στις προσευχές, ή εκείνοι που πράττουν το θέλημά του; Βεβαίως αυτοί που πράττουν το θέλημά του. Έτσι συμβαίνει και με τον μαμμωνά. Τον προσκυνούν κυρίως, εκείνοι που κάνουν το θέλημά του. Αν και πολλές φορές συμβαίνει, εκείνοι οι οποίοι προσκυνούν τα προσωποποιημένα πάθη, να είναι απαλλαγμένοι από αυτά. Θα ημπορούσε να ιδεί κάποιος πολλές φορές τον υπηρέτη του Άρη να είναι κύριος του θυμού, ενώ με σένα δεν συμβαίνει το ίδιο, καθώς είσαι υποδουλωμένος στο πάθος. Δεν σφάζεις πρόβατα, λέγεις. Φονεύεις όμως ανθρώπους και ψυχές λογικές, άλλες με λιμό, άλλες με βλασφημίες. Δεν υπάρχει τίποτε οργιαστικώτερον από τη θυσία αυτή. Ποιος είδε ποτέ ψυχές να σφάζονται; Είναι καταραμένος ο βωμός της πλεονεξίας. Διότι, εάν έλθεις σε τούτο τον βωμό των ειδώλων, θα αισθανθείς δυσάρεστη οσμή αιμάτων αιγών και βοδιών, ενώ αν έλθεις στον βωμό της πλεονεξίας, θα ιδείς τη φοβερά δυσωδία που αποπνέουν τα ανθρώπινα αίματα».
Είναι ο λόγος που απόστολος Παύλος ονομάζει την πλεονεξία ειδωλολατρεία. Πόση λοιπόν, ας απαντήσει ο καθένας στον εαυτό του, σπουδή επιδεικνύουμε για τα υλικά αγαθά; Πόσες ώρες αφιερώνουμε για την απόκτηση, τη συντήρηση, την απόλαυσή τους; Συγκρίνεται ποσοτικά αλλά και ποιοτικά με τον χρόνο που αφιερώνουμε στη λατρεία του Θεού; Και φυσικά ο λόγος δεν είναι μόνο για τη συγκέντρωση των αναγκαίων υλικών ή των χρημάτων αλλά και για λατρευτικές εμμονές με αντικείμενα, ομάδες και ιδέες. Προσέχουμε περισσότερο από τα παιδιά μας το σκυλί μας. Αφιερώνουμε χρόνο και “όγκους” συναισθήματος σε σκύλους, γάτες, πουλιά ακόμα και ποντίκια. Κάνουμε το ίδιο με ρούχα, αξεσουάρ όπως το κινητό μας τηλέφωνο, αυτοκίνητα και όλων των ειδών τα αντικείμενα. Αφιερώνουμε χρόνο και χρήμα και πονάμε ή χαιρόμαστε ή ακόμα και σκοτωνόμαστε, μαρτυρούμε δηλαδή, για αθλητικές ομάδες, πολιτικούς και άλλους “ ιδεολογικούς” συλλόγους και σωματεία! Αυτά δεν είναι ειδωλολατρεία; Ακολουθούμε την ομάδα μας στο εξωτερικό πληρώνοντας περιουσίες κι όμως δέκα λεπτά συνομιλίας με το Θεό δεν βρίσκονται ποτέ! Παρακολουθούμε μανιωδώς και ανελλιπώς το γεμάτο χυδαιότητες αγαπημένο μας σίριαλ στην τηλεόραση αλλά το να χάσουμε την Κυριακάτικη Λειτουργία δεν μας απασχολεί και για το απόδειπνο “ είμαστε κουρασμένοι” ! Και δυστυχώς πολλές φορές εξομολογούμαστε την έλλειψη προσευχής αλλά πότε εξομολογηθήκαμε την πραγματική αιτία για αυτήν την έλλειψη ; Πότε παραδεχθήκαμε, πρωτίστως στον ίδιο μας τον εαυτό, την ειδωλολατρεία μας;
Οι λαίμαργοι οι οποίοι θεοποιούμε την κοιλιά μας. Και φυσικά προφανώς όσοι θεοποιούμε της απολαύσεις της σαρκός γενικώς.
Όσοι έχουμε υποκριτική ευλάβεια και όσοι περιορίζουμε την ευσέβεια στα εξωτερικά σημεία αμελώντας για τα βαρύτερα του νόμου, την κρίση, τον έλεον, την πίστη!
Άκου λοιπόν κι άλλο για να μάθεις πως η πλεονεξία είναι ειδωλολατρία, και φοβερωτέρα από την ειδωλολατρία.
Οι ειδωλολάτρες προσκυνούν τα κτίσματα του Θεού. Και εσεβάσθησαν,
λέγει, και ελάτρευσαν την κτίση μάλλον παρά τον κτίσαντα. Και συ προσκυνάς το κτίσμα το ιδικό σου. Διότι την πλεονεξία δεν την εδημιούργησε ο Θεός, αλλά την εφεύρε η άμετρος απληστία σου. (Αγ.Ι.Χρυσόστομος)
Δηλαδή ποιοι; Φοβάμαι ότι σχεδόν όλοι μας εδώ και πάρα πολλά χρόνια και τουλάχιστον από τότε που οι δυτική θεολογία αντικατέστησε την απλή λαϊκή ευσέβεια, από τότε που την πατερική παράδοση την αντικατέστησαν τα ηθικιστικά κηρύγματα των δυτικών ή δυτικοσπουδασμένων θεολόγων, την απλή πίστη η “ακαδημαϊκή” θεολογία, το βίωμα οι θεωρίες περί Θεού, την άσκηση η λογική, την μυστηριακή λατρεία η συναισθηματική φόρτιση. Από τότε που όλα τα παραδοσιακά απορρίπτονται ως ελλειπή, πεπερασμένα, μη επιστημονικά. Από τότε που η εικόνα μετράει περισσότερο απ’ την ουσία. Από τότε που οι εξωτερικοί τύποι και ο συμβιβασμός σε αυτόν εξαφάνισε την ανάγκη για καρδιακή εργασία, από τότε που η ταπείνωση μετεβλήθη σε ταπεινολογία και συμμόρφωση με εξωτερικούς κανόνες, που ο λόγος προς το Θεό έγινε λόγος για τον Θεό, από τότε που η αγάπη για το Θεό έγινε καθήκον, που η άσκηση μπήκε στο περιθώριο διότι τα καλά έργα χαρακτηρίζουν τον “σωστό χριστιανό”.
Τέλος, κατά τον άγιο Νικόδημο, την εντολή αυτή παραβαίνουμε όταν πιστεύουμε σε όνειρα και οράματα (Τα μόνα όνειρα που ωφελούν, λέει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, είναι τα όνειρα που μας θυμίζουν την Μέλλουσα Κρίση). και όσοι ηδονιζόμαστε με τα είδωλα των παθών μας που σχηματίζουμε στο λογισμό.
Είναι, φρονούμε, απολύτως κατανοητό ότι το βάθος και το εύρος κάθε εντολής είναι τέτοιο που μόνον αν πραγματικά το θέλουμε μπορούμε να το πλησιάσουμε και να ελέγξουμε ειλικρινά και αποτελεσματικά τον εαυτό μας. Είναι επίσης γεγονός ότι με την πάροδο του χρόνου οι περιπτώσεις παράβασης εμπλουτίζονται με νέες. Αν ζούσε, για παράδειγμα, ο άγιος σήμερα θα συμπεριελάμβανε οπωσδήποτε και την απολυτοποίηση της επιστήμης, ιδιαιτέρως της ιατρικής, αλλά και της τεχνολογίας. Κανείς από εμάς δεν βγαίνει από το σπίτι χωρίς το κινητό του ενώ πλήθος πιστών δεν φορούν καν σταυρό και ελάχιστοι κάνουν τον σταυρό τους βγαίνοντας.
Πρέπει, δεν υπάρχουν άλλα περιθώρια, αν μη τι άλλο να επιχειρήσουμε όλοι μια ουσιαστική και γόνιμη επιστροφή όπως εκείνη του Ασώτου, να ξαναδούμε τις εντολές σοβαρά, να αποφασίσουμε αν τελικά θέλουμε ή όχι να σωθούμε, να είμαστε αιώνια με το Θεό!
Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου
Περί της Β’. Εντολής. (Εξομολογητάριον)
«Ου ποιήσεις σεαυτώ είδωλον, ουδέ παντός ομοίωμα, όσα εν τω ουρανώ άνω, και όσα εν τη γη κάτω, και όσα εν τοις ύδασιν οποκάτω της γης ου προσκυνήσεις αυτοίς, ουδέ μη λατρεύεις αυτοίς».
Εις ταύτην σφάλλουν εκείνοι όπου ή αμέσως ειδωλολατρούν προσκυνούντες τη κτίσει παρά τον κτίσαντα, ως οι ασεβείς και ειδωλολάτραι, ή εμμέσως δια μέσου της προσπαθείας οπού έχουν εις την ύλην και εις τα πράγματα του κόσμου, ως οι πλεονέκται, περί ων είπεν ο θείος Παύλος. «Νεκρώσατε τα μέλη υμών τα επί της γης πορνείαν … και την πλεονεξίαν, ήτις εστίν ειδωλολατρεία» (προς Κολασ. γ’. 5). και προς τούτοις οι λαίμαργοι, περί ων είπεν ο αυτός «ων ο θεός η κοιλία» (προς Φιλιπ. γ’. 19)· και απλώς όσοι έχουν υποκριτικήν ευλάβειαν, και όχι αληθινήν και όλοι εκείνοι όπου περιορίζουν την ευσέβειαν εις εξωτερικά πράγματα, και αμελούν τα βαρύτερα του νόμου, την κρίσιν, και τον έλεον, και την πίστιν (Ματθ. κγ’. 23) (1).
(1) Εις ταύτην ακόμη σφάλλουν, όσοι πιστεύουν εις τας φαντασίας των ονείρων. Και απλώς, όσοι εμπαθείς και φιλήδονοι αγαπούν και προσπαθούν εις τας εικόνας και είδωλα των παθών τους, όπου ανατυπώνονται εις τον νουν τους.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΚΑΙ :
ΤΟ ΠΙΟ ΓΛΥΚΟ ΜΟΥ ΨΕΜΑ (Περί της 9ης Εντολής)